| He Moolelo — No Ka— " Lanakila ma o ke Kali Ana MOKUNA XV . "Akahi a maopopo aku la kou hoike mai la oe," wahi a Eseparana, "o ia hoi he kuanea a olohelohe na wahi apau o keia aina e hoihoi ole ai ka nana ana a "pela io no i ka ike aku." "Aole loa pela," i pane aku o Makene i kona wa i ku iho ai ma ka pukapa nui, a huli aku la kana nana ana ma o a maa- nei o ka aina. "E nana iho oe i keia mauu uliuli e ulu nei, ai ahoi na bipi ke hele mai Ia ma ke kula ua Iike no ka nani o keia mau mea me ko ka hale nani e ku mai la, me kela po- nuhunuhu uwahi e pii ae Ia i ka lewa, a mawaho aku aia ka moana akea ke waiho mai la me kona nani nui "E nana aku hoi i kela aoao; e ike aku ana oe i ka mala- malama, a ma kekahi aoao ae ke aka o ka malu o na ao kaa- lelewa, ma kekahi wahi mamao loa aku e ike aku ana oe i ka hookuina ao me ke ao ahiahia e hali! iho ana, nolaila, e pono oe e apono mai i ka'u he nani wale no na mea apau ma keia wahi, aole he kuanea a ku i ka hoihoi ole, elike me kau i olelo mai nei." Nui iho Ia ko Eseparana hanu no keia mau hoakaka aku la a Makene a i mai la: "Ae; he oiaio; mai loaa ole paha kena manao ia'u, o ka hoahewa wale iho no i ka nanaina o keia wahi, ina aole oe i hoakaka mai la; no kou ike no paha i ke kahakii ke kumu 6 kou manao he mau mea maikai wale no keia a pau ina e penaia ana kekahi kii no kela niau mea apau. Ke hauoli nei au no kou hoakaka ana mai la." "E Miss Mabilona, me ka haaheo loa au e hoikeike aku ai i ke kii o kou aina a home ponoi ma nei mua aku, ke pau i ka hanaia," i pane mai ao o Makene me kahi minoaka iki. "Aole keia o ko'u aina ponoi !" i hooho ae ai o Eseparana. "Ae, he mea oiaio kau i olelo mai la, aole keia o kou aina a home ponoi, ua poina ia iho nei au. He oiaio, he nani ka nanaina o na kuahiwi o kou aina, i like ole me ko keia wahi, aka, aole pono ia oe ke olelo iho he pupuka keia wahi a he nani ko koa aina, no ka mea, na ka mea hookahi no i hana i keia mau aina apau me na mea apau maluna iho, a ua nani no ia mau mea apau i Kona mau maka. Aole oe e kapa hou I ka pupuka o nei wahi, pela ana anei?" "Aole au e kapa hou pela; e olelo aku oe ia Gasepa i ko wa e hui aku ai me ia ua hoohuli oe i kuu noonoo mai ka ho-inoino ana i nei wahi a i ka mahalo ana, no ka mea ua hoike aku au laia i ko'u konakona loa i ka nanaina o nei wahi i like ole me ko'u aina hanau ponoi." "Na'u ia e hoike aku iaia no ia mea. E hoao ana au e hui aku me ia ma keia pule ae," i pane aku ai o Makene. "E haalele koke iho ana no anei oe ia Rikekeka nei." "Pela ka paa o kuu manao; ma ka la apopo no au e holo aku ai," i pane mai ai o Makene. "Aohe a'u hana hou i koe e noho iho ai, ua pau iho la ka'u hana i kauohaia ae ai, he manawa keia no'u e hoi aku ai i ka home." "O, kaumaha maoli ka kou hoi koke aku, ka i no paha e liuliu iki iho ana la oe. He mea kaumaha no ke noonoo iho, ka hui ana o kekahi mau hoaloha no kekahi manawa pokole a nalowale koke aku no, aka nae, he mea hauoli no'u ka noonoo ana iho e hui koke aku ana oe me Gasepa, oiai nae he wahi ano hana huahuawa ia