| NA AUI O KE AU KAHIKO. Mr. Solomon Hanohano, Aloha ka- ua:-— E ae mai i kowa o kahi kaa- wale o kau hiwahiwa ka Nupepa Kuokoa, no ka manawa. Ia'u i nana iho ai i kahi kii oluna o Puowaina i ke ano, he imu ahi nui e a ana, a he elua mau mea e ku ana iluna o ke ahua, manao ia laua he ilamuku nui no keia imu ahi nui e pii ana kona uwahi i ka lani. O ka mea nana i hoanoe ae i ka mea kakau nei, e kolo aku ana he kana- ka i kahi o keia imu ahi e a ana no kona make aku, ma kona puhiia ana iloko o ke ahi no kona hopena o ka make ana, no ka mohai ana i ke akua ma ka hoopai ana aku a ke kanawai a ke alii Kakuhihewa. He haneli makahiki mamua aku i hala. Eia wale no i nalowale ai na hele- helena o keia imu ahi puhi kanaka oluna o Puowaina. I ka wa i lawe ia aku ai ka pukuniahi o Kalola, ame Aikanaka e kukulu iluna o Puowaina, a uhiia ia mau wahi a paa i ka lepo ame ke oki ana i alanui aupuni no ka lehu- lehu, pela pe e ike ole ai i kona ano. I hoihoiia keia mau pukuni- ahi i mea e haawi mai i na kipu aloha ana i na alii o na aina e mai, ame na moku manuwa e kipa mai ana i ke awa o Kou nei. No ka ike ana i ke aupuni o Hawaii nei ame kona lahui i noho hoaloha ia me Hawaii nei. O ia ke manao nui o kela mau pukuniahi i waiho ia ai iluna o Puowaina ia au i hala. Alo- ha no kahi i kaheaia ai ka inoa Konaahuanui, he puu ano poepoe oluna o keia wahi, huli kona alo na- na ia Koolau iluna o keia pali o Nuuanu e ku nei, aia ma kela aoao mai o Pauoa e pii ai oe nouka a hoea ia wahi, o Kaukaapuhi, he pu- nawai wai mapuna nui ia e ulu ia ana e ka awapuhi, kou ike no ia i keia wahi ame Manoa. E noho ana kei awahine ui o ke ano eepa iluna o Konaahuanui, huli papu koha alo e kiei iho ana ialalo o Koolau, e nana ana i ka poe kanaka o ke ala- nui o ka pii mai no Honolulu nei. O Mr. Kanakaliilii, he hanai ilio ka hana a kupeleia a momona, a o Mr. Kanakaole he mahiai a kanu kalo kana hana, e noho ana laua nei i Kailua, Koolaupoko, Oahu nei, a o ke alii Moiwahine Kaahumanu e noho ana i ka lae o Kaaukuu makai o ke alanui Moi, Likeke ame ke alanui Kalepa, a o ke Alii Ke- kuanaoa ka hope loa e noho ana me kona poe ohua, a i kela wa he alanui no ka lehulehu e hele ia nei. Noho iho nei ke Alii Moiwahine Kaahumanu a ono i ka ilio ame ka poe lehua, kauoha ae la i kona elele awe kauoha, e holo oia a hoike aku ia Kanakaliilii e kalua mai i ilio a ia Kanakaole e kahu i ai na ke alii Moiwahine Kaahumanu. Pupuu a hoolei loa ku ana kahi elele hoea i Kailua, a hoike aku nei ia laua i ka manao o ke alii Moiwahine Kaahumanu, nana ae nei laua nei i ka la, ae, a ka la apopo lawe aku maua i na mea apau. Hoi mai nei ka elele a ka la apopo hoea mai aua. Ae ua maikai. Kanakaliilii hopu aku nei oia he iliomoo, pau i kalua eia nae a moa, komo iloko 0 ka umeke koa, hookomo iloko o ke eke lauhala paa mai i ke koko o waho, nui ka paa i hana ia mai la o ka ilio. Pela pu no hoi o Kanakaole i hana ai i kana kumau ai no ko laua lawe mai i Honolulu nei. Hoomaka laua e auamo i na ukana a laua no ka