Ka Oiaio, Volume VI, Number 7, 16 February 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

Unnhiia e Mose Manu no "KA LEO." Hao ke kai pau na jnea aloha, Hui-bui-akolea be Kerei Makaniteoe. i na ui nohea o Lehn» a me Mana, Kauai; Pupuhi-ka-i'a o-ukoa i ka aiwaiwa o Hawaiinuiakea. Manauli o keia mau haawina hoanae aoonno e uluka ana iloko o na mak'ia o ua o]tio nei. ua kanaenae ae la o Hatain i ke mele hoala hīamoeo ka laua kama: E.mal» ka honun i ka po He hiamoe no kuu kama Aia a lioolale mai ka leo o ka manu K ala oe e Ka6nohiulaokala Ka oiwi maoheohe o ka La Ka popon' ula o na maka o ka La E uioe ana i ka Hikina a ka La I ke kukuna a ka La i Haehae la e— e a—la I keia mele hoala mua a Halalii 1 aia \ia ui nei ke oni ae la tne ke kikookoo a»<i o kon.i mau lima we na wawaia, a pakui hou aku la o HaLaiii i keia mau laīani mele hoala hiamoe o ka laua iulii: E al i oe e ka La hiki, e ka La hele E ,kr. L* kikiki —koehaeha Ke kowelowelo 'la i ka iii kai Ke hiiia mai la e.na manu o Kaula E ka Iwa anai maka o Leinoai I ka poh walea o Lehua la e—e ala, E alae Kawelonaakalailehu —a- ; Ma keia mele hope, ua dla mai la J tia opio nei me na hiohiona hi-o,j me ke a-u ana ae o "kona ajau ma-; ka ma o a maanei, nie he 1a E ake aku.ana ka manao a e ike I ka anx.i kohi Itfa i ka puuwai. a mamuli o kmia nele, ua kulou iho la oia ilalo, a hoi ae la kona noonoo a ka houpo, knkai olelo me ka puuwai, a ae la i kana ukana he waimaka.. I ka mao iki ana ae o ua kuakoko a ke aloha e hooluhi ann i ka nui kino o U9 opio neJ, ua puana ae la oia i keia mau mamala-olelo itnur. 0 kona inau makua me kM leo mahe a akaheleE o'u makua aloha, he mea malihini a-ku no hoi i ka hoehaeha naau, ko olua ike aua mai la'u. k<» oi.ua luhi hookahi e haawe ia ana e keia mnu haawina anoe; he oiaio, ua punia au i ke aloha i ke kino o kekahi kaikamahine ui, i halawai mai me a'u ma ka moe Uhane; a o ka'u wale no e hoike aku nei ia olua e o'u makua aloha, ina crle au e ike koke ana i ke kino o ka mea a'u i aloha ai, a hala ka wa pono; alaUa, e nele no aua»et oltfa me na hauoli o ka noho'na kamalei, ka puuh«nua hoi a oloa i ske nui ai no ko olua mau la kani koo; i ka pau ana o keia mau olelo a ua opio nei. u« noho mnmule iho la oia a na ka waimaka no e heie; ea, loaa D">no io aku la ua opie nei 1 ka ihu-pani o ke kai loa, ke hoeueu ala i ke kumu o ka hana. | ■ Mamnh' o keia mau hnawina ho-1 ooihhua noonoo, a māmuli hoi ke ' kahi o k« kuailo okoa mai no o ko| Kawelonaakalailehua mau helehe-: lena waianuhea i ka hana nui e loku j ana iloko ona; na hea.lele iho la oj Kawaihoa i ua luhi nei a laua e ho-: ulala ia ana e na he nui, a j holo aku la maluna o ka waa a pae i Papaen-»ena, ma Waiinea, Kauai;: a me ka hookaulua ole ih<\ ua mo- j kio pololei aku 1» keia i kona mau kapuai. no ka ilina e kana huakai: alo ehu kai 1 ko ia