Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXVI, Number 36, 15 September 1927 — HE MOOLELO No KALOKE a i ole Ka Mea i Kapaia ka Moiwahine o na Puuwai Kupaa. [ARTICLE]

HE MOOLELO No KALOKE

a i ole Ka Mea i Kapaia ka Moiwahine o na Puuwai Kupaa.

MOKUNA XXXIII. • "E Hele Vo oe e nana i kela mau rumi hoolimalima, a e nieau aku i ka uku hoolimalima no ka pule, a e ninau pu aku I ka uku o ka ai ana, no ka mea ua makemake au e erm loa kou mau hoolilo, o puehu e auanei ka'u mau haneri dala eliina, me he opala la, e puhiia ana' e ka makani puahiohio." "E hele au i keia manawa, a e waiho ka'u mau meahapa, aia a hoi maL Ina no ka holopono o ka'u mau hoolala ana me ka ona nona ka hale hoolimalima, alaila e hoomanawanui no ko leaua noho ana maanei hei, ahiki i ka- pau ana o na la i koe a kaua o ka uku ana i ka hoolimalima o keia hokele." .Ua haawi aku la ka Madame Mokana i kona ae, no kela manao o Kaloke, a i hakalia no a haalele mai ke kaikamahine opio i ka hokele, ma kana misiona huli hale hou no laua, o ke komo awiwi Iho la no ia o ka Madame Mokana i kona lole & oia pu kekahi i haalele iho i ka hokele ma ke alahele no ke keena oihana o Uilama Nowuda. laia i hoea aku ai no kela keena, ninau aku la oia no Uilama Nowuda, o ka pane i loaa mai, aia no ua kanaka nei, maloko o kona keena mehameha, nolaila me kona kakali» ole iho, a loaa ka aeia mai e Mr. Nowuda e komo aku oia iloko hele pololei loa aku la oia a kikeke aku la ma k apuka, a no ka wehe koke ole ia mai, o kona wehe aku la no ia, a komo ana ilokoE noho ana no o Mr. Nowuda mamua o kona pakaukau, a e kakau ana i kekahi leka, a iaia i ike mai ai i ke komo ana aku o ka Madame Mokana, ua puiwa ae la oia, me ka lalau nna aku i kekahi noho, a uwai mai la imua o kana malihini, a iloko no hoi o kela manawa hookahi, i haawi mai ai oia i kona lima no ke aloha ana, aole me ka manao hoihoi maoli, aka me he mea la, aia ka hoowahawaha me ka makemake ole iloko ona no kona makuahine hanauna. <r Ua ioaa ae kau leka ia'u, a no ka maopopo ole o ka manao o kela leka, pela au i hoea kino mai la imua ou, no ka ninau nna aku, i ka manawa hea la au e hookipaia aku ai maloko o kou home? E kau aku anei kou mau manaolana maluna ou, no kou hookipa aku ia'u maloko o kou home, iloko o ko'u vnau la o ka wahine luahine?" "Auhea mai oe e kuu Anate Felika," i hoomaka mai ai o Uilama Nowuda e kamailio ma ke ano hoolalau,"no ka maopopo ole iaia o ka mea hana mai ai," aole i pau na hemahema 0 ka hale i ka hanaia i keia manawa. "E hooponoponoia ana no na hemahema o ka hale, hoea ana keia poe malihini, me ka maopopo mua ole, nolaila ua hoopaneeia na hana i manaoia me ka mokaki aku a mokaki mai o iul uleana, o keia iho la ke kumu i ulolohi loa ai kou hoi ana ae e noho pu me makou. "O kekahi no hoi, e hele mau mai ana na hoaloha 0 Palani e ike iaia, a e hoonunuha mai ana no hoi o Helena, nolaila ua nui maoli na mea t hookaumahaia ai ka noonoo." Ke hoolohe malie aku la ka Madame Mokana i kela mau hoakaka a Uilama Nowuda, me ka maopopo no nae i ka madame, he mau kumupale kohu ole wale no kela, rio kona