hele mai ia kakahiaka me ka maikai wale no ia e hele nei i ke alanui, pii mai noluna o ka pali o Nuuanu a kau iluna, huli no hoi laua i ka lae no kai, hoea Iaua nei i ke kowa o Kaholoakeahole, o ia ka wa i ninau mai ai ua wahine nei iluna o keia puu o Konaahuanui; ke hole ae nei oukou. Pane ae nei kahi ilio i paa iloko o ka umeke, i koko ia mawaho ae: "E hele ae ana makou i ka auwe aina o lakou nei." I ka lohe aha o laua nei i keia leo o ka ilio i pane ae ai. O Kanakaole mahope o ka auamo, pane aku nei ia Kanakaliilii, lapu hoi ka Ilio ia kaua, ka Kanakaliilii pane hoi iaia, "ola hoi ka ilio." O ka pii mai Ia no ia o ka maka'u ia laua nei, he kalua ao nei hoi au i ka ilio, a keia ilio hoi o ke ano e o ka honua nei i ike i ake kupanaha Kiolaia e laua nei ke koko ilio a laua i Iawe mai i ke alanui. Hoea laua i mua o ke alo o Kaahumanu hoike aku nei i keia moolelo a pau i ole e make laua imua o ke alo o ka Moiwahine Kaahumanu, anoo koke ae la ka noonoo ona ia wa, i ka lohe ana aku i keia moolelo o ka ilio, aole ona huhu iloko ona i na kauwa ona. Ua lilo i mea nui ka moolelo kupanaha o ka ilio i mea kaao nui ia iwaena o ka poai alii iho ona ia mau la. I na ohua mai hoi o ke alii, hele loa aku la i ka laula o ka aina. Ma ka nana ana o ka mea kakau i keia moolelo nia o ka Iliomoo i kaiua ia ai, be kinohapa moo o keia wahine ui i noho ai iluna o Konaahuanui. Ua lilo i mea maka'u ia ka ilio i ka po i na poe o Koolau ke hoi i ka po, hoi mua no i ka wa ahiahi okoa no ia au i hala. No kahi wa aku. MR. GEO. POOLOA, Minoaka Home, 1920 Young St. | E HOOMAU IA HAWAII KAHIKO. (Na Theo. Kelsey, a Unuhiia no ke Kuokoa.) Maloko o ka Hilo Tribune Herald Sept. 11, 1925, ua hoeueu aku ka meakakau ae ka hoomauia o ka olelo Hawaii kahiko ame na olelo naauao ko kakou mau Paemoku, i hoopaa- ia mamua aku nei me ka pau pono ole ame ka pololei ole. Ma. ka hoo- paa ana e mau loa ai ka ikeia, o na mea hiki ole i ke kanaka Ha- waii ke malama ma ka hoomanao ana aole wale no ua kaohiia mai oia, mai ka huna ana i kana "kalena" iloko o ka honua, aka ua kauia ae kona malamalama maluna o kekahi ihoiho-kukui" e ikeia mai o Hawaii me ka nani oi ae, na mea Hawaii oi ae, imua o na maka o na lahui- kanaka o ke ao nei. E maliu aku kakou i na huaolelo o ka naauao i kamailioia e Mr. Sellander o ka Matson Navigation Co., ma kekahi haiolelo mamua koke aku nei i ka Honolulu Commercial Advertising Club o Honolulu penei: "e malama kakou i na mea Hawaii maoli." O na hana i hoakakaia e kekahi poe mamuli mai o ko lakou ma- nao ponoi iho, ma ka aoao o na haole ame na Hawaii, he mau mea ano nui loa ia, aka nae ma ke ano i kaupalenaia. Ua uku aku ka le- hulehu no na hana hoohauoli, aole no ka hana naauao pili lahui. O na haawina dala i hookaawaleia e ka ahaolelo no keia hana, ua ane- ane e holo wale aku no i na haole oiai hoi i noiia mai ai na Hawaii e hana wale aku no elike me ia a ke- kahi poe i hooko aku ai. Ma ke ano hoololi nae e uku kakou i na kanaka Hawaii, a noi aku i na haole e hana