Ka Oiaio, Volume VI, Number 9, 2 March 1894 — Kulanakauhale Kahiko i Loaa Hou! KA IMI HOU ANA MA NA AINA I KAMAILIOIA MA KA BAIBALA. [ARTICLE]

Kulanakauhale Kahiko i Loaa Hou!

KA IMI HOU ANA MA NA AINA I KAMAILIOIA MA KA BAIBALA.

: J ' 1 v" ■■ ■ 1 | - MOKITNA t *Ko KaROT WArWATHOOTLTJ?A M,\ AIGUI'ITA. • Ka Mahele Honua Kahiko i hoonaauao mua ia—Ua ' Kakauia ka ' Moolelo Baibala maluna o kona mau Kialioonianao- Ko Aigupita Moolelo paa maoiawa - Aoie i kue uieka nioolelo Moueiea—Ka haulo ana o ka moolelo iloko o ka Pohihihi—Ka "Polmku Eose- : j ta"—Ka Hoomana aka Po'e Kahiko o Aigupita. ] Ua taulana keia keneturia nei n> na ike i loaa ia ia I ma na akeakamai a me na imi ana iwaena o na wahi i hiolo a i ulii pu ia o ka wa kaliiko. Ke ho«Lkaika ' like nei o Eurcfpa a me Amerika, e hookuku ana ke- 1 kahi me kekahi ma ka imi'hou ana i na mea hana īke * na olelo, na kulanakauhale, a me na laKiii, i nalowale ! A hiki i keia wa, aole he mau mēal loaa aku i kue i' ka Hoikeana. Aole keia mau kulanakauhale i hue hou j ! ia he mau paia make hol, aka he iuau poliaku ol'i j j e hoike ana i ka oiaio o ka palapala hemolele. j Nō ka pili loa o na ano o Aigupita a me Palesetina ! j a me ka awiliwili pu ia o ko laua moolelo, ua lilo he i mea paakiki ia kakou iho ke kamailio'no kekalii īue ka ( hookomo ole ana mai hoi i kekahi, oiai he lekulehu na | mea mn ka moolelo hoano i hana ia ma ke Awaawa o 'kaMie. . ; 1 Maanei i loaa ai ia Aberahama he home a he ola ] i ko'na manalwa i kipaku ia ai e ka wi mai Kanaa'na aku.l ] Maanei i hookahua ia ai ka moolelo nani o ua | j nohopaaiho o lakoha a me kana mau keiki; maauei o i Hose i hanau ia ai, a ma keia aina i hookumu ia ai ka ] j ahaaina pakoa; he kaikamahine īiakekahi o na Paiao, 1 1 e fioho alii ana, ka wahine a Solomona; a mai keia Wahi ] j hoi i auhee aku ai ka ohana hemolele i pakele ;ii mai ka j j pahi kaua koko a-Herod:e; a ma ia ano lioi e hooko ami i' | ka wanana: ' Mai loko aku o Aigupika au i kaliea aku ' (ai i katt keiki." Mat. 2: 15. A o kekahi mea kamahao | loa hoi, oia no ka lehulehu o na inga i olelo ia nia ka palapala hemolele, e laa hoi o Hama, Mizaraima, Potopara, Sisaka, Aseuata ka wahine a losepa a me kekahi aku, eia no ko loaa nei ua kakau ia maluna o r.a kia hoomonao o keia aina t a he lehulehu w r alo na moolelo pili i ka Ī3aibala i hOopaa ia ma na mea'i kalai a i kahakaha ia ma kona mau heiau kelakela. Ma kekahi o j keia mau kii kalai ia ua loaa ia kakou kekahi kii e ' ike ana ma ka nana iho i ka la o looepa e hool, . i ana i kona mau ho'ahanau ia Parao; hia kekahi aku, i hana ana na Hebcra i na pohaku puna me kaolelokuahaua i kahakaha ia e kauoha ana ia lakou e kukulu i heiau a e kalai -pohaku hoi na Rameso; na kii o na luna hanaekuaku ana mk na uwepa hili ma ko lakou. lima, e hookikinaanaaolehoi epalaualelo; a ma kekahi wahi hou aku no, he moolelo o ka kaulele a hele ana aku hoi o kekahi lahui malihini mai Aigupika aku