Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXVI, Number 52, 24 November 1927 — He Moolelo No Ka Lanakila ma o ke Kali Ana [ARTICLE]

He Moolelo No Ka Lanakila ma o ke Kali Ana

MOKUNA XVIII. Mahope o na kamailio aoa me ka hahina loa o Konelia ka mea i haawipio, aole nae n;e kona hoihoi, me kona namunamu r.o ma kahi e, ua ae aku la oia e »hele, ijia nae e aeia ana ke kaalio nona e holo ai. •'lna au e hele ana o oe pu kekahi e hele me a'u," i huli ae ai o Konelia a noi ae la i ka hoahanau, a no ka mea, elua nlea -»«■npu ma ia hele ana, ka mua e holo pu ana oe me a'u maluna o ke kaaiio a e loaa ana ia oe ka hauoli tna ka honi\ ana aku i na ea huihui me kou ike pu aku i na wahi a kaua e holo aku ana, a o ka lua, e ike aku ana oe i kela hāl6, kfchi | a Garane i hoi mai la a noho." ' O ko Eseparana makemake loa ia o kona hele pu, aka nae, i aole oia 1 hoike ae ia hauoli ona mawaho, maloko wale iho no ona, no kona makau o kona hana ana i kekahi hana uaaUpO ma kona aoao he hookuhau ana paha ia i ka holopono o ka Konelia papahana i manao ai. I He mea hoihoi io nona ka ike ana aku ia Mrs. Pasemoa, ka hoaloha o kbna makuahine a o kona kokua pu no hoi i manao mna oie ia. Ma ia auwina la ua hookahahaia ko Konelia noonoo i ka ike ana mai he hapalua i hoohalaia e Eseparana ma ka omilo ana i kona wiii oho, ka hana ana a paa i kona leia-i ame ke komo ana hoi i kona mau mikinilima no ka hoomakankau ana iaia iho no ka laua huakai. Ma ka hora ekolu o ka auwina la i holo aku ai o Es«parāna ma maluna o ke alanui. No Konelia ua hoike ae oia i kona mau manao a oluolu loa ia Esearana, aole kela ano aaka a nu- ! kunuku mau ona o na manawa mamua aku, a no Eseparsma iho ua piha kona naau i ka hauoli, me ia huihui nae o ka ma'kani ame ka ua liilii e hele pu mai ana me he ohu o ka mahina o Xovemaba, he mau mea halihali mai hoi i ke anu hikj ele iaia ke hoomanawanui iho. ka manawa mua loa i ike aku ai oia 1 na hale kahiko a naliaha o kela hapa o ke kulanakauhale, pela hoi me na hale j hiolo hapa a e ku mai ana hoi kekahi hapa o ka paia, a pela me na kamalii e holoholo mai ana me ko lakou mau aahu, nahaehae lepo. "He like ole loa keia wahi me na wahi e ae o Rikekek&;" \vahi ana i hooho ae ai me na manao kahaha, 110 kona ike apa aku i na mea hoehaeha i kona mau maka. "O keia anei ka Mrs. Moateleka wahi e hele mai ai no ka i)te aiTa i kana poe iiīhuile. •'Aohe he poe kakaikalii wale no o ka poe hanohano kana e hele mai ai e ike ma na kauhale e kokoke aku ana ia kakou," i pane ae ai o Konelia. , "O owai ka ka mea nana e malama a e hanai i keia poe hane e noho nei ma keia wahi,r? wahi a Eseparana. "Aohe au i maopopo, no ka mea aole keia walli iloko o ke apo o ko makou ekalesia. "O na wahi wale no e pili kokoke aku ana 1 ka halepule tsa palena o ka ekalesia, a maloko o ia mau palena he kakaikahi ka poe maikai a hanohano, a he kakaikahi no hoi ka poe ilihune, a oia poe ilihune ka Mrs. Moateleka e m&kaala niau mai ai. Aohe mau ninau hou a Eseparana i ui aku ai, a maloko o kekahi mau minuke kakaikahi ma ia hope mai ua kaahope aku