kauoha ole ia ana mai e hoi aku maloko o kela home, nolaila i ke kuu ana iho o ka leo o Mr. Npwuda, ua pane koke aku la oia, i ka i ana aku: m O kena mau mea apau au e kamailio mai nei, aole ia i lawa no ka pane o ka'u ninau i waiho aku nei imua ou, o ka'u i makemake ai, o ia no kou pane ana mai, ae, aole paha, me ka hoonui olelo ole aku/' . •" "Aole no he maopopo pono ia'u o ka mea e pane aku ai/" 1 hoolalau mai ai no o Nowudaa kana kamailio ana, "a me he mea la ua lohe aku au i ka olelo ana ae o Helena i kela mau la aku nei, no ka ikaika maikai ole o kona kino, » hiki ai ke nana aku i ka pono o ka ohana." "Alaila o ka mea oiaio a'u e hoomaopopo gku la, mamuli o kau mau olelo hoolalau, aole he hookahi iloko ō kou ohana, i makemake ia'u e hoi aku e noho pu me oukou, pela anei ko oukou manao?" wahi 'a ka Madame Mokana, me, ka hele o kona helehelena a haikea, i kau a mea o ka piha i ka huhu ame ka hoonaukiuki"E akahele mai oe e Anate Felika," i kamailio mai ai o Mr. Xowuda ma ke ano lioomalimali, no kona makemake ole e Johe mai ka poe e noho hana ana malalo ona, i ko laua hoopaapaa, a o ia ka ua kanaka nei o ka pane ana mai: "No keia manawa, ua hiki ole maoli no ia maua ke hookipa mai ia oe, aka nae, ina no oe e hoomanawanui iki ana no ke-k-ahi manawa pokole ma keia aku, e makaukau ana kekahi rumi nou, o kou hoi ae no ia a hookahi ko kakou noho like ana maloko o ka hale hookahi." Ma ka mea oiaio maoli, aia iloko o Mr. Nowuda ka manao aloha me ka makee no ka Madanie Mokana, a ua- makemake loa oia e hoihoi aku i kela makuahine hanaūna ona maloko 0 kona home, aka nae no ke ku-e loa o kana wahine, ame Palani kana kaikamahine, i ka hookipa ana aku i kela luahine nela i hiki ole ai iaia ke hooko mai i kela manao ona. "O kau olelo mau iho la no ia e kamailiō mai ai, ia'u, e hoomanawanui a mahope, i ka wa e makaukau ai, alaila au hoi aku e noho pu me oukou," i pane hou aku ai no ka Madame Mokana. Alaila o kela rumi i hookaawale mau ia no'u maloko o kou home, ua*lilo anei kela rumi i ktekahi poe?" "Ac k e * a nimi ou ia Palani, i rumi hookipa, a o kou rumi komo lole, ua lawe pu oia i kela rumi nona,'* i hoakaka mai ai no hoi o Mr. Nowuda. "Pehea hoi na rumi maluna loa o kaupoku, ke hoomanao *nei au, he hookahi rumi kaawale ma ka makahiki aku nei i hala?" wahi a ka Madame Mokana, me kona ake nui, e ike 1 na mea oiaio e pili ana i ka home o kana keiki hanauna, "Aia ke kaikamahine lawelawe a Palani maloko o kela rumi kahi 1 noho.ai, nolaila e ike mai oe, aohe rumi kaawale oloko o ka hale i keia manawa, ua piha wale no " w He keu aku keia a ka mea hookahaha i ko'u noonoo, eia ka aole o ke kane wale no ka Palani o ka lawe ana aku i kokoolua nona, ma kou home, aka o ke kaikamahine lawelawe pu kekahi," me ke ku ana ae o ka Madam« Mokana iluna no_ ka

