Ka Oiaio, Volume VI, Number 1, 5 January 1894 — Page 1
This text was transcribed by: | Tatiana Maumausolo |
This work is dedicated to: | To my Mother, Lorianne Makalena |
NUPEPA KA OIAIO
“O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA ‘AINA”
BUKE V HONOLULU, IANUARI 5, 1894. Correct HELU @
Aloha no Hawaii.
Aloha no Hawaii
Ka moku oi ae
Hawaii o Keawe
Ka mua o na lii.
Hawaii nui a kane
E mau ke ea ou
A kau i kau mau manao
E mau ke eo ou.
E mau no kou alii
E mau kou kuokoa
E mau ke ea ou
Hae babi o Hawaii.
E kau e kau na hae
Maluna o kakou
Ka momi o na kai
Aupuni o Hawaii.
Hawaii imi loa
E mau ke aho e
E mau ka pule ou
A lanakila no.
Hakuia e
ALOHA AINA.
@, Hilo, Hawaii.
HE @ KAAO HAWAII
AUKAIEIE.
Kino Kamahao Iloko O KA nohu Ua-koko.
Kahulileole’a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii
‘a e Mose Mann no “KA LEO”
HELU I
@AKAKA:-E na makamaka, aloha-na poe i kamaaina me a me ka kanauna hou. Aloha @ Mamuli o na kono mai a @a lehulehu ia;’u e hoopuka moolelo no ka pomaikai o ka oluhelu, a oia keia Moolelo Hawaii nona hoi ka inoa e ae la maluna, a nau e ka heluhelu e wae, a kaana iho i makemake, a pauleheia oe i ka me ka mea nona keia moomai oni hoi oe,” no ka mea o nei hana ia o ka hone –o ka @ lilo i KA LEO, i hoolawa ia @ ou e ka mea heluhelu, a kona hopena, a e hoomaka @ e kamailio i ka mea nona moolelo].
@oleleia na kupuna kahiko o @hui kanaka o Hawaii nei, oia @ mokupuni he umikumama@. Ua lilo mea paanaau a waa na moolelo o na akua me auhau o na alii, a me na mo kano he lehulehu wale, ma ka a o ko lakou lolo, a pela no a lakou mau mele, a he oi aku noeau me ka poliuhu, ka ma@ o ka lakou mau mea a pau a’i mai a kakou aku na hana@, a e like me ko lakou ano mai ai ka mea nona keia na@ O kela aina awaawaa o Wai@ Hamakua, Hawaii, nona @ pali kaniana i holo i ke me@ na ‘lii
@kai Waipio he alolua na pali poai a puni-a hapa makai @oi i ka pii’na o Koaekea @a hoomau i Kaholoakuaiwa,” @kea, he kane, a o Kaholo wa kana wahine. He mau papa iaua no ia awaawa o io na makua a me na kupuna i no lakou hoi na pali hulaana. @ iho laua me ka ano hoao [ma@ kane a wahine. He pili kane a kaikuahine nae laua, ma o hanauna o na makua, ua laua mauka o Waipio ma kaapaia o Ulu, he wahi makai i e na malihini.
@a la opio no o ko laua noho @ hoike mai na @ haeiki o Kaholoakuaiwa; nolaila i ka olelo iho la laua me ka hoe o ko laua manao ana, a oia a Koaekea i olelo aki ai i kawahine: he nani hoi k@ e ka’u ne, ke hoike mai nei kou mau @elena e hapai ana oe, a i hanai he keiki kane, alaila na’u @ i kona inoa, aole no hoi e ku i ko kana mau makuakane ana paha ka hanai ana, a aole kekahi poe e ae i pili ia kaua, hoi, i hanau mai a he kaika ame, alaila kapa iho no hoi oe i @oa ma kou aoao.
