| | HE MOOLELO
No Ke Kaikamahine O Ka Pouli A i Ole
Ka Iliohae Iloko o ka Aaku Huluhipa ame na
Alahele o ka Poe Ino. "E hookuu mai oe e hoopau pono aku au i ka'u mau hana
maluna ona, ahiki i ke kahe hou ole ana mai o ke koko ma
kona kino mai !"
"E noho malie oe e keia wahine ino!" i pane ae ai o Mata
do, me ke pa'i okoa ana aku ma ka waha o Mine, a kaili ma
la i ka pahi mailoko mai o kona lima. "He kino kanaka ane
kou, a i ole he kino anei no ke diabolo? Ke apono nei au no
kou lele na aku maluna o Kenerala Rudena, pela ka pepehi
ana iaia a make ; o ka hana pono wale no i koe, o ia ka lawe an
aku e huna i kona kino ma kekahi wahi nalo loa, aka o kou
hoao ana e okioki i kona kino a weluwelu liilii aole ia he hana
na kekahi kanaka noonoo maikai, a o ia ka'u e papa aku nei i
oe, ua lawa aku la kau mau hana maluna ona."
"He keu aku ko'u makemake i kona koko," wahi a Mine
me ka noke okoa ana ae i ka akaaka." O na mea ulaula apau
he mau mea nani wale no lakou imua o ko'u maka, no ka me
ua hele au a piha me ke ahi o ka inaina e noho aku la, a o kona
koko ulaula auanei ka mea nana e hoomaalili mai i ka wela
hahana e holapu nei i kuu nui kino."
No ka piha loa o Matado i ka inaina, no ke koi paakiki aku
o Mine, e hooko i kana mau hana hoomainoino maluna o ke
kino o Kenerala Rudena, huki ino mai la oia i ua wahine nei,
hina aku la ilalo, me ke kaulako ana aku no kekahi wahi
kaawale, a iaia i hookuu iho ai ia Mine ilalo, pane iho la i kei
mau olelo :
"Ina oe e hoao hou ana e kau aku i kou mau lima maluna
o ke kenerala, o oe auanei ka'u e pepehi aku ana a make,
hoomoe pu aku ma kona aoao," me ka hoike ana aku i ka
pahi imua o na maka o Mine. "Ua maopopo no ia'u o oe ke
kahi o na wahine hiki ole ke hoomanawanui, ke ala mai ka
makemake omokoko iloko ou, oiai ua lohe mua au i ke ano
kou makuahine, a mai iaia mai no i loaa ai keia ano maluna ou
"Me ka nana ole oe no ia ano ou, o ka'u kauoha wale no,
hoao oe e hoomanawanui, ma ka uumi ana i kou manao omo
koko, no ka mea pela wale no e palekana ai kou ola ame ko'u
Aole anei ou ike iho e Mine, o na kulu koko a kaua e waiho
iho ana mahope nei, he moali maopopo loa ia e hookoloia ma
ai ahiki i ka loaa pono ana, o kaua na mea hana karaima pepehi
kanaka?
"E ku aku oe ma kahi pouliuli, ma kahi e hiki ole ai ke ike
aku i ke kino o Kenerala Rudena, a i ole e papani i kou maka
ahiki i ke auhee ana aku o kela ano uluahewa mai ia oe aku
alaila hoolohe mai oe i na olelo no kaua e pono ai. Ua naha
ke poo o Kenerala Rudena, i kela pohaku o ka hooku'i an
i kona wa i hina ai ilalo, a ina aole oia i make i keia manawa
alaila ke kau wale mai la no kona aho hope loa, ahiki i ka w
e make ai. Me ka nana ole nae no kona make loa aku, aia
he mau hana ano nui ke ku mai nei imua o kaua e pono ai
hooko koke ia aku me ka hikiwawe loa.
"E hoolohe mai oe e Mine, ua hookoia ke karaima, aka na
aole e hiki ia kaua ke waiho malie i ke kino o Kenerala Rudena
maanei elike me keia. Ina he muliwai kokoke mai kekahi
he hana maalahi loa ka lawe ana aku e kiola i kona kino iloko
olaila; me ka nana ole nae no kekahi muliwai, e pono e law
kaua i kona kino no kekahi wahi okoa aku."
"Ina pela, alaila hookahi no alahele maalahi a'u e noonoo ne
o ia ke kanu ana aku i kona kino iloko o ka lepo," i pane ma
ai o Mine ma ke ano hawanawana ia Matado. "He ululaau
nui keia, a ua hiki ia kaua ke eli i kekahi lua iloko o ka hihipe'a
o ka ululaau, e noonoo ole ia ai, ua kanuia kona kino ma ke
kahi wahi."
