Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXVI, Number 53, 1 December 1927 — He Moolelo No Ka Lanakila ma o ke Kali Ana [ARTICLE]

He Moolelo No Ka Lanakila ma o ke Kali Ana

MOKUNA XVtll, ••Ina no ho! e hiki ana e loaa aku iaia kā ikē no kō Alēpono w oiaio. nani loa! Aka, mai manāo iho nae oe e hoehaeha tr.a au i ko ? u noonoo me ke ku|?ono ole no kēia mea. Ke ma--ao nei au ua nui loa ka hewā ke hana pelā i keiā māu liiārahiki mua elua a ekolu, i nei manawā aole hiki ia'u ke alo ? ka manaolāna ana ma kekahi ano ē pau ana no keia mau xflet i ka hooponopono maikai ia i ka mānawa hope, ina āole i ko kaua manawa, i ko na keiki aku a kakou. Xo na manawa lehulehu ko Eseparāna heluhēlu ana i ka jopunaolelo hope loa, no ka mea, o ia hōopunāolēlo ke koikoi hi iloko o kona noonoo, alaila ninau iho la, ē lilo ana anei ka n:araolana o kuu makuahine i meā oiāio? O nā mea apāu 1 ikfia ka pāakiki i keia manawa he oiaio anei t kokua ana ia -o ka hookoia aku o kana mea i manaolana āi ? He eiaio ua hoihoi aku ke Dean Kolisona iaia i kona hāle • :roi ma ke ano he keiki oia nana, a ua hanā mai hoi iāia me maikai ame ka oluolu loa, a no ia maikai ona i hoike aku ai r:'a iaia i na mea apau, aka, pehea hoi o Gasepā, aole an6i oia I hoohaahaa loa iaia iho a like me kā mea mekilo no ke kokuā ana iho iaia i mea nona e ola ai, aole anei kona anakala i hoonahawaha iaia no kela inoa Mahilona? Aole; he nui aku na mea e hana a e hooponoponōia mamua 0 ka hoopololeiia ana o na mea apau 1 ka manawa hope loa. Mai kela ahiahi mai ka hoomaka ana o Esēparana e hoomao--opo i ke koikoi o ia mea he hoolaulēa ana, a he hana hoi ia -;an3. raa kekahi ano a nana e hooko aku. f.īi nae, ninau iho la no iaia iho, pehea la e hiki ai iaii, me ia !ke iho no ona i kona kulana ia ihānawa hē kupānahā ke r<x»noo iho, he hiki anei iaia ke hana aku i kekahi mea m.aiku ana e ike ole iho ana ia manāwa; aka nae, Ua piha kona niau i ka manaolana no ka hiki o ia mēa kē hanāia o kā māImnake o kona makuahine ka mēa kōi ikaikā !ot mai la iaia • hooko aku. Ia manawa hookahi, he okoa loa na hana mak)ko o ka home II ke Dean Kolisona, aole ka maluhiā ame ka malino, aka ke jkaikaL Ua lilo ka Konelia hana o kā hoonoho ana ia mt Mrs. Pasemoa i mea leu-eia e kela ame 'keia; aole *-ea hookahi i hoihoi ia hana a Kōnelia 1 hana ai; o ke dean kekahi i ku-e loa no ia hana a kana kaikamahine puhahele )k>a i hanā ai. "So ka hanohano o ko kupunawahine, a nō ka noho pu ana tku hoi me ia i mau hoanoho pu nona, mai oi loa aku ka mai»ai ina o oe, e Konelia ame Beta ka i hoi aku la ilaila; o kou £aalele ana aku la i ko hoahanau he kamalii hāalele loa e noho pa me ke kupunawahine, he mea i malihini loa iaiā, hē hana inihihewa loā ia au," wahi o ka nuku a ka makuākane. •*Aole e maopopo ana ia Gerane ka Eseparana mea e kamaifh aku ai, ua maopopo mua ia mea ia oe, e maopopo ana paha kana olelo i ke kupunawahine a aole paha. Ēia hou, he hana be vj pu na'u ka hookaawale ana aku iaia i kahi e, ianēi kona mahi pono e noho ai, aohe mea nana e nana anā ia fiella i kona pono e noho ai, aohe mea nana e naiia ana ia Bella i manawa ma ka hale malalo," wahi