@ wahi a kaua wahine.
like me ke ano mau e ka wahine hapai keiki, i ke kokoke ana e puni; oia hoi ua la e hanau ai, ua hoomaukaukau iho la o Koae kea i na p@ kapa no ke keiki, a ua hele aku oia imua o kona kaikuahine ponoi oia hoi o Pokahi a me kona kaikoeke, oia hoi o Kaukini, maluna aku o Waipio a me Waimanu, a he wahi hoi ia na ia mau kupueu i noho ai a aloha: “I ka uahi manu a Kamaino.: Nolaila, aole no hoi he mea hewa pau e ka mea heluhelu ke hooheno iho:
“Ike ia Kaukini he lawaia manu,
He upena kau i ka noe ko Pokahi,
Ua hoopuni i ka ohu na Kikepa,
Ke na’i ala i ka luna o Kaaowana,
O Kauahi ke kapeku e hei ai,
Ka i’a manu o Puawalii,
O ke ‘lii wale no ka’u makemake
O ka luhi o mana me ia nei
O ko makoo lealea no ia, ua i-ke-a-“
I keia manawa a Koaekea i hiki aku ai ma kahi noho o kona kaikuahine me kona kaikoeke ua pa e mai la ka leo mahamaha o kona kaikuahine me kana kane:
“Mama wale hoi na wawae o ka hele ana mai nei?
Ae wahi a kona kaikuanane la Koaekea i komo aku ai iloko ka hale, ua uwe ae la kona kaikuahine me ka leo nui, a he manawaia ne i o lana man waimaka e pulu ana i na lihilihi, aia i keia wa, a laua nei e uwe ana, oia no ka manawa a Kaukini i puka aku ai mailoko aku o ka hale, a hele aku la no loko o ka ululaau, nahele me na pali kahako o uka o Waimanu, ma ka hana i maa iaia he lawaia manu no ia kuahiwi, a no ka wa pokole loa, ua hoi mai la oia me ka auamo manu, a hiki ma kekahi hale okoa e aku o laua na awiwi koke oia i ka ho-a ana i ke ahi me ka kau ana i na pohaku “eho makaia” i maiau ia, a e like me ka nui o na pohaku i ho-o aku au iloko o ka manu.
I ka pau ana o na manu iloko o na ipu “puholo,” ua hoomakaukau ia mai la ka ai me na mea ai e ae he nui wale. Mahope iho o ia wa ua lawe aku oia i keia mau mea oi a hiki imua o ke alo o kona kaikoeke, a pane aku la oia me ka lea ohaoha, e hoopau i ka awa, he makamaka make, o ka @ mamua, o mahope aku ka huaolelo, a ne keia huaolelo maikai, ua hooko ia ko Kaukini manao.
I ka hoomaka ana e lakou nei e ai, aole i pau ka manu Uwa’u hookahi la Koaekea, kaua mea o ka momona o ka manu, mahope iho o ka lakou paina ana, ma hoopuka aku la o Pokahi i kana oleloo i kona kaikunane:
Heaha ka huakai o ka hiki ana mai nei e ko maua hanau mua?
I ku mai la au i aolua, no ka mea, ua kokoke loa ka wahine a kaua e hanau.
I ka pau ana o keia mau olelo, o ko lakou nei liuliu ae la no ia i ka hele, a ia lakou i haalele aku ai i ka home noho kuahiwio Kaukini ma, ua hele mai la lakou a hiki ilalo o Waipio, aia hoi, ua kupu ae la ka manao iloko o Pokahi e hele i ka lihi kahakai lau lima-a opihi hoi, nolaila, ua olelo aku la oia i kona kaikunane a me kana kane e pii e aku olua mamua, a mahope aku nei hoi au e pii aku ai, e hele ae hoi au ma kahakai i wahi lau limu, malia hoi he ono ka opu keiki i kahi mea pilikia la, e aho hoi ia ua kokoke.
No keia mau olelo a Pokahi, ua lilo ia he mea maikai iwaena o lakou, a ua iho aku i ao Pokahi no kahakai, e hele ana hoi ma na wahi paala a me na pali kahakai o Waipio me Waimanu a hana iho la oia e like me kona makemake, a ohi mai la oia me na lau Lipoa, a ike oia, ua lawa kana mea i makemake ai, nolaila, ua ukali aku oia mahope o ke ala pii kuahiwi a kana kane me kona kaikuanane e hoi la.