hoomakaukau ana e haalele iho i ke keena o Mr. Nowuda. "I ka manawa o ko makuahine, hanauna, oia kekahi o na wahine waiwai, aohe numi paa maloko o kou hale iaia, Ua hamama na ipuka apau o kela home, i na manawa ana e makemake ai e ho| aku a noho maloko olaila, aka i ka wa i lilo ai oia i wahine nele a ilihune, i wahine i nele i na hoaloha ame na makamaka, ua papani mai la oe i na ipuka o kou home, aole he hookipa aku iaia, oiai nae, i na makahiki ae nei i hala, he mau kaukani o kana mau dala, i hooliloia no kou ohana. "He nani hoi ia, ua hoike mai la no oe, agle he wahi kaawale oloko o kou home, no'u e hoi aku ai a noho pu kakou; e huli aku ana au i wahi hou e malumalu ai ko'u poo. He haawina ehaeha keia a'u e auamo aku ai e Uilama Nowuda, aka ua hiki no nae ia'u ke hoomanawanui, a ke hauoli loa nei au i ka loaa' ana ia'u o kt ike no kou ano oiaio maoli; a e hoike aku oe imua o Palani ko kaikamahine hookano.a haaheo; ua hookaakaaia kuu mau maka i na ano oiaio o kona ohana, ma o kana mau hana la." "O e Anate Felika, aole he maopopo iki ia'u o ke ,ano o kau mau tnea i kamailio mai la, e hooili ana i na ahewa ana ia'u ame ko'u ohana," wahi a Mr. Nowuda i pane mai ai ma ke ano hoolalau wale no. "E ninau aku i ko kaikamahine, a nana auanei\e hoike mai ia oe i na mea oiaio. E hoike aku iaia owau kekahi malihini ma ka home o ka Haku Walaka ma kela manawa hookahi a Lurina Lovina, kona hoaloha o ka hoohala ana ma kela home no hookahi pule- O ke aloha no koul" Me ke kakali ole iho a lohe i ka pane a Mr. Nowuda no kela mau olelo, o ka huli mai la no ia o ka Madame Mokana kahi o ka puka' e hamama aku ana, a oili loa aku la nowaho o ke alanui, me kona papani ole aku i k4 puka a paa a i ole nana aku paha ihope. Hoi pololei loa aku la oia no kona hokele e noho ana, aole no i 'hoea mai o Kaloke, mai k&na wahi o ka hele ana, nolaila komo aku la oia noloko o kona rumi, me ke pani ana mai i ka puka a paa, alaila kii aku la e wehe 1 kona pahu lole, a mailoko mai 0 kela pahu, i lawe mai ai ua wahine nei, he ekolu mau v ope palapala loloa. o ka nana ana i kela mau ope palapala., i hookaawale ae ai oia hookahi ope mai na ope ae elua, me ka haehae ana i na apaapana liilii, a kiola aku la iloko o ke kapuahi hoopumehana, me ke kuni ana aku i kukaepele, a noho aku la oia e nana i ka a mai, ahiki i ka lehu ana. No na palapala iho elua i koe, ua nakiikii ae la oia i ka lipine mawaho, a hookomo hou aku la maloko o kona pahu lole, me kona hoi ana' mai a noho iho la maluna o kekahi noho paipai, me ka hooho ana ae: "Aaole no kela palapala, ua pau aku la i ke puhiia i ke ahi, aka no keia mau palapala nae elua i koe, na keia mua aku e hoike mai i ko laua hopena!" E hoomakaukau ana ka Madame Mokana, e wehe ae i kona papale, ame kona kihei, no ka waiho ana aku ma kekahi wahi kupono, komo ana no o Kaloke iloko, a no ka hoihoi o ke ano 0 ua kaikamahine nei, me ka lamalama maikai no hoi o kona helehelena, ua lilo kela i kumu e hoauheeia aku ai na noonoo maikai ole iloko o ua wahine nei, a ninau koke aku la ia Kaloke, i ka hopena o kana huakai huli hale ma kela la. "Ua holopono loa huakai i hele aku nei e huli hale no kaua,"*wahi a Kaloke, me ka wehe ana ae i kona papale a waiho aku la maluna o ke pakaukau, a noho iho la no hoi oia maluna o kē ko-ki, mamua pono aku o ke alo o ka Madame Mokana. "Ua halawai aku nei au me Mrs. Wiliha, ka wahine