nei hoea ana akn, ua pa-e koke enai la no ka leo kahea o kn-; maaina: be tua —i, mama wale noi ' kau huakai ? Ae, i kii mai la no au ia oe. e haele ae kaua i ka pihuia o ka hanai a niaua; wahi a ianei, uie k.i hy!i pu ana aku innia o ke kahnna. Ae, wahi a Kukalakamanu i pa j nai aku ai; heaha la nuanei hoi e| nhaele aku'ana kaua, e kamau wa ■ hi ai mua no n:ie kaua a hele aku;! no ka m<*a, he loa ka huakai. j Me ka hookuanui olelo ole aku, \ia iho iho la ka pii ka heina, j aole no hei i etno o ko laua nei ma-1 ona ae la no ia, a haele aku la no ( kahi a ka waa e Kvi mai ana; i no a kue-ne pono iho bo laua neil mau wahi apahu kiijo, o ka panee : aku la no ia o ua wahi hale lewa j nei o laua me k.» piipii wahi kai ole. { īa hua no e walea ana i ka pa-j hee o ko lana wahi halelana. aia; hoi, ua haliwa' niai la laua nei me! ka mal;am naulu o Niihau;%a ktia-1 kea-pu wai Js k» moana J ka yuhi'a |

e ka makani, ine he la, ua pahola , mai ka nohea Poliahu ī kona ivanij maluna 0 na ale kupiknnki o o ka ,: mo'an», ka hele a aai o ke keokeo. i | (J ko lnua nei wahi hale lewa hoi ke pā'alewia hcl« ia aia i o a ia nei, 1 me he wahi opala ala, a mai hto nahß laii» i luaahi ?i,i ka niakani.' e walo no ka hao ana akū a Mi kiojolehUa noho ana laua 'nei i Lehua. ; ; ' ' : I nnna aku ka hana o lana nei e naauauwa mai ana no ua keiki ne.i nona o Lehua, a e milama aku anaj .hoi kona kahu wahine ine na manu iaia, aka t aole no nae oi ala wahi mea a maliu "mai; a oia ka Kn- j waihoa i pane aku ai i ke kahnna#j ke ike aku la oe i ua hanai nei a ; maua ? : ■ Ae, wahi a Kukalaakaaianu i pane aku a:. , I ko.laua nei hoea ana aku j i kahi a ka ma'i e honpoluluhi ia i ana me na nooiioo he nui. u"a nana . pono iho la ke kahuna a liulio, ua ■ 'nini iho 1p oia he wai iloko o keka- j hi DOi, me ka hookuu ana iho he ; elua man wahi pua Lehua, a huli i ae la a pane aku la i na makua o ua opio nei: e hooneenee inai i ka : a kakou ? I ka napa pono aiia aku o keia j mau huaolelo, ua ano mao iUi ae la ; ua opio liei. a liuli pono mai la kona mau uoaka imua oke kahuna me na waimaka e haloiloi ana, a j pane hou mai la ke kahuna: ' ! Eka La, ka mea nōna ka Lani je huli j>ono mai a nana iho iloko o ] keia poi-wai, a e ike iho hi>i i ke s kumu o kou anoe ana. U . Nplp.il'a, e nana iho oe i keia wahine ui maikai launa. ole, ao'e he: ! wahine o Kawai nei a me'Niihau ej } ukali aku ma kona hope. o oe hoo-! 'l k»hi wale no. ein la īloko o ka Pu- i j n~hu Ua-koko ia e noho nei, mej kekahi mau kaikamahine ui e ae, a I oka mea oi ae nae o lako». oia n'o j ka mea e noho pono nei iloko o ka • j Punohu i hoopuniia e na Anuenue, ! auwe ! hiaai wale! ] ! No keia mau olelo hoaknka r. ke ! kahuna. ua loaa pono aku la ka j ! nane huna e pee poli ana o : jua La nei nona ka Lahi, oia no ka j |ka mea i loaa ai i na 'lii keia mau ! olHo