O keia alanui a lakou e pii nei he alanuila ma ke kahawai wale no e pii ai, e a’e a’e ana maluna o na pohaku me na piha-a moe wai o uka, a me na kumu wa-i-hi, a he kuono loa keia wahi iloko o ke kahawai o Waipio.
Ia Pokahi i hoea aku ai i uka e Ulu, ka home hoi o kona kaikuna@ kana wahine, o ko Koaekea ma hiki ana iho no ia, oiai laua e lawelawe mai ana ia Kaholokuaiwa e hoomaka ana e mahumahu, no na kuakoko e hakoko ana me ke keiki iloko o kona opu a ma keia ano, ua akahele iho la ko Pokahi lawelawe ana aku i kona kaikoeke me kona mau waimaka e haule makawalu ana ma kona mau papaliua.
KA HANAU KAMAHAO ANA MAI O LAUKAIELE ME KONA HANAU MUI I KAIMUNANE.
I keia wa e nahunahu @ Kahoioakuaiwa ua @ mai la ka @oaina, me ka nana @ ole ia iho no nae o ia mea, a aole no hoi he mau ouli a ano kahoaka e ae e haupu ae ai he mea kino pahaohao keia, ua kapae loa ia aku ia mea me me ka hoomaopopo ole ia aku aka aia nae ke nana ia mai la e kekahi mau mana kupu@ e hoolilo i kino ano kaikamahine lao nahelehele noho kuahiwi, nolaila ua lawe ia aku keia mea e Koaekea a hoolei ia aku Ia iloko o ke k@owai I hoopunana iho ai o ka Punonu Ua ko ko maluna o ka wai me he onane ala no ke Akua, a oia hoi kau e ka mea heluhelu e huli aku ai a nana i ka olelo o ka Buke Nui, “hoopunana iho la ka Uhane o ke Akua maluna o ka wai.” aole anei ua like loa keia moolelo me ia?
I keia lawe ia ana o ka inaina e hoolei i ka wai, ua “hohia”, aku la na pono lai Lipoa apau e kela mana eepa i ike ole ia e Koaekea ma@ iaia i hoi mai ai a hiki i ka hale, ua lohe ia aku la he halulu iloko o ke ao polohiwa, a poha mai la na leo ne-i nakolokolo o ka hekili, me he la ua kokoke mai i ka hopena o na mea ola uhane a pau, ka uwila hoi e hu’epau ana i kana hana ike, a he ku maoli no i ka weliweli a me ka hoomakaukau na hiohiona a ke Akua i hoike mai ai ia mau minute.
Ua hoomau i akela mau haawina mai ia manawa aku a hiki i ka uhi ana mai o ka po, a o ka lima ia o na po o ke kau ana o la mahina, a o ka po ia o Kukolu, ke hela ia mai ke ahiahi aku i kau ai o Hilo, a oia ka kou mea kakau i hoo amanao ae ai i keia mau wahi lalani mele:
“Na po mahina keia
E hoomanao ae ia Hilo
Kukahi, Kulua, Kukolu,
O ka ua-koko kai ka moana
O ka punohu ola i ka wai
O ka’u ia la i lohe oe.”
I keia manawa a ka hekili a me ka uwila e nakolokolo nei a mao ae, he wa ia no ke kuakoko e amamau ana, a oia no hoi ke kuakoko hope loa, aia hoi ua oili mai la he keikikane maikai, me ka maalahi loa o kona mama, a hanu ae la oia i na ea o keia ao, a ua piha loa ia ka makuakane o ke kamaiki no ka oili ana mai o ka mea ana e hiaai mau ana i kelaa me keia manawa, a no kona makemake no hoi o hooko i kana i olelo mua ai i kana wahine.
