Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIV, Number 28, 9 July 1925 — Page 4

Page PDF (1.63 MB)

EHA NUPEPA KUOKOA HONOLULU, T. H. POAHA, IULAI 9, 1925
ana i ka haleaina a kipakuia oia mailaila mai.
"Me he mea la na kekahi kanaka i lawe mai ia oe ma ko
manawa i kipakuia mai ai mai kela haleaina mai a i kekahi
hale okoa aku i manao he dala, a i ka ike ana aohe au dala
ua hauoli loa oia i kou kaawale ana mai iaia mai," i pane aku
ai ka wahine.
"Pela paha, aka aohe a'u mea i maopopo, ua pouli loa ko'u
noonoo," wahi a Felorika
"E hoihoi aku ana au ia oe i ko'u home a ia manawa e ike
iho ai oe he kaupaku hale maluna o kou poo nana e hoomalu
ia oe oiai oe e hele aku ana e huli i kekahi hana nau e hana ai.
He nui ko'u waiwai, elike me ia a'u i hoike mua aku nei ia oe,
eia nae, aohe o'u hoikeike wale ae i ko'u kulana waiwai, me ka
pakiko loa au i ko'u mau hoolilo e noho nei."
"Aohe o'u makemake i ka hoolilo wale aku i ko'u waiwai i
ka poe malama hokele ame ka poe malama haleaina, aohe o
lakou haawi mai i ka mahalo ia'u, me ka nana ole pehea la ka
nui o kau dala e hoolilo aku ai ia lakou. O keia ko'u hale a ua
hiki mai la kaua."
Ua hookahahaia ko Felorika noonoo i ka ike ana aku he hale
hoolimalima loihi ia a ua nahaha no kekahi mau wahi, oiai nae
ua olelo mai hoi ka wahine iaia he waiwai oia a i kona hale
nae e noho ai he hale apulu o ka hiolo wale aku no koe. Ma-
hope o ko laua pii ana aku ma kekahi alapii loihi ahiki i ke
kau ana iluna, aole no hoi i ke alapii laula ae, he ololi a aneane
ka papa e hiolo, ike iho la o Felorika iaia iho aia oia ma ka
papahele o ka hale eono kahi i ku ai.
"Ua hoea mai la kaua i kahi o ko kaua mau rumi," wahi a
ka wahine, alaila wehe mai la i ka puka a ike iho la o Felo-
rika iaia iho aia oia maloko o kekahi rumi hoolimalima emi loa,
no ka mea, aohe mau lako hale oloko, hookahi wale no ana
mea i mahalo iho ai he kapuahi hoopumehana e a mai ana
ke ahi ma kekahi kapuahi ma ke kihi o ka hale.
"O kou wahi anei keia e noho nei?" wahi a Felorika o ka
ninau ana ae i ka wahine me ka piha kahaha iloko ona, a hoo-
huoi mai paha ka wahine no ia ano ninau ana, o ka hoike ole
mai nae. Aohe wahi ana i ike ai i ka like o ke ano ilihune
o ka noho ana o kekahi poe mamua o keia wahine ma ke ano
o ka nanaina o ka hale ana e nana aku ana ma o a maanei.
O kahi moena weleweka no hoi keia ua lehulehu na wahi i
pahonohonoia, o na kii pena nani no hoi, he mau kii nani i ka-
na nana aku i ka manawa hou, ua hele a lepo, o ka laau owaho
ua pukapuka i ka huhuhu, o na lole nani mamua me na lopi
kilika e kuwelu ana ua nahaehae kekahi matt wahi, a oluna iho.
la o ka noho kahi e kau ai ia mau mea. I loaa ai i noho ua
wahine la e noho iho ai e hookaawale mua ae ia mau welu
alaila hiki iaia a i ole i ka malihini ke noho iho.
"Noho iho ilalo; mai nana oe ina no e minomino iho ana
kekahi mau lole," i pane mai ai o Mrs. Baraunu; "na ka luna-
hoohana no ia e uku no ia mau lole, nolaila aohe ou nana ana
iho. I hele aku nei au i ka hale puhi palaoa e kuai i palaoa a
laki ko'u halawai ana me oe. Eia ua mau mea ai la a, oia mau
no ka mahanahana, nolaila e ai ana kaua."
He ono ke kope a he maikai a mahanahana no hoi na popo
palaoa, eia nae, iloko o ka maikai o ia mau mea aohe he hiki
ia Felorika ke hialaai iho no ka hoopakele ana i kona ola.