wale mai a'u e manaoio nei, e ae mai ana ka hapanui e hana pela, no ka mea ma kekahi ano, he Amerika keia mau Paemoku, a ua makemake o Amerika ia lakou e lilo i Hawaii. Ua hiki ke hoa- kakaia ae, o ka haole, ka mea ma- kaukau loa no na kenekulia lehu- lehu i kaahope ae nei ma ka ike kakau manao amo ka moolelo, i pa- pahiia mai me na ike no ka wehe- wehe ana, ka hoohalikelike ana, ka hoohuihui ana a pela aku, a ua ku- pono maoli no keia hana pohihihi. Ma ka ae ana ae ua loaa iaia keia makaukau,aia nao he nui wale o na ake 'ake 'a e hiki pono ai iaia ke hoopaa i na mea Hawaii. Ane- ane e hiki pono ole i kekahi haole, ina ua hookomo koke ia mai nei, ke ike aku i na mea ma na maka o ka Hawaii. Ua hiki oia ke hoo- halikeia ae me ka mea kahakii i hoakakaia e P. Howard Hitchcock, ka mea. nana e lawe mai i ohu Sekotia iloko o kana mau kii aina Hawaii ma kana wahi e ike ana ua kupono. No na mea pili i ke ea ame ka manao Hawaii, he mea pono e kauka'i aku ka haole no ke ko- kua ana mai a ka Hawaii. Eia lou ua manao ka Hawaii ua oi ae ka manoanoa o ke koko mamua o ka wai. Ae, no na hopena maikai loa he mea pono e hana like ka Hawaii me ka haole. Nolaila e haawi aku kakou i ka Hawaii i manawa noia e hoike mai ai i ka mea hiki iaia ke hana, a ke pau kana, alaila kono aku i ko kakou mau loea ike pili palapala e hooi ae i ka maikai o ka kakou mau meapaahana Ha- waii. Ina e lokahi like ana ka poe i makee i keia hana, alaila e loaa ana ia kakou he hookahi kanaka Hawaii kahiko no keia hana, a'u e manaoio nei, mamuli o ke kama- aina. O Mr. James A. lokepa ka inoa o keia kanaka, he hoahanau no ko kakou Kakiana Makai o Hilo oia pu kekahi loea ma ka olelo, a he mea haku mele, a he mea ma- kaukau ma na laau lapaau Hawaii. Oiai nae ua hoopilikiaia oia ma- mua mamuli o kekahi ma'i, ma na mea i loheia ae, ua makemakeia na kokua ana mai ia Mr. lokepa aku no keia pilikia. He maikai kona limakakau, a he makaukau oia ma ka olelo Enelani. He ka- mana akamai ma ka oihana, nui wa le kana mau bale, i kukulu ai, o ka Halepule Mamona ma Honomu ke- kahi. Oia ka mea nana i wawahi i kahi hooholo, oiai oia e lawe pu ana me kana mau mea hana no Mokuola, mai kahi mai i hanaia ai me ka puna kameki, mailuna aku o ka po- haku laahia ma ia inoa hookahi, no kona noonoo, he kiahoomanao ke- la pohaku no kona mau kupuna, no ka mea ma keia pohaku, e hele ai ka poe i loohia i ka ma'i, ma- muli o ke a'o a na kahuna, a i ko lakou wa e luu ai iloko o ke kai a aea mai, e ola no ko lakou ma'i a ma keia pohaku no hoi i hoakoa- koaia ai na piko a kipopoia iloko o ka nakaka o ka pohaku no ka malama ana, i ole ai e lilo ka poe no lakou ia mau piko, i poe aihue, ka mea i kapa mau ia (piko pau i ka iole). He kanaka kupono loa ko kakou hoaloha maikai no ke kokua ana aku i ka Rev. Judd ma ka hoomakau- kau ana i ka buke wehewehe hua- olelo Hawaii hou, e hoopukaia aku ana e ka Bishop Museum. Ua hiki iaia ke hoopaa i na hana naauao a ka poe kahiko ma Kona, ame na apana apau mawaho aku. Ua hiki iaia ke