Aole wale oia koi komo iloko oia haawina, aka o lakou no a pau, a mahope iho o ka makaukau ana o na mea a pau, oia ka manawa o Koaekea i kana iho ai i ka inoa o ke keike=i o Hiilawem a oia ka mea i oleloia ai, “hoaiai ana ka wai o Hiilawe iluna.”
Mahope iho o ka hoomaemae ana o Kaholoakuaiwa, ua ulu ae ia ka manao iloko o Pokahi e noi aku i kona kaikunane nana ke keiki, a no ka hiki ole iaia ke uumi iho i kona manao, nolaila, ua noi okoa aku la no oia imua o kona hanau mua, me kona manao kuhihewa e hooko ia ana la hoi ia makemake ona.
Aka ma kahi o ka makemake no ka hookoia o kana mau upu ana, ua pane mai la o Koaekea: ua nele oe e kuu kaikuahine me ke kane a kaua i ke keiki ole; no ka mea, ua hoopuka mua au i ka’u olelo paa, i hanau mau auanei ke keiki a ke keikikane aole auanei ia e lilo aku ia waho, aka hoi, i hanau mai a ke kaikamahine, aohe olelo ana.
No keia mau olelo a Koaekea ua pane aku la kona kaikuahine i keia mau huaolelo kaukau ku i ke aloha me ka heleiei pu ana o ka waimaka.
Heaha la hoi auanei, he nani hoi ia, ma ke alo aku ia no hoi ka hua noi a nele mai la no hoi, aole o’u o ka mea i pili ia oe, eia ka mea aloha o ke kane a kaua, ka mea i hele mai nei mahope o’u, oiai o kakou pu iho la no kai ike i ka la pilikia o kuu kaikoeke.
E kuu kaikuahine he mea oiaio kau e olelo mai nei, a i hapai hou aku keia ma keia mua aku, a i hanau mai ke keikikane a kaikamahine paha, o ke keiki ia, aohe ou mea e nele ai. I ka pau ana o keia mau olelo, ua lilo ao la oa o mea maikai mawaena o lakou.
Mahope iho o lka pau ana o na papa olelo ana mawaena p Pokahi ma, ua hoomanao ae la oia no kahi lau limu ana i lawe mai ai na kona kaikoeke.
Nolaila ua kii aku la oia i kana eke limu a lawe mai la a mua o ke alo o kona kaikoeke, lu iho la iloko e ke poi; i nana iho ka hana o ka Opihi wale no ke ahu ae ana, aole hoi ka Lipoa.
No keia nele, ua nihao ae la oia: eia iho nei la hoi ihea ka limu Lipoa?
Malia paha ua ai hele mai nei no hoi oe i hoi mai nei?
Aole, wahi a Pokahi a hoomakaukau iho la oia i meaai na ka opu keiki , a i ka makaukau ana, ua ua ai iho la lakou.
Mahope iho o ka lakou paina ana na hoonanea wale iho la no lakou me ka piha hauoli no ka malihini hou.
Aole auanei ke ninau iho la oe e ka mea heluhelu i kahi o kela limu Lipoa i nalewale honua ai mailoko ae o kela eke a @ ahi? ke ae aku nei ka mea kakau ua laweia kela limu e ka mana kupua o Hinauluohia, oia no hoi o @sea, he wahine ku-a waa me kona mai kaikunane Kumokuhalii, Kupaaikee, Kupulupulukanahele.
