| | HE MOOLELO HOONANEA NO
KALELEALUAKA AME KEINO-
HOOMANAWANUI. (Hoopuka Hou Ia E J. K. Mokumaia) O ka aina i noho ai o Kalelea-
luaka ame Keinohoomanawanui, o
Lihue e waiho ana malalo hikina
iho o ka mauna o Kaala i Oahu nei
o ke kahua hale o Oahunui.
O Kakuhihewa ke alii o Ewa ame
na mina e pili ana me ia; o Pueonui
ko Kona nei, alii nui mai Moanalua
a Makapuu, e noho ana laua me ke
paonioni maa ame ke kaua mau, ko-
koke e pau loa o Ewa ia Pueonui.
Ua lilo keia mea i kumu hookau-
maha i ka manao o ke Alii Kakuhi-
hewa, ka manao e imi i kanaka ikai-
ka, o ka mea apiki ua hoopohihiia
aku ka mana o kona mau kahuna.
Aia hoi he kanaka koa loa o Ka-
lelealuaka ma ke kaua ame ka ha-
kaka, aole i ikeia keia kanaka ia
manawa o ka laua hana me Keino-
hoomanawanui, o ke kuko. O ko
laua hale, na kupono ka puka i kai
o Ewa, o ko laua manawa e kuko
ai, o ka wa pau o ka paina ana o ke
ahiahi e pupuhi ana kukui aia a
hoi e moe, kau ke poo i ka uluna,
huli ke alo iluna nana i kaupoku
o ka hale.
Moe o Kalelealuaka ma kona ka-
la, moe o Keinohoomanawanui, ma
kona kala, kahea aku la o Kalelea-
luaka ia Keinohoomanawanui: "O
ke kuko a kaua."
I mai o Keinohoomanawanui; "O
ka'u kuko, o ka moe o kaua a kani
ka moa kuakahi, iho a ke kula, hu-
huki auhuhu, a loaa, iho aku a ka-
hakai, kui a wali, hoo aku i ka
mawae o ka aia, make ka puhi, hoi
mai. a uka nei ha 'iha 'i i ka lau ma-
ia, kalua aku a kani ka moa, hua'i
ao a hoomaalili ma kapa.
''Maalili, ai kaua a maona, hoi
aku a luna o ka hu 'a moena pa-
weho o Mokuleia kau ke poo i ka
ulana, huli ae ke alo iluna, nana ae
I kaupoku o ka hale, liilii ka maka
o ka iole o ia ka'u kuko la i lohe
mai ee e kuu hoa o ka noho nua
o keia kula Ioa a ka lepo ulaula
e hoopapa mau nei i ko kaua papa-
lina lahilahi, ina paha hoi he wahi
kokoolua, ina na pono keia ohumu-
humu ana," a hu ae Ia ko laua aka-
aka.
I aku o Kalelealuaka: "Aole kau
he kuko; o ka 'u no ke kuko kau
laua i ka hanohaweo i lohe oe."
"Pehea kau kuko?" wahi a Kei-
nohoomanawanui.
"O na ilio hanai lima ia a mo-
mona nahu maka a ke Alii Kakuhi-
hewa na kaua e ai; ka puaa ke 'a o
ka niho, i hanai maiau ia a momona
na kana ia e ai; nana no e kalua;
ke awa nui momona o na loko i'a
o Eo lana me Kunana, bana no oia
a kopi a waiho iloko o ka ipukai
a kanai mai no ia kaua, ka uluawa
aui a ke alii i malama maiau ai iloko
o Wahiawa nana no e mama a ho-
ka aloko o ke kanoa, e hoohee aloko
o na apu; na ke alii no e pulehu na
maia kaulana o Waipio, o ko kaua
papu ia o ko kaua awa, nana no e
hooluu mui i ko kaua a puawa, nana
no e hanai mai ia kaua i ko kaua
pupuawa, i pau kahi mulea o ko ka-
na waha a i ka iho ana mai o ka
noenoe ona o ka awa, nana no e
lawe mai i na kaikamahine alii ana
i malama maiau ia ai na kaua aua-
nei e ana ka loa ame ka laula a
hoomoe iho ma ko kaua aoao, i loaa
pono ai ka hohonu o ke awa Ia'i
ku o ka i'a hamau o Ewa, o ia ka'u
kuko la, i lohe mai oe e kuu hoa o
keia kula kanaka ole."