"Eia keia kikina o ka makahiki i na mahina anu, e hoomana
iho oe e Mine, ua hele ka lepo a paakiki, o ka kaua hoao ana
e eli ilua, eliloanaia i hana nui, e hohonu ole ai ahiki i ke a
ana; o kekahi no hoi, aole a kaua mau meahana, koe wale no
ka hele ana aku e hoala i na kauwa, e haawi mai i mau lako
hana na kaua."
Mamua o ka pau ana o na olelo maluna ae i ke kamailioia
mai e Matado, hopu ku la o Mine i kona Uma, me ka i ana aku
"Akahi ka hoi au a hoomanao mai la no kekahi lua hohonu
a'u i ike ai, ua lawa loa kela lua, no ke kiola ana i ke kino
Kenerala Rudena iloko olaila, a mau kino lehulehu paha me ka
ike ole ia. Aia keia lua ma kahi e pili kokoke aku ana i ka
aina kanu-ko, he luawai kahiko i haaleleia, a ua helelei kekahi
hapa o ka aoao, i hakalia wale no i ke kula'i aku i na aoao
apau, o ka hiolo no ia o ka pohaku, a uhi paa ia na mea apau
e komo ana iloko o kela lua.
"Na kekahi Paele kau wa i kuhikuhi mai i kela lua ia'u, oia
au e hele holoholo ana maloko o ka ululaau, me ka olelo ana
mai, aole e hookokoke malaila, a ua kau ka weli o na Pele
apau, ke hele ma kela lua.
"Wahi ana, ua kamailio aku o Kenerala Rudena ia lakou
no ka hana hou ana i kela luawai kahiko, ke hosa mai i ke
kupulau ae nei, aka ina aole e hana hou ia ana, alaila e hoopi-
haia ana i ka pohaku. Nolaila e ike mai oe e Matado, ua mao-
popo i na kauwa apau, ua hanee na aoao o kela luawai, a k
ike hou aku lakou, ua hanee ka nui o na pohaku, aole ia
hoalaia mai ana na manao hoohuoi, aia he kino malalo ak
o na pohaku, i kanuia maloko o ka luawai."
"He pomaikai nui maoli keia i loaa ia kaua e Mine,"
pane mai ai o Matado me ka piha hoihoi. "E lawe i'o kau
i ke kino o Kenerala Rudena no kela lua Ua maopopo ia'u
ua auhee aku kela manao omokoko mai ia oe aku, nolaila
kokua pu mai ana oe ia'u, no ka holopono o ka kaua mau hana
ma keia po. E lawe kaua i ke kino a kiola iloko o ka lua
alaila hoohanee aku i na aoao, i hiolo aku ai na pohaku, a pa
ke kino malalo. He hohonu i'o no kela lua, e paa ai he ma
kino lehulehu iloko olaila?"
"He lua hohonu no kela aole nae he hohonu mamua o ke
kahi mau luawai a'u i ike ai ma kekahi mau wahi, ua hiki no
nae e pau na kino he umi maloko olaila."
"Ina pela ua lawa i'o kela hohonu, no ka mea he elua wale
no a kaua mau kino e hookomo aku ana iloko olaila i keia
po."
''He elua anei a kaua mau kino e kiola ai iloko o kela lua-
wai?'' wahi a Mine me kona hele a piha i ke pihoihoi,
"Ae, he elua ana mau kino, o ia na kino o Kenerala Rudena
ame ko Pilipo Kuaina.
MOKUNA XV.
I ka lohe ana aku o Mine i kela mau olelo a Matado, no ka
make pu o Pilipo me Kenerala Rudena ma kela po hookahi,
kuemi aku la oia ihope, me ka noke ana iho i ka uwe haalo'ulo'u,
puili ae la hoi i kekahi lima ma kona puuwai, me he mea la
e kaomi iho ana i ka pana kapalili ae o kana puuwai, alaila
pane mai la me ka leo pihoihoi :
"E make pu anei o Pilipo ma keia po e Matado? Aole anei
i lawa iho la i hookahi karaima no keia po, a hoopanee aku
kekahi hana karaima hou, no ka wa okoa aku? E akahele loa | mai oe e Matado, ma kau mau hana, no ka mea ke hopohopo
loa nei au, e ala mai ana na manao hoohuoi, ina nei no ka
nalowale honua o Kenerala Rudena mo Pilipo Kuaina, i ka wa hookahi.
