Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXV, Number 44, 4 November 1926 — HE MOOLELO NO IVANE MIKAELE a i ole He Moolelo Kahiko no Rusia i Piha me na Hana Koa a Hoopihoihoi Noonoo [ARTICLE]

HE MOOLELO NO IVANE MIKAELE a i ole

He Moolelo Kahiko no Rusia i Piha me na Hana Koa a Hoopihoihoi Noonoo

No kela pane ku ae la ka Emepera Nikola mailuna ae o kono'no me ka hele ana mai a ku iho la ma ke alo o Ivana, , re ka nana pono ana mai ma na maka o ke kanaka malihini, e ne mea la, e noke ana paha oia i ka hakilo i na ano apau .- la kanaka, ina ua ike mua oia iaia ma kekahi wahi. ' O oe anei ke kauwa lawelawe a ke Keikialii Menikopa" ; v?.maitio mai ai ka Emepera Nikola me ka lohi o kona hooana mai i na huaolelo. 0 oe anei ke kauka lawelawe a k« Keikialii Menikopa?" « a ko'u haku i keia manawa." Pehea he makemake no anei oe iaia?" "He ano laula loa kena ninau e hiki ole ai paha ia'u ke pane akm i ka haina pololei nolaila e hoomaopopo hou aku ana au, .enha la ka'manao o kau mea i ninau mai la, no kela kanaka-p.-iei, a i ole, ma kona ano paha he haku no'u?" '•\"o ke ano o kela kanaka ka manao maoli o ka'u ninau, ao]r ma kona ano he haku nou." ina pela ea, e huikalaia mai au, ke olelo aku, aole i loaa :a'u ke kuleana e hoikeike ae ai i leo'u manao, no kekahi o kou mau kaukaualii hanohano iloko nei o ka aina. Ina nae i makemake oe e loaa aku he mau hooiaio no kona maikai a maikai ole paha, alaila he hana hiki loa ia'n ka halihali ana mai imua i kekahi mau mea oiaio i pili i kona ola ana, a o oe ponoi no' ka mea nana e kaupaona iloko o kou noonoo iho, e pili ana! iaia ame kona mau ano." N'oho hou iho la o Nikola ilalo maluna o kona noho, me ke kalele ana iho kona auwae maluna o ka poholima o kona lima akau, alaila palulu okoa ae la i kona lima hema ma kona mau maka, me he mea la e noonoo ana oia i kekahi mea ano nui, o ka mea oiaio nae, aia kekahi maka o ua emepera la ke hoaiki mai la me ka hakilo pono loa ana mai ma ka helehelena 0 Ivana nae e hoomaopopo ole aku la, no kela hakilo mai o Nikola iaia, o kana no ke ku malie me ka oni ole. 1 ka hala ana o kekahi manawa o kela noho hamau loa ana 0 ka Emepera Nikola, hookuu iho la oia i kona mau lima ilalo, a nana mai la hoi maluna o Ivana me na niaka oluolu, a i mai Ia: "E hoi oe a hakilo loa me ka makaala no ke Keikialii Menikopa, no ka mea ke manao nei au, ua makemake loa oia e hoohalike me ka moolelo o ke keiki a ke kuke o Kakalina. Pehea ua lohe no nae paha oe i ka moolelo, no ka lilo ana o kela keiki lawelawe i kuhina nui, me kona noho haku ana maluna o na kaukaualii ea?" "Ae, ua lohe au i kena moolelo au e kamailio mai nei, aka ma ko'u manao, ua kupono no o Menikopa ma ke kulana ana e paa nei i keia manawa." "Aole a kaua hoopaapaa ana no ia mea, ua kupono oia ma kela kulana, aka e hoopoina ko kaua noonoo ana no ia mea. E hakilo makaala loa oe ia Menikopa mai keia manawa aku, a ina he mau mea kekahi au e ike ana iaia, alaila e lawe mai 1 na hooiaio imua o'u." "L r a pono kela, e hooko aku ana au elike me kau e kauoha mai nei ia'u, aka hookalii mea hiki ole ia'u ke hooia aku i keia manawa, e loaa mai ana paha ka'u hoike no ka manawa pokole, a i