a noho ma Siria malalo o kekahi alakai ma ka inoa o Osar°iph, he inoa hoi i kii li!;e me ke ano o ka inoa o Moee, lie inoa i lawe ia maia Asursa ae, ka Apisa gula. He moolelo pu hoi kekahi o ke kau laupai o ka aina o Aigupika i na mea ai a mo. ka hoopiha ia ana hoi.o na waiho'na me ualiua kulina. i ukali ia hoi e kn wi nui e ku like ana me ua mea i pahola ae i ka manawa | 0 losepa. .. | j Me he la o Aigupika paha ka mahele aina malamalama. | kaliiko loa o ka lionua nei. He wahi mea iki wale no | nae hoi kai ike ia o kona moolelo mamua o ko Abera- ! ham manawa, aka lie mea oiaio, aole keia he mea hiki ke jhilinaiia. O na moolelo a Manetho kona haku moo-1 j lelo hookahi ka mea i kakan i kaf A. M. 285 aole i kala [ kahiko i nalowale ai, a o ka mea wale no i loaa ia kakou! ! o kana moolelo i kakau ai, oia no na mea i kakau ia e ' ! na liaku moolelo ma],iope ihai, mahope o ka wa i kaahele ' jia ana mana lima o kalehulelui, meke kaualua ole ua' 1 hookahulihuli ia. i Ke olelo nei kekalii poe no keia aina, he oi loa 1 j aku kona kahiko mamua o ka moolelo kuauhau honua! a Mose. a i oi aku hoi nmmua o ka hiki i na hoike ke hooiaio e like me ka mea jriki ke ike ia iho e kela a' me keia mea lieluhelu hoopololei e imi ana Lka oiaio' mn keia mea. I ka lawelawe ana i keia ninnu o na ] moolelo kuauhau honua o na au kahiko e lawelawe no nmkou me ka naau haahaa a me ke kuokoa- me ka haa- ] haano na mea laahia a me na mea kahiko a pau a kuō- i koa hoi pili ana i na manao a me ua wehewehe! ana a kekah i poe e aku— jne hookahi mauao uui, e loaa 1 aku hoi ka oiaio e pili aua i ka mauawa o na mea kama-! hao e waiho nei e hoailoua ana i aua o ko kakou' honna nei malamalama- ! Ua olelo ia hoi ma Ke at|to he mea alaktū, &ia nialuna ona papa helu kuaulmu kauaka >vale iho nei no i !oa;; na inoa o kekalii o na Pai*ao, e noho īnolpakahi ana ' hoi he mau makahiki, a i ka īuanaw» e houluluulu: ia ai ka helu Wlookoa, o lawo aua hoi i ka huiua' a liala aku ma kola huli o ko kakou au he elima tausani mau makahiki a oi aku paha, 0 ka mea' hoa la ka pololei. Aka lioi ua lelo aku ko lakou iko ' maluna o ka mea oiaio auo u\ū, aole hoi keiamau alii i 5 »ohopa"pa ma ka noho moi, aka vta noho like ma keka-' hi mnu manawa; o noho ana hoi ua Parao lua luua o na noho alii o Luna a me .Vigupika' Lalo i ka wa hookahi; i k*?kahi wa hoi, e Who pu aua ! ka maknaknne a mo ke ktfiki ms» k;. h aua o ka aina; Ēia uo hoi, he nui i<a liakahaka o ua luea | "i haule uia keia mau pspa |.uauhau, ka uxea nana e' hooj>au t na jx>hihihi a pau ma kahoiko ana i kauioo-' "kuauhau Hobota a rao Ai^upika. l'* paio hou i« mai no hoi e ulu mau aua ke oue-a*.' ma kfl* a me k«>ia wainni *na o ks ninl\w,-n Nile, ma na j iuiha av*rik» il >ko o kf> keuetaria hookshi, a no ka * loa» an» aku hoi o Wkahi o keia mau kulanakHuhs!o' us uhi ia maika iwakalua: a ke R s\u\ko'u kapuai e koaua l«?po, uolaila. ua hiki aku i \a eono a ewalu tau-, eaui makahiki ke kahiko 0 keia man kulauakauliAle. ; Aka» aolehoi keia he mo;V mau, oiai he oi aku ke ouo t m o kekahi makahiki i ko kekahi a e oi .«ma ko ke

