Ka Oiaio, Volume I, Number 5, 21 June 1889 — Page 2

Ka Oiaio.

 

Olelo Hooholo a ka Aha Kiekie.

 

            He pai na hooholo ana a ka Aha Hookolokolo Kiekie e pili ana i na Kanawai i hooholoia e ka Ahaolelo, a i hoole ia e ka Moi. Iloko o ka hookui ana o na mana, o ka mua loa, ua hoao keia Aha Kuhina, e pulapu a hooweliweli aku i ko Kakou Moi, ma ka hoopaakiki ana aole he kuleana o ka Moi e hoole a ana i kona inoa, ke makemake ia oia e kau aku ma kekahi bila kanawai a lakou i apono ai. O keia kekahi mau hana hupo loa a ano kolohe paha, a ka Aha Kuhina a na Misionari i wae ai e hookele i ke aupuni ma ka pono a mamuli o ke kanawai. I ko makou koho iho he kolohe maoli no keia mau hana, e like no me ke ano o @ a hana i loaa ai ia lakou ka mana i keia la. Aka, aole makou e kamailio nui ana ma keia loina o ke kumu manao, e wehewehe no makou i ke kulana ike a ike ole paha o na mana elua, ka ike o ka mea hookahi ma ka Noho Moi a me ka ike o na mea eha e noho ana he mau Iune hooponopono aupuni. O kekahi o na mahae mua ana o ka Moi mai kona Aha Kuhina mai oia no kona aua ana i kona pulima mai ke kanawai e hookapakahi ana i na Kanawai a hookoikoi iho i na hoaʻloha Pake o kakou. I ka u-i ia ana o ka Aha Hookolokolo Kiekie, ua hiki ole i na hoa ke alo ae i ka hoopuka ana i na mea kue i ka pono kanawai, a ua hooholo ia iho la ua pono ka Moi, ua kue Kumukanawai ka oila, a ua ahuwale ka ike ole o ka Ahaolelo, naauao a naauao ole; o ka poe Ioea hoomaemae aupuni. He olelo hooholo hou keia i puka ae nei e pili ana i ke koho ana o ka Moi i kona @uuku, e ae ana i ko ka Moi kuleana e hookohu i ka mea ana i makemake ai i ke kuleana ole o ka @ o ke ake ana aku@.

 

            I kai kuleana. He aneane koe o keia poe Kuhina e olelo aku i ka mea kupono e hoomaemae ai i kona hope ke hele oia i kahi hooleina. Eia ka manao o ka L.K. Preston o ka Aha Kiekie, e pili ana i na hookohu a ka Moi, ma o ke kue ana a ka Aha Kuhina, penei: "Aole au i manao he mau kumu an@ kekahi me ia, (me ko ka Moiwahine o Beritania) ua ulu ae, iloko o na Keneturiaa, na rula e hooponopono ana i ka noho oihana ana ma Beritania Nui, a me ko na Kuhina mau kuleana ma ia mea, a aole he pili a ua hiki ole no ke hoopiliia maanei i kulike ai me ko kakou Kumukanawai. He mea oiaio loa, i na ka mea i kamaaina i Beritania e hoohanaia ana a e hookoia ana maanei nei, aole e kono ia ka Aha e noonoo i keia mea, no ka mea, ina aole ka Moi e hooko ana i ke ao a kona mau Kuhina, ka poe kuleana e ao aku ma na mea a lakou i manao ai ua kupono ia kuleana me lakou, hookahi wale no hopena, o ko lakou hoi hope aku a o ko lakou haalele mai paha i ka oihana. I koʻu manao, ua pilikino ponoi ka oihana Puuku i ka Moi, a aole he kuleana i konoia ma ke kanawai ma kekahi komisina a kakau paha e hookohuia aku ai, a e kono ana i ko na Kuhina mau apono ana aku." Pepeekue a kuapapanui ka ike o keia Aha Kuhina ma na mea ano nui e pili ana i ka pono a me ke ku i ke Kanawai o ka lakou mai nana. He ekolu o lakou he poe Ioea kanawai, a lakou i manao ai, he hookahi he kanaka haule mau ma na hana a pau ana i hoao ai, a oia iho la ke poo o keia Aha Kuhina. Ua @ike no ke poo, ka pauku a me ka @ o kela kino make, aole he wae ane, ua palaho, ua makapo, a ua hupo maoli no i ka hooko ana i ke ano o ka lakou hana a me ko lakou mau mana. O ka eha paha keia o ko lakou hili ia ana mai ma ka ihu e na ao ana a ka Aha Hookolokolo Kiekie, a i na paha ua ike io a i ole he hilahila hoi, aole la e i ala kahiko i waiho mai ai i ka oihana. Aka, he uʻa, aole he keonimana, ke hilahila ole la. Nolaila, o Colonela Keoki Makapolena ko ka Moi Puuku, a pela makou e kukala akea aku nei i ka mea i hooiaio ia.