ole e loihi ana paha ko'u kakali ana aku, mamua o ka loaa ana he mau mea maopopo loa ia'u, e lawe mai ai imua ou." "Me ko'u nana ole i ka hikiwawe ame ka lohi o kau hoike e lawe mai ana imua o'u no ko Menikopa mau ano, ke makemake loa nei au, e hoomaka koke aku kou hakilo ana iaia, oiai ua hoopuniia ko'u,ola ana me na enemi he nui, aole wale no, ma na aina mamao, aka ma ka lepo ponoi nei kekahl o Rusia. "E hooko koke aku i keia hana nui, me ka hakalia ole, no ka mea ke kau aku nei ko'u hilinai piha maluna ou, a ke kalokalo ae nei au ma ke ola ana o Sana Petelo, e ukaliia kau mau hana apau me ka holomua." "E hooko i'o aku ana au elike me kau kauoha ame kou makemake, a aole loa o'u wahi lihi kanalua iki no ka holopono o ka'u mau liana, no ka mea ua haawi mai la oe i kou ae." "Alaila ua noonoo mua no ka paha oe no keia mea ea?" wahi a Nikola me ka pahola ana ae o ka minoaka ma kona mau papalina. "Ae, aole e kala kahiko i loaa ai ia'u na manao hopohopo nona," wahi a Ivana, no ka mea ke ike mai la oia ma ka helehelena o ka emepera, aole e kala kahiko oia i hoohuoi ai no ko Menikopa ano. "Ua lohe aku la no oe i ko'u manao, i makemake ai e hui pu kaua i keia kakahiaka, nolaila e hele aku e hooko i ka'u kauoha, a e hoike koke mai no ka holopono o kau mau hooikaika ana. Ke makemake nei au e ike i ka moolelo piha o ko Menikopa ola ana, ame kona mau ano maoli. Ua hookaakaaia ae kuu mau maka i keia manaAva, a e hooiia ae aua ka'u mau mea e ike aku ai, mamua.oko ka manawa i hala." Me na hooia ana mai ia Ivana aku, pela hoi ka haawi ana aku i kona aloha i ka emepera, ua haalele aku la o Ivana i kela keena, a huli hoi mai la no ke aianui, me na kainawawae lohi, aia hoi kona poo ilalo kahi i nana ai, aka maloko o kona uhane, ua hele a piha me na 4 hana Hke ole, e hoopiha ai ke kanaka me ka uwila, o ka manao koa, ka mea nana i kono mai iaia, e hookahe aku i kekahi mau kulu o kona mau wainiaka ma na papalina MOKUNA VIII. E hookuu aku kaua ia Ivana e hele ana e hooko i kana hana a ka emepera i makemake ai, a e hoi hou ae kaua ihope, a ukali aku mahope o ka meheu o ka kaua koa opio. Ma kela puoho ana ae a Rurika ma ke kakahiaka mai o kekahi la ae, ua kiekie loa ka la iluna, aole e kala kahiko i ala ai kona mau hoa, aia o Lafela ma kah! o na hoki, kahi i hauhoa ai i na noho, a e huli hoi mai ana hoi ka wahine opio o ka hoopakeleia ana ma ka po aku mamua, mai ke kahawai mai, kahi ana i hele aku ai no ka holoi ana i kona mau maka. I ka loaa ana aku o ka ike i ke Kauna Rurika, he keu aku kela a ka wahine opio huapala, ua hoohikilele loa ia ae la kona noonoo, elike me ka hikilele o kekahi mea ke ike aku oia i ke akua lapu. O kela ka wahine huapala mua loa i halawai mai me ka ike * ke kauna opio, he oiwi kino pilalahi kona, me ka hiehie pu