ohe 'koii'na an,i ni'u knlii n l;:i wai e ini!<> ana ke liookili aku ikeia mau kwlāiiakauhale, i "oi aku ai ka ulii ana maluna o lakou mauma o'kahi wailio wale o ko' kula- : Me keia.ma» ano olelo iho'la e j[)aio ia uoi a e hoao ia nei e liookuikm a e hoohaule ia ka helu n?ana\va o na ana-manawa- o ks4a ame - keia īuea maloko oka Baibala. t O kekahi mea ano nuihou akn, oia no ka loaa ana he laāu na> pahu-kūpapau a me na kii-kalaiia iloko ona luakupapau o Aigvipila, me ka pppo ole ma kekahi mau wahi lehulehu; na kino kanaka make i hialo'a ia, me ke ano maemae no oka lole i wahi ia ai ; ka loaa ana aku o na lole pa\ipa'u i kakau ia me ia i makamaka no me he la 1 kekahi la ae lioi ke kakāuia ' ana; na luia-mauu t>ia ano liou no me he la oka lawe I ia ana mai noia inai ka puuaiia nuii; na liua kanu a j nie aa hua-huwiia, oia mau 110 ka maikai; na omoomo | palaoa, na ano mea ulu mea ai ia,_ a o ka hone no hoi j kekahi e waiho ana nq e like Siē ka ka meli i hana ai; aoj le loa he mea ho"!k aku e Uooia ana he wa kahiko hou aku j kekahi mamua 6 ka Mose moolēlo i .hopnohonoho ai. j ina kakou e lawe ana i ke ana oka Baibala Heleua i | hoakoakoa ia e na loea he kanahiku A o ka mea hoi i oi | ioa ai o ke ano e o keia mau olelo a ka mea kanalua i ka | Eaihāla oia no hoi keia, ua loaa ma kekalii o'keia inau kulanakauluile, i oleloia ua uhiia no umi makaliiki, na apana elala a me na apana potsre 110 ke au Helena ameke au lioma.. Ao ke ana o lea zodiaca i kalaiia make kaupaku o loko o kaheiau nia Den<ierah,. ka hala a ka poe loea Farani iolelo aihe unii kutnaraalima a umi kumamahiku tausani paha'koha iuau makaj.kiki ke kahiko, ua hooiaio ia hoi.mahope iho nei he j-hale no i kukuluia i ke kene.turia mua o ke aū Karis--1 tiano. ! t T a ae ia 110 hoi s nuihope nku oka Bail>'ila. ona kiaI hoomanao o Aigupika ka moa i hoike mai i ka moolelo | heln manawa kahiko loa e pili ana i l;.a .ihana lahui j kauaka, aka aole kei'a niau moolelo he Lila ke Uilinai , piha loa ia. mamuli hoi kekalū o ka nele ami i ka helu i manawa pololei a me ka maopopo pono ole o ka heluna i makahiki e' ka poe Aīyupika, a aole koi i lawa no ke kapae aua ika pololei o lea ke Akua ok'lo. Ua niki ole no hoi i na kauaka akeakamai naauao m:i na mea o Aigupika ke like nia ua helu mauawa e līke me ka mea i ike:ia. ke hookuku ia ilio ka' moolelo a Bunsen, Wilkiuson, Mariette a me kekahi imi e ae ina na mea kahiko, nn loau nkn hoi ke paewa mawaena olakou 0 ekolu t.ausani mau makahila nia ka lakou mau houluulnu lielu aua. A keia kumii ua nalowale hoi ka moolelo kuinu o kei;i Inliui-kauaka kaliiko iloko o ka moolelo kohokolio mauao''wale. «iku. a ke kau nei no hoi maluua o ka ui.ua oua Panio kaulana o na la i hala, kekalū moololo liuna pohihihi. O ka muliwai , Nile, ka muliwai pohihihi hoi o