 

Na Kumumana Kalaiaina.

 

            Malalo o keia poo makou e haku aku nei i ka makou manao Kalaiaina ponoi a mai lawe kuhihewa hoi kekahi poe, he manao keia no ka Hui Kalaiaina, a aole no he mea e pani aku ai elike me ka noonoo kuhihewa o ka makou hoa, ka Elele, a makou i kaunui ai aia ma ka aoao o na Hawaii Oiaio me makou, i ka noonoo akea ana a kuokoa hoi o na hoa a pau o ka Ahahui Kalaiaina Hawaii. Ua ike ole ko makou manao me ko ka Elele, a me ko na hoa e ae, he mea kupono e huki ka mea hookahi i ka lehulehu ma ke ano kaihi mana a lima nui paha. He kaawale loa ia mau ano hana mai ko makou noonoo aku. O ko makou ake nui e loaa i keia lahui ke kulana ike e noonoo nona iho, a e malama ia mea me ke kuokoa, a e wae i na manao alakai elike me ke ano kanaka makua, aole e hahai wale mahope o ka ka Peresidena o ka Hui Kalaiaina, a i ka Mr. Laiana paha, a hoa e ae o ka Hui i manao ai oia a oia hookahi @ noonoo wale no. Ina ua @ ka makou kalai ana a koho makou, a kapae paha @ lilo no ia he mea maikai @ O kou kuokoa a me @ ia kula@ make nei e ike. No na Palapala Kalaiaina, he mea oiaio, aole e pau ana a mea iloko o ka manao pepa hookahi, a he kuhihewa ke kahaha ana o ko makou hoa ma ka manao ana, e hooliloia ana keia nupepa i hookahi ana mea e haku ai a e mele ai iloko o ka nupepa i kela a me keia pule. He manao hemahema a ano hukihuki ia e moni na mea a pau i ka mana ai o ke ano hookahi wahi wale no, ke ole i awiʻi ia me kahi paakai a mea ono e ae, a e mikomiko ai, aole hoi e koekoe a lana mai iloko o ka naau o ke kanaka. Ua like ole ko makou manao me ko ka Elelo ma keia ano, he kumuhana repubalika kana e kukulu mai nei i ana no ke aupuni moi, ma kana kumuhana i hookomo iho ai i ka waha o na mea a pau o ka Hui e apono aku, a aole hoi on a hoihoi e hoololi hou ia ae, elike me ka manao o na hoa o ka hui, mahope o ka nau ia ana oia kumuhana nui a ka hoa kalaiaina e kuekaa nei iloko o ka Elele. Ina he maikai ke ano o ke kumuhana koho i na luna aupuni a pau, elike me ka ke alakai o ka Elele, alaila, he kupono e hoopau ia ka noho moi, a e hoomaka ke koho ana mai ia noho mai a ka makai hopu lawehala ilalo loa. He oia maoli aku no ke ano o ka hopena oia kumuhana, a elike me ka pouli o na noonoo i na hana o ka wa kahiko, lelehe nei makou, o ka hui makee alii, ka Halenaua, ka mea i makemake nui loa e kokua i keia kumuhana ma ka hoolilo ana i keia nupepa na lakou. Ke pono la no. No ke koe ana paha o ke kumu i na kipi ka la 30 o Iune, ka lawe ia mai i ke kumuhana e ka Elele, e holo a i na hiohiona a pau o ke Aupuni Moi, ma ka hopena aku o kana alakai ana, oia hoi,  ka hooko ana i ka mea i upu ia i ka la kaua wai o na la i hala. Aole o makou kanalua iki i ka olelo i ke akea, o ka mea kupono loa i ka lahui Hawaii, e hooikaika e hooko i na koho ana i ka poe makee i ke Aupuni moi, aole i na mea e kokua ana i ka hoohaule i ke kulana oia ano aupuni. O keia ka mea mua loa a lakou e makaala ai. E hoololi ia na kanawai e paipai ana i na mana o ke alii a ma ka mea kupono. E hoopau ia na kanawai e alai nei i ke koho kuokoa ana o ke kanaka, oia hoi, ke kuleana waiwai a loaa makahiki, a me ke kumuwaiwai o ke kanaka e kupono ai ke holo balota; koe wale no ka mea e hapai ana i ka naauao, ka ike heluhelu a me kakau. E mau no ka hookohuia ana o na Lunakanawai Kiekie ma ka lima o ka Moi, a o na Elele a me na Kuhina Noho o na Aloalii o na Aina e, me na Kiaaina o na Mokupuni. E kau ia i kanawai e koho aku ka Moi  i kona Aha Kuhina mai na hoa o ka Hale Kohoia o ka Ahaolelo, oiai o ka lehulehu iho la no ia, a na lakou e kaana na oihana aupuni elike me ke kuhikuhi ana o kela a me keia hoa no na luna aupuni o na apana, a me na koho ana o na luna auupuni nui malalo ponoi iho o lakou no ka hooponopono ana i na oihana o ke aupuni. O na mea ano nui keia i keia manawa, a he mau kumuhana no hoi, e lawa ai a oi aku ka palahalaha o ka wehewehe ana e pau ole ai i ka wehewehe hookahi ana. Aka, pela iho la makou e panee aku ai i keia mau kumuhana, a e wehewehe aku ai no hoi i ko makou manao e pili ana ia mau kumu, a na oukou, na ka lehulehu, na hoa Hawaii, e heluhelu a e noonoo akahele, a hooholo iho i ka mea a oukou i ike ai he kupono, a e kupaa hoi mai loli wale.

