Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIV, Number 35, 27 August 1925 — Makemake ia Mau Kanaka Hawaii e Ike i ko Laua Ohana Piha ke Kanaha Makahiki o ke Kaawale Ana Halawai pu Laua me G. P. Wilder ma na Mokupuni o ka Hema Aku Nei HU KO LAUA ALOHA NO KA AINA HANAU Hookaheia na Waimaka i ka Lohe Hou Ana i ka Laua Olelo Makuahine [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Makemake ia Mau Kanaka Hawaii e Ike i ko Laua Ohana

Piha ke Kanaha Makahiki o ke Kaawale Ana

Halawai pu Laua me G. P. Wilder ma na Mokupuni o ka Hema Aku Nei

HU KO LAUA ALOHA NO KA AINA HANAU

Hookaheia na Waimaka i ka Lohe Hou Ana i ka Laua Olelo Makuahine

Ke Kii Keia o na Hawaii' o ka Loaa Ana Aku ia G. P. Wilder ma na Mokupuni o ka Hema aku Nei. E Hoomaka ana mai ka Hema Aku, o Joe Kaui o Niolopa, Nuuanu, Aia Oia ma Haapai e Noho Mai la ma ka Paeaina Tonga. Ma ka Akau ae o William Kanoa o Kikihale Mamua Ame Kana Kailkamahine: Aia Laua ma Raratonga kahi i Noho ai.. Makemake Keia Mau Hawaii Ina he Mau Ohana Kekahi o Laua e Ola nei, e Kakau Aku i Leka ia Laua.

Ma ka. huakai aumoana aku nei a Mr. ame Mrs. G. P. Wilder (Waila) no na mokupuni o ka Hema, i hālawai ai oia me kekahi mau kanaka Hawaii, e noho mai Ja ma kekahi o kela mau mokupuni r a ua makemake nui kela mau kanaka Hawaii, e lohe, iua paha he mau ohana no kekahi o laua e ola nei ma Honolulu nei i keia manawa. O na kanaka Hawaii o ka loaa ana aku nei ia Mr. Wilder ,ma kela mau mokupuni o ka Hema, oia o William Kanoa ame Joe Kaui, ua elemakule maoli laua, no ka mea ua pilia ke kanaha makahiki o ka noho ana ma kela mau mokupuui, ua maro i na wahine malaila, a ua loaa he ohana. Ma ka moolelo i kamailioia mai ia Mr. G. P. Wilder e William Kanoa, he elua laua o ka haalele ana iho ia Honolulu nei, iloko o ko laua mau la opio, oia ame Henry Alapai; ua holo mahuka laua maluna o kekahi mokupe'a mai Honolulu aku nei. O Kikihale ko William Kaiioa Wa* W e noho āna me kona ohan*vkelit manawa o kona holo mahuka ana, o kana mea hoomanao wale no iloleo o kona ohana, he kaikuahine kona e ola .ana ia wa, o Mary Kanoa ka inoa; a ua makemake loa oia e lohe, ina paha he ohana kekahi ona e ola nei i keia manawa, no Jce kakau ana aku i kekahi leka iaia. TJa noho like o Kanoa ame Alapai ma ka Moleupuni Borotoga, a ua mare like no laua i na wahine Manihiki; ua make no nae ka laua mau wahine, aka ua hanau mai nae he elua mau keikikane a Alapai; ua ulu ae laua a lilo i mau kauaka makua, a komo aku iloko o ka oihana koa o Pelekane, ua komo iloko