no'u." "Heaha kou manao hope au i olelo mai la? Eia hou, malia paha, e holo ae ana no hoi oe i ke kaona i kekahi manawa kokoke ma nei mua aku," i hoakaka ae ai o Makene. Luliluli aku la ko Eseparana poo a i aku Ia. "He mea maopopo ole aku ia, ke ike ole nei au i ka hiki ia'u ke hana pela, he oiaio, he manaolana ko'u no ka holo aku, a he manao poho no hoi no ka hiki ole aku, he uku paha ko'u aeia mai e anakala." "He olelo pololei loa ia au a he mea oiaio," alaila nana pono Ioa aku la o Makene ma ko Eseparana helehelena, o ka manao, i maopopo kona ike ame kana hoomanao no ko Eseparana helehelena, a malia, o loaa iaia he manawa kaawale e kahakaha a e pena ana oia i ko Eseparana kii. Ma keia manawa i hookaawale ai laua, a hoi aku la oia no iona hokele a hoi aku la no hoi o Eseparana no ka hale me na manao like ole nae e hakukoi la iloko ona. Aohe o Makene i hoi aku ma kekahi la ae elike me kana olelo ia Eseparana o ka olelo ana mai. Iaia i hoi hou mai ai i ka hale o ke Dean Kolisona ma ia auwina la, o kana mea o ka ike ana mai me he mea la he kulana mokuahana mawaena o na Iede: makue ko Mrs. Moateleka helehelena ; no Beta hoi, elike no me kona ano kukule a hoomamao mau pela no ia manawa, a no Konelia hoi, me he mea la he mokuahana mawaena ona ame ke kaikuaana, a no Eseparana kaumaha kona helehelena i kana ike aku, alaila, ninau iho la oia iaia liho, heaha ke kumu o keia kupikipikio ana o nei ohana? He kakaikahi loa ko Eseparana kamailio mai, a ma ka puka aniani oia kahi i noho ai huli ke alo iwaho me kana mea hana lihilihi e kau ana iluna o ka u-ha a e pukui ana na lima mamua, a ilalo wale no ke poo. I kona ike ana aku i ko Eseparana noho mumule loa mai hoao aku la oia e kamailio eia nae, aohe i holopono ia manao ana ona pela; he pane kupono ole kana o ka pane ana mai, me ka oi aku o ka inoino o kona helehelena ia wa. Mahope iho nonoi aku la oia ia Mrs Moateleka a ia Konelia, hookuu mai iaia e hele, alaila huli ae la oia no kahi a Eseparana e noho mai ana, a hooholo iho la e hookokoke aku iaia malia, o kamailio mai oia iaia, a i aku la: "E hoopoina ana anei oe i kela holoholo ana a kaua i nehinei ame ka nana ana aku i na nani Iike ole o na ama palahalaha laula e waiho mai nei?" Aohe pane koke mai o Eseparana o ka ula nae ke naholo la ma kona mau papalina, a ua hoohaaluluia kona lima i ka wa a Makene i hopu aku ai a paa mai la oloko o kona. "Heaha ana ka'u olelo a i ole nu hou e lawe aku ai a hoike aku i ko kaikunane?" wahi a Makene o ka ninau hou ana aku. | Ua punia loa ae la ka ula ma ko Eseparana mau papalina ia manawa, a haale koke mai la no hoi na waimaka ma kona mau lihilihi, a iaia i kamailio mai ai me kahi leo liilii a haalulu. "Hoike aku oe iaia, ke oluolu oe, he maikai no ko'u ola kino, a e kakau aku ana au i leka nana ma keia mua koke aku." Ua hoomaka iho la oia i ka uwe haalo'ulo'u Ioa ia manawa, no ko Makene manao he mea maikai ole nana ka nana ana aku i kona uwe mai, haawi koke aku la oia i kona aloha a huli aku la hele, me kona kamailio ana aku ia Mrs. Moateleka i