Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXVI, Number 2, 13 January 1927 — HUI O MAUI KOMOHANA, MAUI WAENA ME MAUI HIKINA [ARTICLE]

HUI O MAUI KOMOHANA, MAUI WAENA ME MAUI HIKINA

(Hoomauia mai.) Ua nui na meaai i hoomakaukauia, ua ai a l4wa i na mea apau me ko kupono, aole he mea e hoohalahala ai. I k» ana ae ma ko makou pakaukau he mau lahui e w*le no ka hapanui, he kakaikahi loa makou ka pee Hawaii e ai ana ma ia pakaukau, aia ko makou kau mawaho loa ma ka huili o Kipahulu. O maua no me ka maua mau keiki. me kekahi poe Hawaii 0 ae, a 0 ka hapanui na lahui like ole. I ka maona ana, ua hoolaunaia mai la ke kiaaina no kekahi manao mai iaia mai e ka lunanui o ka mahiko o Kaeleku, a o ia ka wa i pii ae ai o ke Kiaaina FarringfcOQ ma kekahi wahi kiekie i hookaawaleia, a hoike mai la ©ia 1 kona mau mauao. He ku i ka naauao, a e haawi ana i kana hoomaikai i ka papa lunakiai o Maui nei j ka nooau 0 ko lakou hooponp» pono ana } ke kalana 0 Maui, a pela me keia alanui, na uwapo like ole i hauaia, he kti i ka nani, 4 pela pu oia i haawi mai ai i kona hoomaikai i na lwa oihana apau 0 Maui nei amo ka lehulehu pu no ka paiua i liaawiia no na malihini me na kaipaaina pu, a pela pu hoi me kana mau olelo a'o i ko, poe e noho ana mai Nahiku a hx)ea i Hana, e malama i ko lakou niau aina, e Uiki mai ana i ka la e waiwai ai ia mau aina.

I ka p4u &na o kona mau nianao, ua hoolaunaia mai la ka elele lahui Victor iS. Kaleoaloha Houston, a pii ae la oia ma kalii haiolelo, a hoolauna mai la oia iaia iho me ke aloha, a ua pana'iia aku ia leo aloha. 0 kona mau manao, e haawi mai ana oia i kona hoomaikai i na mana koho apau o Maui, nei, no ke kak<oo ana iaia i ka la koho baloka i hala, a pela pu hoi me kekahi mau manao e ae, a waiwai ana i hoike mai ai; a pau kana ua hoolaunaia mai la o Harry J3aldwin me ke ku pu no oka elele me ia, aia ho| ma ka lima o Harry Balwwin he ope o ka hae Amorika, aole makou i maopopo i ka manj|o o keia hae Amerika, aia a mahope iho makou i maopopo ai i ka manao o ia hae, a hoolauna pu ia mai la he elima poe kanaka Hawaii iluna o ia wahi haiolelo he eha leane hookahi wahine, o lakou na luna nui o ke kalapu Eepubalika o Nahiku, a hoakaka mai la o Harry Baldwin imua o ka lehulehu, o ia hoi o keia hae Amerika e paa nei, iloko 0 kuu lima, he hae keia e haawi makana ana i na lunanui o ke kalapu Repubalika o Nahiku, mai ka lima aku o ka elelo Lahui Victor S. K. Houston, no ka lilo ana ia Nahiku ka helu okahi o ke koho ana he Repubalika wale no ka lakou 1 koho ma ka la koho baloka, a haawi mai la o Baldwin ia ope hae Amerika i ka lima o ka elele lahui, a o ka elele lahui aku i ka ( lima o ka pereflidena o ia kalapu Repubalika, me ko lakou paa ia hae no ka hanohanp o ko lakou mahele koho. Nolaila ke olelo ae nei au nou e Nahiku amo na lunanui o ke ka-l lapu Repubalika ka hanohano, oiai ua loaa ia oukou kekahi makana hiwahiwa mai ka lima aku o ka elele lahui, ho mea hoi e hooi mau aku ana i ko oukou kupaa ma ka aoao kalaiaina holomua a maemae. Ke olelo nei au, paa ia ka hanohano i loaa ia oo e Nahiku, a ina 00 e hoohemahema e»lilo ana kena hae i kekahi mahele koho baloka | e ae. 1 Pau ia hana, ua hoolaunaia mai la ka mea hanx>hano o Maui nei, Samuel B. Kalama, kā lu o ka papa lunakiai, aole no he nui o kana mau olelo, aka he kuio ma na niea apau ana i hoike mai ai me ko aloha; a pau kana ua hoolaunaia mai la o "W. F. Pogue, jua haiolelo mai no hoi o Pogue ma [ ka olelo Hawaii, me ka mahalo i kona manao apau, a o ka hope o kona mau manao o ia no kona hoike i ana mai o leeia alanui holopuni o i Maui nei, o '' Ke Alanui KaahuImanu," oiai ma Hana i hanaiia !ai ke Aliiwahine Kaahumanu, a e pono no' e kaheaia keia alanui o Kaahumanu. Aia ma Oaliu ua kahea ia "Ke Alanui Holopuni o Kamehameha." A pau kana haiolelo, ua huli ae la maua a lululima me Mr. & Mrs. D. T. Fleming, na makua o na Honoapiilani, a pau mo laua, lululima me Chas. Bailey, luna alanui nui o Hana, a pau huli a lululima me ka elele Lahui V. S. K. Houston ame kana aliiwahine, aole no laua he mau mea malihini ia maua, aka he kamaaina iloko o ka oihana kukui, i kona wa e noho aha he lunanana no na hale ipukuku; a pau lululima me Harry Baldwin, ame ke Kiaaina Farrington, David Kahookele o Nahiku ame John Plunkett o Keanae. Nui ka hauoli i ka hui ana a launa me na olelo hiki .mua o ke aloha, ninau pehea olua, o ka pane, maikai; a hookuu ae la me ke aloha good-bye, a pii aku la maua no ka hale maluna, aia hoi malaila na .wahine Kaahumanu he fea ka lakou Ike aku la an i ke kakau mai o na kapa apana kuik! o na nani like ole auwe aia ilaila ka iini a ka puuwai, ua olelo mai la ka'u aliikane e hele maua i Kipahulu i ka i