-0 na hoouka kaua lehulehu, aka ua hoi mai nae laua a noho paa i keia manawa ma ko laua aina hanau, a he mau hana akamai ka laua e lawelawe mai la, a ua mare i na waliine me ka loaa o ka laua mau keiki lehulehu. No Wiiliam Kanoa hoi, ua hanau mai he hookahi nana, he kaikamahine nui ma kahi o ka uini-kumamahikji makahiki. No Henry Alap&i nae, ua make oia maluna o ka moku, oiai e holoholo ana ma ke ano luina, i ka makahiki a 3923 nei, a k'anuia kona kino wailq& iloko o ka moana. hui pu ana me kela mau kanaka Hawaii, a kamailio pu hoi-me laua >va ka olelo Hawaii, ua kulu okoa laiia niau waimaka, mam'nft ō ka hu ana mai o na hoomanao 3loha ana no ko laua aina hanau ame ko mau ohana, a olelo mai la iaia o kela ka manawa mua loa a laua i lohe ai i ka laua olelo makuahine, a he wea hoohauoli no hoi ia i ko toua manao. He oihana kamana ka kela mau kanaka- a elua, o ka laua hana no ia i pono. ai ko laua noho ana.; a 1 hoike no ka lilo o kela hui anā o laua, i mea hauoli i kela mau Hawaii, na haawi makana mai o Joe Kaui, i kekabi mau moena ame na lako o na Hanaka Maoli ia Mi-. Wilder, a he mau waiwai makamae loa ia ana o ka hoihoi ana mai nei no

Hawaii nei. Mai ka haalele ana mai o kela mau kanaka Hawaii i ko laua aina hanau, ahiki wale no i ko laua halawai pu ana me Mr. Wilder, ua noho pouliuli loa laua i na mea e pili ana no ko laua ohana a no na aJii o Hawaii nei. Ninau mai ia ka laua no Kaiulani, no ka Moiwahine Liliuokalani, a no ke Keikialii Kuhio, a i ka hoike ia ana aku ia laua, ua pau loa kela poo alii i ka make, he nuhou ano nui loa ia ia laua. Ina paha he ohana kekahi o keia mau kanaka Hawaii e ola tiei i keia e oluolu hoi lakou, i ka wa iho ai i keip moolelo mald&Vv Kuokoa hoike mai lea luMhMpoAOpono o keia i hiki ai ke hooponoponoia kekahi alahele maalahi loa, n^;^ t ana aku i na leka i a pela hoi e hiki aT ia laua' hoouna mai i na pane, nd |Ua baaiēji iho o Mr. G. P. WiidCT ame kaiia aliiwahine, no na mo* Hema, ma ka la 16 o ka Novemaba o ka makaaku l4 n*ei i hala, mai Hilo ae, no ka hull' ame ka nana ana ma ano piJ4 akeakamai, i ke ano na meakolo ame s[na o na kanaka o kela miih mokupuni. ua hoei£laua no na mokupuni le-

hulehu ma n& kai o ka Hema, a ma Tahiti ko laua wahi i noho ai he ekolu mahina; o keia ka aina o ka ohana o John Sumner i kamaaina i ko Honolulu nei poe i noho ai. Wahi hou ana, he nui ka i'a o keia wahi, aia malaila na ano i'a apau o Hawaii nei, e laa ka opelu, ka manini, ke aholehole, a he nui wale aku, na ano i'a like ole, eia nae he mau inoa okoa no ko kela mau i'a malaila. Nui ka niu, ka ulu ame ke kalo ma kela mokupuni; o ka niu ame ka ulu n'a ai ano nui a-na kanaka nielaila, aka no ke kalo aole o la* kou ku'i i poi, na hoao.no nae oia e ku'i i poi, aole nae he aweawe maikai elike 'me ka p-)i o*-tHA\raii nei aka he poka'oka'o; me ka pnlehu wale no na kanaka o kela wahi, e hana ai i ke kalo malaila. No na ulu, he hookahi haneri me iwakalua mau ano ulu ma kela wahi a ua hoihoi mai nei oia no ka hooulu ana maanei nei, he kanakolukumamawalu mau ano ulu; a ma* waho ae o kela mau meakanu, na lawe pu mai nei no oia, i kekahi mau mea e ae, no ka hoolaha ana ma Hawan nei, me ka manao, iaia e haalele iho ai i keia ola ana, 4 waiho iho ana oia mahope nei, i kekahi mau kiahoomanao, e o mau aku ai kona inoa, mamuli o kela mau meakanu lehulehu.