kekahi mau olelo hoomakeaka a ia Bella pu hoi, a haalele mai la i ka hale me ka maikai ole o kona noonoo, no ka mea ua hoea mai oia i kela hale iloko o ka hoopaapaa ana o na lede, a ua hoole hoi kekahi i ka hoolohe aha ie i na manao maikai o kekahi. Ua ala mai kela hoopaapaa mamuli o kekahi mau olelo liilii loa a Eseparana o ke kamailio ana ae, a ua lilo nae i kumu hahana loa o ka hoopaapaa mawaena o na hoahanau. He olelo ana aku ka Eseparana no kona hele na e holoholo me Makene ma ka la mamua aku, a me ka hoike ana aku no ko Makene hoi aku i Ladana ma ia la. Oiai o Mrs. Moateleka he wahine hooulu mau i na hana mokuahana o keia aho a i makaukau mau hoi e imi i hewa, i mai Ia ia Eseparana ua oi aku kona hookiekie me ke noi mua ole aku, ua ku ae la no a hele mamuli o kona manao, he mea pono, i ole ai oia e hele nona iho me ka ae ole ia aku, e noho mau oia ma ka aoao o ka anakala, me ke kuleana ole loa o ke kamailio a hele pu ana me Makene o laua wale no. Ua hoakaka aku o Eseparana i ke kupono o ia hele pu ana ona me Makene oiai o Makene e hoi aku ana i Ladana a ike aku ia Gasepa, ke kaikunane, a e hoike aku iaia i ke ano o kona noho ana, a ua manao no hoi oia aole e lilo ana ia hele ame ia kamailio pu ana ana me Makene i kumu e hewa ai, no ka mea, aohe mau hewa i hanaia. Mamuli o keia i pikanana loa mai ai o Mrs. Moateleka a hoahewa mai la iaia no ke kamailio i na olelo kupono ole, a hoahewa pu mai la no hoi iaia no kona hana i na ano hana i maa i na Palani, a no ka piha loa i ka inaina ua aeane e pau kona noonoo maikai, a hoike okoa mai la no i ka mea iloko o kona noonoo koho wale e hooipoipo ana o Eseparana me Makene. Aohe wahi hewa iki o Eseparana elike me ka Mrs. Moa- teleka mea o ka noonoo koho hewa ana, a no kekahi manawa no ka nui loa o kona kahaha, no ka mea ike iho la no oia iaia iho aohe pololei o kana koho wale ana he mau kamailio hooipoipo kana me Makene, ua hoole aku la oia i ka oiaio o ia mau olelo hailuku wale a ka hoahanau. He mea oiaio, he kaikamahine o Eseparana i maa ole i ka huikau me na anaina, a he liilii loa kapa mau mea i ike e pili ana i na hana hoolaulea a na Palani ame ka na Pelekane, a ua loaa no ka noonoo maikai i kona makuakane he oi aku ka maikai o kona a'oia ma ka noho maemae ana ma ka home me ke a'oia i na ano maikai apau e lilo ai oia i lede oiaio, mamua o kona huikau ana aku ma na anaina hoohauoli, kahi e loaa aku ai ka ike iaia no na hana hewa. Oiai oia i hooki iho ai i kana kamailio ana ua hoomaka mai Ia o Konelia e nuku me kekahi mau olelo hoopahenehene i ka i ana mai: "Mai noonoo oe no ia mea, e Mrs. Moateleka; ua ike no oe i ka olelo noeau kahiko, 'He ike na wahine Palani i ka hana upena, aohe nae i ka hana i na halemanu.' Ua hiki ole hou iho la ia Eseparana ke hoomanawanui a me kona mau maka e hulili ana, huli aku la e nana i na hoahanau ona a i aku la me ke koa a wiwo ole iho : "Ua hiki ia olua ke kamailio ae i na kee o na wahine Palani elike ka nui me ko olua makemake, aka nae, e hoike aku au ia olua o ia ano olelo a olua la ea i kamailio