Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 41, 9 October 1924 — HE MAU MANAO HOALOHALOHA NO KUU LEI ALOHA, MRS. EMMA LAHELAKAAKAUALIILANI SILVA HOOKANO. [ARTICLE]

HE MAU MANAO HOALOHALOHA NO KUU LEI ALOHA, MRS. EMMA LAHELAKAAKAUALIILANI SILVA HOOKANO.

Mr. f?ol. Hanohano, Aloha niii oe: - V. oluolu mai oe, ina he •wahi kaa* nale kekahi no ka'u wahi puolo alohA no kuu lei, a »au >oi 5a e hli aVu i ka ukftua luuluu, ■q hoilie aku nia ®a kihi eha o kuu pina aloha, mai ka la puka ma KB- - ahiki loa- aku i ka la ko--vdo i.Lehua, i ik« piai ai na kiui nnkamaka o kutt l«l tlohtt. Oiai ko'u hoi an* a noho raa Jtoo•au me kuu mau moopuna no ka l.oomaha ana iloko o ka mahiua o Sept. 35, o ia kn makahiki 1922 0 ift ko'u noho ana ma Wailau, » īloko O ka mahina o Feb. 9, makahiki 1923, i hoi m*i ai kuu kaikimahīne oia hoi o Emma L. K. a noho pū rne a'u kona mama. īloko o Feb. 11, i hele mai ai o Lui Hookano e nol ī kuu kaikamahine i wahine nana a na holo hke ia manao mawaena o laua a wai a manawa mai ko laua noho V* * ntL nhiki i Aperila I*, makahiki 1923, i n.areia ai laua. Ua akoakoa pu mai me ka ohana o ke kane, a pela pu me a'u kona raama ame ka'u matt keiki, konft kaikuaana, oia o Perpetuft Antonyi Kapuaaliilani Silva Laehanee, ame Saniuel Sapino Antony Qilva, kona kaikunane, amo kona maa kaikaira, oia o Mary Kekulamanu Silva ame Victoria Kahilihiapo Sil» va Ano, ame Annie Sa'rah Kekelaonalani, Silva ame Agnes Mamie Kahikulani Silva. Ua akoakoa lik« mai me na honloha mahina o ka papaaina i hoomakaukauia ai, na ke kahunapule, «T. K. Paele i mare ia laua iloko 0 ka ihiihi o kana oihana, ho kahunapule, me ka maikai wale no ahiki i ka hoi ana o ka poe apau. Mahope mai o ia mau'la, ua hoi aku laua a »oho ma Mahuahale, kah! o Lui Hookano i noho ai # aole no i loihi aku ko laua noho &na, ua hoomaka ko laua hoopaapaa. Oiai, u& olelo aku au ia Lui Hookano, aole hiki iaia ke malama i na keiki a kuu kaikamahine, eia nae, ua olelo mai, ua hiki no iaia ke i na keiki a kuu lei, o ka mea ffpiki uae', ua hoehaeha mau oia i ka noonoo o kana "wahine. Ina « huhu oia i kaiia wahine p ki hele aku la no ia i ka haleaina mp kana keiki e ai ai, a no ka u kaikamahine hoi, aohe mea hiki īaia ke hana. Nolaila, ua hoomanawanui kuu kaikamahine ame kana mau keiki i ka pololi. Nui pilikia 1 halawai me kuu lei, a na'u, no % o kokua ak# iaia, ame kuo nui inoopuna. " Ua nni no hoi ka hoomanawanui ina hana a ke k«lne ame na ■ hooweliweli mai ko Lui Hookav;o waha mai, e pili i kttti kaikamahine a ia'u ame ka'u man keiki, a no ia mau hana, ya hele maoli knu kaikamahine e hiii me ka makai nui o Koolau, a ua hiki ole iaia ke hooponopono, nolaila, i hoouna loa ia* mai ai i Honolulu i ka Makai 2sui Trask, a nana i kauoha «ku i lo Koolau makai e lawf mai