"Me ka akahele wale no kaua e hana ai e Matado, o hoea
mai auanei i kawa e poho wale ai ko kaua mau manaolana. He
keu no hoi, o oe ka i ahewa mai nei ia'u, no ko'u hookau ana
aku i ka make maluna o Kenerala Rudena, eia nae ke ku-e
mai nei oe i kau mau olelo ponoi, ma kou lilo aku i mea pepehi-
kanaka. O, e Matado, ke uwalo aku nei au imua ou, e waiho
iki kaua ia Pilipo no kekahi manawa pokole; e hoopakele ae i
kona ola, he oi aku ia o ka pono, mamua o kau mea e manao
nei."
"O ka pono a pono ole o kena mea au e uwalo mai nei imua
o'u, ke hoohiki aku nei au ma ka inoa o na akua lapu o ka po,
aole loa e hiki ia'u ke ae aku. E make oia i keia po e pono ai;
"ma aole pela, alaila owau mai auanei ka luahi o na ahewaia,
no ka mea a kaua i hana iho nei, a e ahuwale a e ana ko'u mau
ano oiaio apau, e lilo aku ai au i pio na ke kanawai.
"Ua poina anei oe e Mine i ka'u mea i kamailio mua aku nei
ia oe, ua paa loa ko Pilipo manao, e hoike ae i kona mau ano
oiaio loa ma ka la apopo, a o ka hoea ana mai ia, i ka hopena
o ka kaua mau hoolala ana, no ka noho mana maluna o na
waiwai o Kenerala Rudena ame ko Pilipo Kuaina.
"Ua maopopo anei ia oe e Mine, ua paa ka manao o
Pilipo, e noi aku ia Kaloke, ke kaikamahine a kakou i manao
kuhihewa ai na Kenerala Rudena, e lilo mai i wahine mare
nana? I keia po iho la, i noi okoa aku ai oia imua o Kaloke,
a ua ae aku kela kaikamahine i kana noi, o ka hana wale no i
koe, o ia ka hele kino ana aku o Pilipo Kuaina imua o Kene-
rala Rudena ma ka la apopo, a noi aku i ka lima o kana kaika-
mahine, e lilo mai i wahine nana, a iloko o ia manawa hoo-
kahi, e kiola ae ai oia i ke koloka hoonalonalo mai iaia ae, a
ahuwale ae kona mau ano oiaio maoli, a iloko no hoi o kela
manawa hookahi, e ahuwale ae ai ko'u mau ano, au i kamaaina
ai e Mine. Me keia mau mea apau a'u e kukulu aku nei imua
ou, e aa anei oe e noi mai imua o'u, e hoola aku ia Pilipo?
Aole! Aole loa !"
"Heaha iho la hoi ke kumu e hiki ole ai? E hoolohe mai
oe e Matado, aole e ike ana o Pilipo ia Kenerala Rudena ma
ka la apopo, a oki loa aku ke kamailio pu ana me ia, no ka mea
e nalowale aku ana ke kenerala ma ke ano pohihihi loa, e hiki
ole ai i kekahi mea ke maopopo."
"Alaila manao anei oe, he kumu ia no Pilipo, e hoike ole ae
ai i kona mau ano oiaio i ke akea? He keu aku oe e Mine a ka
wahine hupo! Ma ka manawa e oili ae ai ka nuhou no ka
nalowale ana o Kenerala Rudena ma ke ano pihihihi loa, e
lilo ana ia i kumu hookaumaha aku i ka noonoo o Kaloke no
kona makuakane, a no ka hooluolu ana aku i ka manao o kela
kaikamahine, ka mea a Pilipo i haulehia ai i ke aloha, e huai
pau aku auanei oia i na mea apau e pili ana iaia iho, aole oia
he kanaka ilihune nele, aka oia kekahi o na na kanaka waiwai
loa, a o Pilipo Kuaina kona inoa oiaio.
"I ka manawa e maopopo aku ai na mea oiaio ia Kaloke,
e kamailio aku auanei oia i na kauwa, a iloko o ka manawa
pokole loa, e puni ana o Pinelana nei i ka ike ame ka lohe no
Pilipo oiaio. Pehea iho la ko'u mau manaolana? Pehea iho
la ka'u mau mea i hoolala ai, e lilo anei ia i mea poho wale.?
Aole loa he mea hookahi ma keia wahi i maopopo, aole o
Pilipo Kuaina ko'u inoa, o oe wale no me Pilipo, nolaila aole
he hoopanee hou ana aku no ka make o Pilipo, e hookoia ia
i keia po."
"Ina ua paa loa koou manao e Matado ea, alaila aole na kuu
mau lima e hookau aku i ka make maluna ona, elike me kau
i hoolala mua ai," wahi a Mine me ka lokahi ole no o kona ma-
nao no ka hookauia aku o ka make maluna o ka mea ana i aloha
ai.