He ohana lehulehu keia mai Tahiti mai, he poe na lakou i noho na kuahiwi o keia Pae Aina a kupa. Ua ike ia no ko lakou moolelo mamua o keia moolelo kaao Hawaii, a oia ka mana au e ka mea heluhelu e hoomaopopo iho ai; “ke Kahulileole’a o ke kuluaumoe.” Ia lakou no e nanea ana me na hoohialani olelo, aia hoi ua loaa iho la ia Pokahi he haawina ma ka hihio: “ua hele kino mai la kekahi wahine ui, ili palauli [ili kou], ua piha pu kona kino i na lau nahele aala hihiu o ke kuahiwi mai ka piko o kona poo a hala ilalo o ka poli o kona mau wawae. Ia ianei i ike aku ai, ua eehia iho la oia aka pa e e mai la no uae ka leo o ua wahi ie nei; “ua ike au i kou nele ana i ke keiki mai kou kaikunane mai, a na’u no e haawi aku i keiki nau. Nolaila e ala koke oe a hele e nana ma kahawai, a aia maloko o ke kahawai nui, kahi hoi i hoolei ia ai ka inaina o ko kaikoeke eia hoi maloko o ka Punohu Ua-koko e halii pono ana iluna o ka Hiwai, e lohe aku no oe he leo keik e uwe mai ana, a oia mea au e iole aku ai, e hoomanao iho oe, oia kau hanai e pomaikai ai oe me kau kane ma keia mua aku, a e kali oe a hala na anahulu ekolu ma kela kahawai, a na’u e kuhikuhi hou aku ia oe i kahi e malama maikai ai iaia, a o kela lau Lipou au e haohao nei, aia no ia me ua mea la a’u e olelo aku la ia oe, a mai hai iki oe i keia mea i kekahi poe e ae, aole i ko kaikoeke, aole hoi i ko kaikunane, i ko kane ponoi wale no, e hoolohe i keia, a o halawai no na pomaikai me oe.”
I ka pau ana o keia mau olelo a Hinauluohia me Pokahi, na puiwa koke ae la oia me ke kahaha nui o kona noonoo, me ka nalu ana iloko iho ona, he noho wale anei no hoi a o ka inahine wale no hoi koo, akahi no a loaa ia’u ka hihio, o ka lihilihi kai pili iho, e ala ana no ka manao a loaa hoi keia haawina, a no keia mea, ua hai malu aku lka oia i kana kane ma kahi kaawale o laua wale iho no, a oia ka kana ka kane i pane mai ai.
Ina pela, ua pomaikai kaua i ka kaua hanai, ola no hoi ko kaua mau la elemakule, nolaila e hele koke i keia la me ka hookaulua ole, e hooko pololei oe i ke kauoha mai a ka po.
Me keia mau olelo maikai a ke kane, ua ae koko aku la kana wahine, nolaila, ua hele koke aku la oia a hiki ma ke kae kahawai, ua honi mua aku la no nae oia i ke ala lau Lipoa, me ke kau mai o na hali’al’a aloha imua ona, a iaia i hiki pono aku ai ma ke kiowai, a iaia e nana pono ona ia luna o ka iliwai aia hoi, he manawa pokole ku ana ka Punohu Ua koko iluna o ka ili wai, a lohe pono aku la keia he leo keiki e uwe ana iloko o kela Punohu Ua-koko.
I kela manawa pu no hoi i haluku pu mai ai me ke kiowai, me he mau mea kino kanaka la e auau ana, a ua lohe pono aku la no hoi oia i kekahi leo ano wahine e oli ana:
“Aia la o ka maka o ka Uwila
Maka onohi ula i Keaopolohiwa
He malihini na ka Punohu ULa
Na ke Anuenue me ka Ua-koko
No ka lewa ana me ka lewa lani
He kama nau e Liawahine-e iho-e
E iho e Laukaieie e Laukaeleula
E iho e Hinauluohia
Kuu mai ou kino ala o uka nei la
o---“
I ka lohe pono ana aku o Pokahi i keia mau lalani mele e oli ia mai ana, ua k helehelena me ka eehia nui, a ua haupu koke aku kona noonoo i keia mele me ka hikiwawe loa o kona hoopaa ana, aia nae kona noonoo ke paulehia ala maluna o ka mea ana e ike nei, me kona manao e lawelawe koke kona mau lima, a oia hoi kapa i hoomanao ae ai, he oiaio na mea ana i ike a i lohe ai ma ka hihio.
