Ka Oiaio, Volume VI, Number 11, 16 March 1894 — Page 4
| This text was transcribed by: | Alika Olsen |
| This work is dedicated to: | Tennis coach Clayton Benham |
Nupepa Ka Oiaio.
"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"
NUPEPA KA OIAIO.
Honolulu, Maraki 16, 1894
HE MOOLELO KAAO HAWAII
NO
LAUKAIEIE.
Ke Kino Kamahao Iloko
O KA
Punohu Ua-koko.
Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali
o
Waipio Hawaii.
Unuhiia e Mose Manu no "KA LEO."
Hoike o Makanikeoe iaia iho i mua o Laukaieie kana mau olelo pale no kona kaikuahine Pupukanioe kohu Loio ua Makani Puahiohio la o ke kuluaumoe.
Ma keia hiki ana aku la o laua ma ia kuahiwi ku kilakila, aia ko laila mau kupueu e noho mai ana me ko laua mau kapa hau o Lilinoe me Poliahu, aole i kali ko laua leo heahea i na malihini, aia nae ka mea kupanaha, ua hoolilo koke aku la o Makanikeoe ia laua me he mau kii leo ole ala, aole a laua mea e ike mai ai, eia ko laua hale noho mauna i ke keiki o ke Kaulanalaalehua.
Nolaila, e heneiki iho kaua e ka mea haluhelu, he wahi noonoo a akamai keia a ka kaua makani puahiohio, a mamuli oia mau hana akamai ua huli hou aku la o Makanikeoe no kai o na pali hulaana e nana i kona kaikuahine me na hoa aumoana o laua.
Ia Makanikeoe i hiki aku ai ma kai o na pali hulaana, aia kona mau hoa e ou mai ana iluna no o ko lakou mau hale lana kupanaha. iaia nae i hiki aku ai ma akai o ua wahi ala, ua olelo koke ku la oia i kona kaikuahine me kona mau hoa a pau e pili mai ma kahi o ko laua mau kapuai wawaea hehi hope iho ai no ka laua huakai hele, oiai. ua ike ae nei kaua e ka mea heluhelu i na mea i hai mua ia a'e nei, a oia no keia wahi a lakou e hoolulu nei.
Ia lakou nei i lele aku ai no uka o ka aina, ua lawe ae o Makanikeoe i kona mau hoa a pau ma kahi kaawale loa, em ke kokoke o'e aku ma ka hale noho o Laukaieie me kona mau makua.
Ua hoonoho aku oia ia lakou ma kona wahi ponoi ma Ihikalani, he hale kona i like ole me ke kulana o na hale e ae, he hale ko ua aiwaiwa nei i hookumu ia maluna ae o na wahi oioi a kiekiena o na mauna, i uhi ia e ka ohu i ka po me ke ao, e paialewa ia ana e na ao kaaale lewa me ua welelau makani i ka lewa.
A he kupanaha na hiona a me ke kulana o kona hale, a he ano e na ike ana a ka mea akahi a komo iloko o kona hale, he hihiu loa ma na ano a pau, a he olalau na noonoo ana, a ua like no keia hale me ke kulana holookoa o ka mea nona ka hale me Maenikeoe, a he mana kupua kona e hana a hoohoka e like me kona makemake, a he mana oi kelakela loa kona maluna o kahi mau mana kupua e ae, aole e hiki i kahi mea ke ukali aku mahope o kona meheu.
Ia Mamanikeoe i makaukau ai e lawe i kona mau hoa me kona kaikuahine, ua haawi iho la oia he wahi olelo kauoha i na mano kamaaina oia mau pali hulaana i Kaulanai o Makaukiu, a oia kana i pane iho ai.
E ke kamaaina hoi o keia mau pali kahakai, e noho pu iho oe me na malihine nei, ka mea hoi i like ko lakou kulana me oe, he hapa i kaia hapa i ke kanaka, a e hoomakaukau oe i na mea ai a pau mamua o kou halawai hou ana me oi aole o ke kanaka wale no kau mea e ai ai.
Nolaila, e hoolohe oe i keia olelo a'u, o hoolilo au ia oe i mea ole loa, ae, wahi a Makaukiu.
Ia Makanikeoe i kaawale aka ai me kono mau hoa hele ua hiki aku la lakou ma kona hale Kumuohu ma Ihikalani, aua haawi aka oia i ka mana a pau i kona hanau muli Pupukanioe.