kahiKO a lilo i mele: ' !o oe e ka La ka mea nona ka Lani j E haawi mai oe i kekahi mea ua'u ia iala—oiaio—— , ! Aka, w«hi aua kahuna nei i na'. t makua o ka opio, me ka hana nui ■ i wale no e hooko ia ai keia hailona ! a'u i hoike aku nei 1a olua, ina pa!ha no ka manao ana e he'e e huli, e hala āna paha he mau anahuhi, a ! loaa a loaa ole paha ka mea i ma-1 kemake ia, a malia paha o hele loa j aku ka lani a'knkou i kau wnhi o ka uiaia, mamuli o ka hala lon o ka manawa; a oia paha auanei ka keia f mau wahi lalani mele kaulana * | kela kaikamahine i houheuhene ai

maloko o ka ukeke laau ma kona kino wailua: Mai kuhi mai oe A his pono eeia Eia kuu kino I ka ulaia 1 I ka uluaon O -Mamala Ia Malama ke aloha Hoapili o lte kino. Ano ke ike iho la oc e ka mea heluhelu i ka ike o ke kahuna aka, 0 ke alahele nae e hookoia ai kana , ike. oia hoi. e kii aku ai i ua mea nei a Kawelonaakalailehua i aloha ai, he Dohil)ihi ia. nelaila, e wailio iki kaua i ke kamail«o ana no lakou, a e huli ne kaua a makaikai aku i ka makani ouahiohio o ' Hamakua, Hawaii, i kana mau hana ho*»pohihihi noonoo maluna o ua j wahi iuoku.mni kainehai la o Le-; ! hua, a me ka mea nona ua waiii I naokuDutii la. j j : I ka manawa a ke kahuna a me ( j na niakuahanai o KawelonaakaiaiJ lehua e knka ana no mea pono , e hana aku ai maluna o ua hanai; nei a lakou, ake aku la laleou nej i : keltahi " wahi keiki e liele ae ana~nta na kipapah kah>ikai o Lehun, e ai wahi lau limu ana u>e kahi Opihi, na ike pu aku la,nohoi | ua ui nei 0 Lehua i ua wahi keiki I nei. ' A oia k2iia i hen aku ai me ka ; | ieo mahaaiaha o ke ohohia, a uaj j mao iki ae la hoi ka panaalapine : j O kona puuwai. me kona moeuhune; j mua ole, o ka eueu ia nana ihoo-j ! una mai i k» kumu o ke aloha ela-J j tawe ana iloko ona. j I ka lohe an« o ke kamaiki i ka ] :!«o kahea e kipjg§kauh«le o kama-i aina. ua lui'i kaaplii ae la keia a; ; ani aku la kona lima e hele mai. ; l lua no i ko ia nei Jiius a kuu! ilalo, o ka eu koke mai la no ia o! i ki ui oLehua me ke kali ole, a ha- j ! Uwai aku ia laua ina lihi kaha-j i kai, a haawi aku la ua ui nei i ko-" nialoha me ka honi ana aku i ka j ni»lihi:ii, me he la, o ka mea ana i' .iloha ni ma ka moeuhane. mo ka' panai pu anu aku i keia mau hua-; olelo: : He nku ko'u niakeuiake iaoe. | aie Vku ;«luha pu; nolaila. e ninau I xku «na au ia niai hef> mai oe, j | :i peh-.'H hoi o« i hiki nnd ni ianei; ' nei ? ] ! Ae. wahi a ka ma'ihin) me na { | papah. minonka. he koiki mai au j ' ho ka La Hiki mm, a ooe hoi Koiro. ma e paa ia'u ka La j>o- i eleele oe; nolaila, ke ike ala au i'/ jkou u!«nai"i ī keia wa akaua e papa; 'oiehnei. j ; Pehea la oe e ike m&i «i i io'u ! ; mau enanao ? J i Mamuli o kela mau hiohionaanoo ikahnkaha ia nku iualuna o km»; may heleho!tMia, a \v\ ahuwalt3 o® }pkiJou imua o'u ! Maunili 0 i]?ai{ pklo a Ha!