bana ma ke ano he buro hoomalamalama no ka poe i hoohanaia, ma na hana pili kakau Hawaii elike me Miss Beckwith o ke Kula Nui Vassar, ka mea nana i kakau ka unuhina ma ka olelo Enelani o ka moolelo o Laie-i-ka-wai | ame ka Lunakanawai Lyle Dickey o Kauai, ka mea e hoomakaukau ana i kekahi buke no ka hei, a malia o ka pu kekahi, no ka hoolahaia aku e ka Museum. Ua hiki iaia ke hoopaa i ka hula hoa kamaiki ame kekahi mau hula kahiko loa. Ua hiki ke hoopaaia na mele olioli kahiko ma ka ipuolelo. Ua hiki iaia ke lawelawe i kekahi mau hana. waiwai he nui, e laa ka unuhi ana i na mele kahiko, no ka mea ua maopopo iaia ka hapanui o na olelo pohihihi, ina nei no ka hoikeia ae ma na huapalapala maopopo, elike me ke ano maamau, aolo ana e loaa pono ka manao o ka mea haku mele. Oiaiaia mau ka hemahema me na hana a kela ame keia mea, ke lana nei kuu manao, e loaa mai ke ko- kua ana a kekahi poe e ae, elike me John Wise, he mea makaukau no ka hooponopono ana i kahi o ke paewaewa. Ua ae mai ka Lunakanawai Step- hen L. Desha, Jr., o Hilo, kekahi mea ohohia nui i keia hana e lilo i puuku no kekahi waihona no ka hana pili Hawaii e na Hawaii. O ka'u hoi e hoakaka aku nei, e hana ike ka poe i makee i keia hana ma ke koho ana i kekahi huina uuku ma kela ame keia pule, elike me na Poaono. Ina paha ua lawa a lawa ole ka mea e loaa mai ana no ka hana pili Hawaii o kekahi ano. Malia paha he elua makahiki mai keia manawa aku, o ala ae ana ka ahaolelo a hoomaopopo, be mea pono e loaa ia kakou he haawina no keia mau mea, me ka hoopaneenee hou ole aku. E loaa ia kakou ka lokahi like ana o na ahahui Hawaii apau. Pe- hea, la e oi ae ai ka maikai o ka hoolimalima ana ia lakou iho ma- mua o ka pulama ana i ka olelo Hawaii ame na mea naauao o ko lakou aina. Malia paha he hiki no ia lakou ke bana i kekahi mea e ake 'ake 'a ai i ko lakou lahui mai ka "mare ana fiku iwaho", elike me ia e hanaia nei i keia Ia. E lobe kakou i na manao kokua o ka lehulehu no keia kumuhana. E hoo- lilo kakou ia Hawaii no na mea pili Hawaii. Ua hiki ia oe ke ko- kua! E MAHALO AKU ANA AU IA OE, A E HOAHEWA LOA AKU ANA AU IA OE I KO WAHANUI. E Mr. Lunahooponopono o ka Nu- pepa Kaokoa; Aloha oe:— E oluolu mai hoi oe i kekahi kolamu kaawale o ka kakou Nupepa no'u hoi ia wahi. Ua ike iho Ia au i aa manao hoo- laha. a "Ka Ohu Haaheo i na Kui- ahiwi Ekolu," no kuu hoolaha ana penei: "Auhea oe e Puuanahulu, aole no e loihi loa na la i koe, kapalulu ke alanui aila i na ipuka hale ou. Aole keia he mau olelo pelo wale no a ano haakei, aka e hanaia ka olelo me ka oiaio. " I mea no ka lehulehu e ike ai, aia no imua o ko alo na hana holomua i hanaia, a mamuli o keia mau la- lani olelo, i hoopukaia e ka Nupepa Kuokoa o ka la 3 o Sept. 1925; ua lilo iho Ia ia mea maikai i kuu hoa o ka apana hanohano o Kona Akau, ho mea hewa loa. E kuhi ana au be kanaka ike kuu hoa i ka hoolaha nupepa. Penei. "E mahalo aku ana au ia oe, a o hoahewa loa aku ana au ia oe no kou wahanui loa." Kupaianaha! Aole ka i hoike mai nei i