ia Lui Hookano no ka hui pu' ana I me ia. 1 Ua ninau ka makai nui ia Lui Hōokano no kana mau olelo, ina he n fta ōiaio; ua aku 6ia. i kāna wahine, ho oiaio Ua ae oia i kona hewa, ua' a'o ikaika mai ka makai Itai ia Lui Hookano, aole e hana hou ia mau hana i kana wahine, aole hol e hoopuka hou i ha Olelo hōoweliwell, aku oia e hoopau loa oia ia mau hana, aole nftc Oia i hooko ia mau a'oia ana mai. Ua hoike aku o Lui Hookano imu'a o ka Makai Nui Trask, no kona makemake ole i ke keiki nui a kana wahine oia o Antonj, no ia kumu Ua hoi mai me a'u e noho ai i kekahi manawa, tio'u īho i kekahl manawa noho att i Hoolnu, i kekāhi manawa no, )\ol mai aii i Honolulu nei e noho ai no kekahl m«u la. No kela mau kumu, ua hiki ole i kuu lel ke hoomanawanui, o ia kona nīea i helo-4naoll ai i ka makai no ia mau olelo, a, ua oleloia mai kuu kaikamahine e hoi mai me a'u e noho ai.. Ua noho oia we A'u lAme kona mau kaikania ahikl i ko makou hoi" ana i Koolau e nolio ai ma Wailau, o ia ko'u lehulehu kuu mau keiki ame kuu mau moopuna, ahiki i reb. la 3, makahilei 1924, ua ike hou mai o Lui i kana wahine me ko makou manao ole ae e hana mai ana oia i kekahi mau hana hoomainoino maluna o kuu leaikamahlne. - • Oiai, o Lui i hēle hou mai e koi i kana wahine no ko laua noho pu hou ua olelo ]kana wahine, he a© no au ina' oe | hoopau i kon manao ana e hoopilikia mai ia'u, aka ina kana te hoi a nolio pu kou manao. hooleamani, no ka mea, ua maka'u au ia ōe no kau mau olelo hooweliweli, ua olelo mai oe ia'u h« laki ke loaa ia'i he mau mahina hou e ola aku ai.. Nolaila, aole paha oe e nlolia mai ana ia'u ma ke ano he wahiue nau. Eia kekalii, ke koi mau mai nei de ia'u e hoi kaui i kou hale e noho ai/ no'u aole o'u makemake no k a mea, ua ike no oe. aoho wai e hiki ai ke holoi i ka lole o kakou, he ku hale wale iho no- aoho wai, nolaila, aole o'u manao no ko kaua noho pu hou no ka mea, ua olelo pinepine mai oe ia'u e make ana au ia oe, no ka mea.ua. paa kou mfenao e hana mai ana oe i mea no'u e make ai, no'u iho h# aloha au i kau mau keiki ame kuu.mama oia hookahi wale no i lehulehu ia makou kana-mau keiki. Pela no h'oi au ame ka'u mau keiki aole (fu makemake e noho pu hou kaua, aia no hoi paha no kekahi manawa aku, q ia na olelo a ka'u kaikamahine i kamailio aku imua o kana kane oia o Lui Hookano. Ua. mai no hoi o Lui ua hoopau loa au ia mau olelo a'u i kamailio aku ai ia oe, e pono no hoi oe e ae mai e hoi mai kaua, alaila hiki ia'u ke hele e huli i hale no kaua o ia ka Lui mau olelo i loheia aku me "ka maikai. Ia manawa i pane hou aku ai kana whliine, ina hoi ha pela kou manao, alaila, he oi aku ka pono