"Aole au e hookau aku ana maluna ou e Mine, i ke ko'iko'i
o ka pepehi ana ia Pilipo ; ua hooko aku oe i kau mahele hana
i keia po, me ka menemene ole o kou mau lima, oia no ka oki-
oki ana i ka i'o pipi. Aole o'u makemake e ike aku i kekahi
ano hana elike me kela ma keia wahi, aole hoi e hookaheia, he
koko, a o kekahi kumu e hiki ole ai ia oe ke pepehi ia Pilipo,
aole oe e hiki ke komo maloko o kona rumi, aka owau wale no
ka mea hiki ke komo iloko olaila me ka maalahi loa."
Alaila manao anei oe e Matado maloko o ka rumi moe o
Pilipo oe e pepehi aku ai iaia a make? Ua kapa mai nei oe e
Matado ia'u i ka wahine hupo, o oe nae ka'u e olelo aku i ka
hupo, manao ana anei oe e nalo kau hana karaima, ina maloko
o ka rumi moe o Pilipo e hookoia ai ke karaima pepehikanaka?
E loaa ana he manawa no Pilipo e uwa ae ai, a iloko o ka
manawa pokole, e hoea mai ai na kauwa lehulehu, o kou loaa
pono no ia."
"Aohe au hopohopo ana e Mine ma kekahi ano, aia no o
Pilipo ke kakali mai la o ko'u hoea aku noloko o kona rumi,
ke ake mai la oia e lohe i ka'u mau hoakaka no ka hopena o
na kukakuka mawaena o'u ame Kenerala Rudena, a iloko aua-
nei o kona nanea, me ka moeuhane mua ole, aia ka anela o ka
make ma kona aoao, o ko'u manawa ia e lele aku ai maluna ona,
o ka pau iho la no ia o ka hana, pau ka ike ana i ka malama-
lama o ka la; eia nae o ka mea mua loa a'u e hoao aku ana,
a o ke alahele maalahi loa no hoi ia, e hookomo ana au i kekahi
laaumake maloko o ke kiaha waina, a ia maua e nanea ana i
ka inu i ka waiona, no ka hauoli, no na mea e hoea mai ana i
ka la apopo, o kona wa ia e hiamoe aku ai i ka hiamoe mau
loa, pau ka oe hana pio ka oe ahi."
No kekahi mau sekona, aole e hiki ia Mine ke pane koke
aku, ua hele oia a piha loa me ka pihoihoi, a ke au wale la no
kona noonoo, i kekahi alahele e palekana ai ke ola o Pilipo,
a iaia no paha ka ike i kekahi manaolana no ka pakekana o ke
ola o ka mea ana i aloha ai, pane mai la oia ia Matado i ka
ana mai.
"Heaha ka waiwai o ka hoohana ana i ka laaumake e Matado?
O kekahi alahele ulolohi Ioa kela, a malia ia oe e hapai ana
iaia mailoko mai o ka rumi moe e halawai ana oe me na ulia
pakalaki, o ka pilikia iho la no ia. O ke alahele mai ka hale
aku nei a hoea no kahi o ka luawai, he alahele loihi kela, a ke
hopohopo loa nei au, no ka maamaama koke mai, mamua 0 ka
holopono o ka kaua mau hana i keia po.
"Ke hopohopo pu nei no hoi au no Kaloke, malia i kou wa
e hapai mai ai i ke kino o Pilipo, a oiai e hele ana oe iloko o
ka holo, o ka wa iho la ia e o!li mai ai o kela kaikamahine, o kou
loaa pono iho la no ia. Eia ko'u manao e Matado, e hookomo
oe i ka laau hoohiamoe iloko o ke kiaha waina, he oi aku ka
hikiwawe o ka hoomalule ana a ka laau hoohiamoe, mamua
o ka laaumake. Ua ike no oe e Matado i ka hana a kela laau,
iloko o na minuke helu wale no elima, e haalele mai ai ka noo-
noo kanaka iloko o ka mea e haawiia ana o kela laau, a o
ke kumu ia o ko'u manao ana, o ka mea oi aku kela o ka maa-
lani, mamua o na alahele e ae au i hoolala ai."
"Ae, ke hoomaopopo aku la au i ke ano o kau mau mea e
kamailio mai nei, a pehea hou aku?"
"Ke haule o Pilipo iloko o ka lulumi hiamoe, malalo o ka
mana o ka laau, alaila he maalahi wale no ke koena aku o na
hana. Ia oe e hele aku ai e hui pu me Pilipo i keia po, e paa
pu oe i kekahi kaula, a waiho mawaho o ka puka; a i kou
wa e ike ai, aia o Pilipo iloko o ka hiamoe kulipolipo loa, o
kou wa ia e kii mai ai i kela kaula.