nona ka hale hoolimalima a'u i hoike mua aku ai oe; a ua pomaikai maoli au, no ka mea he elua mau rumi aole he poe hoolimalima oloko. Hookahi o kela mau rumi, ua lako i • ka wai wela ame ka wai hu'ihu'i, a ua pili pu no kela mau rumi a elua i kahi hookahi, a ua lako like no laua a elua, me na rumi liilii waiho lole. IJa hoolakoia kela mau rumi me na mea apau e pono ai, he keu aku a ka nani, a no ka hoohihi loa o ko'u manao 110 ua māu rumi nei, ua hoopaa e aku nei au i kela mau rumi no kaua." "Heaha aku nei lea uku hoolimalima o kela mau rumi, e kuu kaikamahine?" * wahi a ka Madame Mokana, me kona makemake no e ike, i-ke emi a i ka pipii paha o ka hoolimalima o ua mau rumi nei. • , ' ■ "He elima dala ka hoolimalima no ka pule, pehea manao anei oe, ua nui lo& kela mau dala?" "He elima anei dala ka uku hoolimalima no ka pule?" wahi a ka madame, me ka piha i ke kahaha. "Aole he pii o kela mau dala hoolimalima, no ka mea aia kela hale, ma kahi maikai loa o ke kulanakauhale, a ua piha i ka poe maikai, o ka mea oi loa aku, o ia no ka hoolakoia ana o, kela mau rumi, i na pono hale." "Malia paha he oi loa aku ka ponp, e hele like kaua e nana 1 kela mau rumi, a ina ua kupono i kou manao, alaila hoi i'o kaua malaila e noho ai, a ina ua kupono ole, alaila huli hou aku ana i wlhi oi ae o ke emi o ka uku 'hoolimalima. ** O ka mea oiaio maoli nae-, aole i hoike aku o Kaloke i ka n>ea pololei imua 0' ka Mad % ame Mokana, o ia hoi, 0* ka uku hoolimalima o na rumi a elua, he elima dala ame ka ekolu dala pakahi; a.no ka«nui makemake loa o Kāloke i kela mau rūmi, ua uku mua aku ōia i ka haku hale he ekolu dala, me kona hoakaka pu ana aku i ke kumu o kona hana- ana pela, i ole ai ka Madame Mokana e olelo mai 1 ka pii loa o ka hoolimalima,' ke hoike aku oia he ewalu dala no ka pule. Ma kela hooponopono ana b Kaloke me ka haku hale, ua pu aku ke kaikamahine opio, no kona uku mau aku iaia i na pule apau he ekolu dala; nolaila, e manaoio ka Madame Mokana, he elima wale no dala ka uku hoolimalima, no na rumi elua. He dala ko Kaloke uku no ka pule, a mailoko ae o kela huina e hoolilo ana oia he elima dala me ka hapalua, o ia hpi, he elua dala me ka hapalua ana e uku ai i kona mahele hapalua o ka uku hoolimalima, a he ekolu dala mawaho ae, elike me kana i hoopaa ai me ka wahine ona hale hoolimalima. Ua hele i'o aku Ia laua e nāna i na rumi, a i ka ike ana o ka Madame Mokana, ua nui kona mahalo me ka makemake pu, o kana mea kahaha wale no, o ia ke emi maoli o ka uku hoo* limalima,«nolaila ua apono aku la oia, e hoi laua mā kela mau rumi e noho ai. * He eha dala ka uku o ka pule no ko laua ai ana, a ke hui pu ia ae me na lilo, 0 ka holoi ana \ na lole, ka uku hoolimalima o ka rumi, he puka nui kela e loaa ana i kana eke dala, ke pau ka makahiki; eia nae aole no he nana o ua wahine nei no kela pilikia, no ka mea he mau pohaku daimana no kekahi ona e hiki ai ke kuai hoolilo ia aku, a o na dala e loaa mai ana, e hiki ana ia kokua mai iaia, no kekahi manawa loihi. JJtt maikai maoli ka noho ana o na wahine elua, ma ko .laua