ka mahalo, a o ka hoahe- wa loa mai aei no ia i kuu waha- nui. Heaha ke ano o ia mea ie wahanui. He olelo hoopunipuni, wahahee. Oiaio ole, hakuepa epa kamailio i na mea oiaio ole imua o ka lehulehu. Aole o'u makemake i ka hoopu- nipuni, wahahee, imiepa wale no; a i ka ike ana o ka lehulehu i kau hoolaha wahanui, e lilo ana oe i ka- naka ino loa, i oi aku mamua o ke diabolo. Penei na mea oiaio a'u i manao ai, e hiki io ana no i Puuanahulu ke alanui aila. Aole e loihi loa na Ia hiki i na ipuka hale o Puuana- hulu. Ina e hanaia keia pauku ala- nui me na dala he $50,000 i hooholo- ia ai e keia ahaolelo, e paa ana keia mau mile ekolu a emi mai paha; alaila, helu aku oe i na ahupuaa i paa i ka aila, ehia ahupuaa. Aole anei ua hiki aku ma kahi o ka iwakalua ahupuaa, a oi aku no; a oiai, ua paa kela mau ahupuaa i ka ailaia, a i hookahi wale no ahupuaa i koe o Huehue, a o ka hiki no ia i ko ipuka hale. Wahanui iho la anei a'u. Ke aa mai nei oe e pili kaua; aole ka e paa i ka aila, a hala he iwakalua makahiki ke puka o Kimo Ako. Owau ka mea aa ia oe e pili; a e koho kaua ia Kimo Ako a puka alaila hoi paha, akaka ka paa ole Aole anei hoi o ke kakoo aku i ke kanaka i noho loihi ma ka oihana lunakiai i aneane piha umi maka- hiki me ka holomua, a hanohano no hoi ka apana o Kona Akau. Ke i mai nei ka Halelu 85:5. "I mau ka hanohano ma ko oukou aina." A pehea e mau ai ka hanohano o ka aina. 1 — E hapai, a onou ae iluna i na kanaka i ikeia ka holomua o ka apana. 2— Loihi na makahiki i noho a i lunakiai; a kokoke loa i kou hale ke alanui aila. E aho ka hoi oe e noho luna alanui ana; eia ka ole i ko hoa; he kipikua ame ke kapala | e kuapuu ai ke kua. O ka'u mea minamina wale no, o ka inoa e ka aina kaulana; Liona Kona Akau, Duke Hao o Kona Akau, ame ka Pohakuhauoli o Kona Akau; hanohano ia la a kakou e hoohemahema nui. Me na keiki hoonohohua kuu we- lina, a o kuu aloha nui me la Lu- nahooponopono. HOOMAU I KA HANOHANO O KONA AKAU. HAINA NINAU BAIBALA. Mr. Hanohano; Aloha oe:— E olu- olu mai kou ahonui ma Kahi kaa- wale o kau wahaolelo a nau hoi ia e hoike ae i ka'u haina no ka ni- nau Baibala a Chas. Kealoha. Heaha kona ano maoli, e maopo- po ai o ia io ka euanelio. Haina. Kona ano maoli, he ku- auhau, elike me ka Mataio hoakaka ana i kakau ai i kiina euanelio, aia ma ka mokuna 1:1; a i ole he mo- olelo elike me ka Luka hoakaka ana i kakau ai i kana euanelio, aia ma ka mokuna 1:1-4. ame ka moo- kuauhau, aia o keu mea la okolu ua like no ko lakou ano kuauhau, moolelo mookuauhau; a pela e mao- popo ai o ia io ka euanelio. Ina, aole ka mookuauhau, a i ole kuau- hau ame ka moolelo, pehea la e maopopo ai ia kakou he alii oia. Mai ka mookuauhau, a i ole kuau- hau, moolelo mai e maopopo ai ka euanelio o Kristo. Pehea hoi o Kamehameha mai ka mookuauhau mai i maopopo ai ia kakou he aliiaimoku oia. Ina aole ka mookuauhau aole oia e oleloia he aliiaimoku, nolaila ua like keia mau mea elua o ka euanelio ma o Kristo la, o ke alii aimoku ma o Ka- mehameha la. E kala mai ia'u e hoomaopopo ae hoi au i ke ano maoli o ia mea he euanelio: 1 Auanelio, Nuhou hauoli. He nuhou maikai elike me Kristo ke alii kiekie ma ka lani ame ka hoo- ola o keia ao. 2. Kekahi ma o ka moolelo eha o ko Kristo ola ana i kakauia e Ma- taio, Mareko, Luka, ame Ioane. 