"E ikaika iho kau ai ana i keia mau mea mai nina kau ai ana
ina he makemake oe e loaa ka ikaika no ka hele ana aku e huli i
hana nau," wahi a Mrs. Baraunu o ka pane ana mai. "Ina
e loaa aku ana kau hana e pono oe e ai nui i loaa ia oe ka ika-
ika e hana aku ai a e hoomauia ae ai o kou ikaika. E oluolu
oe e hoike mai ia'u o ke ano hana hea kau i ike la kekahi hana
mama paha ea?"
"Aole a'u nana i ke ano o ka hana, o ka loaa wale no, a i
hiki ai hoi ke loaa ia'u ke ola me ka hanohano aole ma ke
ano lapuwale.
"Ina pela e hoike mai oe i kou manaoio maoli no kau aho
hana i makemake ai malia, he wahi no hoi kekahi e loaa ai ia
hana ia'u i ike ai. Pehea, he makemake no oe e noho kakau-
olelo a i kupakako paha noloko o kekahi halekuai nui a i ole
i wahine humuhumu lole, a i ole kekahi hana e ae paha elike
me kela?"
"Aole o ka hana elike me ko'u makemake, aka o ka hana e
hiki ai ia'u ke hana," i pane aku ai o Felorika.
"Aha ; ina aole au wae hana ana, ua ike au i kekahi wahi
kupono au e hana ai e hiki ai e loaa ia oe i umi dala no ka pule
Aohe koikoi o ka hana, eia nae, he loloa na hora hana e ma-
naka iho ai paha oe la mahope a lia aku ana i hana hou."
O, aohe o'u nana i ka loloa o ia mau hora hana, hauoli loa
au ina e loaa ana," wahi a Felorika. "A pehea. Ua maopopo
no anei ia oe e ae mai ana no kela poe na lakou ka hana e
lawe aku ia'u i limahana no lakou?"
"Pela no ka hoi paha no ka mea, o ka limahana ka lakou
makemake. O ka ui o kou helehelena o ia iho la no ka maunu
maikai e akiia mai ai o kau makau," wahi a Mrs. Baraunu
o ka hoopaani ana mai, "oia hoi, he makemake kela poe i na
kaikamahine ui o ka helehelena, no ka mea oia kekahi mea
huki nui i ka noonoo o na kanaka opio e kikiolo mau aku ilaila
aole no ka makemake wale no i na mea hoikeike, aka no ka ma
kemake i ka ui o ka mea e hana ana malaila."
"A aia ihea ua wahi la?" i ninau ae ai o Felorika, me ke ano
hoihoi, no ka mea he manaolana loa kona ia manawa no ia
hana, ina e aeia mai ana.
"O ia ka hale hoikeike a hoahu o na mea kahiko maloko 0
keia kulanakauhale. O ka haalele koke aku nei no ia o ke
Kakamahine Casiana, a ma kona wahi i hakahaka i makemake
loa ia ai kekahi kaikamahine no ke pani ana. Ua oo loa kela
kaikamahine ua ano pakua no hoi me ke ano ulolohi a eleeleu
ole e hoihoi aku ai ka poe e komo aku ana ilaila."
"He kaikamahine Casiana! Auwe, aole paha e hiki ana ia'u
ke lawe i kela wahi, no ka mea, he kaikamahine Amerika au."
Akaaka mai la ka wahine me ka nui o ka leo, a i mai la:
"Kupanaha no ka kau olelo! Ua nele oe ia mea he ike eia
nae ma ka ui o kou helehelena e oi aku ana kou huki nui i ka
noonoo o na kanaka e hele mau aku i kela wahi mamua o ke-
kahi poe e ae, pela ko'u manao," wahi a Mrs. Baraunu o ka
pane ana mai."
"Ua ike oe i ka hoolaha, pela ko'u manao me ke kanalua
ole no ka ui o na kaikamahine Casiana, ma ka oleloia o lakou
na kaikamahine ui loa ma ke ao, a ua loaa pu ia oe ka ike
mai ka aina mamao Casiana lakou o ka hele ana mai. O na
kaikamahine Casiana, ma ka mea oiaio, o lakou ka poe ui loa
i hiki e loaa maloko o ke kulanakauhale nei o Nu Ioka.
