Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIV, Number 44, 29 October 1925 — MAHALO NO HAWAII HIKINA. [ARTICLE]

MAHALO NO HAWAII HIKINA.

Mr. Lunahooponopono, Nupepa Kuokoa, Aloha oe:—Ma na huahela a ke kakauolelo Kalana Hapai i j hoike ae ai i ka lehulehu, 451 ba« loka ka oi o Sam Spencer mamua i 0 Hale Alani, a iloko o na pahu | koho baloka i lilo ka lanakila ia Hale Alani, he 6 pahu i lilo iaia, Kalapana, Opihikao, Waiakea-home» stead, Laupahoehoe, Kukuihae'e ame Waipio, a o na pahu i lanakila ai o Sani Spencer o ia no o Kapoho, Pahoa, Olaa, Waiakea, Hilo, Papaikou, Honomu, .Honohina, Paauilo, Kalopa, ame Honokaa, a o- na' baloka' i loaa ia laua pakahi, Alani 1660, Spenoer 2111. Kaulana no oe e Kalapana i ka niu moe, me ke pulii a Kaleikini, aoh e no kau he puhi, no-mai pau loa na baloka iloko o ko eke a Hakai, 59 Alana, 27 Spencer, imua e na hoahanau o Spencer a inu i ka wai awaawa, paa ia mai a paa, hoa ia mai a paa, mai ae aku i ka lakou hoonioni mai, e nui ke aho e na hoahanau, a komo hou na baloka o kakou i ka pahu baloka. O Opihikao keia, e nu hele nei ke kualau. la-lau na lima i ka baloka, i ke kaha ana 27 baloka no Alani 10 no Spencerj he pahu oolea keia no Alani i manao ole ia .e loaa hookahi baloka no Spencer, a o na 10 ba!oka i loaa no Spencer, ua haawiia mai mo ka puuwai aloha 1 ka hamaina, mahalo no ia oukou, hoomauia aku ke aloha. 0 .Kapoho, keia, aina kaulana i ke kamahao, kamahao no kau hana lanakila o Spencer i ko oukou pahu, hoike mai oe i kou nani i ke anapanapa a ka V?ai hui āe me ka wai a Pele, ka wai kamahao 0 ka aina. Kaulana oe e Pahoa, a hoa paa ia kou hilinai, 36 no Spencer 30 no Alani, moe' hou na hoomaikai ana i na mana lani, e loaa hou ka lanakila ia oukou Qia ke koho nui 1 Novemaba. Kilakila kulana oe e Olaa, ka aina kaulana i ke kia manu, kia ia mai na manu a paa, i hulu melemele kau i ka umauma, uma ia ko lima a paa, a paa hou i ka hae o ka lanakila. O kuu home hookama keia, kuu liome iloko o ka inea mo ka hune, ua hune pu ia me na hoaaina, haalele aku i ka home, a noho i keia aina malihini Waiakea-Home Hookuonoono. Uoko o na makahiki e hookupa nei maluna o keia aina malihini, ua holo liko ke ano o ka nohona hoaloha nna, a ma na ninau kalaiaina, mahao aku ka pilimi hoaloha iloko o na uluku kalaiaina e hooneeia nei i keia mau la a kohu ao polohiwa o na lsni, e hoopouli ana i ka paeopua, a pela iho la ka holo like ole o na manao kalaiaina o makou, like ole ka manao e holo nei. Ke olelo nei ka poe o Hale Alani, oia ke kanaka kupono e lilo i kapena no ka hookele' ana i ke aupuni kalana o a ke olelo nei makou, aole oia ke kanaka kupono. Ma ka Alani haiolelo, ma Kukuihaele, ua hoike ae oia, mamuli o kona makaukau ma na hana enekinia, kupono loa oia ma ke kulana lunihohmalu no ke kalaua, ua hoike >pu ae oia, ina e lilo oia i lunahoomalu, ua hiki iaia ke kiko-la i na liana apau o ke keena enekinia o ke kalana, hiki anei i ka lehulehu ke hilinai mai