la na hale, a o na wahi oneanea ke waiho mai ana mamua o laua. He hapa mile mai ia wahi aku kalii 0 ka hale o na Vilikina e ku mai ana, aole no i kahiko loa i ka ike aku, ua kukuluia ma ke kaila o ke ano kahiko loa; i ka ike ana aku o Eseparana, kapalili ae la kona lioupo i ka hauoli, no ka mea ma kekahī o na puka aniani oluna loa i ike aku ai oia i kekahi wa* hīne me ka puloulou keokeo ma kona poo, a koho koke aku la no oia aole ia he wahine okoa o Mrs. Pasemoa no. Emoole ua nalowale aku la ua wahine la mai ka puka aniani aku, a ma ka manawa a ke kaalio i holo aku ai maluna o ke alanui i me ka iliili mamua mai o ka hale, e ku rfai ana ka lede aoo ma ka puka o ka hale, no ke kakali ana mai a hookīpa aku i kana mau malihini i ka home. ' Maikai maoli olua o ka holo ana mai la i ko'u la mua 0 ka hoea ana mai nei ianei, e kuu mau keiki, iloko o keia ohu € halii paa nei a olua ,i makau ole iho ai i ke anu," i pa mai ai kahea a Mrs. Pasemoa me ke ohaoha. "E kuu kupunawahine, hoi hou aku oe iloko o ka hile, he anu owaho nei, oiai ke ohu ke nee mai nei me ka paapu; he hana naauao ole nau ka hele ana mai iwaho nei iloko 0 kei* anu," i nui aku ai ko Konelia lieo. Xo ia kauoha ana aku a Konelia hoi hou aku la ka lede iloko o ka hale a kakali mai la o ke komo aku o Konelia me Eseparana, a hookipaia aku la na lede alo anui iloko o ka rumi hookipa, a i ko Konelia hopu ana aku i ka o-le i hiki ai i ka lede lohe mai 1 ka Konelīa mea e kamailio aku ai no ka inoa o kona kokoolua 0 ia hoea ana aku la,, "O ka Ame Koiisona kaikamahine uuku keia o ka hoi an& mai PaUni mai!" i nui aku ai ko Konelia leo. •*0 ka Ame Kolisona kaikamahine keia mai Palani mail O, e kuu kaikamahine, he mai oe e honi ia'u!" i mahamaha mai ai ka Mrs. Pasemoa kamailio, me ka hoohamama pu aAa mai i kona mau lima no ke apo ana mai ia Eseparana, Aohe hoololohi hou ana iho a Eseparana, o kgna hele koke aku la no ia, a i ko Konelia hookau ana aku i kftkalji wahi 0 ka o-le i ka pepeiao o ka lede alaila hoomaka mai la oia e kamailio, a i ka hala ana o kekahi minuke i mai la ma ka olelo Palani: "O, ke hauoli nui loa nei au no keia halawai ana me ka hoaloha, ke kaikaniahine hoi a kuu hoaloha kahiko." O Eseparana kekahi i panai aku i ka i ana aku: "Ke luu» oli nui nei au i ka halawai ana me ka hoaloha kihiko 0 kuu makuahine." Xo keia mau olelo a Eseparana ua piha iho la o Kopelia 1 ka huhu, a kuu iho la ka lede i ka o-le ana ilālo me ka aleaaka ana iho. "A," ma ka olelo Palani oe i kamailio mai la, a np'u iho aohe au i lilo i haumana maikai a akamai ma ia olelo. Aka mai nana oe ia hemahema o'u, e maopopo ana kau a ia kāua iho mahope o ka hala ana o kekahi manawa pokole ma nei mttt koke iho." I» manawa aia ka ula ma ko Eseparana mau papalina, a u| hala he mau minuke ma ia hope iho 1 mohala loa ae' ai kona 11001100 a like me*nlamua iho me ka loaa hoi 0 l>a manao mai" kai iaia e hiki ai ke hoolohe aku i na olslo a pau e mai 4