"Kahaha, mamamake kaua; ka i
no paha ma na mea e ae kaua e ku-
ko ai, eia ka o ke alii kau kuko;
ina pela kou manao mamake kaua,
"pela aku o Keinohoomanawanui.
O keia mau mea apau a Keino-
hoomanawanui e noke nei i ka olelo
he mea akaaka wale no ia na Ka-
leleuaka, aka pela ko laua hana
mau ana a hala ke anahulu o na
po ame na po helelei, o ia hoi he
mau po keu, o anahulu, ame helelei.
Anahulu, he umi ia helelei, he kou
'mawaho o ka umi; o ia ke ano ma
ka olelo kahiko o Hawaii nei, o ia
ke ano o keia mau inoa.
No keia a mau o ke kukui i na
po apau, ulufiua o Kakuhihewa a
kena i na kiu e pii e nana i keia
kukui a mau o ke aumoe.
Ahiki ke kiu mawaho, e olelo ana
o Keinohoomanawanui i kana kuko,
elike me ka mea maamau i kana
kako ana, olelo no hoi o Kalelea-
luaka i kana a pau, elike no hoi
ae kana kuko mau, a i ka lohe ana
e ke kiu i na mea i kamailioia e
keia mau kanaka, ua nui kona ha 'o-
ha 'o i ke ano o ka manao ana o
keia mau kanaka i ka a mau o ke
kukui i na po apau, eia ka o ka
hana iho la ia o ke kuko.
I ka .maopopo ana i ke kiu ke
aao o ka laua hana kukulu iho la
oia i ka pahoa ma ka puka o ka
hale, a hoi mai la ahiki oia imua
o ke alii ame na ohua ninau aku la
ke alii.
"He kukui aha kela e a mau nei
a na po apau?"
Hai mai la ke kiu i na mea i like mua ia.
(Aole i pau.) | KA PUUHONUA. (Kakauia e Kaleionamoku) Ka ka la 27 o kela mahina aku
nei i hala, ua hoike aku makou, he
hana maikai e kukuluia ke kii "sta-
tute" o Kuhio mamua o ka hale
oihana hou o ke Teritore, oiai no hoi
aia ma kekahi aoao (mamua o ka
hale oihana kahiko o ke Teritore)
ka kii o Kamehameha, a, o ka mea
a kakou i ike ai, o la no ka koi ana
oia hoaloha o kakou Hon. Clement
Gomes, Lunamakaainana o Lihue,
Kauai, e kukuluia ke kii o Kuhio,
elike me ia a makou i olelo ai.
Ua nonoi pu o Mr. Gomes e kuku-
luia ke kii o Kuhio ma Koloa, kahi
no i hanau ai o Kuhio. Hakai , me
ka mahalo!
Ke haawi nei makou i ko makou
mahalo ia Mr Gomes; a e na maka-
maka Hawaii o Kauai, na hoaloha e
heluhelu nei i ko Kuokoa, o ae mai
ia makou e hoolauna aku ia Mr.
Gomes, no ka mea, o keia Mr.
