Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIV, Number 33, 13 August 1925 — NA MEAHOU O KALAUPAPA, MOLOKAI [ARTICLE]

NA MEAHOU O KALAUPAPA, MOLOKAI

Mr. Salomon Hanohano, Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa; Aloha oe:—E oluolū mai hoi oe i kekahi keena o ka kaua hiwahiwa, no ka hoike ana ae i na meahou o ke kahuama'i o Kalaupapa nei. Ma ka la 27 o lune hala aku la, ua malamaia he mau hana heihei lio, heihei waapa sampan, ame heihei kukini o na keikikane ame na kaikamahine, a ma ka po • ana iho, ua ; malamaia na hana hulahula ame himeni, elike me ka mea maamau i na ma 'i. 0 keia la i hoikela ae la maluna, o ka 1* i haawiia ai »& makanā o ko makoa mau makua ka Lunanui McVeigh ame Kauka Goodhue, oiai ua lulu na ma'i a loaa he $500, a ua kuaiia elua mau komolima daimana, o ke ano maikai loa, i kupono loa no hoi ia laua, aka ua lohe mai ka meakakau, o ka waiwniio 0 keia mau komolima aia i ka $600, a mamuli o ka hoemiia ana aku, i loaa ai kela kumukuai o $500. Ma ke ano nui o ko laua noho ana.mai i keia aina, he mau kanaka 1 haawi i ko laua liiau ola tio na ina'i leperaj mai na mea pili i ka pono kino o na ma'i, a ma na mea io apau loa, o kela au i hala aku la ahijfi wale no i keia au, a'u e poina ole ai iloko o ko'u ola ana. Ua noho aie maoli no na mea āpau i keia mau makua, e hiki ole ai ke ukuia me ke dala, no na maikai apau a laua i hana mai ai, eia nae iloko no o ia mau hana maikai apau, he mau olelo maikai ole, ka.i puka ae mai ka' poe mai he mau makahiki kakaikahi wale no ko la-

kou noho ana i keia aina. He oiaio i ka wa i nōho mai ai 0 j. D. McYeigh i lunanui no keia aina, o kana hana mua, o ia kona nana ana i na pa'iai a na ma% a loaa aku iaia na pa'iai u» palahe, a e eueu ana no hoi kanaka liilii, polaila ua kauoha oia e hoihoi koke ia kela 'mau pa'iai, a ike koke no oia, pela ka na nla'i e hanaiia ai 1 na mea pono ole, a mahope max olaila, ua pau ka loaa ana o kela ano pa'iai kupono ole. Aole o kela wale ae la no, aka ua hooikaika pu oia i hale wili poi no na ma'i, a ke ku nei ia hale me ka luhi ole o na ma'i, i ke ku'i poi, ua hanaia keia i kona manawa i noho mai ai, aole hoi mamua aku, aka, i ka wa mamua aku ona, he ku'i ponoi na ma'i i ka lakoū poi, a. iha he nele loa" kekahi mea, aole ana kenikeni, alala e āi paa ana no oia i ke pa'iai. He ku no i ke aloha ka. noho ana 0 ia au i hoomaopopo 6le ia e na lunanui mua, a eia no kekahi kanaka lunanui e noho ana ia manawa, 1 ike ia mau pilikia, a lakou no nae i hoomaopopo ole ai, a i. hana ole ai i na mea e $ono ai na ma 'L Mai ka manawa nap i noho mai o Mr. McVeigh i lunanui, i hoomaka ai na ma'i e ai i na mea maikai, na hua o na anoano maikāi i kanuia ma na aekai o Kalaupapa nei, e keia lunanui, a ke iioho nei na ma'i e ai alii a e ai hookano, ma na ano apau, aohe he manawa i noho pololi ai na ma'i; e makaala mau ana oia no ka pono o na mea apau; iaia no ka ike ua kokoke e pau ka manawa i kohoia ai no ka hoolako ana i ai na na ma'i, ua hele kino oia e hui pu me ka poe kanu kalo, pela no me ka pipi, i kona ike ana ua kokoke e pau ka aelike no ka hoolako ana i ka pipi, ua hele mua oia e hui me ka poe hanai pipi; pela iho la i ike ole ia ai na pilikia iwaena o na ma'i, o ka poe i noho loihi ma Kalaupapa nei, na hoike oiaio no keia mea. Eia hou, ua kukulu ae oia i home no na bebd a na ma } i, o kekahi keia o na hana naauao loa a keia makua lunanui, ka hookaawale ana 'i na bebe hanau hou m'ai n'a makua ma'i mai, malaila e malamaia ai a piha- hookahi makahiki, alaila hoihoiia ma Honolulu, ma ka home o na keiki a na ma'i,.a he poe kino