"Pehea ua pono anei kou noho'ana?" i ninau aku ai o Konelia. "Ae, mai hopohopo mai oe no'u; mahope. o ko'u noho ana mai nei ma St. Leonada a manaka, ua lilo ia wahi me he mea la e hoeu mau ana ia'u e hoi nolaila 0 ia keia hoi mai la i ko'u home kahiko, ad!le wahi nini e ae elike me ka home." "A pehēa ua pono anei kou noho ana?" i ninau aku ai o Konelia. „ > • ' "Ae; ua pono, eia nae, he nui aku no na mea i koe e nana aku ai no ka hoolako ana mai ahiki 1 ke kuonoono pono ana iho, a he pokole nae hoi na Ia i koe e ola aku ai. "Ua lilo ko'u rumatika i mea hoouluhua ia'u i keia la, aole hoi pela mamua aku nei a he eha hoouluhua a alalai mai no hoi i ka holomua o ka hana i makemakeia aku ai e hololea. E hiki ana no anei ia oe ke h'oohala i kekahi mau la kakaikahi me a'u maanei, o oe a i ole o Beta paha? O oe no nae ka'u i makfemake loa ai e noho pu mai, ke pilikia ole nae hoi oe i ka hana." No Konelia iho ia nianawa, aohe ona makemake e noho pu me Mrs. Pasemoa no kekahi mau la, a ke noonoo la nae oia no kekahi mau kumupale ma kona aōao a i ka loaa ana o kana mea e pane aku ai, i aku la: "He makemake no au e hOi mai a noho pu me oe no ke* kāhi m*nawa, koe w4{e no he nui no hoi ka'u mau hana la 0 ki hale, a no Beta he anu koiia ma.'i, ina aole ia anu ona oi* ka mea kupono loa e hoi mai a noho pu me oe, no ke kokua an'a aku ia 0e ma kekahi mau hana." He helehelena e hoike mai ana ua hoka o ia ko ka Lede PasemOa ia manawa no ka hooko ole ia ana aku la o kona makemake, a hala kekahi manawa, i mai la; "Ke kaumaha !oa nei au no ka hiki ole ana i kekahi o olua ke hoi mai a noho pu me a'u, he niea hauoii nui no'u kou hoi ana mai, aka, ke i mai nei nae hoi oe he nui kau hana." A me ka minoaka ma kona helehelena 1 hou mai la: "A pehea hoi ina o kahi kaikamahine uuku a Anie kfc hoi mai me a'u ?" "He oiaio, oja ka mea kupono e hoi mai me oe," wahi a Konelia o ka hooia ana ae, me kona kuka mua ole nae me Eseparana. "Ua hiki iaia ke hoi mai a noho pu me oe i nei manawa, elike ka loihi me kou no )ca mea aohe no ana hana o ka hale e kaohiia ai oia." "Pela ana anei? O, ke hauoli m\ia nei *u i kona hoi mai!" wahi a k* Le(Je PasemOa. I ka holopono ana iho la 0 keia manao liuliu iho v la o Konelia 110 ka hoi aku, mamua o kona ku ana ae huli ae la oia e kamailio ia Eseparana a 1 ae la i keia mau huaolelo, "Na'u e una mai i kou maii mea ianei me na buke pu au i makemake nui ai e heluhslu, a ma ke k*kahiaka o ka Poalima e hoi ae ai oe no ka hoike ana ae i kau mau haawina. oe? E noho mai ana au me ka makaukau nou o kou hoi ae ma ka hora umi-kumamikahi, a oiai aohe kaalio o nei nana e hpihoi ia oe, e pono no ia oe e hoi wawae ae." Mahope 0 ka haawi ana i na aloha, oili aku la 0 Konelia a ee aku la iluua o ke kaalio e ku mai ana mawaho, a hoi aku la, a haaleleia iho la o Eseparana mahope me ka hauoli iloko ona no kona kaawale ana mai kela hale mai e pa mau ai ka leo kalakala a na hoahaj>au ma kona mau pepeiao, he ukiuki nae kona no korta noonoo ana iho o kona kaiehu loaia mai la no paha auanei keia mai kela home mai, a he makau hoi kona no Mrs. Pasemoa no kana o-le. Eia na e , ua kaawale aku la ia mau manao inai iaia aku a ua loaa hoi ka hauoli iaia mahope koke