0 kona kulana, o ka anela kona hoa e kohu ai ma ka hoohalike ana ae. Ma ke ano o kona kino, ua koho wale iho la no o Rurika aia paha ma kahi o ka aneane e piha ka iwakaiua makahiki iaia, a nawai 110 e ole e hookaha na kanaka ino kolohe i keia kaikamahine, i ka u'i maoli no, me ko lakou manao, e loaa kekahi pomaikai nui ia lakou, mai ka poe mai e makemake mai ana iaia e lilo aku i wahine na kekahi o na kanaka waiwai. Hele pololei mai la ua wahine opio nei no kahi a Rurika e noho aku ana, a haawi mai la i kona aloha kakahiaka, me ka hoao ana mai e minoaka, he aloha hoi i pana'iia al<;u e Rurika, me ka manap hoomaikai, no kona lilo ana i hoopakele nona, mai na kanaka kololie mai i pau i ka make. Mai hoohalaia paha kekahi manawa e laua ma ke kamailio ana, ina aole i hoea koke mai ke kanaka alakai, a olelo mai la ia Rurika, e hele laua e huna i na kino make, nolaila ua lilo aku Ia ko Rurika noonoo, no kela hana, a waiho mai la i ka wahine opio. "E huki aku kaua i keia mau kino make malalo o kela mau kumulaau, a ina e mau.ana no ka waiho o keia mau kiiio ma kela wahi, i ko'u manawa e hoi hou mai ai, alaila ia wa au e kanU aku ai ia lakou," i hoakaka mai ai o Lafela i kona manao. "Heaha no hoi ko kaua mea kanu koke ole aku i keia mau kino make, mamua o ka waiho ahiki i kou hoi ana mai?" i hoakaka aku ai o Rurika i kona manao. "He hana nui loa ke kanu ana aku ia lakou i keia aole a kaua mau makaukau, no ka eli ana'i kekahi lua, a hoi rio hoi, ua hele keia a awakea loa, a ina aole kakou e haalele koke ana i keia wahi i keia manawa, aole kakou e hoea aku ana ma ka aoao hikina o ke kuahiwi, a e hiamoe hou ana kakou ma kekahi wahi iuka o ke kuahiwi. "E waiho malie i keia mau kino ahiki i kuu hoi hou ana mai 1 na'u e eli aku i kekahi lua, a kanu ia lakou maloko olaila, a ina he dala kekahi maluna o ko lakou kino na'u e hoihoi aku ia mau dala, a haawi i ko lakou mau ohana." Ike aku la o Rurika i ka naauao o kela hoakaka a Lafela, nolaila kokua like aku la laua ma ke kaualako ana i na kino; make ekolu, a hoakoakoa malalo o kekahi kumulaau, me ka I uhi ana aku i na lau nahelehele maluna o lakou, a i ka pau ana o kela hana kii aku la o Lafela i kekahi hoki o kela poe kanaka, i a hoomakaukau mai la no ka wahine opio. Hakalia 110 a paa ka nolio i ka hauohaia maluna o kela hoki, kau ae la ka wahine opio, me kona hooia ana aku imua o kona mau hoopakele, aole oia hc mea malihini i ke kau ana iluna o ka holoholona, aka he kahua ke kua o ka lio ame ka hoki nana i holoholo, a kohu honua paa, e hopohopo ole mai ai laua no ia nei. I ka makaukau ana o tia mea apau, o ko lakou haalele iho la no ia i kela wahi, me ke kaa ana ia Lafela ke alakai mamua, aia no hoi o Rurika ame ka wahine opio ke ukali pono aku la mahope ona, maluna o ko laua mau hoki. Aole i loihi kela hele ana aku a lakou, hoea aku la no kahi inoino o ke alanui, e aloalo ana mahope o na pohaku nunui, e kiei ana hoi ma ka'e o kekahi pali nihinihi, ina no ke kapekeo ka hehi a'na a na hploholona, aohe ahailono, o ka make wale no ka hopena e kau mai ana. Iloko nae o ka nihinihi o kela alanui, pela hoi ka inoino, me na halo'alo'a pohaku nunui, aole he wahi hoailona iki o ka maka'u ame ka hopohopo iloko o Lafela, e huli mau mai ana oia ihope i kona mau hoa, me ka moe ana maluna o kona hoki, me ka minoaka ma na papalina, o kela ka mea nana i hookomo mai i ka manao koa iloko o Rurika ame kona kokoolua, o keia ala loa e a!6 nei iloko o na pilikia ame na poino. O ko lakou hoomau lioi ia i ka hele ana imua ahiki i ka hora umi-kumamalua o kela la, hoea aku la