hale hou, a ua hoikeike okoa mai ka Madame Mokana ! kona oluolu, ka mea i ike ole ia* no kela wahine mamua aku, a ua pili aloha maoli kona manao no ke kaikamahine opio. Elike me na mea i hoakaka mua ia ae nei, he' umi-kuma- | malua wals no dala ko Kaloke uku, ma ke ano he kumukula kokua, no ka pule; o kona mau hoolilo, ke huiia ka uku hooI limalima me ka uku o ka ai ana, ua like pu me eiwa dala me j ka hapalua, nolaila he elua wale no dala i koe iho, no ka uku | ana i kona mau lilo no ka holoi ana i kona mau lole, ame keikahi mau hemahema liilii e ae ona. ! O kela wahi a Kaloke e noho nei, he mamao loa mai kahi ! mai i ku ai o ka halekula, e hiki ole ai iaia, ke helewawae mau !i na'la apau; a ina hoi no ke kau maluna kaa, o keli no (kekahi hoolilo nui, e aneane hiki ole ke lai*a kana mau dala, I no ka uku ana i kona mau hoolilo kumau no ka pule. ! Iloko ona la mua oko Kaloke noho ana aku ma kela wahi 'hou, ua hoao oia e helewawae, a e hoiwawae mai i ka hale, |i koe ai kekahi mau kenikeni mai kona uku ana i ka ukukaa, eia nae aole e hiki iaia ke helewawae mau i na la apau, no I ka mea e ku mau ana ka hapanui o kona manawa maloko o ka halekula, i ka wa e a'o ai i kana mau haumana, ina nei no kona hele mau ma kona mau wawae, alaila e hoea mai ana ka la, e piula maoli ai oia, a hiki hou ole ke hoomau aku ma ka oihana kumukula. Ina hoi no kona kau mau maluna o ke kaa, alaila e uku ana oia he iwakalua keneka no ka la, ia me hookahi dala no ka pule, ke koe liilii loa mai la kana mau kenikeni e aneane hiki pono ole ke hoolawaia kekahi mau makemake ona.' Ma kekahi la nae a ua o Kaloke o ka hoiwawae ana a hoea no ka hale, a iaia i noho iho ai' maluna o kona noho, puana ae la oia i keia mau olelo f "He mea pono e loaa ia'u kekahi hana e lawelawe ai, no ka ukuia mai mawaho ae o na hora kula, no ka uku ana aku 1 ko'u hoolilo o ke kau ana maluna o ke kaa, o ka mea pohihihi nae, aole he maopopo o kahi e loaa ai o kekahi hāna kupono." Ua hoopau koke ia nae kela pohihihi o ka noonoo o Kaloke, mamuli o ka loaa ana iaia o kekahi hana, he hana ana i noonoo mua ole ai, a ua ljoea mai ia ma ke ano kupaianaha loa; ua uku i'o ia kona mau hoolilo o ka hele ana i ke kula ame ka hoi ana mai maluna' o ke kaa i na la apau, me ka hoopilikia ole ia mai o kona mau wawae, i ka oopa i ka hele ana ame ke ku ana maloko o ka halekula. MOKUNA XXXIV. " > Aia maloko o keia hale hookahi a ka Madame Mokana ame Kaloke e noho nei, maloko nae*o kekahi mau rumi okoa aku, he elua mau hoahanau, he mau wahine i/mare ole i na kane, 0 ke kaikuaana no me kona kaikaina. He mau wahine ulakolako kela o ka noho ana, ma kela ano, he ekolu o laua mau rumi hoolimalima, a o laua pu kekahi e ai me ka hakuhale, maloko o ka rumi hookahi. Ua lilo no hoi kela mau wahine, i mau mea punahele loa, maloko o kela hale holoōkoa, no ke kumu, he mau wahine akamai loa laua, a e loaa mau ana na olelo hookaau ia laua, e noke ai ka poe i ka akaaka; oko laua pilikia wale no, he mau kino nunui ko laua, a no ka momona o ko laua mau kino, ua hiki ole ia laua, ke. lawelawe aku i kekahi mau hana liilii. No Jcela mau