e noho no no ka mea he wal ko mama kekahi no hōl, ua la&a no kela hale a nīnma e nō\o ilei he nui na rumi moe, lōūa «0 kekāhi rumi no kaua e noho ai, ua hoole mai o Lui, aole oria .makehiake e nolio pu me lea ōliana, aole mē kou ohana, a(ile īiie *fco'lj ohana, 0 ia ka makou mau olelo i lohe aku o laua. īloko o Teb. 9 Poalimii, .'ihialii, hiki hou ae no o Lui, i ko'u hnle rtO ke koi hou ana no ia i kana 7rahlne e hoi hou laua, no ka ae ole aku paha o ka wahine, M0 uwe kuwd maoli o Lui a nui kona leo, ua hikl īōa ke loheia mai ka nui o ka leo, a no ia mau hana a Lui.i maīiao ai kana wahine* i na paha ōin r hoolo hou aku ana, o kona hana i naaupo no paha ia iaia iho, nolaila oia aku ai e hoi aku me ia. Mamua aku o ka la 5 o Fcb. ua m&i kona unele oia hoi o J. K. Paele no ka ike i na moōpuna ame ka'u kaikamahine, no ke noi ana : mai 1 kuu kaikamahine -e hoopau i kona a hoi oia me ke kAne e noh» ai, u:i hoole mai uō kuu l'ei mamun, o J. K. Paele kona anakala, nou, aōle oe i ike, aka Ino'u iho, he laki ke loaa he mau I mahina hou ia'u e ola aku ai, o ia | ka Lui i olelo mal ai ia'u, nolaila' ina e make au pehea Ia ka'u mau keiki, o ka pane hoi ma ko.ka anakala aoao, e hooia mai aole oia e hana ino mai ia oe, no ka mea, ua a'o ikaika mai/ka makai nui iaia, nolaila e pontf ke hoopau kela manao ou o ia ka J". K. Paele mau j)lelo i kamailio mai, a o ka pane hoi mai kuu lei mai, o ia keiā: a'u e hoi hou ana me Lui e make ana, nolaila» ua maka'u au maīiope au make koke. He mea oiaio ua hooko o Lui Hookano i kana* inau olelo i kamailio ai i kuu kaikamahine. Ilokō o Feb. lī, 1924, i kii mai ai o Lul lloOkano i kuu kaikamahine no ka hoi ana a noho ma Kaalaea e noho ai i ka ruml hoolimaUma o ke Kepani, mfl kona olelo mai o laua wale no aoho makemake ia na keiki nunui,o ka mea apiki 0 ka Lul Hookano /keiki ua noho ptt no me ia, a no na keiki hoi a kuu 'kaikamahine, ua noho no me. a'u,** il6ko o Feb: 23, 1924, a. m., i kii mai ai kun kaikamahine i na keiki e hoi me ia' o noho ai no hookahi pule wale no, alaila, hoihoi mai au me oe e mama, no ka mea e hoomauao giau ana au i keiki i kekahi mau po aole hiki ia'* ke hiamoe, no kuu aloha, no ka akahi no a kaawale mai a'u aku. Nolaila, e ae mai oe e mama e hoi mnkou i keia ahiahi, ua ae mai hoi 0 Lui olelo mai ia'u ina au e makē alaila kii mai au ia fy«be ma aia ho hei a hoi mai oe alaila hoihoi .mai au ia bebe ma. Eia nae, aole i' loihi na la, ua hoopokoleia na Ia o kuu lei, oiai 1 ka Poaono 24 o Feb, ua holo mai la au i Honolulu nei i ke kauka no ko'u oiiawaliwall, a iloko o eiwa la o ko'u kaawale ana, mai kutf kaikamahine, ame kuu mau moopuna & hoi aku au i ka la 3 o Maraki Poaknhi ia no Koolau, me kekahi o ka'u kaikamahine. Oiai aia kuu kaikamahino i ka halekuai me kona anakala oia o J.