Ma ka po lakou e hana ai i ko lakou mau lauoho nie na pepa
no ka hoopiipii ana ae i ka lauoho, a i ole me kekahi hao wela
i mea e piipii ai ka lauoho, a i ka wa e kahi ai e manana ana
ka lauoho ma ke ano nani a maikai ko lakou mau poo ke nana
aku. O ka poe e makemake ana e ike ia lakou me ka uku
lakou e komo aku ai iloko o ko lakou hale e noho ana, a i ko
lakou wa e hele aku ai ua loaa ka manaoio piha ua ike lakou
kekahi mau helehelena kamahao loa i ike mu» ole ia mai
kekahi aupuni mamao okoa mai.
"O he hana hoopunipuni maoli ka ka kela mau kaikamahi-
ne i hana ai !" wahi a Felorika o ka hooho ana ae.
"Heaha iho la ka hoopunipuni o ia, ina he hana ia e nani
ai ko lakou nanaina a e makahehiia ai lakou ke hana aku aole
a he hana hoopunipuni," i pane ae ai o Mrs. Baraunu. "Ina
makemake oe e kuai i i-a kilika e ike iho ana oe he pulupulu
kekahi mahope o kou hoohana ia ana no kekahi manawa.
"No na wahine ui au e ike aku nei i ka manawa e pau ae
i ke kena ame ka pauda i hamoia i ko lakou helehelena e ike
ku ana oe aole no i maikai loa ko lakou mau nanaina; o na
kanaka i loheia he mau oha miliona ua lilo lakou he mau ka-
naka ilihune loa i ka manawa e ukuia ai ko lakou mau aie
pau. Ina elike ana kou luahine a i ole oo paha me ko'u, e ike
iho ana no oe i ka like ole me kou manawa opiopio, ina o kou
mau manao ku-e kena i na kaikamahine Casiana. O ka hiki-
wawe o kou hookomo ana i kau mau keneka iloko o kou pa-
keke oia ka oi aku o ka maikai nou," wahi o na olelo hoohalike
ka wahine no ka Felorika olelo i ka hoopunipuni.
Iloko o keia manawa apau a ka wahine e kamailio mai ana.
ke mahalo la o Felorika maloko iho ona no ke koi ole mai o ka
wahine i ka umi dala ana i aie ai.
"No ka hoike ana aku ia oe, e Miss Wela i ka mea oiaio, et.
mahope o ka hoomaha ana iho o ka wahine no kekahi ma-
nawa," eia no au maloko o ka hale hoikeike o na mea kahiko
e hana nei. E hoomaopopo oe he nui ko'u waiwai, nolaila
aohe pono ia'u e hana i mea no'u e ola ai, aka nae, aohe ia he
hana naauao ka hoole ana aku i ka umi dala e haawiia mai
ana i ka pule. Aohe a'u hana ma ka hale nei e hoopau ma-
nawa wale ai no e aho au e ukuia mai no ka hana maloko o
kela hale.
"E Miss Felorika, e iho pu kaua i keia la i kela hale, a ma
kela hale e ike aku ai oe i na mea like ole au i ike ole ai mamua
e lilo ai i mea hookahaha na kou naau.
"E hoea ae ana malaila i keia pule kekahi kanaka hana keaka,
iaia i hiki mua mai ai i keia aupuni ua nui a lehulehu ka poe
hele ae e ike i kana hana akamai hoopohihihi noonoo, e ma-
naoio aku ai no ka lehulehu he kanaka mana maoli oia.
"He kanaka ui oia no ka nanaina, a ke manao nei au, i kou
manawa e ike aku ai iaia e haulehia ana no oe i ka makemake
ame ke aloha iaia. Mai kona manawa i hoi hou mai ai mai
can a huakai mai o ka hale ana ma kekahi wahi, ike aku la au
ua oopa oia. Oia kekahi o na kanaka akamai loa a'u i ike.
Ua manaoio maoli kekahi poe he kanaka mana oia, me na dala
kiekie Ioa na kanaka e hoolimalima ai iaia no kona hoikeike
ana mai i kana mau hana kupaianaha.
"I kela ame keia manawa ana e hoikeike mai ai iaia iho imua
o kekahi ahakanaka nui e huna mau ana oia i kona helehelena,
me he mea la he hilahila oia i kana mau hana, o makou wale
no ka poe e noho mai ana maloko o ka paku ke Ike aku i kona
mau ano maoli a pau, a pela hoi ka ui o kona helehelena,
"O kona mau ano apau ke nana he keonimana oiaio oia i
hanauia mai me ia kulana. O na hana akamai a pahele noonoo
ana e hoikeike mai ai me na pepa hahau he ku i ka hookahaha
mai i kou noonoo. Ma ka olelo mai a ka lunahoohana he ka-
naka kela i hanauia mai o kona haawina pilipaa loa iho la
ia he piliwaiwai. Heaha ana kau pane e Miss Wela, e ae ana
anei oe e lawe i ka hana i hanaia ai e na kaikamahine Casiana,
ina e loaa mai ana ia hana ia'u nau?"