Gomes, oia no ke keonimana a oukou
e- ike mau aaa i koaa kii maloko
a keia nupepa , a oia no ka hoaloha
i pana'i aku ai i kona mahalo ia
oukou e Kauai i ko oukou koho ana
iaia i Lunamakaainana na oukou. E
hoomau aku no i ke kakoo ana iala
no ka mea he aie nui ko kakou i
keia hoa Pukiki a hoa kanaka o ka-
kou, a e oi aku ana ko kakou aie
iaia i kona manawa e kokua pu
ai i ka amana ana i ka Bila Hoo-
pulapula a kakou. Again, mahalo
a nui loa ia oe e Mr. Gomes. O Mr Wrigley, ka mea hana i ke
"gum" a kakou e nau nei, he ona-
miliona oia, a nona o Catalina lsl-
and mawaho a ka pilikai o Kale-
poni, elike me Oahu amo Molokai.
Ma ke ano hoolaha "advertisement"
i ke "gum" ana, ua hoolaha oia
o haawi $25,000 i ke kano a wahine
paha e au ana mai ka pilikai o
Kaleponi ahiki i keia "Catalina
lsland" ona, a me na makana puu
dala liilii no ka mea helu elua a helu
ekolu e hoea ana ma ka pahuhopu.
Ua lilo ka haaheo ia George Young,
no Toronto, Canada, a he 17 wale
ona makahiki, a he ilihune kona ma-
kua. Ma ko kaa bikikala oia i Uolo
hoomanawanui ai ahiki i Okalahoma
ahiki ole iaia ke holo hou ma ka
baikikala oia e helewawae, a mamuli
o koaa koi "beg" ana i ka poe he
kaa otomobile pela oia i hiki ai i
Los Angeles, kahi e hoomaka ai ka
heihei.
'' Na na hoaloha oia i kokua oiai
oia ma Los Angeles, a i ka la heihei,
aole loaa o ka poe kokua "rub
down " iaia, no ka mea he ilihune.
Aole inu rama a aole puhi paka o
keia keiki haole. Aole ona hele
lalau walo no i ka po. O kona iini
"ambition," o haaa i ka hana i
loaa iaia ke dala no kona makua-
hine, no ka mea ho wahine ma'i
oia.
Haalele oia i kona makuahine e
waiho ma'i ana maluna o kahi moe;
ua kauoha, ke kauka e laweia ka
makuahine i kahi mahana no ka
mea o nohoia ana o Toronto e ka
hau.
Nui na moho i komo iloko o keia
heihei, 150 ko lakou nui Iaia e
au ana, ua loaa oia i ka mai-huki
"cramps" no ke anu no o ke kai-
aka, mamuli o kona noonoo i kona
makuahine, kona makuahine e waiho
ma'i ana maluna o kahi moe, ma-
muli o kona aloha i kona makua-
hine, ua hooholo oia e make oia ma
ka hoao ana e lilo iaia ka haaheo, a
e loaa iaia keia $25,000, i hiki ke
laweia kona makuahine i kahi ma-
hana, a me keia iini "ambition"
hoomau oia i ka au ana, a loaa iaia
keia makana.
Heaha ke kumu ! hoomanawanui
ai keia keiki a loaa keia puu dala?
Heaha ke kumu i maka'u ole ai ke.
ia keiki i ka ma-no, heaha ke kumu
i maka'u ole ai keia keiki i ka
make?
Hookahi wale no haina— no kona
aloha i kona makuahine, o ka make
he mea ole ia i keia keiki, o kona
makuahine wale no, e kunu mau
ana kona manao, a hana, o hana i
kekahi hana no kona makuahine.
Ea, e a 'o mau aku no hoi i na
keiki a kakou e haawi i ko lakou
aloha apau loa maluna o na makua-
hine, no ka mea, o na makuahine na
hoaloha oiaio "best friend" o na
keiki a kakou, a ua oi aku no. ke
aloha o na makuahine i na keiki a
kakou mamua o kakou na makua-
kane.