K. nlii.ki i ka hoi ana aku 0 na leaa ohua aku la k»kalii mea i kainnalua i kuu Lei me ko«a hni ana aku i kuu lei nia ka olelo ana aktu 6 Emnja, ua Koi mai nei o'maina'aia i ka hale, no ia ana o kun Lei ua hoi aku au, ua hele koke mni oia e ike ia'u 1 kona 'lnama ame kona niau kaikaina. * Eia kn o ko'u ike liope ana ,ia i kuu Ijei kaikamahine a hui a kamailio pu mo ka maikai ame kona mau pokii, oia o Mrs. Victoria Kukahilihiapoaliilani Silva Ano, nmo Miss Agnes Maniie Kahikualiilani »Silva amo kcka])i o kana mau keiki. "Pa pilia paha ka \ hapalua hora 0 koia noho pu ana me aut mo kona mau pokii, a iloko 0 Ka lmpalua hora ekolu ,no hoi, o kona makaukau no ia n"o ka hoi i ko laua walii 1 nolio a'i, me kOna olelo mai ia'u, mama ua hiamoe'o Lahela aole hiki ia'u ke hapai, e moe no hoi rao oe e maina a ka la apopo, hele mai'au e holoi i na wahl 1010 o bebe ma, ua ae aku no au me ka manao ole ao he kekahi ahiki 1 ke kakahiaka nui, kani mai ana ke kelepona, o kuu kaikamahin© o Mamie'oia ka mea i ku aku e pano no kela. kaliea. Eia ka o kuu kaikamnhine no nia (lEmma Lahelakaakaiialiilnni >Slira Hookano, e ninau mai ana i kona pokii, auhea o mama, ka pane a kona pokii iaia, eia Ho, makemake oe ia» mamii ae, makemake au ia n'iama. JD ko'u ku aleu laino hoi ia, ae owau keia o mama. »e o Emma keia, e mama olelo mai nei o Lui ia'u, e hai aku au ia tfe e mama, aole au e hele hou ftku ana i kou hale e mama», nolaila ua ninau aku "au iaia no keaha hoi ke kumu, aole au i mnopopo ua niiiau hou aku au i kuu Lei, a aia ihea o Lui; -o lea pane mai kuu Lei mai eia »o maanei, o ka 'u hoi keia e (frelo aku oe ia Lui e ku mai i ke kelepona, ua lohe aku la au i kuu Lei i foa olelo ana aku ia Lui, e makemake o mama ia oe, o ka Lui pane nae i loheia aku ai i ka pane ana aku i'kana wahine, kulikuli oe, 0 iai ka'u mau olelo i lohe aku ni 1 mai ko Lui waha maiy o ka. pane hoi mai kuu Lei mai e hai mai ana ia'u i kona mama nei, aohe makemake o Lni e •kamfilio me "oe 4 mama. o ka pau 110 ia o ko maua | kamailio anu. ' v * j Eia ka, o ko'u kamailio ana ia me kuu kaikamahine pau ka lohe hou ana i ka ]eo aole no hoi i piha na minuke he umi mahope ihp o ko | maua kainaiJio ana, kani hou mai ana ke kelepona «o ka lua o-ka | manawa, o ko*Tf ku liou aku la no hoi ia. Eia ka o kuu moopuna no e tutu ua make o mama ua kiia. i v ka pu e Lui. ! īloko o kela manawa. ua piha au i ke aloha me ke kaumaha, ua pani I au i ka'u kelepona no ke kahea ana i ke kikowaena e haawi igai i ka helu o Kaneohe Court-Ht»use, aole no hoi i loihi loaa koke mai la lio j ka pane, o Mr.' Aiu ka mea i pane mqi, otvau keia o Mrs. Fern ua ma4te kuu kaikamahine, ua kiia e Lui Hookano, ua ae mai o Mr. Aiu, pau ka'u kamailio Aiu ua kahea hou au i ke kilfo-waena e hhawi mai i ka helu, 48507 ia'u, aole no hoi i loihi loaa koke la no

ka pane, a lohe koke aku la au i ka leo o ia Lei a'u jl ka halo, ana mai, e o mama keia ua make ko kuaana Emma, poni. hou no au i ka'u .kelepona a noi hou~au i ko kiko-waena e liaawi mai ia'u i ko Honolulu kelepona loaa koke |iai la no, a loheia aku la ka leo o ke kiko-waena i ka olelo mai. Honōlulu a6, haawi mai oe i ka i helu 79586, ua ae inai ke kiko-wa-ena ua kakali iki iho Ia au no kēkahi a Joaa mai la ke Jtauoha. e hookomo iho i ke kenikeni, ao o ko'u hdokomo aku la no ia, o ka hui koke mai la no ia