He manawa loihi keia a ianei e nana nei, aole no hoi i ukali mai kaua kane mahope, aole no hoi kekahi mea kino kanaka e ae, a iaia no e nanea ana, ike aku la oia i kekahi kumu Ohia nui e oili ae ana mailoko ae o ua kiowai nei me kona mau iaia me ka lau i hele a luhiehu i na pua lehua, ke hele aia a ula pu ka ili o ka wai ke nana aku, a ike pu aku la no hoi oia i na manu Iiwi ai pua lehua e pohai ana mawaho ae o na lala o ua kumu lehua nei, ke hupiu ia ka ula o ko lakou mau hulu me ko na pua lehua. Auwe ka nani e-!
Ke ninau iho la paha kou manao e ka mea heluhelu no kaie mau ouli hoopahaohao noonoo, a oia keia e kekahi kino pahaohao ia o Hinauluohia, a o ka wai o ka pua lehua aoi ka waiu o ua kaikamahine ala iluna o ka iliwai.
I ka wa a na manu Iiwi e pohai ana ma ua kumu Ohai nei, me ko lakou mau leo e hone ana, he manawa pokole, ua emi malie iho la ua kumu laau Ohia iloko e ka wai a nalo pu aku la na mea a pau a Pokahi i ike ia, a lele aku ia no hoi na namu Iiwi no ko lakou mau home noho kuahiwi, a o ko ia nei ku ae la no ia hoi me ka piha hauoli nui, a iaia i hiki aku ai i ka hale, ua ninau koke mai la kona kaikoeke:
Kee-a hoi ua hele ana au.
I ka nanea wale aku no hoi i ka nahelehele i ka hele hoi a lipolipo a ka Palai me ka Akolea, i ka holo mai hei kekahi a ke ala o na launahelehele, oia no oe o ka ipo la. Kai no la hoi ma ko maua uka walo no keia me ahe ala, eia no ka hoi ua ala ia nei.
Ua hoomau aku no o Pokahi i ka hele ana e makaala mau ma ua kahawai nei; kahi hoi i hoike ia mai iaia ma ka hihio; a oia hoi na lalani mele o na makahiki i kaa hope aku nei, e hooheno ae nei i ke kumu o ka hana:
I hihio iho au e moe
Ku ana o Hiku i kanahele
Me na Lehua i ka lima
He mea oiaio ko Pokahi hoolohe ana i na olelo a pau a Hinauluohia me ka hooko pono ana i na la a pau, oiai e loaa io mai ana iaia he keiki kino kamahao mailuna mai o ka ili o ka wai, ka mea hoi nona na kahiko wai like ole ehiku. I iaia no hoi e makaala mau nei i na la a pau, he mea e ka loli mau ana o ua mea kino kanaka nei iloko o ka Punahu Ua-koko. I ka po mamua iho o ka pae aha o ua anahulu ekolu, ua hiki hou mai la ka olelo kauoha a Hinauluohia ia Pokahi ma ka hihio, e lawe aku ana oia i ua mea kino kamahao nei ma ka hale Pokahi me kana kane o Kaukini maluna o Kaauwana, nolaila, ua ala ae o Pokahi a olelo aku la i kana kane e hoi laua i ko laua wahi ponoi, a ua holo like ia manao ia laua, aia i keia wa a lana e olelo nei no hoi, ua hala mua aku la ua mea nei nona keia moolelo mamuli o ka mana kupua e na kino lehulehu o awe ia kau la na’e a ma kahi i kapaia o “ke kiowai kapu o Haiwahine,” aia no ia aia no ia wahi ma Waipio, na ko laila poe kamaaina e hoomaopopo i keia wahi.
Ma keia ahai ia ana aku o ka mea nona keia moolelo no ke kau wahi hou aku, na olelo paa iho la o Hinauiuohia mamuli o kona ano mana e waiho i kela limu Lipou mauka o kela wahi i kapaia o Ulu i mea nana e hoike mai i ka poe makaikai mauka oia wahi kaulana o ke kahawai o “he-ha Waipio @ ka noe,” oia kahi i oili mai ai a Laukaieie-ke kino lau nahelehele na mau ka pii ia o kela wahi e ka poe kaahele.