maikai lakou i keia manawa, pela no hoi ka haukipila o ka T°® oii » malaila e noho ai ft pau ko lakou pilikia, alaila hoi no ko lakou mau home ponoi. He nui kana mau mea i hana ai jxo na ma'i, no ka pono 0 ka noho ana ma keia aina; a no ko makou kauka, ua hana mai oia i ka pono 0 na ma'i lepera, 0 ia hoi no na palapu 0 na ma'i ame na oki o na ano ,like ole, aole 0 ia wale,, aka ē oki ana oia i ka puu 0 kekahi poe ma'i i hoopilikiaia ko lakou puu, aole e hiki e puka ka leo, a i ka mpku ana 0 ka a-i, komo aku la na paipu ma kahi i okiia, a he mfc la np, ua ola ae la, a hiki ke kamailio me ka leo nui, a eia no kela poe ke ola nei nje ka pilikia ?>le, ā na kauka e ae.nae i kunana ai, me ka hoopuhiliia o ko lakou noonoo. Aole komo « kō makou kauka i na mikinilimaj i kā vra e oki ai, no na kauka e a« me na mikinilima wale no e hiki ai ia lakou ke oki. Nui kana mau hana hoopakele i ke poe i loaa na palapu ma ko lakou mau kino pela hoi ke oki ana ma na lala, ame na ■ ma 'i maloko, 0 ka poe apau i mal&ma i kana mau kauoha loaa no ka lanakila ia lakou, a poino no ka pōe hookuli. Nui ko makou minamina me ke aloha i keia mau makua, aole no laua ka makemake e haalele_i keia aina, aka na ke kanawai a ka ahaolelo i hooholo ai, aka ua kau iho nae maluna 0 na ma'i apau, na manao minamhia a aloha no hoino laua. Pehea ana Ia makou i ke* kauka hou, he malihini keia kauka i ka lahui Hawaii, aka o ka hoomanawanui no nae ka mea « pono ai. Ma ka po i haawiia ai 0 ka makana, i ko makou makua, ua iho mai laua mai ko laua mau wahi e noho ana, a hele mai la a noho iwaenakonu 0 ko makou hōlo, oiai na ma'i « noho ana me ka piha oloko, a ia laua i noho iho ai ilalo, ua kū koke mai na kaikamahine o Francis Choir, > mele mai la 1 kekahi himeni ku i ke aloha, ka mea nana i hoopa aku i na puuwai o ko makou mau makua am» na kamaainā' o . keia nina ame k» poe apau i inaopopo i ka manao 0 na olelo i meleia mai, maloko 0 ka himeni e keia papa himeni, a ua kulu okoa iho na waimaka 0 kekahi

poe, «na k* haait£ii. «n* o n* hAlo he nni t k« *lakai,o k«ia pap» himeni oia hoi o, Mrs. M*ry Kalama, mai na makna lunanui ināi tm« k* kauka, a niai ka lehulahn mai qq apau • pi&a ana ma ia po. Mahopo no o ka p*n *a* • kt ineleia ana mai o kekllii himeni no McVeigh, ua meleia mal ka hi« meni no Kauka Goodhue, • keia papa himeni hookahi no, h» ku n« i k a nani ame ke aloha, aka lehu» leha ao i haawi mai ai i k* mahal* ana, Kahope fho o keia i haa'wiia a| ka makana la Jaua -m»t I» Mr*. Ōeeilia Hatori aku, me na olelo ho»launa no ka makana, i haairiia ia laua pakahi, me ka haiolelo mahope iho, mai ka maieua lunanui mai, o ia hoi e hoike ana i k« kumu e ko laua hoomahaia <na mai, ma ko lajia ano elemakule mai, peU hoi ke kanawai i hooholoia • ka thaolelo, a ua hauoli loa lana i na ma* kana i haawiia akn ai ia lana. Wahi a ko makou kauka i olelo ae ai, e waiho $na oia i kona komolima no kona ehana, mai kekalu haaauna aku a i kekahi hanauna. A O na lealea hope, o ia ka hulahu!a ame sa himeni mai na kalapi 7i|« tle bijī, pela ka paholai* aaa mai e ka iee cream. * Hookuu na hana o ia po i ka hora uniī-kunikma iloko o ka maluhia, aole he mau bana hoohaunaele a hoojSilikia ika lehulehu, «» hau»li . na me ka. maikaL Ke haa-wi iei keia makhpeju i Jl« aloha i na makua i«oīio ai a kupa i keia aina, me na ttakalo h* nui loa no> na makai » olttft i hfna i mai ai no makou na mas lepera, mai ko olua manawa i noho Stai ai, ahiki iho Ja i ko .olua pai' ai«a. Na ka Haku no e kiāi wai U«}u* a hooholomua i ka olua ma«. v no ka pono o ko olua noho ana a* * ke koena 0 ko olua mau la iW. Me ka Lunahooponopono iune na keiki 0 ka papap'i ko'u mahalo l*i. Owau iho no me ka oiaio, MRS. K. KAIU, Kalaupapa, Molokai, Iul»i •, , ! - i. - .

■ ~ He mau pule n«i i 1% hookohuia ana aka o B**l W. Waiau o Lihue, Kauai, Jt4iafcl Wfr olelo I laikiniia o ka .mokupmi # Kauai, i luoa hooko' nvi *• mokupuni o Kauai.