mai la aole loa e hoopuka iki ia aku ana mai ka lehelehe aku o ka mea a olua i hoowahawaha ai, na ka poe hupo wale no ke kupono o ia mau olelo e kamailio, ka poe i a'o ole ia i na rula o ke kamailio ana. "Eia hou, o ia mau olelo a olua i kamailio mai la he hoopunipuni, aohe oiaio, a he ano loi hoi ma ka hoomaopopo aku, o ia ano manao Ia aole loa e komo mai ana iloko o ka'u poo, ina no aole oe i hoakaka mai la, aole, aole, loa. O na noonoo maikai e waiwai ai ka malama ana ka mea kupono e hoopaa ia iloko o ke poo, aole na olelo waiwai ole. No keia mau olelo aku la a Eseparana ua piha loa o Konelia i ka ukiuki makehewa, nana no i hoopuka mai i kana mau olelo i noonoo ole ia a hoomaka kona kukahalake, me ka olelo ana ae i ka hoopau wale ia o ka manawa ma ke kamailio ana ma ka mea waiwai ole a ulu ana ka hoopaapaa. No Eseparana ia manawa ua maalili kona inaina a ua huli aku kona alo i kahi e me ka hoolohe ole mai i na olelo a Konelia o ke kamailio ana aku, no ka mea aole ona makemake e noonoo mau oia e lilo ai i mea nona e kaumaha ai no na olelo hoahewa i kamailioia mai iaia. Ia Konelia e hoomau mai ana i kana kamailio ana, ia wa i hoike mai ai ko Mr. Makene hoea ana mai. Ua komo iho la ka hilahila iloko o Eseparana ia manawa, me ka ehaeha o kona noonoo, he makemake loa oia ia manawa ina o Gasepa pu kekahi aka, oiai e hoi aku ana o Makene a hui aku me ia a hoike aku i na mea e pili ana nona i ke kaikunane, aneane e hiki ole iaia ke hoomalu iaia iho no kona makemake loa e kamailio pu me Makene. I ka hala ana aku a Makene ua hoomau mai Ia no o Konelia i kana mau olelo e hoahewa ana ia Eseparana, no ka mahaoi ame ka hana o Eseparana mamuli o kona makemake iho me ka hoike mua ole aku i kana mea e hana aku ana, a he nui wale aku e hiki ole ai ia Eseparana ke hoomanawanui iho a ua hoomahuahuaia aku hoi kona uwe ana. No ko Mrs. Moateleka piha loa i ka inaina ua pouli loa kona noonoo e hiki ole ai iaia ke ike iho i ka hewa o kana mea i hana ai, a eia iho a mahope kona ike ana a hoao mai la e kamailio ma ke ano e ikeia aku ai aohe inaina iloko me kona hoao ana mahope iho e hoonana mai ma ke ano he mihi imua o Eseparana, aohe nae he hiki iaia ke hoihoi hou aku i kana mau hoahewa i hailuku mai ai ia Eseparana mamua iho. O keia mokuahana mawaena o na hoahanau ua lilo i mea nana e hookaawale i ka launa aloha ana, a o ka hopena hoi o ia hana ua kau iho ke koikoi maluna o ko Eseparana noonoo e lilo ai i mea hoopoino i kona ola. Mai kela manawa mai ua like o Eseparana ma kana noonoo iho, me kekahi paahao, aole oia e aeia e hele a e hana aku ma kekahi mea me kona ae ole ia mai, i kona manawa e hana ai i kekahi mea, e pono oia e hoike mua aku ia Konelia a i ole ia Mrs. Moateleka, a ina makemake oia e hele holoholo ma kekahi wahi, e loaa mua mai ka aeia no ia hele aku ona e pono ai, me ka maopopo nae o ia wahi ana e hele aku ai. Ma keia manawa i ike ai oia me ka maopopo Ioa he hewa ka kela, i ka noonoo o kona mau hoahanau, ina no kona hele a hana paha, aohe ano kuokoa nona iho, o ka helehelena o ka | |