iho, mamuli o ko Mrs. Paeemoa pluolu a hoihoi no ka loaa ana o kona kokoolua e 1 noho pu ai maloko o ia hale, a ua lilo hoi o Eseparana i mea | hoohauoli aku iaiā. j Ua piha ko Eseparana naau i ka no kona nanae ana ae , he maemae na mea apau maloko o ia hale; aole ola wale kana nua i hauoli ai, o ka malu}iia pu kekahi, me ka nui ole o ka i waWa i like o{e m e ia mateko o ka home Rikekeka» a ua pakele no hoi kona mau pepeiao aohe lohe mau i ka leo uwe 0 na keiki a Mrs. Moateleka, a ke nana aku k e kahi iaia ia mana« wa, lamalama kona elikē me ia i na la mamua aku 0 kona hoi ana ae i ka home Kikēkeka. Hookahi wale no mea hookuia i kona hauoli 0 ia ko Mrs. Pasemoa kuli; me ka nui o kona leo e kamailio aku ai alaila oia lohe, no ka m*a no ka manawa loihi loa ko Mrs. Pāsemoa kuli ana, a i hiki pono ai iaia l<e lohe mai i ka mea e kamailioia aku ana iaia he o-Ie kana, ina e kamailio ia aku ana iaia hoopili ae la oia i ka o-le ma kona p6peiao alaila lohe i ka mea e kamāilioia aku ana. Me ia kuli no nae 0 Mrs. Pasemoa ua hauoli no o Eseparana i ka haawi aku i kana hoolohe ana iaia ma na mea apau ana e kauoha mai ai, a m* ka hauoli no hoi 0 Eseparana e hana aku ai ia mau hana e mai ana iaja, Ua haawi aku oia i kana kokua ma na a pau ia Mr& Pasemoa ma ka hooponopono ana i na mea a pau oloko o-ka hale, a he mau hana wale no hoi a Eseparana i hauoli ai ka hana ana no kona kokoolua. Ia Eseparana e hooponopono ana ialoko o kekahi pahu ume kahiko loa iho la iaia mau leka kahjko ma ka ume, ua hele no ka ume a piha a no kona manao ana iho he hana maU J<ai ole nana ka wphe ana e nana i kekahi o ia mau {eka, huki mai la oia ia Mrs. Psisernoa a ku ma kahi o ka ume a 1 ae la: *'Ku ka p*ila 0 keia mau leka iloko o K"Cia uni f ,e nana iho paha oe la!" 1 "He m?iu leka? Oiaio hoi'" i hooho ae ai kt lede, ua maInao au ua hookak4aHvftleia la e a'u i kela makihik! aku nei, eia no ka k e ahu ne; maloko o keia ume. He auwina ia nui ana ka hoi keia 0 ka kaua hana, e Eseparana, ma ka hookaa» wale ana i na leka waiwai, a 0 na leka waiwai ole kiola, a i ! ole puhi aku 1 ke ahi!" wahi a ka le<le. i I kulike me ia hoolala ana iho la a laua, mahope o ka pau ana o ko laua aina awakea ma ka hora elua, a lawe ae la hoi |o Mr?. Pasemoa ma kona noho, alaila hoomaka iho la laua I e nana i na leka, o na palapala waiwai ol e hookaawale aku la ma kekahi wahi, a o na pilapala waiwai mahope aku, ma kekahi wahi, me ka hoonohonoho pakahi ana 1 na leka elike me ko lakou mau- la o ke kakauia ana, O ko Estplrm na kii ana iho no ia a paa a kau iho la i ka hoailona maWāho o kana pu-a leka o ka 1847, lohe mai la oia i Mrs. hoohp aē: "Kupanaha maoli ka hoi i keia la iho la no i ai keia mau ieka- ia'u!" O na leka a ko makuahin e a Ame i kakau mai ai la'u, eia la!" a haawi mai U ia Eseparsrta. Ua no ia m*ū leka elua, hopkahi o ia mau leka i kak*yia mnluna x> k|!*|\a !ahilahi» a o kekahi ua Hakauia maluna 0 ke kalana i lainaia> a no ka ioihi loa o ka waiho ana ana 0 ia mau leka ua heie a iena ke nana iho. 0 ko Esepaparana wehe ae ia oia m$ jcofia akenui e ike iho o na manao Ikakauia nialpkcfi 3 *ia na manao 0 leka: Square, Mei 16/ Is4B. "E kuu Mrs. Pasemoa aloha»-*I kuu noonoo ana aohe i lawa ka'u lioomaikai ana aku ia oe no ka nui launa oie 0 ka lokomaikai au i haawi mai ai ia'u, oia hoi kau noi ana mai ia'u • «I 9« i'u U9ko O kei| mhm m S mahalo p,u ikvi