"Aohe au halihali ana mai i ke kino o Pilipo ma ka hapai
ana iaia no ka hale malalo, ahiki i ka hoea ana mai iwaho nei ;
aka me kei kaula au i hoomakaukau mua ai, e wa-hi oe i ke
kino o Pilipo a paa me ka uhi moe, alaila nakiikii aku i ke kaula,
a hookuukuu mai ilalo nei, ma ka puka aniani.
"E hoea ana au malalo, o kela puka aniani, a na'u e kaualako | aku i kona kino ilo kahi o ka luawai, oiai hoi oe e kii ana i ke
kino o Kenerala Rudena, a hookahi ko kaua lawe Uke ana i
na kino a elua no kela lua. Ke komo ka hoi kela mau kino
iloko o ka lua, he maalahi wale aku no na hana i koe, o ia ka
hoohiolo ana i na aoao o kela luawai, a pau ka hoopohopo
ana, no ka hiki i kekahi mea, ke hookolo mai ahiki i ka loaa
ana o na kino o kela mau kanaka elua."
Nanakee mai la o Matado maluna o Mine me ka hilinai ole,
alaila pane mai la :
"Ke ike aku la au i ka maikai o kena manao ou e Mine, aka
nae ina aia iloko ou kekahi manao epa o ke kolohe, me ka hoao
ana mai e hoohoka ia'u, e ao oe o ike i ka hoea mai o kekahi
hopena awahia loa maluna ou. Ua ike au, i ka nui o kou
aloha no Pilipo Kuaina, a ina aia kekahi mea au i hoolala ai
no ka hoopakele ana ae i kona ola, e ike ana oe i kou mihi me
ka walania loa."
"Aole loa he wahi manao iki iloko o'u e hoopakele ae i ke
ola o keia kanaka, a ke hoohiki aku nei au imua ou me ka
oiaio loa, e lilo no au i mea kokua aku no ka holopono o kau
mau hoolala ana apau."
"Aohe au hoohiki ana mai imua o'u, ua ike au i ke ano o
kau hoohiki, he wahahee a he hoopunipuni, a ua auamo au
i na haawina ehaeha o ko'u puni wale ana aku ia oe e Mine."
"No keia manawa a kaua e kamailio nei, ke hoohiki nei au
me ka oiaio loa, aole he hoopunipuni iki iloko olaila, a inua
aole oe e hilinai mai ana ia'u, alaila heaha hou aku auanei ka'u
mea e hana ai?"
"Ma ke ano o kau mau hana e ike aku ai au i kou oiaio, aole
ma na olelo puahiohio wale no."
"Alaila ma ke ano hea au e hana aku ai?"
"E kaualako i'o oe i ke kino o Pilipo Kuaina no kahi i
waiho ai o ka luawai, me ko kiola ole nae i kela kino iloko
o ka lua, ahiki i ko'u ku like ana me oe ma kahi hookahi.
"Aole au e ae aku ana ia oe e nana aku maluna o ka hele-
helena o ke kanaka au i aloha ai, e kanuia ana me ke ola ma-
loko o kela luawai, aka e haawi aku ana au i kekahi manawa
uuku nou, e mu-ki hope aku ai ma kona mau lehelehe, elike
me kou makuahine i mu-ki hope mai ai ia oe, iaia i waiho aku
ai i ka malama ana o kana keieki malalo o ka mea okoa loa.
"He mea hauoli loa nau e Mine ka ike aku i ka ula ohelo-
helo o ka koko kanaka, no ia mea ea, e hooko aku ana au i
kou makemake. Mamua o ke kiolaia ana aku o ke kino o
Pilipo Kuaina iloko o ka luawai, e inu e aku ka maka o kuu
pahi i kona koko, a e lilo oe i hoike no kela hana ; mahope aku
o kela manawa, aohe a'u hopohopo hou ana iho, no kou hoao
e pulapu mai ia'u. Ua ike au he wahine omokoko oe, e haawi
aku ana au i kela pahi iloko o kou lima, a nau e okioki aku
i ke kino o Pilipo, ahiki i ka weluwelu liilii ana, a na kaua
like e kiola aku iloko o ka lua."
Aole a Mine pane no kela mau olelo a Matado, aia nae
iloko ona, na manao hopohopo, no ka hiki iaia ke lawelawe
aku i kekahi hana e hoopakeleia ae ai ke ola o Pilipo, oiai ua
ike oia a ua kamaaina i ko Matado ano, oia kekahi o na
kanaka limakoko, e hiki ole ai ke pulapu wale ia aku.