i keia mau mea e kukuluia aku nei imua o na manakoho baloka, ma kona ano makaukau i na hana enekinia, e koho ka lehulehu iaia? Kupono anei ke ho« ike aku au i na mana koho baloka, kupono loa au o holo, a alualu i ke kulana lunahoomalu no ke kalana, a kohoia au a puka, alaila e kiko-la mau au i na hana a ke kakauolelo o ke kalana, a hooholo paha i kekahi kanaka makaukau ma ke kanawai, i loio paha, a kohoia oia a puka, o kana hana i manaoia ai, e kikola oia .i na hana a ke keena loio o ke kalana. Nana aku i ka Meia Wilaon o ke Kalana o Honolulu he enekinia kona kulana, makaukau ma keia j hana, ikeia. kona makaukau, a na Wilson, i wawahi aku na pali paa o ka Pali o Nuuanu, nui na alanui ana i hoomoe ai o Honolulu, na alanqi o Maui, a komo loa mai i ko kakou mau 'alanui o Hawaii Mokupuni, ke ano iho la ia o ka Wilson haiolelo an a ma Honolulu, ho enekinia kana hana, a koho'ka lehulehu iaia, a o ka mea kup«inaha, nui ka pilikia a kakou e ike nei i ko Kalaua o Honolulu i keia mau la e nei, a' ke hoopiiia m,ii nei e kekahi mau lala o ka papa, O kekahi mau mea e ku-eia. nei o Spencer, no na luawai o Hilo nei, ka Haukapila na paipu wai a pela wale aku, nui ka ka lilo. o ke aupuni, aole wai o na luawai, kahe rwi paipu kulu ka hale haukapila. He mea oiaio, ko hu nei ka wai mawaho o na luawai i piha pono i ka wai, a ke olelo nei keia poe aohe wai o keia mau luawai, « kā hele maka mai no o na mana koho, a pii e ike maka alaila pau ke kanalua o na mana koho. Puka mai ma na nupepa o Honolulu i ko lakou mau luawai, elike no me na mea e oleloia nei, kahe aktf kahe mai ka wai ma-o maanei. Ke kukuluia aku Dei keia mau tnea apau a lakou e olelo nei i k« poho o ke aūpuni, poho ka lehulehu, na kiina baloka īho la keia e loaa «i ki lanakila ia Alani, a o ka oiaio aole loa. Ma na kohokoho bila haawina. 0 Hawaii Komohana nui na mea i hoikeia aku, aole kupono o Spencer 1 lunahoomalu, a, eia no, ninau iho z na lunakiai o Hawaii Komohana, Ako, Akina, Yate«, ina ua ku-e aku o Speneer i bll a haawiii* 0 Hawau Komohana, e hoike mai no Iftkou i ka oiaio o na/mea i hanaia, a ma keia kokua a?ia o Bpencer i na lala o Hawau Komohana, nui o na lunakiāi o Hawaii Hikma i keia # mau hana a Spencer x ke kokua aku ia Hawaii Komohana, a no ka mea, uuku loa n a loaa ohi auhau o Hawaii Komohana i ko Hawaii Hikhia, aole anei keia h« hāna aloha na Spencer i hana ai tne ka nana ole i ka makemake o kona mau hoa o Hawaii Hikina nei, ā o ia maoli iho la nā hana kaulike, aole nana ma kahi nui o na auhau > ohiia ana malaila ka hoonui o na puu dala no na alanui. O ka oiaio. keia e hoikeiā aku nei, a paa | ma na moolelo o ka halawai o ka papa lunakiai. O keia pahu o n a homestead, ua manao maoli ia no, e kiekie loa ana na baloka o Alani, elike me ke kau o ka makahiki o ke kau o ka