Ma Chico, Kaleponi, i ka helu-
heluia ana o ka palapala hooilina
a Michael Schott, ua lohe ae la ka
poe e noho noi ma kela wahi kaona
(like no ka nui me Wailuku, Maui)
ua waiho iho keia haole i ka huina
o $5,000 no ka kukulu ana i wahi
kula uuku no kona hoomana, a ia
manawa koke no, na kokua ae la
na lala o kela hoomana, a loaa ka
huina o $25.000, a me keia huina e
kukuluia ana he kula, pili pu me
ka halepule, a manao makou, ina
kakou e hana ana peia oi loa ka
maikai a oi loa aku ko kakou holo.
mua. Ina no hoi e haawiia ana ia
makou a i ole ia Kaumakapili , a i | ole ia Kawaiahao kekahi huina dala
o $5,000 no kekahi hana o keia
ano, o ka loaa no ia o ke kula na
kakou Hawaii no e lawelawe a hoo-
hana, a o ka loaa no ia o ke "Cen-
ter" a makou e kamailio mau nei.
E nana aku no nomua! Ma Amerika, ma Europa, ma Ia-
pana, ku ka halepule, ku like no ka
halekula, a 'o ka hoomana (religion)
a 'o pu ia no ka naauao ("educa-
tion"); hele like ka hoomana me ka
hoonaauao; ku liko ka halepule me
ka halekula; o ia hoi ina kakou ma
Europa a ma Amerika paha, e ike
ana kakou he halekula pu me Ka-
waihao a he halekula pu me Kau-
makapili.
Ua lohe no makou, i ko makou
wa opiopio, ma Hana, Maui, i ke ku
like o ka halekula me ka halepule,
iloko no o ka pa hookahi, a i ke
a 'oia o ka hoomana, ame ka naauao,
ia mauawa hookahi like no; a, peia
no ma na wahi like ole o Hawaii
nei, a mamuli o ke kukuluia ana
o Lahainaluna, i hoopauia ai na
kula liilii e ku pu ana a e hana like
ana mo na halepule.
Manao makou, ina aole i hoopau-
ia na kula liilii a i komo pu aku
na makua o kakou e a 'o ana i ka
hoomana a a 'o pu i ka naauao ia
manawa ike no, a hoomauia peia,
aolo kakou haule loa i ka nele ame
ka hune i keia manawa, aole haule
loa ko kakou heluna i keia manawa,
a, aole nele loa kakou iloko o ka
ahaolelo o noho mai nei i keia ma-
nawa.
Ehia Hawaii iloko o ka ahaolelo
i keia manawa? Ehia Hawaii mai
Kauai mai iloko o ka Hale o na
Lunamakaainana I Ehia Hawaii piha
iloko o ka Aha Senate? Ehia Ha-
waii piha iloko o ka aha olelo? Ina
ua hiki i na Hawaii ke a 'o i ka
hoomana, a eia no lakou ke a 'o nei
i ka hoomana, manao makou ua
hiki no ia lakou ko a 'o pu i ka
naauao, a ina kakou i hana peia,
ina i a 'o pu na kahunapule Hawaii
o kakou i ka naauao, aole kakou
pilikia loa i keia la.
Heaha ka kakou o iko nei i na
Kepani! Ko ike nei kakou i na
kahunapule Kepani e a 'o pu ana i
ka naauao. E hoea mai ana no ka
la e a 'o pu ai na kahunapule Ha-
waii o kakou i ka naauao?
Ua hiki no ko hoohanaia keia
manao i keia manawa. O ka naa-
uao i manaoia, aolo no na iko o pili
ana i ka mahina a pela wae aku,
aka, e pii ana no hoi i ka olelo ma-
kuahine a kakou? Owai o kakou e
olelo ana, aole hiki i na kahuna-
pule o kakou ko a 'o i ka Baibala,
a ia mauawa liko a 'o pu no hoi i
ka olelo Hawaii i na keiki a kakou?
