Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIV, Number 22, 28 May 1925 — HOONANEA NO KA MANAWA. HE MOOLELO NO KAPUNOHU KE KOA KAULANA O KA MOKU O HOHALA. [ARTICLE]

HOONANEA NO KA MANAWA. HE MOOLELO NO KAPUNOHU KE KOA KAULANA O KA MOKU O HOHALA.

(Kakauia e Z. P. K. Kawaikaumaiikamakaokaopua.) Ninau mai la o Niulii: "Owai ko ouleou kolu?" I aku na kaikamahine: i' Ho mnlihini na maua, e auau ana maua ( ku ana keia, a no ka poeleele, hoihoi mai nei maua iaia i ka hale nei o moe ai a ao hele aku." I mai o Uiulii: "0 ka olua kano ia o olua na wahine." Moe iho la lakou a ao ae hoonoho iho la o 'Niulii i ke kaua. Lilo ae la o Kapunohu i alihikaua no na leoa apau o Niulii. Hele mai la ke kaua ahiki i Wainaia maluna aku 0 Piiauwai ia wahi f loaa ko Kukuipahu alihikaua o Kaluaj kanaka ka inoa; ilaila houka k0 kaua, ma keia hoouka' ana, hee ko } Kaluakanaka aoao ia Kapunohu. j Nee hope mai la ke kaua, a hala ka pali o a lole, Ainakea I kupono i Hinakahua, ma Kapaau, iilaila o Kukuipahu uie ka poe o ke kaua. Alaila, oo na ihe hou aku a hou niai, ilaila o Kapuilohu i hou ai i ka ihe ana o Kanikaiwi, nehe ka lau o ke owe ka lau o |ca mailienie, ku ke ehu o ka lepo iluna, hookahi no pahii ana i ka ihe, ewalu lau kanaka i ku a mahope olaila ua- nawaliwal] ka ihe, ahulau iho la na kanaka i ka make. Lawe ae la o Kapunohu.i ka ahuula ame ka mahiole, make. iho la o Kukuipnhu, ame na kanaka he lehulehu loa. 0 ke koena o na kanaka hee ftku la ahiki i Lamakee ma Kaauhuhu loaa aku la ia Kapunohu ilaila hoō» uka hou ke kaua. Ilaila oili m.li o Paopele, he !kda ikaika ia, eono puali o kana laau palau, o Keolewa ka inoa o kana laaU palau. laia e ku ana i ke kahua o Lamakee f komo mai la ka maka'u ia Kapunohu, no ka nui o ko Paopele kino ke nana aku, nolaila, pane iho 0 Knnikaa ke akua ia o Kapunohu: "Mai makau oe i ka hekili nui 1 ka aole ikaika. O kau ka pahu i ka ihe ia Kanikawi, o ka'U ke nahu." Mahope o keia olelo ana a Kanikaa, e naliu iho ana o Kanikaa mā kē kua o Paopele lilo o Paopelē ilaila, pahu iho ana o Kapunohu i ka ku o Paōpele, halulu ana ilalo, a make iho la. Nolaila, kaulaiia o Lamakee ahlki i kei» la nd ka make ana o Paopelē kē kanaka koa ia Kapunohu, nolaila, hee aku l a ko kaua ahiki 1 Kaluaowilinau ma Puuepn t p e la ahiki i Upolu, Puakēa, a Kamilo; a koe kahi a na elemakule i kukulu lepa ni; Nolaila, o Kukuipahu o na ahupuaa nui o Kohala ahiki i keia la ? mamuli o ka hana a Kapunohu i na elemakule. Puni ae la ka aina o Kohala, ia Niulii, a oia wale no ke alii o Kohala apuni ia wa. . * A pau ke kaua ana, holo mai la o Kapunohu, me ko akua ona o Kknikaa, ame kana laau palau o Kanikawi i Oahu nei i kona kaikuahinē, oia ka wahine a Olopana. Kau mai la oia ma ka waa mai Kohala mai a kau i Keanapou ma Kahoolawē, moe a holo oia, maiaila j mai a pae ma Kahalēpalaoa ma La» nai, mailaila mai a Kaluakoi,! MOJokai moe; malaila mai pae ma ka lae o Makapuu, Koolau. Ē noho ana ke kaikuahine ilaila 0 Konahuanui ka inoa, ike mai la ia Kapunohu, uwe iho la laua a pau;, 1 aku ke kaikuahine; "Aohe ai he pololi,' he ai no aia iwaēna. A o ko kaikoekē hoi o Olopana, aia no i ka mahiai me na kanaka. 