1923. Nui na luna hooikailea i komo kauhale, a i ka heluiā ana o| na baloka, he hookahi no baloka ka j oi o Alani 341 i ka 143. 0 ka loli kupanaha . o ka manao o nal mana koho, aoie ma kā makou hoo* kikina ana, no ka mea aole i komo kauhale ia e ko makou poe hooikaika no Spencer, aka ma na hooponopono ana a na Mana Lani, a makou e haawi nei i ko makou maumanao hilinai, mai ,laia mai ka lanakila, aole ma ka naauao o ke kānaka, amo ka mana o ke dala. keia olelo ā ka Haku. "Haawi ka Kaikala, na Kaikala" a o ka lakou haawi ana, make na puaa, māke na moa, kani na pila, nui ka hauoli o ka poe, pii na kiaha puaniki a pela wale aku, "Haawi ka ke Akua, na ke Akua" a o ka makou haawi ia, hoopii i na leo pule, i ka makua_ma na lani, aole i make ka makou puaa no Spencer, aolē makou i kike kiaha, aole makou i hauoli, aole i kani na pila, a o ka mnkou e kali nei, aia a! pau na hooponopono ana a ke Akua, a lanakila o Spencer i ke koho nui, noonoo aku i na hana hoohauoli. O ka pahu o Waiakea-kai, ka pahu keia i manaoia no Alani, ft ma kana mau haiolelo apau ma Waiakea nui ke ohohia o ka poe i akoaku, kunahihi ko makou manao i ka lohe aku i keia mau mea, aka aole i haawipio aku i na manaolana mailuna mai> a nana e hooponopono ia ninau, a i ka heluia ana o na baloka, ua loaa ka lanakila ia Spencer 425 i ko Alani 374, a o ka nani kamahao keia o ke Akua, ehia la poe iloko o na mana koho o Hawaii Hikina nme Hawaii Komoha* na, e hiki e hoole mai, o ka lanakila o Spencer mai ke Akua mai, ua maopopo i na haipule ka oiaio o keia mea? * Kiekie loa na baloka o Spencer i., Alani ma ka pahu o Hilo 545 i ko Alani 341. O ka pahu Demokarata o Papaikou i manaoia ai no Alani nahaha ke oolea, hookaliuliia ka, noonoo o na mana koho, e wai, "haina ka Meaia ka Hoola", Honomu he paliu Rcpubalika keia loaa ka lanakila ia Spencer 143 i ko Alani 81, Honohina oi ana like no, Spencer 50, Alani 19. O Laupahoqhoe kekahi pahu i hoikeia mai, laki e loaa ia Spencer 30 baloka, a o na wahi baloka e loaa ja Spencer, o ia no na wahi baloka o ka poe hana alanui i huiia aku me ko Laeha mau wahi baloka, a i ka heluia ana o na baloka, he 9 no ka oi o Alani ia Spencer, 108 no Alani 99 no Bpcncer.* Na mea i hoikeia mai e kekahi luna hooikaika o ka aoao Demokarata, no Spencer ana keia pahu i ka la koho nui. Paauilo ame Kalopa loaa ka lanakila ia Spenccr, o Ka,lopa mai ka pqhu i manaoia no Alani, a ma kau huakai malaila, hoikeia māi no ka oiaio elike ma na mej}. i hoikei* mai, no Alani ka lanakila, a i ka hooponopono ana o na mana lani, heaha ka mea i ikeia 69 i ka 34 o Alani. Lawe haaheo loa o Spencer i ka pahu o Honokaa, 174 i ke 72 no' Alani. A i ka pahu o Kukuihaele haule o Spencer 40 i ka 26 no Alani. A i ka aina kaulana aku, o ka i'a mili opu i ka lima, me ka wailel€ o Hiilawe, aohe no wa a ike o Spencer i ka puka a Kaniho 55 i ka 9 no Spencer. Iloko o na la i kaahope aku la, ua komo aku au iloko o na paio hahana o na ninau kalaiaina ma Honolulu ame Hawaii nei, kalele ka ikaika o ka noonoo malu'na o na mea pili kalaiaina o ko ke kino kuleana, na hana kalaiaina ke kuleana o ka uhane, hapuku ana