"E aho paha ia mamua o ka nele loa ame ka make i ka po-
loli," i pane aku ai o Felorika, me ka liilii loa o kana noonoo
ana no ke ano o ka loli o kona ola ana ma ia hope aku, me
ka liilii loa pu o kona ike no ia hana e loaa mai ana iaia, e noo
noo iho ai oia he oi ae ka ka maikai o kona make ana mamua
o kona lawe ana ia hana.
"Maikai maoli kou noonoo e lawe i kela hana a e hui pu
mai a hana mialoko o ka hale hoikeike o na mea kahiko. Ke
manaoio nei au aole oe e hoopilikiaia ana ma kekahi ano, a eia
hou, he hoomakaukau ana ia nou no kou mare ana aku e lawa
ai oe me ke dala. Aole oe i makaukau a i ole i ike paha i nei
manawa i kau kane e mare aku ana, a i ole e hui aku ana
paha ma kela a ma keia la, malia aia iwaena o ia poe au e ike
a e hui aku ana kekahi kanaka opio au e makemake ai.
"He mea maopopo loa e komo ae ana iloko o kela hale na
kanaka waiwai mai na wahi like ole mai apuni ke ao no ka ma-
kaikai ana i na mea kahiko maloko o ke kulanakauhale 6 Nu
Ioka nei, a i ko lakou manawa e ike mai ai i ka ui o kou hele-
helena e makemake mai ana kekahi oia poe ia oe.
"I ka makahiki i hala aku la he hapa kakini o na kaikamahi-
ne ui maloko o kela hale i mare aku i na onamiliona, nolaila,
ina e oi aku ana ka maikai o kau hana ana ame kau hoikeike
ana ia oe iho mamua o kekahi poe e ae, he hana a'u e make-
make loa nei e ike aku e loaa ana no ka pomaikai ia oe.
"Ina no e loaa mai ana ia oe ka hapa o ka uku, he nui loa
ia nou no kp hana hoikeike maluna o ka awai, hoikeike a haha
keaka kahi e hiki ai oe ke hoolauna aku ia oe me na kanaka
waiwai o ke ao, a i ko lakou manawa e makahehi mai ai i ka
ui o kou helehelena e noi koke ia mai ana oe e lilo i wahine
a ia oe aku ia wahi o ka ae aku a i ole ka hoole aku paha."
"No ka mea e pili ana i ko'u mare aku aole loa au e mare
ana," i pane aku ai o Felorika, me ka malie loa.
"Kahuhu ;" wahi a ka wahine, "ma ka mea maopopo Ioa aole
oe i kaokoa mai na kaikamahine e ae e hiki ole ai ia oe ke
mare. No keaha kou mare ole ina e ike ana oe he manawa
kupono ia nou e mare ai?"
"No keia kumu no i lohe mai oe, he hana maikai ole ka haa-
wi wale ana aku no i ko'u lima me ka haawi pu ole i ko'u
puuwai," wahi a ka Felorika pane.
"No keaha ka hiki ole ia oe e haawi i kou puuwai?" i ninau
koke mai ai ka wahine me kona piha i ke pahaohao.
"No keia kumu no aohe o'u puuwai e haawi aku ai, ua lilo
mua kuu puuwai i ka mea okoa," wahi hou a Felorika, me ka
haalulu o kona mau lehelehe.
"Alaila he kanaka opio no anei kau i haulehia ai mamua i ke
aloha a e aloha mau nei no?"
Luliluli mai la ko Felorika poo.
"Ina he mea kau i aloha ai alaila ua paa mua no kou ame ko
kela kanaka opio noonoo no ko olua hoohuiia ae i kekahi ma-
nawa, o ia ka mea maopopo Ioa," wahi a ka wahine o ka pane
ana mai.
Hoole paakiki loa aku la o Felorika.