1 aku o Kapunohu: hele kaua e kuhikUhi oe ia'u i ka malaai." J Hele aku la laua ahiki, kuhikuhi ma£ Ja ke kaikuahine, ewalu loi kalo j

nunui, a hol aku la ke Itāikttahiae; e' noke aku ana o KapunOhu i ka hu* huki a pau na loi ai ewalu, ka.- ae la ke ahua o ka ai ua kapa noko aku ana o Kapunohu 1 ka huhni a paa i ka ai i na ma o a ma o, p ka aumaka iho la no ia o ke amo ana ahiki i ka hale, ua. lik® me eha loi ai ma kela lin>a ame keia lima. Ahiki o Kapunohu i'ka halo me ka ai, nana mai la ke kaikuahine a olelo mal la: | "Kahaha! Kupaaaha oe! Ka i no o ka huhuki ae nei kau liookahi ioi, eia ka o ka huhuki no kau a pauJoa.'?. ! I aku o Kapunohu: "Nui-hoi paha ka ai, aole kii liilii i kgi m?a meloWa." Lalau aku Ja o Kapunohu i kana iho ia Kanikawi, a hahaki ae la i ka hiaka, a ho a iho la i k» ahi Inlau aku la \ k* kalo ,a koliioii, a kiola aku la UoIt& o ke ahi, a mai Ja ke ahi ? pela no kana hana jnau •aaa, a lilo iho la fct kal6 i wuhie 50 kē ahi. jKolaila, ma keia hana ana a Ka< pnuohu, i kalana loa ai keia. olelo mai Hawaii ahiki loa aku i Niihaui "Kalo paa o Waiahole." (Kii kalo paa i Waiahole.) Aiwaiwa no k$ hana a ke keiki o ka mnkani apa'a,pa'a o Kohala. A ike o Olopana keia mau liana «i Knpunahou, noonoo iho la, oia ke kanaka e £uni ai o Oahu iioi iaia, ,no ka mea, e noho ku-e ana; laua o Kakuhihewa ke . »Jii 0 Kona nei, Aole no i huhu o Olopana i liana a Kapunohu i huhuki ai i. nn, loi kalo owalu, ua lohe mua o Olopana mai kona kahuna mai ho kanaka koa loa oia ame .kaikaika, a he kanaka makau ole .o Kapunohu, a he kanaka a-a imua o ,ka lehuleha A lohe o Olopana i keia mau olelo a ke kahuna ( hoolilo k«Ve o Olo* paiia ia Kapunohu i ālihikaiia. nui. nona, e hele e kau& me Kakuhihewa, Ma keia kana wa, iaa make o Kakuhihewa ia Kapunohn, a lilo o Olopana i alii iio OahH apuni. Noho no o Kapunohu me Olopana a make o Olōpana haalele iho la o Kapunohu ia OahU iiei, holo aku la j>ia ma ka waa a pae ma Pokl i Walmea, Kauai, hele aleu la oia malaila aku ahiki i Wahiawa, mā< laila. a Lawai i Koloa noho. Ilaila o Kemamo kahi i aoho ai • he kOa oia, he kanāka ikaika i ka maa a-la, aole ona lua ma ia hana ma Kauai apuni. He hiki iaia ke maa i kana pohaku a-Ia j na mile eono, a i ka hiku o ka pio ka ikaika o ka lele ana o ka a-la. Aolo hookahi kanaka aa o Kauai ē hakaka me Kemamo, aole alii, aole koa. Nolaila, ua maka'u loa ia ka lielo. ana mai Koloa altu a Nawiliwili t aolo e hiki i ko Kooilau ke hele mai maanei o Nawiliwili, a pela