inalihinu gkmsjrianaoīo aku la Ka ui noiia o ūa hoike i aku la oia i kana moenhane mai ka niua a ko hope, aole ht wahi uiea !, A oia ka ka malihini i pane akn j ai, ae, Tia maopopo'mua la'n kena: poe mra iwpa u air e ni;ii nei ' > m , j" A pehea ? wahi a Kawplonaakalailehua i.hoomaoe wa'i.ai, e h'ki āna nfl"āTR ī ī. u oe ke hooko I ko' e » T makemake? 1 He"m o a pokole' loa ia ia'u, ka lawe ana akii ia oo no ka aina a ke: aloha e noho n)'>i la, me ka ike ole 0 kou mau j"nakua, alaila e ike po- j no no auanei oe, aia oe ma ka'poli , pumehana o ua niea a!a au i li'a ai j ma inoeuhane; a nana ananei ,e ; hoa-u"maa niai i kou poii; a oia iho j ! paha ka" keia mau ''Va!u inloni e j : hooheno-ae nei: ' , Kau hana niaalea i'a., - : j O ka mikiala ilaih», ■ Na'u i kaoaenae ' j j I ka poli o Mj\r>ookalani. j j- Pehea la e hiki ni ia oe ke ahai j ia'u īlaila nie ko'u ike ofe ia? wahi'; a\ia ui nei me na hiohiona o ka j ; hoomaloka. j He mea ole vvale no ia ia'u, wahi j a ka malihini me tia papahi mino- j ; aka ma kona mau papalin»; a ho- j ikeike aku la oia i kona mana mlui. ma ka lehulehu o kon?i inau kino ' Inn, a īwaena o ia mau kino lau.' da ike akn la na ui nei o Lehua i j kēkahi ao loihi keokeo, me he ka- j hili 'la. t panee inalie ae ana ma j luna o ka ili lnu manifi o ke kāi. a ] e ukali du ae ana hoi mahope o ua j ao khliili nei s he ao opua nui »no j • polokea, tha ke kukulu heniā nuu; ' nolnila ua kopono keia mau ialani: j mele pule r Kanakahiop*cin, i ikeia ■ 1 mā kekahi o kana mau Hulih^a: ' Ka ne_' fi.iewe op-'.a ike. kai j ! Ea niai ana iiia Nihoa j j Ma ka mole mai o Lehua. ' ! īke kau pono ana ae oua mau ; ao nei iluna, ua huli r.e hi ua kaje'ae'a nei o Hawaiinuiakea a panej aku la i kona hoa: ! j Ei nei. ke ike aku la nb anei oe i ; ; kela mau' ao nani elna e pii malie jae Ja i ka lewa ? o ko alanui ia a'u j i manao ai, huhni olna me ka ui o ; ' ka aina inoenhane. j Ae, wahi aua ui nei oka La Ko- j 'mo. me ka halii. pu an» iho o ka'j eehia maluna ona. '• j j Ika pau ana o keia mau olelo a j a ua ui■eei, ua huli ae la ke kae'aI e'a o ke k«i loi», a kan pono aku )a ; j i kona miu inaka i ka lewa. a kalo- ; ■ kalo ae la ma ka iuoa o Lonoika- : oulialii, Lonoaweaweikialoh-i. a-h"-j no-a-lHlc. Loleikaiuii-i-kailena, iluna i ke ala kaiula a Kane, o iiwe; hoiK'—honeia i ka Ouohiunika, oni in i ka ho"ju» i kahi o ke uloha, o Liawaliine —he \vahire nana i nohi) i kona hale oka Punohu—o ka Ua : ] koko—hanahanau e lele i ko alolia e Laukaie'e. I ke kuu ana iho o keia mau leo kalokalo a ua eueu nei, ua pa- koke mai la kekahi welelau makani ikaika mai ke kukulu komohann mai o Lehua a me Niihau, me he paana ala na ka makaili Kona ka hele hoo]xinopono ole. ka tnea noi a ka moi Lunalilo e moe pu mai l:i ino na inakaainana, oiai kema mau hi e oia ana, a oia hoi ka kaua t hoo- ' manao ae ai: Eia au o ke Kooa 0 ka makani ikaika Nana i hooluliulli | Naueue na