wahine nae ame Kaloke, aia ka manao hoohihi iloko o keli mau wahine no ke kaikamahine opio, mai kela manawa mai no o ka hoea mua ana aku o Kaloke i kela hale. Ma kekahi kakahiaka nae, i ka haalele āna iho o Kaloke ialoko o kona rumi no ka hele ana i ke kula, ua halawai mai la ' oia me kekahi o kela mau wahine momona, e ku ana mawaho I o ka puka o kona rumi, a e kaha loa aku ana no o Kaloke hele ma kekahi aoao, ua paa mai la ua wahine nei, ma ka lima o Kaloke me ka ninau ana mai iaia, ina paha ua ike oia, i ka wahine nana e pylumi ana 1 ka holo ame ke alapii. "Aole au i ike jho nei iaia, me he mea la, aole keia o kona manawa e hoea mai ai," i pane mai ai no hoi o Kaloke me ka hoikeike ana mai i kona kulana paa rula, "Auwe no ka hoi e!" wahi a nei i hooho ae ai, me ka npke % pu ana iho ika akaaka. "Aole i maopopo ia'u, heaha la ka maua o Elikapeka e hana aku ai, i wahi e paa ai ko maua mau kamaa i ke pihi." "Alaila aole anei i pihiia kou mau kamaa?" "Aole, he wahi kaikamahine uuku, ka mea nana e pihi mau 1 ko maua' mau kamaa i na kakahiaka apau, a oia no hoi ka mea nana e wehe i ke ahiahi; ua ne'e nae oia he wahi okoa loa e noho ai i keia manawa, pela i nele ai maua 1 ka mea nana e pihi i ke kamaa. Ua ho'oikaika no maua e loaa he kaikamahine okoa no kela hana, nae he loaa ik! ahiki i keia manawa," alaila hoakaka aku Ia oia i ka hiki ole ia laua pakahi ke pihi aku kekahi i ke kamaa o ke kekahi, me ka hiki ole i ua wahine nei, ke uumi iho i kona akaaka. "Ua manao maua e hele aku e huli i kekahi kaikamahine hou i keia kakahiaka, eia nae aole e hiki ia maua ke haalele i ka hale nei, ahiki i ka paa ana o ko maua mau kamaa i ke pihi." "Ina hoi ha pela, e hoi aku oe iloko o kou rumi, a na'u e pihi akU i kou mau kamaa, he wahi hana liilii wale no .kela e pau ai iloko o na minuke pokole loa." Ua kanalua no kela wahine, i ka aē ana- mai ia Kaloke e pihi i kona mau kamaa, aka ua noke aku la no na* o Kaloke i ke koi paakiki, ahiki i ke kpmo hou ana aku o ua wahine nei noloko o ka rumi, a komo aku la no hoi o Kaloke mahope. No ke pihi ana aku. i na kamaa o kela wahine, wehe ae la o Kaloke i kona mau mikiniiima, o ke kukuli iho la no ia iluna o ka moena veleveka, a pihi iho la i na kamaa, aia hoi ke nohō mai la ka elua o na wahine maluna o kekahi noho okoa aku, me kona niau kamaa no i paa ole i ke pihiia, nolaila hooko aku la o Kaloke i ka hana kokua, ma ke pihi pu ana aku i na kamaa o kela wahine. I ka paa ana o na kamaa o na wahine momona i ke pihiia, ua noke like ae la lakou apau i ka akaaka, aole e hiki ia Kaloke ke alo ae, fmai kona komo pu ana aku e akaaka me na hoahaiiau elua, a me he anapa ana Ia na ka uwila, ua komo koke mai la leekahi noopop iloko ona, no ka hana pono ma kona aoao e kamailio aku ai i kela mau wahine, i ka wa ponP loa. > ' | "Me,ka mahalo a nui ia oe e ka hoaloha," 1 pane mai ai ke kaikaina o kela mau wahine opio, nona ka inoa o Elikapeka. j "He keu aku maoli kou oluolu o ana ia oe iho no ko maua pono. a ua hoohauoli mai oe i ko maua man«io, ma ka ike ana aku i ka lamalama o kou helehelena.'* • /Aole i pau.) -