 

Ka Oiaio.

 

            AOLE i like ko makou manao me ko ka Luna Hooponopono o ka Elele, ana i hoopuka ai ma ka Poaono iho nei, malalo o keia poo ae la o kana manao pepa. Ua puhi nui oia a ua puhi mau, i kana mau Kumuhana Kalaiaina, o ka leo oi aku nae, ke koho ana o na mea a pau no na noho ana ma ka oihana. Ua kani mai hoi kana ohe, a ke palale mai nei, a oia hoi ua naha ka waha o kana ohe, a he elua leo e lohe ia nei-mamua he poe Hawaii wale no kona makemake, a ke ike ia nei he haole kekahi ana e hapai mai nei. Alaila, ke puhi-lua nei keia pu a ka Lunahooponopono o ka Elele. He ono no ke ko ma kona wahi, a he ono no hoi ka paakai ma kona wahi, a he manawahua a ono ole no hoi keia mau mea elua, ke hui ia a ai iho. Aole o ko makou Peresidena ana, e ake makou e onou a e huki i ka Hui Kalaiaina ma na kumuhana Kalaiaina, elike me kona makemake e hoike mai nei. He okoa no kona manao ma ia mea, a he okoa no ko makou. Ke hoolala nei ka Hui, ma kona Komite i ke Kumuhana a waiho aku i ka halawai, a o ka mea e hooholoia ana oia iho la ka ka Peresidena e hoike ai i ke akea. Me he la o ko Kaisara manao ka ke hoa e ake mai nei e hoohana ia maluna e ka Hui Kalaiaina Hawaii. E kakali a akaka mai, alaila ku iho kaua i ke kahua o ka paio mahope o ka ka Hui e kukulu ai, in a hoi, he aloha io kou i ka Hawaii, elike me kau e hoi mau nei maluna o ke Kumuhana hookahi i kela a me keia pule, ma na aoao a pau o ka Elele. Hoomanawanui.

 

He Powa Paha Keia Hana.