lam. j Ika manawa i hiSi mai ai o keia j makani, ua kunikipiki o hou ae 1« ■ ka meaim, a o na manu hoi o ka j Ki'ula. aia lakou ke opeapoa a hooikauliilii ia ala e ka mana o ua eueu j nei a Lonoaweaweikialoha; a !a wa pu no hoi i hookomo aku ai keia ia ' Kawelonaaknlailehua iloko o ua no ' nui polokea e kau aheahe iho ana msluna o Lehua. a ua oleioia keia | ao kahili ina keia moolelo kaao kaI hiko. o keia ke alanui i hele ai keia ! koiki no ka mokununi o Hawannuijakea ma ka Lr» Hiki mai, mamuh !o ka Makanikeoe mau h:ma mana. J 1 keia mau minute hope loa. nm nalowale koke ae la o Lehoa me kona mau makuahhnai me ke ka ;huna Kukelaakamanu. aole hoi he j mau iko ana i koe o ua ui uei no na jano a pau o kona home. ua maalo; ae la ia mai k.-.na mau maka ae, a ; ke hno la o Maleka i *a hoa !a Hlo. 1 a ke haahoo la 1 ka iUk'ai, a ke aliai ■ ; ia la e na ehu welelau m-kani a ke , j iloko ona ao polohiwn o ka ; ! lewa, a oia ka ka mea kakau e hooI manao ne nei i ke mele o kuu ! Ua Lani Haahaa: j [ Na lialuna i>e a e lawe 1 ka hapalua like o ka lewa. E ka mea heluhelu, ko iue ihola; oe, aia ke heo la me fce keiki o Ka- j luif'hialoa Lopine— Auh«a wale oe e kd ao Ka opua haaheo i ka lewa Aia no V»rariftlele I ka eheu o na mai'U Ke lawe la fl. iiuua lilo E ka eueu o Maunaahi He ukali Hiowo mahopo H" hoa ulou no ka ilio Hanuhan'i o Nt-ro i ka uieheu Ke Uae uei la i ka lewa N«iueu« n » pae opua Haalulu na knpun Hea'.ia kau r Lopine He ukah no kaihu kiuui. 1 Aele au.uiei hoi ua Uke ko Ha-' W;tii nei k imae.i nui w«le me Lo-; pii'O, a i ole ia mo Hiuwe, I te konio oono aku o ua la : ivi o lalo iloko onn ao nni >*!us,j «ole e hiki hu.i ke hoomaopopo aia; Irt nia ihe.i; ao ka euea hoi o Hawaii. ua k'loknlo ae la oo o\a tua ka inoa o " Vaikuishino.' aole ho hoi 1 u jls ■ v kona aln-; nui papu, x U

no, eia k;i atlanci e hoea hou_ iiiai i niia kekalii wan i ano nmlihini i ko ia th i'iunu n:;jk i. ! ()i i hoi lm "At:w.ialalua me kona kia a pt;'a a moka hoe he niau j l\d«heleua k'.i i ka a īne ka : Titiholluno £onqt.ko u'iiiw.aku io'a iia !;ino ii, !>;m, »-e m7it an;r i'mai kahi aole i loa inui na piipu aka. ' * Ljj4Jya_.ijCe ktslce ak u; a i keia. -nuij t\tna o'kona. j.'uwaa pupu, uie ka! p;me aua iho.: e'awiwi olua ii)t kii ' Pleu. , : : I loa no a p:in ia mau olelo. ua ; j oni la na'io hoōhana *n ua j j poe pupu' nei, a kokolo"aUu'lailuua ,'o ka ilika','a oia no paha ka m i j puka'ai kela olelo kaula'na a a'j ; poe kahiko a hiki 'w.a.le no i keia au ■ onioni nul wale, kokolo, ba ka pupu nau e ike e ka mea' hsluhelu 'j-i be kaona o keia huaolelo Hawaii, | ī'ua īnau piiDU nei i hoomaka akn ai e om aiai no ke a)a nioana me tō laua inama nui. ua hu'i lio-