i kela ame keia, niao» popo ole na mea e palapalaia nei ma ka, baibala a i ka hiki ana mai o ka pilikia maluna o'u, he pilikia e hiki ole ai i ka naauao o ke kanaka e pale ae, he pilikia e hiki ole i ka mana o ke dala e hoopakele ia'u, a ia wa iho la, komo mai la ka uhane aloha o ke Akua, kohu aniani e maalo ana imua 0 ke alo, ike aku la i koia maU: mea e palapalaia nei, "Owau no ke kumu waina, o oukou na lala. O ka moa- e pili ana ia'u, a owau hoi iāia, oia ke hoohUa nui mai; no ka mea, aole mea iki e hiki ia oukou ke hana, ke ole āu." Ia wa hoomakā aku la e imi i ka nnni o ke Akua, a ma ka hoao ana, noho ilOko o ka mihi, me ka hookeai ma ke kino ame ka uliane, 0 ka pane i loaa māi, ua loaa ka lanakila ia'u, ma ka'u hoopii i ka hui mahiko o Waiakea. Nolaila ina ka' imi ikaika ana i ka nani o ke Akua, me ka imi ana i na mea e palapalaia nei, ua loaa aku ka momi waiwai nui, na hoikeike, na olelo noeau a kō kakou Haku, a hiki no ke hoopilipiliia mai ia mau mea, ma na ninau kalaiaina, ke kulana o ke kakanaka a pela wale aku. A o ka'u hoonee kalaiaina e hoo- ! nee nei i keia mau la, ke lawe nei au i na mea e hoikeia nei ma ka Baibala, a hoohalikelike aku me na ninau kalaiaina pili i ko ke kino kuleana, a penei no ia, ma ka Episetole o loane I—Mokuna 4: pauku 20, ke olrio nei: "Ina e olelo aku kekahi, ke al«>ha aku nei aU i ke Akua, a e hoomaau aku oia i kona hoahanau; he mea wahahee ia; no ka mea, o ka mea aloha ole i kona hoahanau ana 1 ike maka ai, pehea la e hiki ai iaia ke aloha aku i ke Akua ana i ike makā ole ai. I Na hoohalikelike ana. "In a e [ olelo kekahi kanaka he Rupubali- | ka kona aoao kalaiaina, a hoole j [."na kahuahana o l:i aoao kalaiainō} lilo oia he kanaka hoopunipuhi, no ka mea, ua ike maka oia i na pomaikai, ka pomaikai a ka Hepubalika e hanai nei i ka poe e paa nei i kekahi o na kulana o ke Kalana, ka holomua o ko Kalana ipalalo o ka Bpencer pailaka ana i ke aupuni, hiki anei iaia ke olelo iho, puka na Demokarata loaa mai aa pomaikai mai ia lakou mai, i ka mea i ike maka ole ia. Koho ia Samuel M- #pencer ka mea i ike maka ia. PiH keia i ka poe muhee e ku-e mai nei i ka Lunahoomalu Bpencer. Ma Takobo 1:4 ke hoike nei, "E hoomau oukou ma ka mea kupono i ke ahonui, i lako oukou, a i hemolele hoi, aole wahi hemahema M . Hoohalikelike Ana: Ke ohi nei ka poe e paa mai nei i na kulana oihana o ke Kalana, i na uku māhina pokeokeo, i oi aku i ko'u uku mahina, ahonui ole iho la nA i kaHi pāpaa pqlena imuā o' ke ālp, ulakolako ka noho- ana r lawa pono ka makemake o mama sia, haawi hemolele ia e ka Lunahoomalu Spenoec J