a Mrs, Moātēlēka o ka jiukunuku ana iho. "L'a makemake o Karisabela e hoolilo ia'u i wāhine malama lreiki t ; ' wahi a Beta o ka pane ana ae me ka akaaka, aka nāe, ieie au ame Bella i apono i kona makēmāke." "Ke maopopo ole aku la ia'u kou manao li> e Setā," I pane āe ai o Mrs. Moateleka me ka piha huhu. "Aohe manao iloJro o Eseparana e a'o i ka malama ana i ke keiki aia no oia a eleloia aku e a'u malama oia." * ; Ae, ma ka olelo ana ae, oia kau kauwa, ea, a no kona kaā" ana aku la ua hoahewā loa oe, no ka loāā ole o ka mea sana e malama i ko keiki." ' Ea, ina oe e kamailio mai ana me na olelo kuea e hoopāu ircke ko kaua kamailio a pāio ana i nei manawa, ke oluolu oe.' ! wahi a Mrs. !Moateleka o ka i ana aku, me ka noonoo ana «ho iloko ona ua oi aku kona paioia ana mai la mamua aku 0 ka mea kupono, a haalele koke iho la oia ia rumi mt ka pāne f ■: ana mai. * O kou hewa kumau o ia ka nfiolowa a ke puka fttaf la iwaho » <~i aku ka ikaika mamua o ko ka makahiki i hala; aohe hiki la oe ke hana i kekahi mea, aohe no hoi he hiki ia oe ke hana ak'.i :io kekahi mea okoa, o ka lomaloma wale iho no." He inau olelo huhu keia a Mrs, Moateleka 0 ka hoopuka ana me ka pikanana loa mamua o kona oili loa ana aku iwaho. - a pau ana no 0 kana olelo ana upa ino ia aku la ke pani- ? '- a. a ua lilo hoi ia hana i mea no ka makuakane e nana ak*j ai mahope ona me ke kahaha loa; no Konelia hoi, ua piha oia i ka ukiuki, a no Beta nana aku la oia i ka makuakane me ke kaumaha o kona noonoo. ' Ke maopopo ole nei ia'u ka Mrs. Moateleka ano hana," ***hi a ka makuakane o ka ōlelo ana ae, me kona haalulu ia nanawa/' j ko'u noonoo iho he mea hoehaeha nui i kona naau *■ Beta hele hou ole ana i ka hale o Mrs. Pasemoa, malia 0 ko - 'r?. Moateleka kumu paha hoi ia o ka huhu anā, hoonohoia nei nae o Escparana ilaila e Konelia. "Aka nae, e pono no e hooponoponoia keia hana mawaena r. • o oukou, me ko'u komo pu ole aku, eia wale no ka'u noi, hooulu hou oukou i ka hoopaapaa." - lahope iho o kona ao ame kona hoike ana aku i kona ma- : *-■ i kona ohana, haalele iho la oia ia hana na kona ohana r e hooponopono a kakali aku la i ka hopena. -U ka hora 11 o ka Poalima, komo mai ana o Eseparana 1 *ko o ka hale mahope o kona hoiwawae ana mai ka hale r - s i o Mrs. Pasemoa, me ka lawe pu ana mai i kana buke ku:imua Latina, a he buke palapala aina kekahi. ka hoike ana mai ona i ka mea oiaio, i mai la aneane e J "*a ole i manawa nona e nana ai ia mau buke iloko o na la *"aa aku i hala, a oiai he. akenui iloko ona e hoopihaia ia manaw a i hala, pela oia i helewawae mai ai i ka hotne Rikekeka 7)0 ka hooloheia ana aku o kana haawina. N o ka loa o ia wahi ana o ka hele ana mai mamua o kana ' * : '"*ho wale ai, a oiai ua makemake lōa oiā e hiki koke mai ae o ka manawa i kauohaia aku ai iaia e Konelia, i