I ka makaukau ana o lana nei no ka huli hoi: ua ui aku la laua i ko laua hanau mua, a ua lilo no hoi ia he mea maikai ia laua; a mahope iho o ka pau ana o ka lakou panai aloha ana, ua kaha aku la laua nei hoi.
Ia laua nei i hookokoke aku ai, me he la i nai-a ae na maka o Pokahi, i huli ae ka hana, e ku mai ana ka Punohu Ua-koko i ke kiowai kapu o Haiwahine; ua halii koke iho la ka eehia maluna ena.
O ko Peresidena Dole ola kino iloko o keia mau la aole he maikai ua holo lio ae oia ma ke kakahiaka Poakolu nei, no ka hooikaika ana ae i ke kulana o kona ola kino.
Ma ka Poakolu nei, u ahoopai ia o W.H. Kamaki. Luna Alanui o ke Aupuni, no ka hewa lima ikaika, a me ka hakaka, i ke kino o Mrs. JK. Iaukee, he $10, a me na koina.
E like me ka makou i hoike mua aku ai, e puehu e ana kekahi koo o ke Aupuni P.G., eia la, ua ike ia ka inoa o Mr. F M. Haki, ka hope Peresidnea o keia Aupuni, e holo ana i Kaleponi.
OLELO HOOLAHA.
E i8ke ananei na kanaka a pau, owau o ka mea nona ka inoa ma alo iho nei, ka hoolaha aku nei au ma ke akea. I ke poe a pau e noho ana maluna o na aina o ka Moi Kalakaua i make, Ko’u mau aina ponoi, a me na aian e ae O’u, ma ka Hoolimalima i hanaia mawaena o oukou a me Mr. J. Paakaula. Ma keia ke kauoha ia aku nei oukou a pau e hele mai imua O’u. O na hookaa ana o kela ano keia ano, me A’u wale no ia, aole me kekahi mea e ae. Ke kanoha hou ia aku nei oukou, i ko oukou wa e hwlw mai ai, e lawe pu mai i na Palapala Hoolimalima a me na bila o ka hookaa hope ana no eone malama mai keia la Umikumamaono aku o Okatoba, 1896, a hiki i ka la Umikumamaono o Aperila 1894, na makemake no hoi au e hui pu me oukou, i ka la @ o kela malama a me keia malama i hai ia ae la maluna. E hoolohe i kela leo kahea. Keena Oihana ma Haunakaha, @ a ke kulanakauhale o Honolulu.
MOIWAHINE KANAMAKE KAPIOLANI, Honolulu, Oct. 16, 1894. @
KAUKA
Wong Nin Ching
(AKINI)
Alanui Hotele Heia @
KAUKA LOEA O KA AINA PUA
Ua hiki ke hoola ia kela a me keia ano ma’i, mai ko ua kane, wahine a me ua keiki liilii. O na ma’i kane ua hiki loa ia ke hoola ia, a pela po hoi me ua ma’i puuwa a me na ano ma @ no a pau, pele pu hoi na ma’i lele. Kotera, Hehe @, Piva Lenalena, Lepera, Maialii. Ua hiki ke oki a hoola i na palapu o ke kino me ka oluolu loa me ka hoomaemae pu ana @ koko ino. Ua hiki i ka @ ke hoohemo i ka lepo paa, me ka hoohemo ana ina keiki i ka wa e nahunahu ana me ka poino ole. He laau ua kekahi no ka hooponopono hou ana i ka waihona keiki, a i ka wa e inu ai i keia laau; e malama loa ia ua lala o ka inuana, e loaa no ke keiki i ka poe i loaa ole he keiki mamua aku.
E naue mai i ike maka, he pomaikainui keia no na makemake i hoonele a me a haawina @ loa.