Owai; o kakou e olelo aua, aole
hiki ia Rev. S. L. Desha, Rev. Akai-
ko Akana, Rev. Henry Poepoe, Rev,
Kamau, ame na kahunapule e ae no
apau loa o na hoomana like ole, ko
hana a a 'o i keia mau kumuhana
elua? Manaolana makou o hanaia
aku ana no keia hana e na kahuna-
pule o kakou
Ua kuka no makou me kekahi o
na kahunapule maluna o keia kumu-
hana, a ua apono mai no lakou, a
ua ae maikai mai e haawi i ko la-
kou manawa no ke a 'o ana i ka
olelo makuahine amo ka malama
pu ana no hoi i ka lakou hana ma-
luna o ka awai.
O keia ke ano hana o ola ai ka
lahui. O ka hoomana Katolika, he
kula nui ko lakou o Sana Lui e
malama nei. O ka hoomana Central
Union he kula no ko lakou. He mea
oiaio ho kula no ko kakou o Ka-
mehameha, aka, aole na na Hawaii
e a 'o nei.
MAKEMAKE I KOOKAHI ANO
O KA HOOPA'I E KAUIA Ma ka Poakolu o ka pule aku nei
i hala, i hookomo ae ai o Senatoa
C. A. Rice o Kauai, he bila, iloko o
ka aha senate, e koi ana, o hoololi-
ia ka mokuna 230 o na Kanawai
Hooponopono Hou ia o Hawaii, e
pili ana keia, i na hoopa'i elua, i
kau maluna o na lawehala i ahewa-
ia no kekahi mau karaima ko 'iko'i,
o ia hoi ma kekahi olelo aua ae, e
koi ana kela bila, e hoopau loa ia
ka hoopa'i haahaa, a o ka hoopa'i
kiekie wale no ke ku.
Ua hookomoia ae kela bila e Se-
natoa Rice o Kauai mamuli o ka
manao o na loio o kela mokupuni, he
mea maikai, i hookahi wale no ana
hoopa'i o kauia maluna o na lawe-
hala e ahewaia ana uo na karaima
ko 'iko 'i loa, he mea ia, e ike maoli
ia ai ka hooikaika o na paahao e
malama i na rula oloko o ka hale-
paahao; aole hoi elike me ia o ikeia
nei i keia manawa, ua hikiwawe loa
ka hookuuia ana mai o kekahi poe
paahao, no ka hamama o ka puka,
ma o ke ana haahaa la o na maka-
hiki o noho ai maloko o ka hale-
paahao.
Ma ke kanawai e ku nei i keia
manawa, ua haawiia ka mana i na
lunakanawai na lakou e hookolo-
kolo ana i na hihia karaima, e kau
i ka hoopai ma ke ano kiekie he
mau makahiki; pela hoi ke ana haa-
haa ma na makahiki no, malalo iho
la o keia ano, ua nui a lehulehu
wale na paahao i ikeia ko lakou
hana mau i na karaima, i hookuuia e
hele lanakila iloko o ka manawa
pokole wale no o ko lakou noho paa-
hao ana oiai nae o ka mea oi loa
aku o ka pono no kela ano lawe-
hala, o ia ka noho e hana i ka hoo-
pa 'i kiekie loa a ka aha i kau ai
maluna o lakou, elike me ke ko 'i-
ko 'i o ka lakou hewa i hana ai. | HAULE HE MAU KAIKA-
MAHINE ILALO O KA PALI Ia oe e Solomon Hanohano; Aloha
kaua a nui loa:— E oluolu hoi oe e
hookomo aku i kela wahi pooma-
nao. e kau ae la maluna, ina ho wahi
rumi kaawale kekahi o ia keia:
Ma ka la 20 o Feberuari nei, ma-
hope o ka hele ana o keia mau kai-
kamahine i ka laua pule, ua "kuka
laua no ka hele ana i ke kuahiwi
ma ka aoao ma Kiahale, no ka holo-
holo ana iluna o na kualapa o ke
kuahiwi, no ka nana aua i ka nani
o Kahului.
O keia mau kaikamahine he mau
aikane pilipaa loa laua. Hookahi
kaikamahine na ka Lunakiai Joa-
quin Garcia oia o Miss Cyrilla Gar-
cia, a he hookahi kaikamahine na
Mrs. Lillian Dickens, oia o Miss
Liza Dickens.