makaikai, olelo aku -la au, e hele mua kaua e nana i kela mau mea nani like oīe, he oiaio i ko maua hoea ana aku ma kahi © ia mau mea nani, i huli ae ka hana e nana i na kapa kuiki auwe, he ui mai hoi kau me na inoa nani like ole o ia mau lau, nani pu me ke ltuiki« ia ana, huli iho 09 e nana iluna 0 na pakaukau e waiho mai ana na moena 0 na ano kaila like ole he ku i ka nani, na peahi, na eke paalima, na eke lauhala poho ie, ua okomokomoia me ka maia eleele he u'i hoi kau, na lei pikake, na lei pu kiawe, na papale lauhala, na papale eke lauhala, 0 ia u'i okoa no hoi ia. 0 keia papale eke lauhala, 0 ia ka *papale makalike o na wahine ī?aahumanu me ko lakou kahiko 0 ka lole keokeo me na lei ilima i ka a-i, he ku i ka nani, oiai hoi ka māua mau kekl e nauki mai ana ia'u no ka makemake loa e hele i Kipahulu, 0 ko maua hele aku la no ia nowaho. 1 huli ae ka hana e nana ia flana, he u'i qkoa no hoi ia aina, a huli aku la 0 nana ia Kauiki i ke ku mai, 1110 ka halekukui i ke ku mai iluna.o Mokumano, aia 110 hoi o Maunakea i ka uwapo kalii i ku ai, no ke kali i kekahi poe e kau mai ai no Kahului, ke pau ka ai ana. Ma ia irahi kau ma ke kaa no Kipahulu ka ihu, ua lawe pu mai la maua me ia tutu Mrs. Kilinahe Kaleo i kamaaina no makou no ia mau wahi e hele la, kau pu mai la me Bro. Stephen Kila, a oni aku la ko makou moku kaa no Kipahulu e kalaiwaia ana e ka maua keiki.