kona hiki ana mai i ka hale ua hookani mai la ©ia i ka berle titamua o ka hale me ka ikaika. Emoole ua weheia mai la ka puka me ks loa f mata o!e ia mamua aku, o ke kauwa ke ku aku ana me ka hcl<ehelena mo huhu, tlā hikiwaivc no nae ko Eseparana mau maka» o ka. ike ana mai ia ano ona, me he mea ua nuleui» mai oiia- e Mrs. Moateleka, elike me kona ano mau o ka imi 1 kēkafir hewa no kē kauwa, a ua lilo mau hoi ia ano kukahālake raau ona i mēa hoohaunāēle ikā noho anā oka ohana oka ōf : aKu i nsk kiUwā) ke hān& oki lakou i na mēā ap»ti āūa i ar ia lakou'e hina ā likfe nie kanā niakemakē^ lāiā i Wehe ni&i ai i ka puka o ka rumt aina loaa aku Iā o Mrs. Moatēleka amē Beta iaia e leakau ana no ka hōomaJteukau ana i kekalVi mau kumuhana no kā "AhaKui 3&qlu Qi£ta", hē hana hoihoi. mau na N Mrs. Moatelēka. He hāna keia i kupono e hanaiā i nā la ak4i mamua, «a naē, ua hoololohi wale ia ka hana ana ahiki iho la i }jēia la, 3 ua lilo hoi i mēa hoouluhua i ka ohana. Ua hookokonoia o Bēta e kdmo i ka āhāhui mē kona mak'emake olē, 3 oiā pu ictfkahr e ht>oM&kau&&u anā i kātia kumuhana me ka inoioo 0 kona helēhēlena. "Mai kamailio mai oe; uā paa loa maua i ka hana i ftēi : mauawa," wāhi a Mrs. Moateleka o kār pāne kikoōia ana māi iaw Eseparāna i kona kōmo ana aku, me kā huli ole mai ō na maleā o kā wahine huhu makonā e nanā ia Eseparafla ; "Kēāha kāu meā i hana a me na peni hulu aolē hiki ia'u ke koho iho, olēlo mai o Konelia ia oe ia mau peni a o ka ike hdpe lōā iā anā ia." "Ke hoomanao ole nei au la i ko'u kakaa ana nie iā mau peni," i pane āku ai o Esepārana, me kōfia noonoo ptt ana iho no na mānawa lēhulehu ona i nukuiā ai no kē kakau ana me na peni i like kā uuku me ko ke kui piiie. "Pela no ka hoi paha, aōhe ou hoomanao ana ae no ia mau mea, no ka rriea o kou ano mau no ia aohe hoomaopopo i na mea liilii, ke patt no kau hana ana kapae wale aku la no ma o a maanei me ka noonoo ole he mea makeniakeia iā no kekahi | manawa hou aku. E hele koke āku oe e huli!" i nui mai ai ka ! leo o Mrs. Moateieka me ka inoino o na mākā. No keia kauoha hele aku la o Eseparana a ma kahi o ka pahuku, a huki mai la i kekāhi ume me ka loaā ole o kekahi manaolana iaia e loaa ana malaila, i ka hala ana nae o kekahi mau minuke iaia o ke kuekaa ana i ha mēa kii paani a Betla, loaa iho la iaia na pēni hulu i nukuiā mai ai oiā mamuā ifco, e Waihō ana mawaena o na mea paani. Lalau iho la oia a waiho iho la ilalo mā bā āoao 6 ka hoahanau keke ona me ke kamailio ole ihō» a e aku ana oia e hele, pale aku la o Mrs. Moateleka ia mau pēni nia kahi e mai kona aoao aku, a i aku la, me ka leo ku olē i k* hōihōi: "Aohe wāiwai o nei mau p6ni i nēi mānawā; pēhea au e hōololi ai i ka'u peni e kakāu ai oiai eia au 1 ka, hapālua like ō kā*U mau mea i kakāu iho nei, o ka hoololi peni ana hē īHea anōē ia oka huapalapala ke nana iho. Aōle anei lioi ē hiki i kou nōonoo maikai ke ike mua iho ia mea niamua o kōu Haawi anā mai la? M Hapai ae la o Eseparana i kona mau poohiwi iluna, lalau mai la i ka pahu peni hulu a hoihoi hou aku la iloko o ka