I ka hele ana o keia mau kaika-
mahine ua hele pu ka makuahine o
Miss Liza Dickens, no ka makema-
ke keia i na meakanu, pii aku nei
lakou a hoea iluna, ako iho nei la-
kou he mau pua keokeo, i ka pau
ana o ka lakou ako pua ana, huki
mai nei o Mrs Dickens i meakanu
nana.
I ka pau ana o ko lakou make-
make i na meakanu, ua koi aku
nei o Mrs. Dickens e hoi lakou,
pano no hoi kana kaikamahine,
"E mama hoi malie no hoi oe, ma-
hope aku no hoi maua o hoi ai, a i
hoea mua oe i kahi o ke kaa o ka-
kou, hoi no olua, mai kali mai olua
ia maua, na maua no maua e hoi
aku," ko kuhi nei la he pono.
I ka hoi ana mai o Mrs. Dickens ,
nana mai la ua mau kaikamahine
nei, a nalowale ka o Mrs Dickens,
hoomaka keia mau kaikamahine e
pii hou iluna, ke makemake nei ka
laua o pii a kiei ma kahi aoao o
Ukumehame, pii aku nei ka laua
a ano pouli, pano aku nei o Cyrilla
Garcia ia Liga Dickens:
"Ea ke pouli mai nei e hoi hou
kaua," hoi hou mai nei laua a ma-
lalo iki mai pane ao nei o Cyrilla,
"maanei kaua, iho kaua, ilalo o ke-
ia owawa."
Ae aku nei no hoi o Liga, o ko
laua hehi ana iho no ia i ka lepo,
o ko laua pakika no ia, a noho aua
iluna he wahi anuu, i ko laua nana
ana iho, he anuu alapii, ho eha anuu,
olelo aku nei o Liga:
E noho oe maanei o hele ae au
o nana ina au hoea ilalo kahea mai
au ia oe, alaila iho malie ae oe,"
i ko Liza iho ana, ua mamao no ia
iho ana, aohe oia ike aku ialalo o
ka owawa, no ka mea, ua poeleele
iho la, hapapa ae nei na lima i ka
pohaku hoonou aku nei ilalo, ke
kali la oia o ke poha mai. ilalo aohe
poha mai, a he mau minuke kani
mai ana, he wahi kani liilii; me he
mea la no kahi mamao loa.
Kahea mai nei oia i kona hoa,
"aole kaua e hiki ilalo no ka mea
hohonu loa."
Pii hou mai nei oia a loaa o
Cyrilla puliki aku puliki mai, hoo-
kahi hana o ka pule, o ka himeni,
ke hele iho la laua a pulu i ka ua
kilihune, i ka poe e pii nei iluna
me na lamalama, amo na kukuihele-
po aolo laua ike ae, eia ka Makai
Nui CIem Crowell, ke huli nei ma
o maanei iloko o na hihipea o ka
nahelehele, aohe hoailona.
I ka hora eha paha hora elima
paha, lohe ana laua i keia leo ka-
hea Cyrilla Garcia, hoolono ae nei
laua i ka lua o ke kahea ana , ea
mai nei o Cyrilla Garcia.
Ninauia aku nei, pehea olua, eia
no maua ua liko maua mo ke kaka.
Hookuukuu ke kaula, he elima ha-
neri kapuai ka loa o ke kaula loaa
no hoi laua, i ko laua hoea ana mai
iluna o Liza Dickens o laua ka mea
pilikia; eha ka umauma. Hookuu-
kuu hou ko kaula no Cyrilla Garcia
i kona hoea ana mai iluna, olelo
mai oia:
"Ua manao no maua o noho maua
a ao, alaila imi maua i wahi no ma-
ua, o iho ai ilalo, ina aolo pii no
maua iluna i kahi no a maua i
haule ai."