E hauoli no au ke ike aku ina maka maka e kipa mai ana e kuka pu me a’u ma na ano a pau e pili ana i ka oihana. E ki a mai o ka poe i hooluuluuia me na haawina pilihua a ka mai a @ a hoo@ aku.
KAUKA WON NIN CHING. (AKINI)
NUPEPA KA OIAIO
E HOOPUKAIA ANA E
KEKAHI HUI HAWAII PONOI
I kela a me keia Poalima.
K auku o ka nupepa hookahi: No eono malama $1.00, no hookahi makahiki $2.00
KUIKE KO MAKOU HULA.
He uku emi mai no hoi ko na hoolana oihana, ua hana kaiopa na hale i uai o kela a me keia ano. O na hoolaha mai na apana mawaho aku o ke kulanakaua hale nei, e hooana pu ia mai ka uku.
E hoouna ia mai na manao ma ka inoa o John E. Bush (Ailuene Buki), a na kauoha nupepea a me na hookaa dala a pau ina ka inoa o ka Puuku John Kapemawalo Prendergast.
JOHN E. BUSH, LUNAHOOPONOPONO
JOHN K. PRENDERGAST
PUUKU
ROBERT W. WILCOX
HE MEA ANA AINA
O ka poe a pau e makemake ana e ana ia ko lakou mau aina ma Honolulu nei a me na wahi e ae a ka Mokupuni Oahu nei, a me na Mokupuni e ae. E hele ae ma ke Keena o ka nupepa KA LEO a me “Ka Oiaio,” ma alanui Pa’i Palapala: a i ole ma ka Bele Telepona 245, no ke kuka ana i ka uku. He oluolu ka uku no ke ana ana i na aina
Elia Kaululaau. kauka Hana Niho
Ua hiki ke huki ina Niho me ka eha ole iloko ka manawa pokole loa. He loea me ka noeau ina ka Hoopina ana i ka niho me ke Gula Kala a mea e ae paha. He akamai lua ole i ka Hana ana i na Niho Kui o na ano a pau.
He Mikioi ka Hoioi ana ina Niho. He palanehe kona mau lima ma Kana mau mea nana Niho o na ano Hou loa i loaa mai nei. He oluolu no ke kukai olelo ana no kona ukuhana.
O ke kanaka Hawaii hookahi wale no keia mailoko ae o ka huina o 10, 000 kanaka i loaa ka Loiloi Kauka Hana Niho mai o ke Aupuni Hawaii, mamuli o ka ike ana a na Hoa o na Papa Ola i kona akamai maoli ma keia Oihana ano ani.
E Ikeia kakou Hoa Kanaka o kipa hewa kealoha ia lakou nei ae.
Keena Hana maluna ae o ke Hale Hana Pu i ke kihi e Alanui Moi a me Betela Puka komo e pii a iluna o ke Keena ma al., Moi @ @
Hoolaha Waiwai Nui.
NO KA
Laau hoohapai Keiki kaulana loa a Kauka Apana.
I na makemake a me na hoaloha i hooneleia i ke keiki i ka waiwai makamae loa hoi o keia ola ana. He eha makahiki e ko’u noho ana me ka’u kane aole nae i loaa ka maua keiki. Na ko’u ike ana i ka hoolaha a Kauka Apana, no ka LAAU HOOHAPAI KEIKI ua hole a’u a hoike aku la i kou makemake ia Kauka Apana no kana LAAU HOOHAPAI KEIKI, ua haawi mai la oia ia’u i na laau ala, ua hookoia ko'u makemake mamuli o kou hapai ana a hanau a oia ma ke ola nei i keia manawa. He @ a lehulehu loa ka poe i @ i keia laau, a e loaa ka lakou mau keiki.
Ke kono aku nei au ia oukou e ou mau hoa o ka aina kulaiwi e hele ia KAUKA APANA na ALANUI MAUNAKEA no kana LAAU HOOHAPAI KEIKI KAULANA LOA.
MRS. KAUHANE Kawaihao, Dec. 18 th , 189@ @