me ka *ana ole o ka lunahoomalu i na hana kipi a kela kau koho «aloka i hala, hoonoho, lakou ma na kulana o ke K » lall y i keia wa nae, k» nalinali mai nei. Pili no keik i na naheka e wela- nei ka waha i ka. ai a ka Bepubalika. Ma lakoho 1:3 "Ua ike no hoi oukou, o ka hoao ana mai i ko oukou manaoio, o ia ka mea e mahuāhua ai ke ahonui". Hoolialikelike ana: Ua maopopo no i na enemi Kepubalika, o ka hapanui o na mana koho, he «e-, puhalika lakou, a, ke hookikina nex i na Demokarata e kupaa ana ma ko- lakou aoao, na lakou e hana keia mau kalaiaina poalomaka a na ke f)emokarata e hoao aku 1 ka manaoio o na Repubalika i paa ka manao mahope o ka Lunahoomalu Spencer, a o ka hana keia poe muhee e hana nei, hopiopio ka waha kuhikuhi na ke Demokarata e hana i ka lnkou mau hana. E auhea kakou e na Eepubalika e hoomaliueihua mai ma ke ahonui ana, a komo na baloka o kakou no Spencer, haule na hoao a lakou i kou manaoio, o ia ka mea e mahuahua ai ke ahonui. Ke hoike hou nei ka Episetole a lakobo Mokuna .1:8, "0 ke kanaka i lolelua ka naau, ua lauwili oia i kona mau aoao apau". Heaha ka pill i keia pnuku» 0 ka pili o keia pauku, o ia no ke kukala ana ae o kekahl kanaka, hoike aku i ke akea he Bepubalika oia, hana malalo o ka Kepubalika, ohi i na pomaikai a ka Kepubalika, oeoe malu i ka poeleele, hookikina i na Demokarata, penei oukou e hana ai, penei ae, penei iho, penei no, a o keia ano kanaka, hoolilo no oia' iaia iho i muhee, lauwili no kona mau noonoa kalaiaina, a lau» wiii ana ke ano o kana kāha ana i kona haloka. Hoohalikelike aku knkou i keknhi wahi kanaka holo malu, a i kona alualuia ana, kipa aku la «a wahi kanaka nei, i ka hale o kekahi kanaka © okioki wahie ana, noi aku la ua Tvahi kanaka nei, i ke kanaka okioki wahie, e huna iaia, a hunaia iho Ia ua wahi kfinaka nei iloko o kekahi lun, a hoea mai la na kanaka e alunlu ana i ua wahi kanaka nei, a ninau mni la i ke kanaka okioki wnhie, ua ike iho nei paha oe i kekahi wahi kanaka i holo iho nei maaneil Mau no ua wahi kanaka okioki wahie nei i ke kulou ilalo, a ninau hou lakou, ea, ua ike iho nei oe i kekahi wahi kanaka i holo iho nei maaneil Olelo mai la ūa wahi kanaka okioki wahie' nei, aole au i ike i kekahi kanaka i holo iho nei maanei, ia wa hookahi no nae, ke kuhikuhi nef ka lima o ua wahi kanaka okioki wnhie nei, i kahi e pee nei o ua wahi kanaka holo malu nel Na hoohalikelike ana, ke walaau nei kekahi poe Repubalika, e kahe nei ka hu-a o ka waha, Repubalika au, Repubalika au, kuhikuhi ka lima i ka moo Demokarata e koho ai. TTe mau pule niamua iho o ke koho wae moho nui na lono i loaa mai, no ka haiile o Sam Bpencer ia Hale Alani, a ikoia no keia oolea o Hale AJani ma Hawaii Koniohana. aka nae aole ia o ka makemake o ka makua lani e lanakila o Alani maluha o Bpencer. He moolelo keia no kekahi haole Amerika, a i kona holo ana ma Palani' halawai aku la oia me ke kahi mau haole kaulaua o Palani ame Pelekane, ma kekahi ahiahi akoakoa aku la lakou ma kekahi hokele, a pane mni la kekahi o lakou, "he 3 lahui like ole e akoakoa nei", waln a ka haole mua i pane ae ai, he haole Palani au, oia he haole Pelekane, a oia la hoi, he hgole Amerika. Olelo aku I a ka haole Palani, mea maikai e hoike pakahi kakou i kekahi mau olelo kaulana no ko kakou aina, holo iho la keia, a lilo ka eo o ko kamailio mua