ko Kona riei, aolo hiki ke liele aku ma o o Koloa; no ka mea, e noho ana o Kemamo mawaena o, ame Nawiliwili t me kana wahine o Waialeale. Ahiki 0 Kapunohu ilaila, moe jho la oia a ao, i kauhale kamaaina, hoeu ae la.o Kapunohu e olēlo mai la na kamaaina: I ''Mai hele oe,. o make auanei 00 ! i ke koa o makou neL" I Ninau aku o Kapunohu. "Owai ia koal" "0 Kemamo. ,, Pehea kona ikaikal "He mka a-la kona ikiiika, aol® 0 hala ka a-Ia ke lēle, aole no hoi 0 nawaliwali i na milē elima, f nomal hele oe, o make auanui.'* I aku la o Kapunohu: *'Aol« I hoi ha lie ikaika, he mea pāani ka | n>aa a-la na ko makou kamalii mā 'i | a he mea ikaika oīe no." ' No keln o)elo s Kapunōhu, kāulana aku la ia a lohe o Kem&mo, i iho la o Kemamoi "Āē f a.kahl .ttiea nana i hoole i kttu maa. oia in&' he kona !'ē : hele mai e hoike i na ikaika o maua e hele mal no. H A lohe o Kapunohu, hele aku lā oia ahiki, i iitai la o Kērtamoj "Hāī 0 6« ke kaiiaka nāha ! I hoole kuu a-iaf M 1 aku la o Kapunōhtt< "A« owau no, «o ka olelo mai a. lakdu he ikaika oe i ka maa i ka a-la, nolaila, olelo akti hē mea paa«i ia fta ko makou kamalii tta t> i leWalewa." ! A lohe q Kemamo, huhii loa oia ia Kapuniihu, a <jlelo ihai la: "Heaha kau § ka |niiihittil* , I aku o Kaptinohut '*0 kuu mau iwl no ka'u pili. M Ae mai o Kemam6f "At, & hēaH hou ael" X āku keia: "0: ka wkiwal! iho la no ia a kamahele o na iwi, au t eo, alaila, make au, a ina hoi oe e eo, maka ō« ia'u." Aē mai la o Kēmamo: "Ae tia. mau ia pili anii" Olelo aku o Kemamo: "0 ka pahu a kaua e ku ai a mna mai poloa a Moloaa i Kodlau ka paha mawaena olaila ka kaua hana, a i puka ma o'o Moloaa eo kekahi 6 kaua." Ae aku la o Kapunohu. I aku nae o Kapunohu: "0 kft'u hana i ike o ka pahee, malaila »0 au, 0 kau hāna hbi i ike o k& maa, m» laila īio oe. Ae wai la. 6 Kemamo. I aku o Kemamo: "lawai mt»a i kamaaina pahā, i ka malihini pafeat" • 1 I akli o K&punohū: "I kamaaina ka muft, he Ifop« ka ka malihini." Ia wa, maa o Kenkimo a p&u eono \ mile, a i ka hiku pela | ka nawe hēle ana ahiki i Anahola

traiho, ilaila loaa i ke kukini N mama 0 Kauai o Kawāikuauhoe kona inoa v Pahee o Kapunohu i kaha ihe, holo aku* la kana ilie mai Koloa aku a Niumalu f o ka mnlu o ka la i ka ihq a Kapūnohu,* ka mea i kapaia "ai ka inoa o ia aina b Niumalu, ahiki 1 keia la % mau- loā» aku no. Na ke« keiki o ka makftni apaapaa o Kohala keia mau hana. Mailaila aku k* holo ana, ahiki l"Kawelo#ai mauka o laila kela inoa e pili< 3a Kawelowai, ame Waiehu, no ke komo.aha o ka ihe "iloko-jo ka wai, a lele Ttou ma» laila aku a Kalaīea. i o la kela pukfi e hamama la ahiki i keia la, malaila aku hiki i Moloaa, malaila a'ku a Waikalua, a Kalihi-kai maaliH ka a Hanalei pau ka holkana o ka ihe, a eo £ē ia o Ke* mamo, hookoia ka laua' pili, a- HIo ae la o Kapunohu i alii no Kauai. KA HOPENA