Mamua no nae o ka hele loa ana no Kipahulu ua kipa mua ae la i ka halekuai e hoopiha ai i aila no ke kaa/ a hoopiha 3 galani 0 ka oni aku la no ia nomua, aia hoi ke kamaaina tutu e hoike mai ana i na inoa liilii o ia mau wahi me na wahi 'pana like ole, a lioea i Haou School, elike me ke kamaaina e hoike nei, hu ae la ke aloha no ia pokii 0 maua i noho malihini ai ia wahi i ko kumukula, oia 0 John himahai. Ke nee mau la no ke alahele no» mua, me ko kuukuu ole iho, he maikai ke ālanui, ua ailaia. Ho pae wale no ko makou.e hele la a hoea i Kipahulu, ke nee wau la no makou nomua ahiki i ka palena o ke alanui kaa eia ka o Kukuiula ia wahi, hoomalia malaila he mau minuke, huli aku la nana ia Kaupo, he a wale no, hoomanao ae la au ia H'oopuloa ma e hole la a hoea i Kamaoa, ua like loa me ke kulana 0 ka waiho ana o Kaupo. A pau ko makou makaikai ana ma ia wahi, hoohuli ko makou kaa, no ka hoi ana i Hana, i nana iho ka hana hora 4 p. m., ia kau h»u ma ke kaa na ke kalaiwa ka hana, a hoea i Pukuilua, ua hoomaha makou malaila, komo e ike i ka ohana, a hui a launa me ia mama maikai Mrs. Emaliana Noa, uwe me ia makuahine a pau, ninau aku a ninau mai, pehea oukou o ka pane he maikai ma na aoao a elua. Pau ka launa ana me ke aloha, kau hou ma ko kaa no Hana ka pahuhopu, aia hoi ua loaa mai la h©, mau hua niu mai ia lakou mai. Haawl ke aloha hope goodbye; o ka oni mai la no ia nomua a hoea i Hana. Iho loa k omakou kaa a hoea i ka uwapo 0 Kauiki, a huli ae la e nana ia Kauiki e kaulana nei, he wahi puu wale 110, aka ua kaulana a pau ka makaikai ana ma ia wahi kaulana, huli hoi no ka hale o na kamaaina i ka ehu % kai > oiai ke noenoe poeleelo loa aku nei. Hoea i kahi e hoolulu ai na kaa, aia hoi ia makuakane ke huli nei no makou oia 0 Anakala Kai, e halo ana iloko 0 kela kaa ame keia kaa, oiai ua poeleele-loa iho la me ia me ke aloha, akahi no a hui, 01010 mai la e hoi i kauhale, 0 ko makou peki wawae aku la no ia no ko laua home i ka ehu 0 ke kai; a hoea i ka home, ua poeleele loa. Hoomaha liilii, ai a maona, pii hou no ka nana hulahula 0 ia po, he free dance, ua oni hou mai la makou. I ka hoea ana 'mai he o ia mau ka piha i na kanaka e kani ana na pila, hulahula ana no hoi ka poes he piha hauoli maoli. Oiai e hulahula ana, ua pio ae la ke kukui uwila mai 0 a 0 aka he 0 ia hulahula 0 ka poe, aole he haawipio oiai aia no iluna 0 keia halehana liala. e hulahula nei a pau ho-a hou ia ae la ke kukui uwila, a me he hapalua hora paha, hoopio hou ia iho la ke kukui he ku oe i. ka hoonaukiuki, oiai ke hulahula poeleele mai nei, anoai i ka malamalama palaweka a ka mahina, a pau ho-a hou ia ke kukui, a 0 ka hora 10 ae la keia 0 ka po, ua hoeu ae la makou e hoi i ka homo e hooluolu ai, a 0 ko makou hoi ana aku la ia, 0 maua me ka maua mau keiki, ame na makua maikai Mi". ame Mra. Kal. I ka hoea ana ma ka home, ua olelo ae la au heahā la ka mea i pio ai ke kukui oiai e hulahula ana, olelo mai la ka'u kaikamahine, he moonlight danee kela, o ia ka, akahi no a pau ko'u pohihihi. Hoaumoe iho la ma ia po me ia mau inakua malkai, a ala i ka hora 4 o ia kakahiaka, makaukau ja meaai i kamaaina, ar a maona, owi-

H mai la keia makuahine maikai he ekolu. mau moena Hawaii, 0 ia hoi he ox4, pakahi, a haawi mai la no maua, ua hoole aku la au aka ua paakiki no i ka haawi mai, ua olelo aku la au, ina he lauhala, ua lawa loa ia, na'u no e ulaua ka'u moena, olelo mai la he lauhaja kana, nalo aku la iloko 0 ka rumi a hoea mai la me ekolu pokaa lauhala nunui, hana mai la no a paa i ke kaula, a haawi mai la nau a olelo pu mai la e lawe pu olua me keia mau moena no olua. ua nui maoli keia lokomaikai, ua mahalo aku la i keia makuahine a ka puuwaihamama nui wale, N Nolaila no olua e ko maua mau makua, ko maua hoomanao poina ole a maua e hoomaikai nui nei, Hr. ame Mrs, Kai, a ke pule nei au »a ke Akua e hoopomaikai mau i ko olua noho ana ma ke kino ame ka uhane ma ka inoa o lesu Kristo, Ameue. I ka makaukau ana, o ko makou pekiwawae mai la ia no kahi o ke kaa e ku ana, o maua no, ka maua mau keiki, me keia mau makua maikai, a kau na ukana apau iloko