ume, a ke noonoo la oia ia maiiawa he mea pono nona ka hookaawale koke ana aku iaia mailoko aku o i» rumi me ka hoohakalia ole, a me ke kamailio ole iho, o kona holo aku ta no ia. He hookipaia ana mai la keia o Eseparana me ka hoihoi ole ia aloha no !. O kela oluolu a maikai o ka noho ana ma k*. home o Mrs. Pasemona, me ka lohe olēia o na Uo kalakāla tia hoololiia ae la a like aku no me na la mua ana o ka noho ana aku ma ka Rikekeka Home, kela mau leo okalikala no o kela mau la mamua o ia no ia % keia la, o ke kaumaha no i loaa iaia, me ka naau kaumaha oia o ke komo āna aku iloko 0 ko Konelia rumi me kana mau buke. "Aloha kākahiaka oe, e Eseparana," i mahamaha ttiAi a! o Konelia. "No keaha kou kumu o ka lohi loa ana?" "Ua lolohi iki io au, a ke kaumaha nei au, aka nae, e ike iho no hoi paha oe he loaa keia mau mile, elua au e helewawaē mai ai," i pane aku ai o £separana me ka maikai ole o kana kamailio ana ma ka olelo Enelani i kona maniwa $ pihoihoi ai. "O, mai hooulolohi hou oe elike me keia; e hoomaka ko kaua kula ana ia oe, ma kau haawina Latina ka mua." Ia laua i hoomaka ai e kula ua akuku lōa ka Eseparana heluhelu ana, he hoike ana aku ia Konelia me ka"rrjaopopo loa aōhe i hōāpaa o Eseparana i kana haawina, nolaila waiho iho la o Konelia i kana buke ilalo me ke kaumaha loa o kona noo* noo no ka hooikaika ole o kana haumana i ka huli i kana wina, a 1 aku la: "Aohe waiwai o ka hana ana i kekahi mea ma ka hapa a koe aku kekahi hapa; he oi ae kou pono e noho oe maanei a e huli i kau haawina; la kau hana o ka noho ana mai nei me ko kupunawahine, ua nui oe no kou mau makahiki a'u i manao ai e oi aku ana kou holoniua ma kau mau haawina, eia nae, ke ike nei au aohe oe i huli iki." "O k6u mau makahiki, he mau olelo hoehaeha māu ia ia Eseparana i ke kamailio mau ia mai iaia, a i kekahi māiiawa, "he kaikamahine nui oe no kou mau makahiki"; oia mau olelo 1 ndke mau ia aku ai oia i ka nuku mamua o ia no ia i nei manawa, alaila olelo iho la iaia iho, "he oi ae ka paha ka pono o ka hoopaanaau ole ana i kekahi o keia mau haawina." Alaila hoomaka mai la o Konelia e kula iaia ma ka palapala aina, ua holopono iki oia ma ia haawina, aka nae, ma kahi o na huaolelo Kelemania ame ka mahele ana i ke ano o na huaolelo, malaila kona wahi pupu a hiki pono ole. O ka puana ana ia mau huaolelo aohe pololei, a ua ku-e loa hoi i ko Eseparana makemake, a no ko Konelia ike iho i ka hiki ole ia Eseparana, hoopau iho la o Konelia i kani kula ana ia Eseparana ma ia haawina, aka nae, i ko Kon*iia noonool iho la, aole hookahi mea i hoonaauaoia me ka miikai i hiki ole ke heluhelu a ke puana hoi me ka mahele ana i ka manao j o ia mau huaolelo me ka ike nae ona i hiki pono olt i ua o j Eseparana, ua hoomanawanui loa oia i ke ao ana me ia lilo 110; o ia hana i mea ku-e loa i ko Eseparana makemake. He hana paakiki io no no kekahi mea akahi a akahi ke unu-! hi mai ka olelo Kelemania ae a i ka-olelō Palani, a mai ka! olelo Palani a i ka olelo Enelani, elike me ia a Eseparana oj ka oielo ana ae aka nae, aole o Konelia i haawipio malalo o! kona manao. * j "Ma ko'u manao o ka olelo Kelemania ka oielo lahui ōi ae o ka haakei a hookelakela a*u i lohe ai, e kaena wale ana lakou no na mahele iloko o ko lakou aupuni i mea e piha ai kekahi mau aoao o na buke," i pane ae ai o Eseparana me ka helehelena hoihoi olē. "Malia paha ua* pololei kau, aka nae, ua ikeia me ka maopopo loa ma kekahi manawa kokoke aku nei aole lakou 1 kaena me ka hiki ole ia lakou ke hooiaio i ka mea a lakou i kaena ai. 'Eia hou, o na kanaka e nōho ana maloko o na hale ani&ni aole pono ia lakou ke kiola i/na pohaku. O ka hookelakela ke ano ō na lahui Eurooa a pau, aole o na Kelsmania

