Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXV, Number 45, 11 November 1926 — KA ANAE KU O WAIPIO. [ARTICLE]

KA ANAE KU O WAIPIO.

(Kakauia o Geo. Pooloa.) K noho ana ma Waipio, Ewa, o Kaihuokapalai, ke kupunakane ame Malaekahana ko kaikuahine o Kaiiiuokapalai. He aliiwahine u'i o Malaekahana, ua hoohalikeia ka u'i nohea o na papalina o keia kaikamahine, me m opuu pua rose i mohala ae. Xoho nui iho nei na moopuna me ko laua kopunakane, no kekahi manawa loihi ma ko lakou aina, nka nae i kekahi la, hoea mai la ka pilikia iloko o ko lakou noho ohana ana, o ia ka nele i ka i 'a, a i aku U i ke kupunakane: "Ea, he keu maoli ko kakou pilikia i ka i'a, ua nele loa ka hale nei i ka i'a, pehea la e loaa mai ai ka i 'a ia kakoul" A lohe ke kupunakano i kela mau <*lelo a kana moopuna, kauoha aku la oia ia Kaihuokapalai, e kii i kek»hi mau mea ana i kuhikuhi aku ai, e lawe mai no ka mohai ana aku i ke akua. L'a hooko aku la ka moopuna i ]ve kauoha a kona kupunakane, aole iio hoi i loihi, hoea ana no o Kaihuokapalai imua o kona kupunakane, u waiho aku la i na mea apau i kauohaia mai ai iaia o kii, a kaa aku la na hana ma ka aoao o ke kopunakane, me kona ike ole aku nae i na mea i hanaia. Moe nui iho la ma kela po, ahi£i i ke ao ana ae ma ke kakahiaka o kekahi la mai, kahea aku la ke kupunakane ia Kaihuokapalai, e hele mai imua ona, a haawi aku la he pohaku kuula i hanaia a kohu kino kane, a e kau ana hoi he papale mahiole maluna o kona poo. . "Auhea oe e Kaihuokapalai," i kamailio mai ai ke kupunakane, "e malama loa oe i keia pohaku kuula, i na manawa auanei apau au e makemake ai i ka i'a e loaa ana ia me ka hakalia ole." No kela kauoha a ke kupunakane, lawe mai la o Kaihuokapalai i ka pohaku kuula a malama; a he mea «•iaio loa, ma ka la muā no o ka loaa ana mai o kela pohaku kuula, ua ku ka anae ma Waipio, Ewa, Oahu, ae nei, o ka mahina ia o Maraki. Ua hiki i na mea apau ke ike aku i ke ku mai o ka anae, nolaila ua hoto aku la na kanaka maluna © na waa o hoopuni me ka upena, a i ka pani ana, huki no hoi i ka upena ahiki i ke kau ana iuka o ka aina; lawe ae la o Kaihuokapalai he mau wahi i'a kupowo no na lakou, kauoha aku la no hoi oia i na hoewaa ame ka poe huki upena, e lawe no i mau i'a kupono na laJ.oū, a o ke koena iho, e haawi i ka nui ame ka lehulehu o na kanaka o Waipio, mai na wahine na Jcane ahiki aku i na kamalii. "E lawo oukou i ka i'a a ai, e |vaawi wale aku no ia ha'i, aole «» kuai, no ka mea he nele i'a ko kakou i kela mau la aku nei i hala, akahi nae a hoopauia ko kakou pi]ikia," i hoakaka aku ai o Kaihuoiapalai i kona manao imua o na kasakaL Ua moa ae la no ke kanawai o l»a oihana lawai'a, i na la mahope aiai, he o ia mau no ke ku o ka anae, nolaila hele no na kanaka e hoopuni i ka upena, a huki ahiki I ka pae ana i kula. O ka hapa3ua o na anae i puni i ka upena, va haawiia i na hoewaa ame ka yoc huki upena. a o ke koena aku, ua hookauia maluna o na moku kiaJt.ihi liilii, a na kela mau moku, ip lawe mai no ke kuai ana i Ulaioheo, ma ka aoao makai o ke ala»ui Moiwahine e pili pu ana me ke ialanui Maunakea. O ko lakou noho hoi ia a hala keOiahi manawa mahope mai, kupu ae la ka makemako ftoko o Malaekahaiia, ke kaikuahine o Kaihuokapalai, ie hele i ka makaikai, a o ia kana t» ka olelo ana aku i ke kaikunane iame ke kupunakane o laua: I '*Ina olua e ae mai ana e hookuu ia'u, alaila o ka hookoia ana ka hoi ia o kuu makemake, e hele jnakaikai ia Oahu nei, pehea la ia S ko olua manao)" "Heaha la hoi, he manao maikai iio kena ou, nolaila ke ae aku nei maua e hele oe i ka makaikai." He wahine aholoa o Malaekahana, a he mama no hoi i ka hele, nolaS!a iaia i haalelo aku ai ia Waipio, ina kekahi la ae, pii pololei mai la I oia a hoea i Honolulu nei, Mauna- j lua, a huli ma kela aoao o na Koolau. Ma keia huakai makaikai, he nui i>a wahi a Malaekahana i hiamoe eii, o kona wahi hope nae i moe ai ma ka hale o ka Bev. Kekoa, ma , Punaluu. Ma Punaluu i hookamaaina ai o Malaekahana me kolaila mau kupa, I h i ka hala ana o kokahi manawa 3oihi, ua pili aloha maoli no oia me na kamaaina. Ma kekahi la, hoike mai la na Jcamaaina ia Malaekuhana, i ka meahou, o ia hoi e malama ana ke iaiii o Kahauokapaka, ke alii o na Koolau a elua he aha hula Hawaii Ina ka po ana iho, a e komo pu Sn»i ana ke alii iloko o ka hula ana, biai he makaukau oia ma kela hkna. No ke ake e ike i na lealea o fcela po, ua helo pu aku la o Malaekahana me na kamaaina no ka lale e malamaia ana ka hula ame ke bli. He oiaio, i ka wa o ka hooana o ka hula ame ke oli, £ia komo pu o Kah&uokap&ka iloko p ka aha hnla, a ua nui na wahine I hula pu mai me ia, aka no Ma|aekabaaa hoi, at»le ona wahi mea a £ni iki, uo ke kumu, aole no ona;