lakou ma kekahi wahi malaelae maikai, he wahi akea, e hoopii ana noluna o ke kuahiwi, a no ka manawa muar loa, mahope iho o ka hoomaka ana 'mai a lakou e hele, akahi no a ike iho o Rurika i ke kupono o ka hele ana o ka hoki me ke kulanalana ole. Aia mau no ka wahine opio ma kona aoao kahi i liele ai, me ka nui ole nae o ka Rurika mau olelo e kamailio mai ai iaia, koe wale no ke kamailio ana ae no kekahi mau mea e ike aku ai ma ko lakou alahele. He nui kana mau mea i makemake ai e hooniele mai i ka wahine opio, e laa ka ninau ana mai i kona inoa, ame ka inoa 0 kona wahi i noho ai ma ka manawa o ka lawe aihue ia ana mai e kela poe kanaka ino, aka ua kaohiia aku nae kela manao ona, aole wale no, mamuli o kona hilahila, aka no kona ike mai i ke kulana maemae o kela kaikamahine, e lilo ai paha kona kamailio ana mai, i mea e kapaia aku ai oia i ka mahaoi, me ka paa rula ole, nolaila uumi wale iho la no oia i kona mau manao iloko. Ua ma'u no kela hele ana aku a lakou, a no ka noho kukule loa o ua o Rurika, hooniele wale mai la no oia i ka wahine opio i ka i ana mai: "Ua kamaaina anei oe i keia mau alahele kikeekee ma keia mau kuahiwi." "Ae, ua hele keia mau wahi a kamaaina loa ia'u mai ko'u mau la kamalii mai," i pane aku ai no hoi ka wahine opio, me ka pololei. "Alaila ma Kasia anei kou wahi i hanauia ai?" "Ae, malaila ko'u wahi i hanauia ai, a he kahua paani keia mau kuahiwi no'u. xA.ia ko'u home ma kapa o ka Muliwai Karakou; a pehea lie malihini nae paha oe i keia mau wahi ea?" "Ae, he 'malihini loa au ma keia mau wahi e ka lede opio, a aole hookahi mea i loaa kona inoa ia'u ma keia aina holookoa, koe wale no ka inoa o ko kaua alakai." "O Mira ko'u inoa i kapaia mai ai e'ko'u mau makua, a no na mea e pili ana i keia aina, o oe no ka hoike oiaio loa no kau mea e ike nei, o ia ka nani ame ka maikai, a nawai no e ole e hoohihi ka manao o na kamaaina o keia wahi i noho a kupa i ke alo o na kupuna." "Ke ole au e kuhihewa, me h'e mea la he Rukini kou lahui, aole anei pela?" wahi a Mira, no kona ake loa e maopopo pono ka lahui o kona hoopakele. "Ua pololei oe i ninau mai la, he kanaka Rukini i'o au," i pane mai ai no hoi o Rurika. "Ina he kanaka Rukini oe ea, alaila he keu aku maoli ko'u kuhihewa," me ka haka pono loa ana mai o ka nana ana a Mira ma na maka o Rurika; "no ka mea ua manao maoli au, ua like kela ano lahui me na holoholona, ka ahiti me ka leleiona." "Ina ua lilo ko'u helehelena ame ko'u mau ano ati e ike mai la, i kumu e hoauheeia aku ai na manao kuhihewa iloko ou, no ke ano o ko'u lahui kanaka alaila ke hauoli loa nei au no keia hui hookamaaina ana o kaua. He oiaio, elike no me na lahui kanaka apau malalo iho o ka la, aia no he poe maikai iwaena o lakou, a he poe ino no hoi kekahi, pela iho la no ke ano o na kanaka Rukini, aole lakou i pau loa i ke ino wal< no, elike me kau i noonoo mau ai, ua like me na holoholona." "Pehea auanei e hiki ai ia'u ke alo ae mai ke kapa ana aku 1 kela lahui pela, no ka mea o ka inoa ia i hookauia aku ma-