"Ina he oiaio na mea apau au i hoike mai nei imua o'u i
keia po, alaila e haawi aku ana au i manawa nou e hooiaio ai
ia mea. Ke apono aku nei au i kau mau mea apau i kamailio
mai nei ia'u, a oiai he nui ka kaua mau mea i koe e hana
aku ai, me ka uuku loa o ka manawa, e haawi mai oe i kau
mau kokua ana ia'u, ma ka hookaawale mua ana aku i keia
pio a kaua no kahi mamao.
"E hopu iho oe ma na wawae, a ma ke poo au e hapai ai,
a ka'ika'i aku kaua no kahi o ka luawai kahiko i wiho ai."
Aohe kuana hou ana iho, oiai ke neo la ka manawa imua,
nolaila kulou iho la o Mine ilalo, no ka lalau ana i na, wawae
o Mine, a hoomaka aku la laua e hapai i ke kino o Kenerala
Dudena, me ka hele ana maloko o kahi paapu o na kumulaau,
i ole ai laua e ikeia mai e kekahi mea.
No ka papaha hora paha kela hapai ana aku o laua i ke
kino o Kenerala Rudena, hoea aku la i kahi i waiho ai o ka
luawai kahiko. Huli mai la ka laua nana ana ihope i kahi o ka
hale e ku aku ana, he wahi malamalama uuku wale no ka
laua i ike mai ai, ma ka puka aniani o ka rumi, o ka ona nona
kela hale, ka mea hoi nona ke kino a laua o ka lawe ana aku
no ke kiola ana iloko o ka lua.
Me kahi malamalama palaweka o ka mahina e oili mai ana
mai na lau mai o na kumulaau, i ike aku ai o Matado i ka
waiho mai o ka luawai, me kona mau paia pohaku, ua hele
no hoi a hihia i ka nahelehele.
Aole he wahi oi aku o ke kupono, no ka hookomo ana i kana
pio elike me kela wahi, i noonoo iho ai o Matado iloko ona,
nolaila huki aku la oia i ke kino o Kenerala Rudena a kokoke
ma ka'e o ka luawai, hookahi no ia peku ana aku o ka haule
aku la no ia iloko o ka lua, me ke kakaa ana aku nolalo o ka
papaku hohonu.
Aohe hana i koe, ke hoolohe la o Matado, aole he loheia
aku o kekahi nakeke, a manao iho la ka holopono o kela ma-
hele hana a laua, a hookahi hana i koe, o ia ke kii ana i ke
kino o Pilipo a lawe mai noloko o kela luawai.
No kekahi manawa pokole wale no ke ku ana o Matado
ame Mine ma ka'e o ka luawai, a no ko laua weliweli paha
no ka lana karaima i hana ai, a i ole no ke ake loa paha e
hooko aku i kekahi karaima hou, koi aku la o Matado ia Mine
e hoi laua no ka hale.
Me na kainawawae. laua o ka huli hoi ana aku a hoea no ka
palena pau o ka ululaau, kauoha aku la o Matado ia Mine e
kakali iaia, o ka hele aku la no ia o ua kanaka nei no kahi o
ka halekaa, a lawe mai la i kekahi kaula loihi, me ka huli hoi
hou ana mai a loaa o Mine e kakali aku ana no iaia.
"E hele aku oe e Mine, no kahi au i pepehi ai ia Kenerala
Rudena a make, a uhi aku i na kulu koko i ka lepo, a i ole
hana aku paha i na mea apau e ike ole ia ai ke karaima i
hanaia e kaua. Aia a pau kela hana i ka hookoia e oe, alaila
hoi ae no kahi o kau hana malalo o ka puka aniani o ka rumi
o Pilipo; malaila oe e kakali ai, no ke koena aku o kau hana
i koe.
"Ke hoea ke kino o Pilipo ilalo o ka honua ma ka puka ani-
ani, he hana maalahi loa nau ke kaualako ana aku no kahi
o ka luawai ; e hoomanao nae e Mine, mai hoao oe e pulapu
mai ia'u, o lilo auanei kou ola, i panai, no ka mea au i hana
mai ai maluna o'u.
"Aohe au hopohopo ana e Matado no'u, ua makaukau au ma
ko'u aoao, e hooko aku i ka'u mahele hana," wahi a Mine, me
ka huli ana aku o Matado hele, no kahi e ku mai ana o ka
hale.
O ka hora ekahi kela o ka po, ma ka manawa i komo aku ai
o Matado noloko o ka hale, a iaia i nana aku ai no kahi o ka
rumi o Pilipo Kuaina, ike aku la oia ma ka puka ki, e a ana
no ke kukui, a hoomanao iho la, aole ka i hoi o Pilipo e hia-
moe, aka e kakali mai ana no o kona hoea aku.