 

            UA ike makou i ka hele kino ana o kekahi mau mea a makou i manao ai, he mau haole hoaʻloha no makou, e ahi-ahi a e alailai ana i ka poe a lakou i manao ai e kokua mai ana ia makou. Ua manao makou he mau hoaloha oiaio keia no ka lahui Hawaii, elike me na olelo a lakou, aka, ke hoohua mai nei no na hana, aole he oiaio oia mau mea i oleloia, he hoaloha no ka keia mau hoa no laua iho, aole he mea e aku, a he DALA ko laua akua, aole he akua e ae. E kali iki no makou mamua o ka hoolaha ana aku i ke akea i ka inoa maoli o keia mau haole. Aka i na e lohe ana makou i ka hoomau  o keia mau mea i hoopalaimaka ia laua iho i na kanaka Hawaii, ma na akiaki kua ana, alaila, e puka ana ka inoa, i ike pono ia ai na mea huna i ke akea. He hoopailua makou i ke kanaka alelo lua, a lole-lua o ka naau, elike me ke kai i puhi ia e ka makani a kupikipikio, a ua lauwili oia i kona mau aoao a pau. O ka hana ana me keia, ka poholalo ana i ka hoaloha, ke kumu e kuleana ai makou e hoike ia lakou i ke akea, i alakai a i kuhikuhi no ia ano holoholona.

 

He Pane i na Ninau.

 

            AOLE makou i manao e pane akea aku i ka poe makemake lawe pepa a me na luna, aka, no ka nui mai o na leta e ninau ana, nolaila, i hookahi a makou olelo ana ma ke akea nei. He elua ninau: He hiki no anei ke lawe mai i ka uku pepa no eono mahina? He hiki no. Oluolu i na mea loaa mai, a hoomaikai aku. No ka make pinepine o na nupepa, ua hopohopo kekahi poe i ka lawe o poho lakou, a heaha la ka pane no keia? Eia: Aole ko makou kulana e hoopuka aku nei  i KA OIAIO, i like me ko na nupepa i make. He mau lilo palale wale aku no kekahi oia mau nupepa, a oia ke kumu i make ai. Aole no ka makemake ole ia, aka, no ka pakiko ole o na hookele ia ana. He nui ka poe minamina i "Ke Alakai a me ka Makaainana," o ka oi aku nae, ka mua o laua. Eia ko makou kulana, a makou i hilinai ai e mau ana KA OIAIO. 1. Kona inoa, 2. Kona Kahua hana; 3. Ke ano o na mea e hoolaha ia aku ana. 4. Lawe nui ia i keia manawa pokole. 5, Na makou no e haku a e hoonohonoho pu no i na manao o ka nupepa. 6. No makou ponoi aku ana no ka Papapai e hiki mai ana, a na makou ponoi no na hua kepau. 7. Aole he uku lilo maoli no ka Hale e pai ai, oiai ua lawa no i ko makou wahi ponoi. 8. He nui na hoaʻloha Hawaii. 9. Ke hoohalike ia me ko kekahi nupepa puka pule e hoopuka ia nei, no 2000 kope, he $100 a oi aku ko ka pule. NO ka @000a makou e hoopuka aku nei, aia malalo iho o hookahi hapa ponoi ko makou lilo aku. 10. Aole no makou e ae ana e hina a e kulai ia mai keia wahaolelo o ka Lahui. Nolaila e na makamaka mai hopohopo oukou i keia wa o nele auanei i na helu mua e puka aku nei, oiai ke pau loa aku nei.

 

NA HOOLAHA PILI OIHANA.

 

            M. Thompson, Loio a he Kokua ma ke Kanawai, keena ma ke kihi o Alanui Papu me Kalepa, Honolulu. E haawi ana i manao wehewehe kanawai a me na olelo hoohole kanawai i pili i ka hoike e waiho ia aku ana imua on a, ma ke kakau lima a me na manao i manao ia e pili ana i ka hopena o ka hana ana a ke kanawai. Ua makaukau e kakau i na Palapala Kanawai a pau, na Palapala Hoolimalima, Palapala Molaki, a palapala e i makemakeia e haku.

 

21y