luna o lakou. No ke aupuni o Rusia, o kekahi kela o na aupuni pakaha. No ka manawa loihi, i hoao mau ai ka emepera 0 oukou, e keehi iho i kona mau wawae maluna o ko'u poe kanaka; ua hele keia mau kuahiAvi e waiho niai nei, a kihe'ahe'a me ke koko hala ole o kuu lahui kanaka, a na kanaka Rukini i luku ai me ka hoomainoino a; ua hiki loa ia'u ke lawe aku ia oe e hoikeike i kekahi mau wahi, o ke ahi lokoino a ko lahui kanaka, i hooneoneo aku ai i na kauhale o na kanaka Kaukana. Ma na mea i hoikeia mai ia'u o Nikola ka inoa o ko oukou emepera, he mea oiaio anei ia?" "Ae, o Nikola ka inoa o ka emepera o Rusia," i pane aku ai o Rurika me ka leo malie loa. "Ua hiki i ua emepera la o oukou kc hauoli i keia manawa, aka e hoea mai ana nae he la ma keia hop'e aku, e ku mai ai kekahi moi, i oi aku ka ikaika imua ona ame ka mana, a imwa ona oia e kukuli aku ai me he keiki la i hahauia me ka huipa; a pehea ua alōha anei oe i keia emepera lokoino?" "I lohe pono oe e ka wahine opio ea, he pio att i holo niahuka mai ka mana kakau ha mai o ka Emepera Nikola; ina nei no kuu hoomau i ka noho ana iloko o kona aupuni, o ka make ka hoopa'i e hookauia mai maluna o'u." "Auwe no ka hoi e! He keu aku ka keia o ka mea maikai ole. Heaha kau hewa nui i hana ai, i kupono ai e hookauia mai ka hoopa'i make maluna ou?" wahi a ka wahine opio, me ka nui o kona manao kahaha. "No ka hoopau ana ae i kou pohihihi ea, e hoike aku ana au i ka mēa oiaio loa, o ia ko'u lawelawe ana aku i kekahi mea a'u e mihi ole ai. "Owau ka mea i hoonohoia mai, 110 ka malama ana i ka maluhia o ka halepaahao ame na kiai, a aia hoi maloko o na paia paa o ka halepaahao, ua hoopaaia aku kekahi kanaka elemakule, no ka hookauia aku o ka hoopa'i make maluna ona. "Ma kekahi ahiahi, ua hoea inai la ke kaikamahine hookahi •wale iho no a kela kanaka elemalkule, a noi mai la ia'u, e ae 1 aku au e hookomo iaia, maloko o ka halepaahao, no ka ike liope ana aku ma na maka o kona makuakane alolia, mamua o kona make ana. "Ua kukuli okoa mai oia imua o kuu alo, ua hookahe mai i kona mau waimaka imua o'u me ka hoopa maoli ia mai o kuu puuwai, e kana mau olelo ku i ke aloha, nolaila ua ae aku la au e hele oia e ike i kona makuakane. Ma kela komo ana aku nae o ke kaikamahine maloko o ke keena paahao o kona makuakane, ua wehe ae oia i kona lole owaho e komo ana, a hoaahu aku la maluna o kona makuakane, a o ka hopeua i ikeia, o ia no ka pakele ana o ka makuakane mailoko aku o ka halepaahao." "Alaila no kela hana ku anei i ke aloha, au i hooko aku ai, i hookau mai ai ka emepera i ka hoopa'i make maluna ou?" wahi a ka wahine opio, me ka naka haalulu ana ae o kona kino. "Ae, no ka mea o kela kanaka elemakule, ua hoopaahaoia oia, no kona lilo ana he mea kipi i ka nohoalii ame ke aupuni; a ua haawiia mai kekahi kauoha ikaika loa ia'u,~e makaala loa iaia, nolaila i kona pakele ana, maluna iho o'u ka auamo ana i na hopena o ko'u ku-e ana i kela kauoha. "He mea oiaio, ua hoopaahaoia au. no ka pakele ana o kela kanaka, a mamuli o ke kokua ana mai a kekahi o ko'u mau hoaloha, pela iho la au i mahuka mai ai mailoko mai o ka halepaahao me ka maalahi loa, a holo mai la no Kasia nei, no ka pee ana mai ka inaina mai o ka Emepera Nikola, a e hoolilo aku ana au i keia wahi i home no'u, me ko'u noonoo hou ole aku no Rusia kuu aina hanau." Me ka leo liilii