3. He mau huaolelo mailoko mai o ka euanelio, e malama mau ia nei e na hoomana like ole, o ke ao nei, penei: Ka euanelio i kakauia e Mataio, Mokuna 1, pauku 1, ahiki i ka pau- ku 17, penei ka pauku 1. e hoaka- ka ana a o heluheluia penei: O ke kuauhau na ka hanauna o Iesu Kristo, ka mamo a Davida, ka mamo a Aberahama; nolaila he nui na hanauna, mai ia Aberahama ahiki ia Kristo. Nolaila, ua ka- kau o Mataio i ka euanelio ma o Kristo la. Ma kana hoakaka ana iloko o ka Baibala Hemolele he ku- auhau e helu papa mai ana i ka hanauna a Aberahama ahiki ia Iesu Kristo. Ma Mareko hoi, kana kakau ana i ka euanelio mokuna 1, pauku 1, penei: O ka mua o ka euanelio no Iesu Kristo ke keiki a ke Akua; Nolaila io mua ka euanelio, a he mua no o Iesu Kristo, ua like keia mau mea elua a ma o Iesu Kristo no ka eu- anelio. Nolaila hoouna mua mai la ka Haku Iesu Kristo i elele. Isaia mokuna 7 pauku 14; Mareko, mo- kuna 1, pauku 3; Mareko makuna 1, pauku, 7. Nolaila, o Mareko he kakau eu- anelio ma o Kristo la, aole paha e kakau wale o Mareko ke ole e mao- popo iaia ka mookuauhau o Kristo. Ka euanelio i kakauia o Luka, mokuna 1, pauku 1, 2 a 4. No ka mea, he nui ka poe i hoao i ka hooponopono i ka moolelo no na mea i hanaia iwaena o makou. Pehea keia, a penei: He nui ka poe e huli ikaika ana i ka mea oiaio, a hoao e hoopono- pono i ka moolelo o Kristo. Pe- hea e hiki ai ia lakou, ke ole e loaa ka iwikuamoopololei mai na ha- nauna mai o Kristo. Nolaila aia no a loaa ke kumu alaila hiki i na lala ke ulu ae. . Nolaila kakau o Luka 5 ka eu- anelio ma o Kristo la, ma ka Pauku I ame 3, he huli moolelo. Pauku 4 penei. I ike oe i ka olaio o ua mau mea la i aoia aka ai oe. Po- lolei keia pauku a penei.— I ike ai keia poe kakau euanelio i ka lakou mea e kakau ai mai ka mookuau- hau mai o Kristo ame kona moolelo Mareko, Luka, ame Ioane, ho poe kakau euanelio ma o Kristo la, a he poe hooponopono kuauhau, mooku- auhau ame ka moolelo o Kristo. O teia mau mea ekolu, ua like lakou he hookahi no aho. Ninau 2. No keaha. I ike ai hoi kakou he mea oiaio ka mooku- auhau o Iesu Kristo, a maopopo hoi ia kakou o ia io ka Euanelio ma o Iesu Kristo la. Maluna o keia ninau euanelio ke haawiaku nei, au i ko'u mahalo a nui ia Chas. Kealoha ka mea nana ka ninau euanelio. Powehiwehi ka ike o ka poe kai euanelio o Kristo la, aole au he kahunapule, a i ole hai euanelio no Kristo, aka, he wahi ohe i luli i ka makani aole heluhelu mau i ka Baibala Hemo lele elike me lakou ae nei Owai hou ae ua ike hai euanelio i maopopo ia makou ia mea he euanelio Ke haawi pu aku nei i na hoomaikai i ka Lunahoopono- pono ame na keiki oniuhua o ke keena pa'i me ka mahalo. GEO. H. KILIA, Aekai o Kakakaukukui. Ua lalau mai la kau mau haina | |