Nihi aku la kana, hele ana a hoea mawaho o ka rumi o
Pilipo, waiho iho la i ke kaula iluna o ka papahele me ka hoo-
puka ana ae i keia mau olelo
"Ina aole oe i hiamoe e Pilipo ea,-alaila ua kokoke loa mai
ia mea i keia manawa, e hiamoe aku ana oe, i ka hiamoe e
hiki hou ole ai ia oe ke puoho mai, alaila hoi pololei aku la
oia noloko o kona rumi.
Hakalia no a hoea noloko o kona rumi, ho-a ae la i ke kukui,
me ke pani ana mai i ka puka a paa, alaila kii aku la i kakahi
wahi poki uuku, he poki i wiho ai o na ano laau like ole, a
lawe mai la i kekahi wahi ope pepa uuku o ka laau hoohiamoe
me ka puana ana ae :
(Aole i pau.) | KE KEIKI MAKUA OLE I PALUA KA HANA
No Ko Geofere Lanakila Ana A I OLE,
EPAIA.
HE MOOLELO KAMAHAO "Malia paha ua hoike mai nei oe aohe nae hoi au i hoomao-
popo aku nei i kau mea i kamailio mai nei. Eia kekahi, he
mea kupanaha no i ka noonoo iho, ke kakau ole ana mai o kela
kaikamahine i kekahi o kona mau hoaloha no kana hana i ma-
nao ai me ka hoike pu mai i kona wahi e noho ana, a i ole i
kekahi mea ana i kamaaina ai. Aole anei ia he mea kupana-
ha i kou noonoo iho?"
"He mea oiaio ia, aka, o kela kaikamahine no paha ka i ike
nona iho no kana mea e Irana aku ai; ia'u e hoolohe aku nei
ia oe, ma ko'u noonoo iho ua lilo ka mea e pili ana i ka na-
lowale ana o kela kaikamahine i mea nui i kou noonoo," a huli
pono mai la ka makuakane a nana pono mai la, iaia i kamailio
mai ai i keia mau olelo ae la:
"Aohe au i ike i ke kumu koikoi o ko'u noonoo nui ana nona,
koe wale no ka loaa ana ao nei o keia mau waiwai a pomaikai
hoi nona," i pane mai ai oia mahope iho nae o ka hala ana
o kekahi minuke o kona hoohakalia ana i ka pane mai.
"Aole ; aia kekahi mea nui ma o aku o kela manao ou, pela
ka paa o ko'u manao," ma ke ano hoahewa. "Ehia la ka nui
o na dala iloko o kena mau palapala hooia?" alaila hopu mai
la ke Konela Mepelasona i ka pua pepa a hoomaka iho la e
nana pono.
MOKUNA XXIV.
KA PALAPALA KAUOHA A ROBAKA DELA
Nana iho la ke Konela Mepelasona i na pepa a pau me ke
akahele loa, me ke kakau ana iho i ka huina dala maloko o
kela ame keia palapala hooia, (bona) a i ka pau ana hoomaka
iho la e hoouluulu i na huina i mea e maopopo ai ka nui.
"He huina dala nui maoli kela ke noonoo iho ke hoouluuluia
na ukupanee i kuala iloko o keia mau makahiki lehulehu a pau i
hala, a eia nae, ua mopopo loa ia'u aole i hiki aku ka huina o
keia i ka akahi hapalua o ko Robaka Dela, mau waiwai a pau.
Pehea la i hanaia aku ke koena o kana mau dala, o kau ia i
makemake iho la e ike?"
"Malia paha ua haawi aku oia i kekahi o kana mau dala ma
na hana kokua a manawalea, "wahi a Everete o ka hoakaka
ana mai.
"Malia paha, pela io; a eia nae aohe no o'u manaoio ua
haawi oia. He kanaka kupanaha loa kela mamuli o ka hoo-
iaioia ana mai la e keia mau palapala hooia ana i huna
ai, a ke manao nei au he mau palapala hooia hou aku no ke-
kahi ana i huna ai ma kekahi wahi okoa aku."
"Ke ike ole nei au i ka kela kanaka mea o ka noonoo ana,
ina he noono maikai kekahi iloko ona, ma ka huna ana i kana
dala ma keia ano iho la, me ka haalele ole iho i kekahi mea
hoike no keia mau palapala hooia. Pehea la oia i manao ai e
hoopomaikaiia ana kona mau hooilina me kana dala ma kona
huna ana ma keia ano iho la, iloko o kekahi wahi huna o kana
pakaukau kakau, ina aohe mea hoike no kana wahi o ka
huna ana?" wahi a Everete.
"He ninau ia i hiki ole ia'u ke pane aku, o kana i hana al
o kekahi ia o na hana kupanaha lehulehu i hanaia e ahuwale
ae ai ke ano o ia kanaka ma kana mea i hana ai, "wahi a
ka makuakane o ka pane ana aku.