wale no o Rurika e kamailio la me kā wahine opio, a mahope iho o ka hala ana o kekahi manawa, ma kela kamailio ana o laua, nana aku la ke kauna opio ma ka helehelena o kona hoa olelo, a o kana mea o ka ike ana aku. 0 ia no ka nanaina kaumaha maluna ona, me kona koho wale ana iho no nae, malia paha ua kaumaha kela kaikamahine, no ka mooielo ana i kamailio aku ai e pili ana iaia iho. Noho hamau iho la nae o Rurika no kekahi mau minuke, a i ke ala ana ae o kekahi manao liou. iloko o kona noonoo, ninau aku la i ka wahine opio, i ka i ana aku: "Ke ole au e koho hewa, ua oielo mai nei oe, aia kou honie ma kapa o ka Muliwai Karakou kahi i ku ai, pela anei ka mea oiaio ?" "Ae, aia malaila kahi i waiho ai o ko'u home," i pane mai ai 110 hoi o Mira, me ke aea ana mai o kona poo iluna, a nana mai la maluna o kona hoa kamailio. <( Ua laki maoli ka au, no ka mea aia ma kapa o kela muliwai ka pahu hopu o ka'u huakai, no ka mea ua kuhikuhiia mai ia'u e ko'u hoaloha e loaa ana he home no'u ma kela wahi," a no keia pane nae a Rurika, ua hoike okoa mai la ka helehelena o ka wahine opio i kona hoihoi me ka i ana mai: "O kela kekahi o na wahi maikai loa, a no na makahiki lehulehu i kaahope ae nei, aole loa i komo mai o Rusia e hoopilikia i na kanaka e noho ana malaila, a ma ko'u manaoio, e loaa ana ia oe ka palekana ame ka maluhia ma kela wahi, a e lilo ana no hoi i wahi nau e makemake ai." "No kahi kauhale o Kamali ka'u huakai," i hoike okoa aku ai o Rurika i ka inoa o kona wahi e noho aku ai. "No kahi kauhale anei o Kamali ka pahuhopu o kau huakai ?" 1 ninau mai ai o Mira me ke kahaha, i owili pu ia me ka hoihoi, "Ae, ilaila au e hele aku nei; aia ilaila leekahi kanaka o A)c* ba kona inoa, a maloko o kona home au e noho ai. Ea ua loaa anei ia oe kekahi pilikia no ka rtiea ke.ike aku nei au i kou onioni iluna o kou hoki ?" ia Rurika, i ike aku ai i ke ano-e o kona kokoolua. "Aole he pilikia iki i loaa ia'u, koe wale no ko'u puiwa, i ka lohe ana aku nei i kou hoopuka ana mai la i ka inoa o Aleba, no ka mea o kela ka inoa o kuu makuakane." "He keu aku hoi ha leeia a ka mea kupaianaha," wahi a Rurika me ke komo ana iho o ka manao hoohuoi, malia paha o ka makuakane o ka wahine opio, oia kona kamaaina e hele aku nei, no ka noho pu ana me ia maloko o kona home. "O Ivana Mikaele ka mea nana i hoouna mai ia'u ma keia huakai, a oia no hoi ka hoaloha a'u i hoike mua aku nei ia oe, nana i haawi mai i na kokua ana no ko'u palekana mailoko mai o ka mana o ka Emepera Nikola o Rusia, ua ike no anei oe iaia ?" "Auwe no ka hoi e !" i hooho ae ai ke kalkamahine opio, me ka halo'ilo'i ana mai o na waimaka ma leona mau lihilihi, a hoomau hou mai la i ke kamailio ana: "Aole au i ike wale no iaia, aka ua kamaaina iaia, a oia no ka mea nana i hana mai ina mea apau no ko maua hauoli. He hoaloha pilipaa loa oia no kuu makuakane, a nana i hoopakele ia maua mai na koa Rukini mai, a o ka home a maua e noho nei, nona ia home. Alaila aole anei o Rurika kou inoa?" "Ae o ko'u inoa ia o Fiodoa Rurikai pane aku ai no hoi ke kauna opio me ke komo ana mai o kekahi noonoo ano-e loa iloko ona, me ka hoomau ana aku no nae i kana kamailio ana: 'Aole i pau.)