Ia pau ana no, haawi ae nei laua
i ko laua mahalo nui loa i ka poe
i kokua ia laua.
Nolaila mo keia mau wahi mea-
hou, ua lawa kaua ke haawi aku
nei au i ko'u mahalo nui loa ia oe
e Solomon Hanohano, ame na keiki
hoonoho hua ko'u hoomaikai pale-
na ole.
Owau iho,
KA WAHINE HANU MEAHOU.
Wailuku, Maui. KAAWE HE PAKE IAIA IHO A
MAKE Ma kona home mauka ae nei o
ke alanui Moi mo ke alanui ololi
Desha, ma Kapalama, ma ka hora
ekahi o ka auwina la o ka Poalua ,
o ka pule aku nei i hala , i lawe okoa
ao ai he Pake, nona ka inoa o Tung
Sing Wong, i kona ola iho, ma ke
kaawe ana iaia a make.
Me kekahi kaula i hoopaaia ma
kona a-i, i kaawe ao ai kela Pake
iaia iho, me ka maopopo o'e o ke
kumu, koe wale no na mea i kohoia
aku, mamuli mai paha o kona ulu-
hua i keia ola ana, pela oia i make-
make ai e hoopokole i kona mau la
o ke ola ana.
He ku'i poi ka hana a keia Pake
mamua; a no ua makahiki he kana-
kolu, i noho ai oia ma. Hawaii nei,
a ma kona manawa i make aku la,
ua piha iaia na makahiki he kanaha-
kumamalima. | MAKEMAKE E WEHE AKEA IA
NA AIKA HOOPULAPULA Iloko o ka aha senate ma ka Poa-
kolu o ka pule aku nei i hala, i hoo-
komoia ao ai e Senatoa Francis
Brown, he bila kanawai, e koi ana,
e pahola aku ka hookuonoono ana
i na aina aupuni , malalo o ka hana
hoopulapula, ma na mokupuni apau
o keia teritore.
Maloko o kela bila, e koi ana ia,
no ka hoike ana ae o ke kakauolelo
o ke keena kalaiaina o Amerika, no
ka holopono o ka hana hoopulapula,
a e noiia aku ka ahaolelo lahui e
pahola mai i na pono ame na pomai-
kai malalo o ke kanawai hoopula-
pula ma na mokupuni apau.
Malalo o ke kanawai i hooholoia
o ka 1920, e haawi wale ana no ia i
ka mana i ka papa komisina o na
hana hoopulapula, a i ikeia hoi ma
kekahi inoa okoa ae, ke Komisina o
na Home Hawaii, o wehe i na aina
ma Molokai, ma na aina o Keaukaha
amo Panaewa ma Waiakea ame ka
aina o Waimanu ma Hawaii no ka
hana hoopulapula.
No ka hoikeike ana ae i ka holo-
pono o ka hana hoopulapula elike
me ka makemake o ke kanawai e
ku nei no kela hana, ua kuhikuhi ae
o Senatoa Brown maloko o kana bila,
i ka nui o na ohana Hawaii e noho
nei ma Malokai, o ia hoi, aia ma
kahi o ka 650, a iloko o keia mau
makahiki kakaikahi wale no o ko
lakou noho ana ma kela mokupuni,
he 38 mau hanau a he 11 wale no
mau make.
No na Hawaii ma Molokai, ma ka
hoakaka maloko o kela bila, aole he
hookahi o ka poe i lawe i mau aina
hookuonoono no lakou, i haalele i
ka aina, a ke mahi nei lakou me
na meaulu o hiki ana ke hoouluia
me ka holopono, a ke uku nei lakou
i na dala a lakou i aie ai i ke au-
puni i kela ame keia manawa.