"Ke makemake nei au e hoakaka pono mai oe, ke maopopo
ole aku la kou manao ia'u la, no ka mea ke kamailio mai ne
oe ma ke ano hoohunahuna. Aohe au hoohakalia ana iho i ka
hoike mai ia'u, no ka mea aole au e kumakaia ana ia oe ma
o ko'u hoike ana ae i kau meahuna. A eia hou, malia paha
he olelo ao maikai no hoi ka'u e hoike aku ana ia oe maluna
o kau kumu e hoohakalia mai nei i ka hoike ana, mai huna iho
oe, hoike mai.
(Aole i pau.)
MA KE KAUOHA
NA Kanawai Ahaolelo Kau o 1925
KANAWAI 187
(Bila Senate Helu 270)
HE KANAWAI
E HOOLOLI ANA I KA MOKUNA 107 O NA KANAWAI I HOOPONO-PONO HOU IA O HAWAII 1925, MA KA HOOLOLI ANA I KA PAUKU 1477 O IA MOKUNA.
E Hooholoio e ka Ahaolelo o ke Teritori o Hawaii:
PAUKU 1. O ka Mokuna 107 o na Kanawai i Hooponopono
Hou ia o Hawaii 1925, max keia ke hoololi ia nei ma ka hoololi ana
ae i ka Pauku 1477 ma ka paku'i ana aku mahope o ia pauku i
poo hou e heluhelu ana penei :
"O kekahi aelike kuikawa a i ole aelike malalo aku o kekahi
aelike nui i hana me kekahi maha aupuni no na waiwai ame na
lako, a i ole o ke kuai ia ana o na waiwai ame na lako no ka hoo-
holomua ia ana aku o na aelike i ha'i i ae maluna ae, e hoomaopopo
ia no ia ua kaa malalo o na hooponopono ana a ke kanawai e pili
ana i ka hoolaha no ke kuai ia ana o na waiwai elike me ke koi
a ke kanawai." .
PAUKU 2. E mana keia Kanawai i kona aponoia ana
Aponoia i keia la 29 o Aperila, M. H. 1925.
W. R. FARRINGTON.
Kiaaina o ke Teritori o Hawaii.
KANAWAI 188
(Bila Senate Helu 288)
HE KANAWAI
E PAPA ANA I KA MALAMA ANA, KUAI ANA AKU, A I OLE HOAO ANA AKU E KUAI I KEKAHI MEA INU MALOKO OLAILA KA ALAKOHOLA, A I OLE O KEKAHI MEA I HOOMAKAUKAU IA ME UA ANO ALAKOHOLA LA I MANAO IA I MEA INU MALOKO E NA KANAKA, A E HOOMAOPOPO ANA I KA HOOPAI NO KE KU-E IA ANA O NA KAUOHA A KEIA KANAWAI,
E Hooholoia e ka Ahaolelo o ke Teritori o Hawaii:
PAUKU 1. Aole kekahi kanaka, hui a ahahui e malama, e kua: aku a i ole e hoao e kuai aku i kekahi mea inu maloko olaila kekahi alakohola meikala (i kapa mua, ia he alakohola laau), a i ole o kekahi mea i hoomakaukau ia mailoko mai o ua ano alakohola nei me ka manao ia e inu ia e na kanaka.
PAUKU 2. O kela ame keia kanaka, hui a ahahui e ku-e ana
na kauoha a keia kanawai, a i ole i kekahi lihi o ia kanawai, e pili
no iaia ka, hewa feloni, a e hoopai ia no oia ma ka hoopaahao ia
aha ma ka hana oolea no ka manawa aole e oi aku maluna o umi
makahiki.
PAUKU 3. E mana keia Kanawai i kona aponoia ana.
Aponoia i keia la 29 o Aperila, M. H. 1925.
W. R FARRINGTON,
Kiaaina o ke Teritori o Hawaii.
KANAWAI 189
(Bila Senate Helu 289)
HE KANAWAI
E HOOLOLI ANA I KA PAUKU 1376 O NA KANAWAI I HOOPONOPONO HOU IA O HAWAII 1925, E PILI ANA I NA AUHAU.
E Hooholoia e ka Ahaolelo o ke Teritori & Hawaii:
PAUKU 1. O kela Mahele 5 o ka Pauku 1376 o na Kanawai i Hooponopono Hou ia o Hawaii 1925, ma keia ke hoololi ia nei i heluhelu ai penei: . "O kela ame keia kanaka makaainana ole e haalele ana i ke Teritori o Hawaii no kekahi wahi mawaho aku o ka mana o ke Teritori mamua o kona ae ia ana aku e hele, e hoike mua ae oia i kekahi palapala auhau mai kekahi luna auhau mai e hoike ana o kona mau auhau apau no na makahiki eono mamua aku ke hui pu ia me ia makahiki ana e makemake ana e hele ua pau lakou i ka uku ia, a o ia heluna manawa hoi ho ua kanaka la e manao ia e pau ana ma ka la hope o ia mahina.