A ia lakou e kuku nui ana mawaho o keia hale kupanaha me na nanaina ano e o ke kamahao, ua eleu koke aku oia no luna o Maunakea, a lawe mai la oia ia Kawelohaakalailehua, me ka ike ole o na wahine noho kuahiwi, a ua hoihoi mai oia i ua ui la a konio iloko o kona hale ano e, a hoonoho pu aku la oia me kona mau hoa alo ehukai o ka moana, a oia ka lakou i puili pu ao ai me na hipuu a ke aloha, a na nalo koke aku la o Makanikeoe no kai o na pali hulaana e nana ai i ko Makaukiu makaukau ma na ano a pau, e like me kana olelo kauoha iaia.
A iaia i hiki aku ai malaila, ua ninau koke oia ia Makaukiu, pehea oe, ua makaukau auanei oe i keia wa? Ae, i loa i ka olelo ana.
Ma keia mea, ua kahea koke aku la o Makanikeoe ma ka moa o na mano elele a ke alii Kamohoalii oia hoi na Ahikanana oia mokupuni, a e like me ko Makanikeoe ano mana, ua hoea like mai la lakou a pau mai loko mai o ke kai me na kino hapa kanaka, a koe iho la ko lakou mau kino ano ia mano e noho malie ma ke kai, aia ma keia ano; ua olelo ia, ua piha pu na awawa elua o Waipio me Waimanu i keia poe eepa, o ka mua loa o ka mea ai i haawi ia aku i ua poe malihini nei, e like no me ke ano mau o na haka kahe mano ke hoi mai a noho iluna o kona kahu, o ka awa ka mua e inu ai, a me ka maia ka pupu hope a mahope aku na mea a pau e ai ai, a o keia mau mea ai a pau loa, aia iloko o na pupu a pau o ke kai, a he kupee hoi ko ke ahi nona ka lokomaikai mua ma kela ahaaina nui maluna o ka ili kai. mawaena o Maui me Kahoolawe.
I keia anaina nui e ai nei, aia he mea mau i ka poe inu awa o ka ona ka mea i ake nui ia, a oia ka ka noe o Waipio e halu iho la maluna o keia anaina nui launa ole a ke hoalii iho la ka ona maluna o na lihilihi o na poe a pau, me he ua la no ka makalii, ka noenoe i ka lhilihi.
A e like me ke kanoe i hookau iho maluna o na poe malihini, ua lawe ae la o Makanikeoe i kekahi mau pu nui he ehiku a hookau aku la maluna o na anuu pali o Waipio ma kela Heiau kahiko mai ka po mai, oia o Kahokuwelowelo, kahi o Kihapu i kau ai, a hiki i kona i lilo mai ai i kela Ilio imi kahu o Kaai o Puapualelena, a ua olelo ia, oia ka po i waiho iho nei ma ka rumi waiho a na mea kahiko ma ka hale Aupuni e ku nei ma Mililani ma Honolulu nei, a eia la oia ia wai e malama ia nei? He pu keia na kamaia i kaaha me na iwi kanaka i kau ia, aole hoi e ike ia kahi i omau ia ai o ka aha, he pohihihi ka hana ana a ia poe.
A ua olelo ia, o Kihapu, oia no ka pu e hookani ia ai e na poe eepa i ka po, a lilo i mea uluhua loa no ka Alii e noho ana malalo o Pokaalana ma Waipio, a mai loko mai o ua poe eepa la kela mele hula kakahiko.
"Ke walino mai nei ke kini o lalo.
Na hoa i kaukana hele o Puna--."
Ma keia ano maa oia pali i ke kau ia i ka pu, a ua hookau hou aku o Makanikeoe i na pu i koe maluna o na kumu pali a hiki i ka mokuna o Hamakua me Kohala, aia i ka wa a ka ona o ka awa e hoonanea ana i ua poe hapa kanaka nei. ua hoomaka koke ua poe pu nei e kani me ko lakou mau leo kani honehone i ke kuluaumoe, e like me ka manao o Makanikeoe, a oia keia mele ana poe pu nei.
"O ka po keia a Kane
Aole e a'e ka hoku
He poo kapu kona
No ka papa kahuna
He papa ia awa
Ua 'ona i ka awa
O Kahakauakoko
He koko hilihili
I ka waha o ka Pa
O ka Niuhi o ka Mano
O Kahauli o ke aka
Ua lele i ka lani
He mano o Leleiaka
A lele mai e ka pu
I kai uli i kai lena
A lele ko uka
O Pupukanioe
Hoala hiamoe
No Kamehoalii
Me Kanakauakoko
Papa ia awa
Amama-ua noa."
Nolaila, e ka mea heluhelu, ke ike ae la oe i ke mele a ua poe pu nei, no ka ona loa i ka awa. a ua pau ole na kanaka oia wahi i ka amu ia, no ka nui launa ole mai o ka ona o na mano.