No kekahi mahele hoi o na aina
hookuonoono, ma Molokai, a ma Ke-
aukaha, na aina, i wehe wale ia no,
no ka noho ana ma ko ano i mau
home, ua. ike pu ia ka loaa ana o
na pomaikai i na Hawaii, a ua hoo-
koia hoi ka makemake o ke kana-
wai, e hookaawale ana i na Hawaii,
mai ka noho huikau ana maloko o na
hale hoolimalima o ke kulanakau-
hale. HOLAPU KEKAHI PAUAHI NUI
I NA HALE MA MANILA Ma ka po o ka Poakolu a ao ae
ka Poaha o lia pule aku la i hala,
i holapu ao ai kekahi pauahi nui, i
na hale ma Manila, o ka Paeaina
Pilipino, i kulike ai me ka hoike
ma ke kelekalapa o ka loaa ana
mai i keia kulanakauhale.
Ma kahi o eha kuea o na kau-
hale i pau i ka a ia e kekahi, a ma
na mea i kohoia no na poino ma-
muli o kela pauahi, ua hiki aku ma
kahi o ka elua miliona dala ke
poho.
No na make ame ka poe i loaa
i na poino, mamuli mai o kela pau-
ahi, aole i nui loa, o ke kumu, o ia
no ka loa o ka hoomaka ana ae o
kela ahi o a, o ia hoi, mahope mai o
ua hora o ke aumoe, ua neoneo ke
kulanakauhale i kela manawa, ua
hoi na kanaka no ko lakou mau
home o hiamoe ai.
Ma na mea i loaa mai, mamuli o
ka huli ame ka noiiia ana aku o ke
kumu mai o kela pauahi, mamuli
no ia o ke puhi kolohe maoli ia
ana.
I ka manawa ka i puoho ae ai o
kela ahi, ua ukaliia mai ia, e na
mea pahu ikaika. No kekahi mau
hora lehulehu, i hoomalamalamaia
ai ka lewa e kela pauahi, a ua hoo-
piha pu ia hoi ke kulanakauhale
holookoa me na ao panopano eleele
o ka uwahi, me ka lilo ana i hana
nui ma ka aoao o ua kanaka kinai-
ahi , na koa ame ka lehulehu o ka
poo kokua, ke kinai ana i kela ahi.
E pa ana kekahi makani me ka
ikaika , ma ka manawa o ka puoho
ana ae o kela pauahi , na ia mea i
hooi aku i ka ikaika pahola o ke
ahi, e hoolilo ana i na kauhale i mau
moepuu imua b na olelo o ke ahi.
O ka maloo o na kauhale , no ka
wela iloko o na mahina mamua aku,
ka mea naua i hoomaalahi aku i ka
hamu ana mai a ke ahi, i na kau-
hale; a i ka manawa i hoomaopopo-
ia ai , he hana paakiki Ioa ko kinai
ana i kela ahi, ua hoihoiia na hoo-
ikaika ana ma na palena mawaho
o ke kulanakauhale, no ka hoo-
pakele ana i na kauhale i hoea ole
aku ke ahi malaila.
Mamuli nae o ka ikaika loa o ka
makani, ua laweia aku Ia na ula-ahi
ame na huna-ahi, a kau iluna o na
hale, he mau kuea mamao mai kahi
maoli aku o ke ahi e a ana, a ua
konoia aku na makaainana kokua,
e pii noluna o na kaupoku o na
hale, no ka ninini ana i ka wai me
na pakeke.
Ua hoopoino maoli ia na oihana
oloko o ke kulanakauhale , ma o kela
pauahi la , me ka nui o na palapala
pili oihana waiwai nui, i pau i ke
ahi, a ua konoia aku na ona no la-
kou kekahi mau oihana, e kukulu i
mau hale no ka manawa, i mau wahi
o lawelawe ai na kupakako o na hui
oihana, i ka lakou mau hana.
No kela poino nae i ikeia, aole i
hoohakalia iho na hui lawelawe oi-
hana ma ka hoolaia ana e kukuhi
aku i mau hale hou, ma na wahi o
na hale i pau i ke ahi, me na ano
hou loa o keia au e nee nei, me ka
makaukau, me na pono kinaiahi. | |