| pe.ne la o Maknnikeop a liaawi aku j |la i kona «iofca i ka. inokupnm o > Leh-n, me na makua oka niea e ; \ āha' in, ala e kn makani kaulana o,j I kun aina, oia hoi: KaMakariT4vai- V h Aloha o Kipiiluilu " : Ma keia huli hoi ana mai o la'i kou nei. ua pa»> aku la ua kamaeu ' , nCS ma ka ae one o Mana. tna kahi ; kokoke i ka Imle līoho o. Kaohahiīn. ' ; Ū<i hoea aku la keia ika hale o'l ■ ua nohea nei, a &ia hoi oia ke wai- \ I ho ala iloko o ka hi.amoe : 'ua haawi iho ia keia i hookaln | ; uniki hooman ann, n\e ka puana ! ;.pu ana ae me 'mi.papahi miaoaka,' ! na'u mau ōe iiia wa a pau a hiki i | , kou hopena. . : : Ike kvm ana iho o keia mau Ito-■

f aolelo, ua hnj);ti ae lā.ke-īa i «a no-' ht'n ne\ tn;t ttiati kiwipoohĪH'i j a puka aku ia no klihi a kona ;r,au ; i auwaa ctipu e lnna niai ana, ma ka ! īke o](j ia īuai e.ea poe a pau. ! I ko ia ])«k.i maahilii ar,a-; ! aku no ka ;,o!iai, ua hoonioe aku la' i keia i ua nohea nsi maluna o ka! iauwaalalua, a o ka huli mni la no 1 ia no ke ala meana, a la lako'n nei I • i kanlo ae fi mawaho pono o Mahi-'J : ii3V)li, na loho p'Mio aku la keia 1 \ : ka ieo o kekah'i inea ka- J ! t)i inka o ke kmihiwi a ho-keu aki' ; no hoi a ka loalea. a, oiA ka (ia eiieu ! ; nei i hool.īna iho ai i kona auwaa' ! me ka hoolohe pnn'n ana i ka leo o - na mea kani; a htt tnai ln kona'"ālo' - ha no kona knikuahine I'unnkani ■oa, a me kona tnan hoa e noho ala ! me ka ui o k;i Punohn Ua koko; a u}ti ae la ka nianao iloko ona e pne ; inaiika oia wahi e makaikai i kii i men nnna ka ah-i Jetilea. j A oi;i kana i hnopae aku ni i ko- ' na amv.ia i Ua uina. "A hanMo iho j ia i kona nmii lioa liele o na kai iewahi a me na makaiiie'ha, me ka ! emonl« loa, nn liiki aku la keia ina- | luna o ke kulu o l'iiuonanai, a mai | laila aku 110 I'eapea, a iaia i launa i pili laau aku ai, ua hoolohe p.mo . uku la keia i .eahi a ka nieit kaui ; e hot:ne niai ana. Ua hele aku la oia a ike i>ono, j he kaikamahine ui e noln> nua ma ; hai o ke kahawai. iiie na |ion e ae I rio he nui w.i'e. lle kaikamahine j niea makna no lioi keia no ia uka. ] he ano opulepule nae, a na loaa ifi , haawiua iaia mai kmia uu nawa I uuku inai a hiki wale no i ko* a \ n'.ii ana, aka, aole 110 nae ana mau ! hana ino ;i kolohe, | O ka eiea nanoa oia no na ! kani, na lealea iinia a nie o!i- -! oli, a he \ uukani maep'opo no oia ■ mn ia hai.a, a he hihin hoi kana ' mau mea kani i na hera o ke ao, a ' he honehone hoi ine ke kaih pnu i wai i na ltora o ka po, a oia no pa- | ha ka mea i mele ia'i: ! Aia paha oe īneHihin ' Keikī a Wahkanahele, \ ī ko ia nei ike pono ana nku i na ' hiohiona o na nehea nei, ua papailna ia iho ka haawe o ke aloha o Ikona kaikiiiihine mpluua oua. a i oia kaua i puana sp si, ua tnakemake au la oe * nn knn kaikuahini'. oiai na hk'e olna ma na ! mea lealea, noiaila ke kapa nei au i kou inea o l'unokanine, a o kona : inoa nma o Kaulaaihawane, a mmmuli o keia inoa i knpa \a ;u kela : wahi mauk» o Puuopapai, o Pupui kanioe a liiki i kei;i la, ka hoire hoi o na keiki haole o Niihan e nobo ai, a Ih> mahiko nui hoi i keia i 1*?. ; Muhope iho o ko ia ii'-.i ku ana ! malalia. ua