0 ke kaa elike me ka hopnohonoho ma\kai ana, ka paiki mawaena ua kukulu ia iluna na pokaa lauhala mawaena ame ke ope moena mawaena o 'u ame ko *u alii kane, a ma* kaukau na mea apau lluna o ke kaa a kupono ua hui aioha ao la nie na makua ma ka inuki papalina ame ia mau kupuna oluolu Mr. ame Mrs. Kilinahe Kaleo, ame 'Mrs. Makika; kau ma ke kaa, haawi kc aloha hope gooA-bye, o ka oni uiai la no ia o ko vakou moku.kaa, o ka hora sia o : ia kakahiaka; oiai e poeleele ana no.

Oiai ko nee mau nei ko makou moku kaa nomua, aole i weheia na palulu o na aoao a elua, oiai ka ua liilii e hana mao ole ana, aia hoi ke kehau e hao pouo iho ana mauka, aka ho mea ole ta, ua pumehana makou, ua hana mua no ka maua keiki i ka makaukau apau, aohe he hoka hou ana iho i ke alanui. Hoea makou i Kaeleku a -*veh#«vrehe loa kaiao, hoea i Nahiku ao loa, a ma ka p'alena o Naliiku ma keia aoao, loaa makou i kekahi kuaua k» , iko , i, hoe'a i Wailaa-iki, ano makahakaha, aka ke hele npi ka wai o na pali me ke kahe o ka «ai o ke alanni. | Ua olelo aku la ika niaua keiki e hoopaa i kaulahao no na huila | hoj)e o ke kaa, ua hoole mai la ka maua keiki. Olelo mai la aole h,e pilikia aole maka'u aole keia he pakika, oiai ke olelo la i keia mau olelo ke nee man la, ke kaa nomua, a hoea i Wailnanui, ma. keia aoao e kiei iho ai e nana i kauhale olalo o ia awawa, aia hoi ua hiolo ia olae, ua olelo ka pap« i ka maaa. keiki e lele ilalo e kiloi i na pohaku, olelo mai la ka maua keiki e hoao no oia ina no e puka ko makott kaa maaua paii ae la no, aka aole o mnna noonoo pono, aka elike me ka ike ame k« «kamai o ka maua