PAUKU 2. E mana keia Kahawai mai a mahope aku o ka la
o kona aponoia ana.
Aponoia ikeia la 29 o Aperila, M. H. 1925.
W. R. FARRINGTON,
Kiaaina o ke Teritori o Hawaii.

KANAWAI 190
(Bila Senate Helu 272)
HE KANAWAI
E HOOMAOPOPO ANA NO NA HOOILINA I IKE OLE IA NO NA WAIWAI MALOKO o KA LIMA O KEKAHI LUNA HOOPONOPONO AME KA MEA E HANA AI.
E Hooholoia e ka Ahaolelo o ke Teritori o Hawaii:
PAUKU 1. I ka manawa a ka luna hooponopono a kahu o ke-
kahi waiwai ke hiki ole ke loaa kekahi hooilina e ola ana, a i ole o
kekahi mea i hooili ia ai ka waiwai ana e malama ana e ka mea
make aku, e hoolaha ae no oia i na hooilina ame na poe e ae apau
i kuleana ma kekahi nupepa a mau nupepa i na manawa a ka aha
e kauoha ai e hoolaha ia, aole nae e emi iho malalo o ekolu pule
kailike, i ka Ia e hoolohe ia ai kaha hoike hope Ioa a e hoike aku
i na poe apau i kuleana i ka mahelehele, ia ana o na kea o ua wai-
wai nei o ka mea i make, i hiki ae Iakou imua oka aha a waiho ae
i ki lakou mau hooia ana ma ia hoolohe ia ana, a i ole e kaupale ia
aku lakou, no ka manawa pau ole.
Ke hoomaopopo ia nei nae ma keia, o ka la oia hoolohe ia ana o
ua hoike hope loa nei, aole a e emi iho malalo o ke kanaiwa la mai
ka hoopuka mua ia ana aku o ua hoolaha la.
PAUKU 2. O na poe e koi ana he kuleana ko Iakou iloko o kekahi kea o ka waiwai e mahelehele ia ana ma ke ano he mau hooilina a hooili waiwai e hiki ole ae ana a waiho ae i ka lakou mau hooia ana, ma ua hoolohe ia ana la, e kaupale ia aku no lakou no ka manawa paa ole mai ua waiwai nei. PAUKU 3. Ina aole kekahi mau koi ie waiho ia ae ma ua hoolohe hope loa ana o ua waiwai nei, a i ole ina o na koi e ae ia ana a aole e lawe aku apau loa ka io o ua waiwai nei, o ka waiwai lewa e koe iho ana mahope iho o ka hooponopono ana ame ke aponoia ana o ka hoike hope loa a ua kahu waiwai nei, ame na uku ana
na mahele e ae ia ana e ka aha, e hoi aku no ia i ke Teritori a
malalo o ke kauoha a ka aha e holo aku iloko o ka puuku o ke
Teritori, a na ua kahu malama waiwai la e haawi aku ma ke me
he waiwai o ke teritori.
PAUKU 4. E kuai ae no ka puuku ma ke kudala i ua waiwai la
apau e haawi ia aku ana iaia elike me ke kauoha o ka Pauku "^ 1 ^" keia kanawai, koe ke dala kuike ame na bona o ke teritori, a e hoo-
komo aku i na loaa mai ia kuai ana ma ke ano he waiwai no ke
teritori.
PAUKU 5. E mana keia Kanawai i kou aponoia ana,
Aponoia i keia Ia 29 o Aperila, M. H. 1925,
W. R. FARRINGTON,
Kiaaina o ke Teritori o Hawaii
KANAWAI 191
(Bila o ka Hale Helu 523)
HE KANAWAI
E HOOLOLI ANA I KA MOKUNA 119 O NA KANAWAI I HOOPONO-PONO Hou IA O HAWAII 1925, MA KA HOOLOLI ANA I NA PAUKU 1851, 1852, 1853, 1854, 1856 AME 1857 O IA MOKUNA E PILI ANA I NA ALAHELE LOA AME NA HANA Hou E AE MALOKO O KA APANA O HONOLULU, KULANAKAUHALE A KALANA o HONOLULU.