ike i ka hula, o ke oli nae ka mea hiki iaia. No ke komo pu ole mai o Malaekahana me na kamaain» ma ka hula aua, i hoomaka mai ai kekahi wahine c oli, ahiki i ka aumakua ana mai ia Malaekahana, nolaila hiki hou ole iho iaia nei ke noho malie, 0 kona hoomaka aku la 140 ia c oli. Xa keia oli ana o Malaekahana, 1 komo ai ka manao hoohihi me ka makemake iloko o Kahauokapaka ia Malaekahana, a i hakalia no a hookuu ka hula ma kela po o ka lilo aku la no ia o ke kaikamahine o Waipio i k* alii o na Koolau a 0 ko laua hoao ao la 110 ia, elike me ka mare o kela au kahiko. Hoi aku la o Malaekahana me Kahauokapaka, a noho ma Kapaka, he aina nui keia o ka i'a; i ka hala ana o kekahi manawa ia laua malaila, ua nee aku la ko laua noho ana no Kawela ma Kahuku, aina lewa i ke kai. I ko laua noho ana ma kela aina ua ku a ma'i maoli o Malaekahana 1 kekahi la, mamuli o kona ai ana i ka ohiki moe one, a Kahauokapaka o ka hele ana e lawai'a a hoihoi mai c hanai na kana wahine. No keia kumu, i noi okoa aku ai 0 Malaekahana i kana kano e hookau mai iaia e hele o hui pu me kona kaikunane me Kaihuokapalai, no ka haawi ana mai i i'a na laua. Aole he au'a ana a Kahauokapaka i kana wahine, aka haawi aku la no oia i kona ae, nolaila ma kokahi la ae, haalele aku la o Malaekahana ia Kawela, a huli hoi mai la no Waipio, kahi o kona kaikunano aino ko Jaua kupunakane e noho ana. Ia hoea ana mai o Malaekahana, ua lilo kela hui pu ana me kona kaikunane ame ke kupunakane <o laua, i hui ana iloko o ka hauoli, oiai ua loihi ka nalowale ana, akahi no a ike hou kekahi i kekahi, "E, he huakai ano nui hoi keia au o ka hoea ana mai nei 1" i ninau aku ai o Kaihuokapalai ia Malaekaliana, mah'ope o ko laua nanea ana o laua wale no ma kekahi manawa o ke ahialii ana* iho. "Hookahi no manao nui o ka'u huakai i hoea mai la, i kii mai nei au i 'a na'u, no ka. mea he pilikia ka noho ana o ka liuli Ko'olau aku nei. ,; ''He nui ka i'a nialoo e waiho mai la, e iawo oe elike me ka mea hiki." "Aole au e lawe i keka'il i'a, he kaumaha ke hapai, a hc loa no hoi ke alahele, ina paha ma ke kai ae no hoi ka i'a o hele ai, a mauka no hoi au o ka aiua, e hele ai, peliea la ia e kuu kaikunane?" "Ina hoi ha pela ua pono, o ka'u kauoha wale no nae ia oc, mai hiamoe oe ma kekahi mau wahi." Haawi aku la o Malhokahana i kona ae, nolaila ma kekahi la ae no, haalelo aku la oia ia Waipio, a pii mai la no Honolulu nei, ma Kuliouou, i hiamoe mua loa ai oia ma ka po ana iho. Aa ae ma kekahi la mai, hoomau no ka hele ana imua, a'hiamoe hx>u ma Kailua, Koolaupoko, a o ka moe ekolu ana ma \lakua, Koolauloa, a hoea loa 110 Kawela, ma kekahi la ae a hui pu me Kahauokapaka ko kane ma Kawela. Ma kela la no a Mnlaekahana i hoea ai no Kawela, o ka la no ia 1 ikeia ai ka anae o Waipio e lana ana ma Kawela, aole nia ia wahi wale no, aka ma na wahi no apau ana i hiamoe ai; nolaila ma na la mahope mai, hookahi hana a na kanaka, o ka noke i ka lawai'a. Ua aneane e piha ka eiwa makaliiki, o ka noho paa ana o ka anae ku ma Waipio nei, akahi no a hele elike ae la me ia maluna, he hapa wale no nae, mnmuli o ke noi ana mai o i kona kaikunane. I ka anae o holo la ito na Koolau, mamuli o ka mana o ke kuula a Kaihuokapalai, aia no tia moku kiakahi ame Kapena Mahiai me kona waapa mokuahi, ke halihali la i ka anae i Honolulu nei e kuai ai, ma ka makeke. Kupanaha no paha ko kakou inau moolelo kahiko, aole nae keia he mea haku wale no, aka he mea oiaio loa keia i ikeia, i kela au aku Ia i hala.