"Heaha kau mea e hana aku ana me kona mau palapala
hooia? i ninau mai ai ke keiki.
"Aohe au i ike i ka'u mea e hana aku ana no nei mau pala-
pala i nei manawa," i pane aku ai ka makuakane, "mahope
aku paha."
"Ia wai la keia waiwai e hooiliia aku ai ina nei no ka loaa
ole aku o ka hooilina pololei?" i ninau mai ai o Everete.
"Ina no ka nele loa o kekahi pilikoko pili kokoke loa, alaila
owau ka mea pili aku, "wahi a ke Konela Mepelasona o ka
pane ana aku. "Ua hooholo muaia ia mea i ka manawa i hoalaia
mai ai ka ninau ia wai la e ili aku ai ka hale ame ka aina o
Robaka Dela mahope aku o kona make ana."
"Alaila o kana mau dala a pau loa nau pu ana ia, ina o Ane
Dela a i ole kekahi mau hooilina paha ona e loaa ole aku ana,
"wahi a ke keiki i makemake loa ia manawa e ili mai ia mau
dala a pau i ka makuakane, i holo mai ia mau dala a pau loa
iaia.
"Manao wau pela, aka — ''
"Aka heaha?"
"Aohe o'u makemake ia dala, e Everete; ua lawa no waa
me ia mea he dala, me ka lilo ole mai o ia mau dala a Robaka
Dela. He oi aku ko'u makemake e haawiia aku ia mau dala a
pau i na hooilina pololei loa o ka mea i make."
"Kahuhu, kupanaha no ka oe, e papa i ka i no o ka lilo mai o
ia mau dala ia oe ka pono, eia ka aohe ou makemake a ua lawa
no oe i ke dala. Alaila e hoolaha aka ana anei oe maloko o
na nupepa no Anne Dela, a i ole no kona hooilina paha? "wahi
a Everete, me kona haka pono mai no ka pane aku o ka ma-
kuakane.
"Aohe au i ike i nei manawa, e noonoo wau no ia hana
mamua o ko'u hooholo ana i kau mea e hana aku ana, malia,
paha o hele aku au e kuka me kuu loio, "i pane aku ai ka
makuakane.
No kekahi mau minuke ka noonoo ana o ka makaukane aole
no hoi hookahi o laua i kamailio iloko o ia manawa.
I ka hala ana o kekahi manawa, alawa ae la ka maku-
akane iluna i ka uwaki, a i mai la: "He hana ka'u a he mea
pono ia'u e hele aku no ia hana, nolaila e hele ana wau."
Ku koke ae la oia iluna, a hoouluulu mai la i na pepa a pau
a owili iho la a paa, a nakii iho la me ka lipine, alaila hookomo
aku la iloko o kekahi ume a ki aku la a paa, a haalele koke mai
la i ka rumi.
No ka hora a oi ko Everete noho ana maloko O ia rumi
mahope iho, me ke kulou o kona poo ilalo, a e kalele ana hoi
maluna o kona mau lima, me ka noonoo nui iloko ona, no ka
mea he nui a lehulehu na manao like ole e hana ala iloko o
kona poo ia manawa.
I ka hala ana o kekahi manawa iaia o ka noonoo ana, oia pu
kekahi i haalele iho i ka hale, kauoha aku la i ke kauwa e
hana mai i kona lio, a i ka paa ana holo aku la ma ke alanui
e hoea aku ai i ka hale wili kahiko.
I ka hoea ana aku i ka hale o ka ohana Dela, lele iho la a
hoopaa aku la i ka lio i kekahi pou, a hele pololei aku la no
hope o ka hale kahi ana i manao ai ma ia wahi oia e wehe mai
ai i ka puka a komo iloko o ka hale, e like no me ia ana i
komohewa ai mamua; a eia nae, ina nei oia e ninauia mai
ana e kekahi mea no ke kumu o kona hoea hou ana aku ilaila
no ka lua o ka manawa aohe ana kumu e hoike aku al.
Iaia i maalo ae ai ma kekahi puka aniani o ka hale ua ike
aku la oia me ka maopopo loa ua paleia ae ka pale puka aniani
a kaawale ma kekahi aoao e hiki ai no iaia ke ike aku ialoko.
"Aha ! he kanaka paha ka i hoea iho nei ianei, ke ike aku nei
au i ka pale puka aniani ua paleia ae a kaawale ma kekahi
aoao. Aohe meaai maloko o keia hale noho ole ia e kekahi
kanaka e koiia aku ai kekahi iole pololi e hela mai, nolaila | |