E Hooholoia e ka Ahaolelo o ke Teritori o Hawaii:
PAUKU 1. O ka Pauku 1851 o ka Mokuna 119 o na Kanawai Hooponopono Hou ia o Hawaii 1925, ma keia ke hoololi ia nei heluhelu ai penei : "Pauku 1851. Ke ano o ka hana ana. I ka manawa i ka papa lunakiai o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu e manao ai he mea kupono ke hana hou, wehe, hooloihi, hoakea a hoo Hi i kekahi alanui, ala liilii a ala hele loa i hui pu ia me na ala hele aoao maloko o ka apana o Honolulu, koe ma Moanalua, a i ole e hoiliwai, halii, hoomoe pohaku ma na aoao, halii pohaku a i ole ma kekahi ano e hoomaikai ae i kekahi hapa a i ole apau loa no o kekahi alanui e waiho nei, kekahi ala liilii a ala hele loa a ala hele aoao maloko o ka apana o Honolulu, koe ma Moanalua, e hui pu ia aku ka hana ia ana o na paipu lawe wai a ka ua. a i ole e hoo-maikai ae i ua mau alanui nei a oi aku mamua o ke kulana malama a hoomaemae alanui wale no, a i ole e hana i na paipu lawe wai i ka ua a i ole e hoomaikai ae i ua mau paipu lawe wai ua nei ci'wl o lakou wale iho no, e hana ia ua mau hoomaikai a hoomaemae hou ana nei malalo o na kauoha a na Pauku 1851 ahiki i ka 1873, i komo pu mai ia pauku, o keia mokuna; a o na lilo no ia mau mea hui pu ia mai ke kumukuai o na aina hou e kuai ia aku ana no ua mau hana nei, ame ke kumukuai o na aina i kuai ia aku e ke aupuni Kulanakauhale ame Kalana o Honolulu mamua o ka hoonaka ana ae o na hoolala ana no ua mau hana hou a hoomaemae nei e kaki ia ae no ia i na aina e hoopomaikai ia ana e ua mau hana hoomaikai a hoomaemae nei, ma ka heluna kapuai kuea o ka aina holookoa oloko o kekahi mahele aina i hookaawale ia no ka hoo-maikai a hoomaemae aria, a i ole ma ia mau no no a i elua; a ua hiki no hoi i ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu e hoopuka aku i man bona a e kuai hoolilo aka i ua mau bona nei i loaa mai ai ke dala no ua mau hana hoomaikai a hoomaemae nei a e hoopau ia no ua mau aina nei i auhau ia ai ma ke ano he waiwai hoopaa no ka uku ia o ua mau bona nei ; a no ia mea, ke haawi ia nei ki mana a ma keia ke hoomana ia nei ka papa lunakiai e hookumu, hoomaopopo i na palena a e kukulu i mau mahele aina hoomaemae a hoomaikai, i kulike aku ai me ke kauoha a na Pauku 1851 ahiki aku i ka 1873, me ke komo pu mai o ia paukuhope, oloko o keia mokuna. Koe no naele eia, aole kekahi mea maloko nei e papa aku i ke kulanakauhale a kalana; ma o kona mau luna upuni kupono b, i ke koi ana aka i na ona o na waiwai e pili pu mai ana, ma ko lakou lilo ponoi, e kukulu, hoomaemae a malama a hana hou i na alawa aoao, a e kapili i na pohaku pale alanui mamua iho o na aina e pili mai ana malalo o kekahi mau kanawai teritori a i ole a ke kulanakauhale a kalana e ku nei i keia manawa, a i ole e hana ai ma keia mua aku." (L. 1913, c. 131, s. 1 ; R. L. 1915, s. 1793; am. L. 1915, c 164, s 1 ; am. L. 1917, c. 239, s. 1 ; am. L. 1919, c. 241. s. 1 ; am L. 1920, c. 13, s. 1 ; am, L. 1923, c. 184, s. 1.)