ana no kou piha noonoo ma kau olelo ana mai ina e hoololi ana kuu kaikunane i kona manao huhu mua, alaila e kaawale ana au me ka hopohopo ole no ka noho ana maloko o Ladana, aka nae, ma k e ia ke hoike aku nei au ia oe aohe manaolana iloko o'u no kona-ae mai, no ka mea, mawaho ae o kona'ku-e mamua no no maua mare, i keia manawa, he koho wale aku no ko'u, aole o makemake ona ia Monisua. Aole hiki pono ia'u ke hoike aku ia oe i ka nui o ko'u hoehaehaia no kona hoole i ke kane a'u i mak e make ai. Ipa aole ko Karisabela oluolu ia'u, ua manao au aole e hiki ana ia'u ke hoomanawanui "Mamuli iho la o keia pilikia, ua manao maua me Alepona, he oi ae ka pono e mareia no maua me ka malu loa, nolaila me na mahalo a nui ia oe, eia nae, k e hoole loa aku nei au i kou manao e kono aku i mau hoaloha lehulehu e hele mai. Ina he mea pono keia ia oe a i ke kahunapule hoi, e hookaawaleia kekahi la kaawale iloko o ka pule mua o Iun e , ke hauoli loa nei au o na hora kakahiaka Joa o ia la e hookaawaleia ana o ko maua la ia e mareia ai. "Ke haawi hou aku nei i ka mahalo a nui ia oe'no kou lokomaikai nui, "E manaoio mai ia'u, kou Ame Kolisona." "O! Alaila o ka inoa o kuu anate o Karisibela, oia anei? 0 ia ka'u i ike iho nei maloko o keia leka," i ninau ae ai o Es eparana me ka huli ana ae iluna, mc kona mau maka e holowai ana ia manawa. "Ae, e kuu keiki, he moolelo kaumaha ia mai ka mua a i ka hope," i pane ae ai ka lede, mc ka piha p uiho la ona i ke aloha no ka ik e ana mai i ka aneane loa e hanini mai ko E§eparana mau waimaka. . * "Ua haawi o Karisibela, ka'u kaikamahine, i kona manawa ame kona noonoo nui maluna o ko makuahine, a oiai aohe mea hiki iaia ke hana no ka hoonee ana aku i ka mare o ko makuahine imua me ia ku-e ikaika mai no o ko anakala, eia nae, e hoike mau mai ana no ko anakala i kona aloha me ka minamina i ko makuahine, a ua nonoi mai hoi oia ia'u e kokua aku iaia ma ka mea hiki ia'u k® hana aku nona. "I liai aku au ia oe, iloko o kela manawa a pau a Ame, ko makuahine i noho pu ai me a'u ua pili kaumaha loa oia 1 na manao a pau no ke ktf*eia mai o kona makemake e ka makuakane. >■ "Ma kela ahiahi i mareia ai laua, ke hoomanao ,nei no au, ua loaa inai la kekalii leka ikaika loa o na olelo mai kc Dean Kolisona mai, a ua hoomahuahua loa ia aku kona, kaumaha 110 ka m e a, ike iho la oia me ka maopopo loa e pau ana ka ike ana mai o ka makuakane iaisi mai ia manawa aku. "Mahope mai, i ka manawa i malamaia ai kekahi anaina haipule nui, ua ike aku au i Jca lamalama o kona helehelena, me he mea la mamuli o ka hookoia ana o kona makemake a ua kaawale aku na mea hookaumaha i kona noonoo, a ke hoomanao pu nei no hoi au o kela kekahi o na paamar® ui a he mau opiopio like no laua a eīua, no ko laua manao e hiki ae ana ko anakala