ana i ka haole Pelekane, a olelo mai la ka haole Pelekane: "Haaheo no oe e Pelekane, ka la e pahola nei i ka malamalama apuiii ka honua" I keia m&u olelo a ka haole Pelekane pihoihoi ae la ka noonoo o ka haole Palani, a ku ae la ka haole Palani, a olelo mai la: 'Haaheo no oe e Palani, ka mahina konane, a na kou uwila, o hoonee nei i k a holona pii a ke kai, ame k a holona emi a ke kai. Ku aa la ka haole Amerika, a ole1° '" ai l a: "Kilakila oe e Keoki Wakmekona, k a loshua o Amerika, a nau i kauoha akn ka la amo ka mahina e ku malie i kahi hookahi, a hoolohe mai ka la nme ka mahma. pili e hoopilipili aku ai i

keia Aiau olelo kaulana a k?ig haole, a hoopili aku me t.i i sa# kalaiaina e £ooneeia nei i keia n ll(l la, penei no ia. Mamua o ke koho wae m< .V i0 0 k Kalana o Hawaii i hnla ih>. ! a , Psl na mea i kamallioia i ko Alnp.i •ika ma na apana koho aprm 0 Kalana, nui ka hauoli o r.,i piaahana kalaiaina o Alani, na kiaha puaniki i na hora 0 aumoe, kani »a pila, hulnku"; leue niaknonaoua, make ka ; i;a , make ka moa, puana na m«\ e £ naenae, hoomomona i na ]>i;aa n ; 0 . mea, a o ko Alani puka pulnio i ka la koho wae moho i hr.!\ la, moe hou ka ihu o ka pu.a, anana ka loa. Ma na wahi apau a'u i # Alani i ka lehelehe o na mana koho ma na kihi alanui, o ia liko ke hoolohe aku, kunahihi ki m .nao, aka, i ka hoikeia, ana ae o na baloka o Alani ame Spen. lr ka lanakila ia Spenoer, kunnna k» poe e kakoo ana ia Alnni, nuw.ui® ka ma'i, pau na walaau hooi o acs a ke ka'mailio aku i keia mnu e nee nei, he meha hoi knu. Ma na paina ai puaa & īnkou i haawi ai, nui ka hauoli, nii :i, t nha puaniki i na hora o ke ;n.n-r, f kani ka pila, nui ka lealea, ; u; , n; [ na n»ele kanaenae no Alani, a pp ue j paha na olelo hoomaikai a lakoa no Alani. "Hanohano no oe e Hale Alaai, ke alakai o ka aoao Demokar.ita, « oe no ka la e alohi rici, ma na 1 lau o Hawaii mokupuni, no 08 Halo Alani,' ka meu i aku me ka mahina, o oe no kn ma. hina kau konane, a na kou u.ri] t e ume nei, i ka holona pii a kp kai,. ame ka holona emi a ko kai. Ina e ho|maopopo aku kakou. noi no ke kaumna o Hale Aiani, nui na mea i panoiia aku mp.a, e na hoa paahana kalaiaina e k&* koo ana iaia. a no na hoa pnnhitn& knlaiaina e kakoo nei ia Snrv,ufl Spencer, penei hoi ka. makou pa, ana ana: "Kilnkila oe e Samuel Mahuk* Spencer, ka pua kau i ka lielu ekahi oe i ka'u ike, puuwai oluolu i ka maikni, o oe ka lo«hu* 0 Hawaii Mokupuni, ka mea i kno. oha aku ika la iia nei no Alani, nme ka mahina kau konane, n ;n4 kau kauoha ku malia ka )a ka m-ahina. Na hoopilipili ana keia, ku jm!i* ka la i kahi hookahi ma ke kaur.h% a losua e ikeia nei ma ka J4nhl>r!a, a ina e laweia mai a hoopiH aku 1 na hana kalaiaina, na ka mnna 0 ka Makua Lani, i hoopa mni i na mnna koho o Hawaii Hikina Hawaii Komohana, o Spencer ka moho, a loaa ka lanakila o Spcnrfr maluna o Alani i ke koho wae aiAh# 1 hala iho la. Me ka mahalo, A. KALEI AON'A. Waiākea Home«tea<J, Oet. 2i5,