PAUKU 2. O ka Pauku 1852 o ka Mokuna 119 o na Kanawai i Hooponopono Hou ia o Hawaii 1925, ma keia ke hoololi ia nei i heluhelu ai penei: "Pauku 1852. Na aina aupuni, a i ole na aina e auhau ole ia ana, etc, o na lilo e ae na ke aupuni kulanakauhale a kalana e auamo. I ka manawa a kekahi aina aupuni, a i ole a kekahi aina i hookuu ia mai ka uku auhau ana o ke ano e hoomaopopo ia nei malalo o keia kanawai, a i ole i hookuu ia ma ke kanawai i ka uku ana ika auhau waiwai pa, e komo aku ai a lilo i hapa no loko o kekahi mahele aina i hookaawale ia no ka hoomaikai a hoomaemae ana, a i ole e waiho pili ana me kekahi alanui, ala liilii, a ala hele loa e ae e wehe ia aku ana, a i ole ma ke ala kahi a kekahi paipu lawe wai a ka ua emoe aku ai a hoomaemae hou ia paha, a ina na kekahi ona ia waiwai e auhau ia no no ka hoomaemae ana ma ua mahele aina nei, e hana no ka papa. me ka auhau ole ana aku i ua aina aupuni a aina i hookuu ia ka uku auhau ana no na lilo o ka hoomaikai a hoomaemae ana, i kekahi kanawai e hookaawale ana a e uku aku no ua mau hana hoomaikai a hoomaemae nei mailoko mai o ka waihona laula I ka mahele o ka hapa o ka lilo e kau ia aku ana maluna oua mau aina nei ; a no ua mau aina nei e uku ia koi akou lilo auhau e ke kulanakauhale a kalana ua loaa pu no i ka papa ke kuleana e ae, a i ole e hoohalahala me he mea ia o ua kulanakauhale a kalana nei o ia no ka ona maoli o ua aina aupuni nei a i ole ia o ka aina i hookuu ia ka uku auhau ana. A. no ia uku ana nona aina aupuni a aina i hookuu ia ka uku auhau ana, e uku hou ia aku no ke Kulanakauhale ame Kalana o Hono-lulu mailoko mai o ka waihona o ke teritori ma na haawina e hanaia ana e ka ahaolelo o Hawaii i kela ame keia manawa no ka huina o ke kanalima pakeneta (50%) o na koina kaki apau i k = like ia maluna o na waiwai paa o na poe halepule, oihana kokua
lehulehu, oihana hoonaauao aole no ke aupuni ame na hui a ahahui
kokua manawalea e ae e komo ana maloko o kekahi mahele aina i
hookaawale ia no ka hoomaikai a hoomaemae ana a i hookuu ia
hoi ka uku auhau ana e ke kanawai mai kauku ana i na auhau
waiwai ame na auhau kaulele o keia ano; a e uku ia no hoi ua
kulanakauhale a kalana nei i ke kaki piha e kau ia ana maluna o na
aina o ke aupuni maloko o ua mahele aina hoomaikai a hoomaemae
nei, ina o ia mau aina aupuni a aia ke kuleana iloko o ke Aupuni
Huipuia o Amerika, a i ole ma ke Teritori o Hawaii, a aole hoi i
hookaawale ia ae i aina kula e malama ia e ke Kulanakauhale a
Kalana o Honolulu, a i ole no na paka o ke kulanakauhale, a i ole
i mau wahi kau alanui; koe nae keia, no ke Kula Ao Kumu ke
Kula Nui o Hawaii, Kapiolani Paka ame na paka ma Waikiki i
kukuluia malalo o na kanawai o 1903, Mokuna 103, Pauku 1. e
uku ia aku ua kulanakauhale ame kalana nei i ka uku kaki piha
no ia mau wahi. Aole nae kekahi mea maloko nei e manao ia e
hookapu ana i ke kuleana koi o ke teritori e uku ia mai e ke Aupuni
o Amerika Huipuia no na kaki auhau e auamo ia nei e ke teritori
elike me keia maloko nei, aka e lilo nae ia mea na laua e hoo-
ponopono a aole e lilo i mea e paniku ai i ka uku ia ana mai i ke
kulanakauhale ame kalana o na kaki auhau e hookau ia aku ana
maluna o ia mau aina." (L. 1919 c. 241. pt. of s. 2.)
PAUKU 3. O ka Pauku 1853 o ka Mokuna 119 o na Kanawai i
Hooponopono Hou ia o Hawaii 1925, ma keia ke hoololi ia nei i
heluhelu ai penei:
"Pauku 1853. O na hoolilo ame na kaki ana e auamo ia e ke
kulanakauhale. E uku aku ke kulanakauhale a kalana mailoko aku
o ka waihona laula hui pu ia ma keia na dala e waiho ana maloko
o ka waihona o na hana hou me ka nana ole ae i na kaupalena i
kau ia maluna o ua waihona la i oleloia i na lilo apau o ke ana ana
na lilo kaulele ame ka nana ana, e uku pu no hoi mailoko mai olaila
(E Nana ma ka Aoao Elima)