ia anaina a e hoolohe mai ana la hoi oia i ka leo mihi haahaa aku o ko makuakane, ei nae aohe mea oia ano i ikeia. "Ua lohe au mai ko makuahine ponoi mai, no elua a ekolu paha manawa, mahope mai o k e la mare ana o laua, a mahope mai a kela mare ana o laua, a mahope wale mai loaa mai ana he leka ia'u mai ko makuakane mai no ka make ana o ko makuahine ame kou hanauia ana aohe h|ki ia'u a ia oe ke huli aku ia leka a loaa, no ka mea, ke manaoio nei au ua hoounaia e a'u i ko ankkala." Ua kahamahaia ka laua kamailio ana mamuli o ka Jawe ana mai o ke kauwa i na pola ti m e ka iptf ti, a mahope o ko Eseparana nonoi ana ae e lawe- ana oia i na leka elua a ka makuahine i kakau mai ai no ka huna ana aku ma kekahi walii, no kana heluhelu ana no kekahi manawa, hele aku la a aole no i liuliu loa aku hoi hou mai ana. Ma ia ahiahi iho, i ko Mrs. Pasemoa manawa i hiamoe ai maluna o kona noho hooluolu, kii la oia 1 na leka elua a hele aku la iwaho, a hoomaka iho la e h«luhelu i ka leka i kakauia me ka olelo Palani. Ua ia leka mai ke Kakela mai, ma ka mahina o lune 'o ka 1854. Q k ahapanui o na olelo t> ia leka aohe hiki ia Eseparana ke hoomaopopo he ai paakiki wale no e hiki ole ai e wali iaia, o ka manao no nae ma kahi hiki iaia ke hoomaopopo • pane mai ana no ka Mrs. Pasemoa leka o ke kakau ana aku i kona

makuahine, Ame Mabilona, a ma ke kolu o na aoao i ike iho ai oia 1 kekahi mau inoa mau inoa i kamaaina iaia, a kapalili ae la kona houpo ia manawa. Hoomau aku la no oia i ka heluhelu ana, a eia na Aianao i kakauia ma ia wahi aku o ka leka: "I nei manawa he mea pono na'u ka hoik e ana aku ia oe 110 ka mea e pili ana i kuii keikikane, Gasepa de Mahilona. K nui aku ana kuu liauoli ina e hiki ana ia'u ke hoikeike aku iaia ia oe. He elima o'na mau makamaka i nei manawa, a h<i kulike loa kona heleh e lena me ko ka makuakane, he keiki loihi 2l he ikaika hoi kona kino no kona mau makahiki. "Me a'u mau oia i ka hapanui o ka manawa, 110 ka raea, o ka makou kauwa wahine, o lavote, he pipili loa kona noonoo maluna ona, eia nae, he nui kana mau liana o lea hale nei, a nolaila aohe kaawale aku o,ia keiki mai a'u aku, aohe no au e ae ana e hookaawal e aku iaia ma kahi e in no kona nonoiia mai. "Ua olelo pu mai ka'u kane ia'u aolie hale hanai keiki maloko nei o Palani, o na keiki apau e noho mau ana no me ko lakou mau makuahine; he mea maikai ia no Gasepa, no ka mea he keiki iji oia a ua pipili loa no hoi ko'u noonoo maiuna ona, no ka mea, o ka maua hua mua loa no hoi oia, a ua manao pu no au h e kanaka malama a aloha keiki no o De Mahilona. I "Ua ninau mai oe ia'u maloko o kau leka ina he oi ae paha ko'u ikaika i nei manawa -maniua o ko ka makahiki aku la i hala, a no ka pane ana aku i kau ninau aneane hiki pono ole ia'u ke hoike aku ika mea oiaio. Ma kekahi ano ke nana ilio ia'u aole, aka nae, hianao au ua loaa ia'u ka ike i nei manawa hope e lioemi mai i ko'u nukunuku ana a e hooi aku ika hoomanawanui'i ko Kimo kaniuhu mau, eia nae, aole hiki ia'u ke uumi i ka makemake e lohe koke mai i kekahi mea mai iaia mai. (Aole i pau.)