liao aku !a kona mana 1 me He ;n;ikavi : puahiohio la i na nohei nei, hele ana i kni o Mahina.uii, ke kula hoi i holo «i kela mele Ja ka ni kaulana o Oahu nei, o Kahalaopi.na' | Kuu kane mai ke e a a k i wiiiwili ( Mai fce kuhi la i Mahinauli i Ka nli hewa o k<i iii a mnnao i ke j hoa—e —au|iert kuu kane. I keia wa ana i hiki aku ai i kai kau aku la; no keia nie kana okann makamae maluna o ka au- ; waalalua me mo k;< maopof»o v>le i keia 'piau kaikamahine kahi a !aua e noho nei, a me kah? a laua e hele aku ai. me he m»a la, V T a pa ? a 'e la i k,*» nui o ka lehua 1 hahai aluka i KuliHkaua. 1 ka haalele aiiaiaku o lakou uei ia Mahinauh, ua fa?lo koke ae la lakon !u i niawaiip pono o ī'knhi ' me Hanapepe. a onv aku ia no ' Wahi iwa m? »na kai o ; Waihaka me Kajaj»«\\ » ke waiho mai U nona ke Aloha Koloa ijk4 wihko i ka ho- ' oke a na haole, a kt» a.-u ae la ks ' lae o Makahuena i ke kai me ke ; one i Haula, a iuo ho moa Sa. a me he !-i e hea .na) k,. wai >■ *Comami\ o);i ku \v:n e Makan;ketie. r | kaa na lakou t\ei ma\vaho o Na l uakuulpuu kal>v>lo o i»

pupu me ka ainiaalalua, nie ka lia-! awi ana-fiku ho aluha.hope no ka | mokupuni o Kauaiomanoolialanipo". ao*lo no hoi o kana mni o ka niau ■ oie ke kokoe o lakoa uei ihma o ka oni ka 10 d na pnpn kapnlih j'onioni n;v haiLki ī kahi N«uiti!<> mei koiīa walīi hoe opee ala -iue }ie-| kanaka hee nalu ala iloko o ka i«k-; lama o Kaulua ke '-Keahaki", ke ; kikihi īluna o na ale". T> Kaieiēwahō a ke br:lt> nei lakon i ka !iap\»lua j iiiie oka inoana. A ke ku kiiakila i ■mai la,ke kuahiwi kaupoku hale o I Kaala, a ke po ae ia o Kaena i ka: ēhu a ke kai. a ko kipa īho la i ka lau o ka ai. * Ma keia wahi o ko. kaua nioolelo ke ninau iho la aaha oe nie ka haohao, auhea iho la la ka hoi o Kaweiooaakalailehua, eia iho no ke : hiolaui ala iloko o ke ao Pololiiwa., S ■ 1 kela manawa a ua eueu hei a| Ime ka ui o Lehua i haalele aknai, ia laila, ua ahai ia mai la oia e na

ma«a kupua o Makanikeoe, noho ana malunn o J Kulaokala inaluna | ae o Keawaula, ma Waianae, Oahu ' n«i, oia hoi keia. | . lle elole Keawaula J "Na makam inuwai Naneue o Kaena . j Pohaku o Kaui. i O keia ka pohakn i nou ia mai aī | e Hāupu, i ka ūluhiia mau i ke ahi | lamalßma o Kawaihapai nie ke kahao Mokuleia. | Q keia nohaku ka hnike mua i; ka lilo o Kauai ī na 'lii o Oahu nei a h'ki i ka manawa i rai)i ai na, mokupuni i ka nai aupum Ka:nehameha I. O ba uioi Kaimualii fea pohakw kino kanaka maoli nana ) haawi mai ia Kamehameha ma ke k«i o : Alamala. oia hoi o Keikeikai. la Kawelonaakalailehua e maluma ia la maluna o kela ivahi i oīe- ; loia ae nei. a oiai o MHkanikeoe me kona niau hoa e kaalo ae ana ma- ; waho o ke one o'piooio o Makua, a ke huh i>ono aku nei koiia nana