kona kuuiu a i oi aku hoi oka poliihihi ma kpna hu mau aua i kela a me _ keia makahiki, e kahe aua ma kona ala wai no na tausani mile malalo o kekahi laui i kau wahi . ao ole ia, e hoohauoli ana ika waoakua pauoa. a e j hooinolmla hoi i ka aina pa-ua ole La i kahe a hoo- | mauia viamo he mala pualoke la. Aia ma na kapa o j keia imiliwai laahia,, i uhihapa ia e na oiie kaalewa o jka wao akua, na luakmi lehulehu e ku helolei la ) aona hoi na ahi. o na mohai o ko lakou m;iu kuahu, i j pie no kekahi manawa loilii i kaahope aku, a me ke j koena lioi o na tausani kukiuakauhale nona ua inoolele. 1 nalowale iloko oka powelū o ke.au kahiko i hala aku mamua \ Aia hoi keiamau kiahoomanao kamahao ke ku neī |raalunaoke knhun"paf>a-johaku o ka \vao-akua o j liihwana nona hoi ka inoolelo p ko lakou kukuluia aaa j e waiho nei iloko o ka pohihihi hiki ole ka poa ia. Me Ihe la, e mau ana ka wailio nalo aua o ka mea uaaa i I iioouuo uiua a i kukulu hoi i keia mauliana nui kelajkela. Ika uiaka e nana aua m;iluna oka tvai o keia j muliwai kaulana e nehe malie anauakau iho la ka iko |na maka maluna ok4 kii sphinx, ke kii uui kelakela j hookahi ia ma ke ao, nei, kekalii o ua akua-ku o ka poo l Aigupika o ka wa kahiko, e lioopuui ia aua iu> lioi mo jia ano pohiliihi hookah' uo. Amana walu a pau a |kaxuakae hali ai up iiuopaliaohao ia b noouw ke j lioeaaaopopo aku-i ke ano o keia mau kiahoomauao, o (iia ano nui hew:ihewa maoli ; ua kii kalai ia, kohu kuaI hiwi a pahaohao ke ike aka; na hale uani hivfsJiixva, e | hooiilo ana ia lakou ma ka pili o ko lakou kukuluia iana, me he maif keeiia pohihihi nani la; a o ! kōilakon hix>kun\n ana us apoia hoi iloko o Vnpoliil llii Aka nae. o keia kmnu tuaopopo ole »o luii ! kekaln mea uana i hoolilo i keia mau moa a he ! īnea e hoonamw nn4o ana a kohn kaao na niea a ji«u ;okoiH:nna Ta hi?ii \o»i i kekahi taea hooUala i •kon» >na»aw» no nii la s na o " me kahiko ine ka >ko ole i ka luhi. me ka ike 010 hoiika :juir.awa e i»i;i iho a> 0 ki e ■ waiho nalo ana na-i o weho ika ip.iU Imua uaua hoike mai H ia i ni n\oa o usT au | kahiko i o a'aV.n a-a pah:> ia i;> ma kalū o ua * i ai liuna pa-o:-a o 10. M.iliope iho o ka au.i i kekahi l'anmi ake&kamai : o ka -Polmku lW>t lia" k.\ulana s lua ka u«JU o ka uuilii *** i ke kau makaitiA.i ITOO, nie koua ut|UIlu ia si.ua ChsmpuM\>u v iiv) maiwahua aku iuala«iSi. I Wi» hou i h\x»paUoia ia iuo maluua o ka jk)i Wuwelū o «UU{I, K.a koi keu pohaku ke waīho kniu o U \V:uhona lU^Uuia, jK»ii«ku eiwie 'mhu |V<H«\ a uiakuiK ki kalu ol«īo : kuahaua e lKH>hauoii«no aua ia 1 k;iA.s.u:a. u.« oivlo alio *. ka olelo [He.ena, ka oielo a :,a & i£ s - ku uiaa am _ _ n\akasiri.a;\a. oka ,<.xswi o ka īa oka ; o!e*o o W& i-vliak-a,ka :ucu -.::v.;a i liawwi uuu ilui ii i o kea. i.ie.i ; e.uluk: o i..-v 'a i ; iakakab* ia .uialuua ok s i< j\ s U, i.* k4.AkALa hvi * i i Mki ke lielxiV.tlv. ka *.;.ki k< lieluUelu ia like m<? ka oIuoU; o ua L;k;ko. o ao