I mea ia mau keiki, a hoike aku no hoi i ka meahou e ua make o kuaana Emma i kiia i kā ; pu e Lul Hookano. | Mahope iki iho o ia manawa u'a kani hou mai lft ka'u kelepona e hai'uiai ana ia'u, ua.holo o Lui me ka pu no iloko o koiia lima, auwe kuu pilikia 6, afcle 110 hoi i iloihl ike aku la «īakon i hekahi kaa otoinobile> eia ka o kuu mau j moopuna no me kekahi aunty no hoi o lakou a hele mai la a hui me a'u a koi koke mai la la'u e hele, aole e noho i ka hale, no k» mea ua h<fio o Lul, o ko makou kau akil. 1p- no ia maluna o ke kaa ahiki j i Kaalaea kahi i kiia ai a make ma'inoino kuu kaikartiahine mahopB o ka inaina o ke kane i ike ole'ia mea he alolia wahine. Va ike aku i ka piha i ka lehulehu ame kanaki o ke aupuui oia ninau aku au i ka maksn. Pehea la hiki no anei ia'u ke hela e ike, aiē hiki o ko 'u hele aku la no ia a pii- ilUna ma ka halo maluna me kuu' kaikamahine I me Mamie ahiki i ke kau ana iluna o ka lanai a huli ae la ma kekahi aoao i kupono 1 ka ruifci a kuu Lei : e waiho ana. j ■ Auwe kuu Lei e, kuu minamina hoi ke aloha i Jca Tfaiho mai aole j ka ike maiy aloha kuu lei i ka moe [ mai floko o ke koko auwe no hol keia hana aloha ole, i k6ikoi jiai ka e hōi liou aku me ia e noho ai, i mea hoomainoino me ka maika,i wale nō ka hoi o ka make koke iho la no ka hoi ia, auwe kuu ehaeha j me ia mau hana hoomainoino, i kuu lei hoomanawanui i na hana ino a Lui Hookano. ' la'u no e uwe nna, kopio mai j nna ka Makai Nui Hobert w. Davis o Kolau, a lohē aku au i ke kahea I mai ia'u, e Mrs. e oluolu hoi j oe e kakali iki, a pau ka ke kauka | nana ana. I ka ike ana o ke kaujka_i ke ano o ka hanaia ana eliko me keia, he ku i ka hoomainoino i luliluli iho 'ai ke poo o ke kauka no kela mau hana ku i ke aloha ole, a .keia- kane aohe kumn o kjk inaina : ana, aohe no hoi, he hewa i lianaia | o kuu kaikamahine, o ka pepehi j ana, a make iloko o na lima o Lui Hookano, aole hoi i kaama'i a make I mamuli mai no o ko Lui huhu ana i kana wahi i ka hookikina J na keiki e hele i ke ka Lui keiki, no Lui hoi, e hoeha mau ana oia i i na keiki a kuu kaikamahine a ma k!tna hoi, aole. Nolaila, oia i pepehi ai i kuu kaikamahine a make me kana lei v bebe iloko o kona lima, ka ehiku hoi o kana mau keiki. He mea nui na keiki iaia a haalele iho la ma-

hope nei. Mnliope o ka nmia ana a ko leau* kA ame ka nul lehulehu, e nana ana, i ko kino make o kuu Loi, ua nui ko lakou minamina me ko lakou lioopuka ana i na oīelo no Lui, pepelii i'io le a make haalelo iho la a liele aku e koi i ke Kepani e lm]ki i ko kaula o ka pu ana e paa ana i\iko 0 kona lima, aino kona hoao ole ao no hoi e ki iaia. nka hono aku la ji?ic o koi ia ha'i e hana uku nona, no ka hele ole ia aku e hana nona, o ka holo ana aku la ia e ileo i konk ohana. No ka'u kaikamahine hoi aole e hikl ke hel'e mai e ike ia'u, kupanaha no lioi, pau ia, ninau niai ka auakala ia'u oia o J. K. 0 hoihoi me ia i Waiahole, no u īho iiole, hoihoi aku ana «o m6 kona luaui i KaUhi, ua keleponaia aku nei ia Silva no ke kii ana mai a hoihoi aku. " . 0 ka pilikia wale no, o ia ke alanui adle hiki ke aeia ahiki i ka hora elimU o ke ahialii, auwe no hoi ke alolia, mai ka hora ehiku o ke kakahiaka ahiki i ka hota elima albha uo hol kuu Lei, akalu no n lia'paiH», m*i.kahi i waiho ai o ke kino puanuanu o kuu Lei, a hookauia iluna o ke ka«. (Aoie i P»uj