ana ia luna o kahi a ka la 0 Lehua e noho aTa. na nni ae la o ;Mafeanr- ' keoe i Uona lima, a oia no ka ma-; J nawa i kololio malie ae 'ii u.i maii I 'ao nei e?ua. a pau ae la ka pa ika-■ ' ika ana o ka makani, a hoi aku la no na kihi eha o ka honua, aia hoi j ■ ke hoone<mee malie iho la v»a mau . lao Polohiwa n*i maluna pon>> o! lakou nei me ke akahele, a ke hnh j ; hou ae nei no ua kamaeii nei e na- j ; na i ko Makua kaikamahine ala. ;oia hei o Koiahi, ka mea nona ka •nailelaulii, ka mei lioi a ka poe ! haku iiK-lo i h'aku ai, j Aks Jai au o Makua j Iho eka hau o Koiahi j Me ke ala o ka niaile j j Onaona lua ke h : ki mai j [ O ka'u ia e lioni nei | I Pakela keu aku ke aluha ; Ke hui kino a hanaiu.. j

A mamnli no hoi o ko ia nf-i tnan;io ana [Makamkene] e lawe lioa i keia kaikaniahine. ua hnopokole keta i na hana ana hiu ia inai lai'no. a kau iluni o ko ianei mau w;mkuliannha. a hookahi ka hinna i Kalihi nft kaikaiuahine o Kauiii, a no koiu K<iiah ; hoi. aole oia i hoomaopo|>o a īke iho hoi, eia oia ke lawe ia nei e ke Ahikanana o ll.h--waii. na lik* kona ano nie he mea la \ia pauhia loa eka hi».nif>e nui a o ka haawina like keia i loaa i keīa {K)e kaikauiahine. ua jpo£tuiniu lakon noonoo, a hala hope o Makua, ua kalewa ae ia {akou nei mawaho ae o Makaha iue hihiliihi, a ke kolonahe inalie mai la ka makani *aiaulu kaulana o ia Aina pohu lai. A makani kai'uilu lilo o Waianae E wehe aku ana i ka i>oli o ke lioa. Ma keia alanui aum.ojtni a lakou e kokoe nei niawaho o Waianae me ke t<?iki o Lehna e miliinili ia Ja e na ao o ka lea'a anuu. nolaila e huli hou kaua e ka mea heluheln i na makua hanaī o Kawelo"aaka!aile hua a ine ko Kaohaiula a me ko

Kauhiaihawane. j I;i Kawaihoa me Kalalii nie Ku-' -nn e nanoa kamailio aua J ua h'->.}>:> m' l,i o Kawaihoa no ka, iaua han-.ii, a oia kana i huli pono® aku ai iwaho. a nana pono aku la| tua kahi a lakou i ike ai i kona ku [ ana ma'kahi kokoke i ke kai, a; īaia nae i hele aku ai a hiki malaila ! aole he ike i loaa 4aia no ka 1.-ma ' hanai a hele ae la oia a puni o T.e-1 h'.ia aolo. a ua nana ae la oia i na ; m nu oia mau no ka noho a na; nianu, aole he wahi o lakou i neou ; aku, oiai, he uhm maa ia Jabou, aia ' wale no a he!e pu no J;\kou me Ka- 1 WKlonaakahulehua, a oia wale i.o ko lakou kaawale aku m;\i Lehua ' aku. j A no £eia nalowale honua ana n>e ka maopopo 010. ua tiui ka pouo ; ok o ko lakou noonoo ani», .& uui' hoī' ko lakou huli aiu uiao a laaa-' nei o Lehua, ao!e he loaa. A no ka nele ma koia huh ana ua hoeho ae )a o Halalii iwe ka leo uwe nui, a i>ela pu no me kana ka-; »>e, a oia hoi ka laua i ui aku'ai i; He kahona e na»m Tflai i kahi i n*- t lōwalo honua ai o ka laua hanai a no koia hnaoleh\ ua hai mai I.* ke kanuna i kon« ike nasa. Ho tue« oiat, ou U, i.a hlo i kahi keiki a kakou no i ike aku noi, aia , !a i k»> lowa īa e hek ak i'oko o na tw uw kona ike oU» nao i kona wahi e lawe īa la. & ho mau Uaikania-; hlne kt>sahi e Uvrs p\iU lsj nuluini n ka AuwaaaUlua, a o u* koiki !a n,\r>a e ala, aia oia īhina o na kah» i nnho nolaila. he |X>-; «3d;kai palia ki loaa m eluh ;