keiki i ke ano o kana kalaiwa an» e huli ana iwaho a iloko a hoea maanei me ka palekana, olelo mal la i ka papa mai hooluhi maoli kaua ia kaua me ka hoao ole mamua, ina ua lepo ko kaua mau kamaa me na lolewawao. Puka makai ni»i o ia hiolo akahi no a maha ae la ka manao, a ma ia wahi mai he pae walo no, nana iho la ialnlo o ia kahawai he ul okoa no hoi kona kulana; 6 hoo* nanea ana no mnkou hoea i ka hai» lekuai o Keanae, i nana iho ka ha« na i ka uwaki hora 7 ia o ke ka* kahiaka, hoomaha liilii, no k« ho» luolu ana i ka maua keiki, no kon£ mau wawae ame na lima, a mahai hoopiha ke kaa i ka aila «ha galan!j o ka oni mai la no ia nomua. Ma Keanae no loaa makou, | k«« kahi kuaua ko 'iko 'i, ke hele nei k£ wai o na kahawai, ke kahe s«i kH wai o na pali ame ke alaani, mea ole ia i ko makou kaa, aole wa i hoomahaia a hoea 1 ke kaha* wai o Honomanu, he o ia nd ka ua, a ke'neo mau la leo makou moku kaa nomua iloko o || in9| hala hope ae la o Hononunu, mai ana he kahawai a hala hope a6 ana ia kahawai, ko nee la no kc(, makou alahele nomua, aole he kan« kaulua iho, a hoea i ka halekual o Kailna, hoomaha hou ilaila, |aif soda water me ka meaono (cookie«)[ a maha ke kalaiwa hoeu no ka o ka oni mai la no ia o ka hapalua" hora 9 a. nu ia. O makou no hof ke kaa mua loa i haalefe ai i Han4 ia kakahiaka. I ka hoea ana maanei o he mau alanui lepo walo no ia, nul ka pakika o ke alanui, he mea «14 ia i ka ike kalaiwa o ka maua keikl a hoea i ka halewili hala o Haiku, he poe wale no, he alanui aila wale mai la no ma ia wahi a hoea i ko taona o Wailuku, Hoea i ka hale* kuai aila o Wailuku, he hapaha horaj koe kani ka hora H, o ia awakea, hoomaha liilii, hoopiha elua galanl aila i ke kaa o ka oni mai la n<| k ia nomua. Hoea i Lahaina hora 12 ponoi, hoomaha liilii, a hoeu no ko kala* iwa no ka hoi ua hele a luhi, haa« lele ia Lahaina 10 minuke i hala 6 ka hora 12, hoea i ka home nei hapalua hora 12 o ia awakea, a o keiai no hoi ka panina Ut>po o ka hua« kai. a hoomaha Hilii, wehe na lol® kaahele, auau a pau, a makaukadt na meaai, ai a maona, a no ka luhJS loa paha, aole ho ono o ka ai, haule aku la hiamoe, moe no nSL keiki i k 0 ]aua rumi, o maua i lcX maua rumi, aolo i maopopo ae hew ra ehia la keia e hiamoe nei, i pui* wa i ke knni o ka moa i ke kaka« hiaka, eia ka ua ao o ke kakahiaka Ponkahi ia. O ka nui o na mile i heleia e inakou, ma ko makou kaa mai Honokohau aku nei a hoea i ka palmai 0 Kipahuln, o ia hoi i Kukuinlp \ ho' hou n hoi'a i Honokohau nei ha 21S niilo oi aku a emi mai pnhn. a Hr? Joa uiaoli koia e luhi ai kn m nana e kalaiwa ke kaa, a o nic;i i laki loa ai o keia huakni 1«*ihi aolo ho pilikia o kc ka-T, .»<>lo he pahu o na huila laholio o ke kaa, hoea hou i ka home nri, anle 1 hoohanaia na huila knkoa; nolaila i ua laki inakou no keia huakai lo» ihi. I*a hahaiia ka niakou huak;ii O ka ulia laki a hooa i ka home nei ] me ka O. K. o na niea apau. A I ua haawi aku maua i ka ma* leo 1 pule mahalo a hoomaikai i kf \kual i k<n:i. pomaikai | loaa ia niaknnl no ka paiekana ana mailokn masfl o na ulin :ime na poino liko »iai he alahelo nihinihi ma ki kahH wahi, oiai konn lima aloha e kekiuH mai ;<na ia makou. Mamua o ka Uaalele ana k|H home nei. ua noi mua i ke Aku.i nM» keia alahek» iloko o ka maua nmM leo pulo no Kona malama ann makou anie ko niakou kaa a hou i ka home nei; a he mea ua ae inai Oia i ka makou inau pule, a no ka mea Oia wale im kokua kokoke loa iloko o ka 0 ka popilikia, pela no maua i helfl aku ai i keia huakai loihi m- Ulal naau hoamanao i ke Akua no Knn J mau kokua a alakai ana, a hoeal 1 ka honie nei mo ka palekann, niail he' malihini keia alahele e li<>?eiafl nei; aka Oia wale no ke kokua. I O ka huina nui o na kaa i knmtfl ma keia huakai he 240 oi akul a emi mai paha, pela ka lohol 8 kou meakakau. Ma ka hora 31 p. m., o ia la no, haalelo hr 1401 kaa ia Hana no ke ala huli hoi no'l Maui Wa«na me Maui Komohana,! a he 100 kaa i noho no Hana ra*fl ia Po a ao ae ka la Sabati, a mal keia la i hoi mai ai ke koena o a*l Me keia meu mea hou like otfl ke hooki nei au me ka uahalo nufl ia oe e ka lunahooponopono hoofl manawanui, a pela pu hoi me keiki o kou keena pa'i, no pakahi ko'u aloha nui. Owau no me ka haohaa, I MBS. ANNIE M. KALAMA. ■ Puaroselani Home, HonokohaaH Maui, Dec. 28, 1926.