wale tio," 1 pfcne ae a! a Konelia. | w O, ua maopopo ia'ii kou manao aua hiki' hoi ia oe kc olelo pelā, no kar mea, ua paiii ka nani o Palani i keia manawa ua pio oia a lia liiki ia ouk'ou apau ke hehi iaia .malalo o ko oukou mau kāpuai, o ia nae, ka oukou, ka na kanaka Pelekaneie olelo nei he hana lokomaileai loa iho la ka ia! "Lokoiiio! Ina oe e kamailio mai ana ina ano maikai. ona lahui Europa,. he mea maikai na'u ka olelo ana iho o na Pelēkane* kekahi poe lokoino, he poe hookano a he poe maikai 6lfi: o nā manae, he lili, he mea oiaio keia, a he oiaio loa." Ma' kahi o ko> Konelia hauoli no keia mau paee a laua, ua fioōpiha loa ia iho la oia me ka inaina, a eia nae, hunahuna waie iho no e pee maloko, a i aku la, "ina he mau mea kau i koē e kamailih mai ai, kamallio mai, ke oluolu oe. Aia a pau kau kaniailio ana mai alaila hoomau hou aku ka kaua kamailio ana> ke oluolu oe." Ua Hio kekahi huaolelo a Konefia o ke kamailio ana aku a Egeparana o ka lohe ana mai i mea hoonaukiuki aku la iaia. laia i haalele iho ai i ko Konelia rumi he heleheleua piena loa kona ia manawa i oi aku i ko na manawa mamua aku, a i kona noonōo ana mahope iho hoahewa iho la oia iaia iho, malia, ua or Ibaf aku paha kana mau olelo kupono ole mamua o ke kupono e kapaia mai ai oia he kamalii a he mau huaolelo hoi i hoopukaia aku me ka waiwai ole. Ua mit kona ehaeha me ka hoihoi ole aku la i na taea e hoopuni mai ana iaia, eia nae, aohe loaa faia o kā laau e hoogaut3 ae ai ia mau luuluu mai kona naau ae, o ka makemake nui iloko ona ia manawa oia ka loaa ae o kekahi mea nana e hoorttama mai i kona naau kaumaha, ,oia hoi, ina e loaa mai paha kekahi leka mai ia Gasepa mai, a 1 ole ia mai ia Frani N"evila mai, a i ole kekahi mea anō hou e hoonana ma'i ai i kona noonoo. Eia nae, ua nui kona kuko no ka hoea mai o ia mau mea, aohe nae he mea o ia ano i- hiki mai; aohe leka a ke kar»ka laweleka o ka lawe ana mai, aohe no hoi o Hiss Nevila i hoea mai i k aßikekeka, a oki loa aku hoi kekahi kukuna malamaUma mai ka Ia mai e hoomalamalamaia ae ai ka noonoo ma kela Ia poluluhi o ka mahina o Noveniaba. Aohe kamaiiio mai o Mrs. Moaleleka, o ka namunamu liilii wale no ke loheia aku; no Konelia hoi huli aku la ke alo i kahi e me ka hoihoi ole ke nana aku i kona helehelena, no Eseparana, oia i ka inaina, o keia iho la ka mea i ikeia mawaena iho o keia ohana kaikamahine. Me ia ano iho !a o Eseparana i hoho ai me ka hoomanawanui ia auwina la, me ke kau no o ka buke maluna o kona mau ia-ha, me kona makemake iaia iho ame na mea apau e lioopuni mai ana iaia e hoopihplōia malalo o ka papaku o ka moana, oiai, aohe mea nana e kokua mai iaia, aohe no hoi he mea e haawi mai ana i kekahi mau huaolelo o ke atoha> bē mau mea ana i makemake loa ai ia manawa. i pono oe e hoomakaukau ia oe iho no ka hoi ana aku," I tvahl -a Konelia o ka pane ana ae iaia, "oiai o ka hapalua keia o ka Viora eha, a ke poeleele aku t\el, a iho no hoi o oe hookahi wale no ke hoi aku ana." (Aole i pau.)