Mamuli o ka lealea me ka nanea o ua poe hapa kepaa nei i ka leo o na pu. ua ala like he lakou a makaukau no ka hoi no ko lakou wahi mau i hele mai ai, mai ke alo mai o ke Alii nana i noouna ma a ua haawi aku o M@kanii e@ lei mau Puawa hiwa a me na ano awa e ae he nui wale, me ka maia Kanaloa, a me na ko Lahipilimai. a me ke ko Manulele ma ke kahua mokomoko o Hanakahua ma Kapaau Kohala, a o keia na ko i pili loa ia Makanikeoe.
A o keia aa ko a ka poe hana aloha e hana ai, a kaulana ai o Kohala i ke mele:
"Mai noho oe a hana mai,
I Kokea hoi o Koholo."
I ka wa ia ala ae ai ua poe eepa nei, ua haawi ia ke aloha hope loa mawaena o lakou me Makanikeoe, a huli aku la lakou no ke ala moana, oia kana i hoomakeaka aku ai me keia mau huaolelo: "Good By, ola Pi@iuuhu o ka moaua."
Ia lakou i huli hoi aku ai, ua hooholo iho la o Kahakauakoko me Hoolalekaimu, ka Elele nana e ka apuni o Hawaii. oiai, ua hele na makalae a hani iaia, aohe mau poopoo i koe. he kawa ia nana i hele a Lehia.
Nolaila, na hoi lakou ma Hamakua Hikina a me Hilo-paliku a hoea ma Hilo one.
Ia lakou i hiki aku ai malaila, ua hookipa ia lakou e ko laila kamaaina o Kaneialehia, nona hoi ke kai maluhia mai ke kai o makaoku ma Mokuola, a hiki i ka lae o Leleiwi ma Keaukaha. o ke lae uluhua keia a ka poe hula.
Hookahi a'u lae uluhua ea
O ka lae o Leleiwi ea
He ukali o Makahanaloa ea
Me ka Ulili holo kahakai ea."
A ua waiho aku lakou i kona lokomaikai, aole no hoi lakou iho malaila: a ua huli hoi aku lakou no Punapaiaala, a ua ukali pu aku hoi ke kamaaina a hiki ma kai o Papai me Paukupahu, ua kuhikuhi ae la o Kaneialehia i ka lua o ko laila wahi mano kaulana i ka olelo ia, "Aia a Mano. nana i kumu pali"
I na ua hele oe e ka mea heluhelu ma ke alanui mai Hilo aku no Puna, alaila, e ike no oe i kahi i kapaia o "Aia a Mano, nana i kumupali," mawaena o Kumu me Haena ma Keaau.
I ka hiki ana aku o ua huakai mano nei ma ka lae o Kalohi ma Hopoe i ka wai koo lihilihi, aole lakou i kaulua iho malaila, na puahi lakou i ka Loi ana mai a hiki i kumukahi, ma keia lae i huli hoi ke kamaaina o Hilo, a ua kuupau ua huakai o ano nei i ka holo a hiki ma Panau, ma kahi o Kaehuikimanoopuuloa, ke keiki a Kapukapu me Holoi, aole nae oia ma kona home, ua hele mai oia no ka nuku o Puuloa ma Ewa Oahu nei.
A ua kikihi loa aku la ua poe eepa nei mawaho ae o Kukalaula, kahi i opiopi ia ai o ka la:
"Opiopi ka la o Kukala
Ke hele i ka loa o Maukele-a".
A hala o Punalu me Honuapo mahope, kahi o ke kai kauhaa a ka malihini, aia o Kawelohea ke kuhoa leo nui mai la ia lakou nei, aole nae o lakou wahi mea a maliu mai i kana uwalu aku, ua alo ae la-o Kamilopaekanaka me Kaalualu mahope, a ua halawa aku la lakou me ka mano oia kahakai me Keliikanakau, o ka mano keia i hakaka ai me ke alii wahine o Puuloa, oia o Kaahupahau, a kaulana ai ka olelo, mehameha Puuloa, ua hele o Kaahupahau, aole no lakou nei i hoolohe aku i kana au'a mai. ua huli hoipololo: loa lakou no Kahoolawe me na makana mai a Makanikeoe mai.
Ma keia wahi o ka kaua nanea, aole kaua e hoomanao hou no keia poe aiwawa o ka moana.
He kikina lakou no ke kaa, a a e huli ae kaua anana aku ia Makanikeoe me kona kaikuahine me ko laua mau hoa hele, ka poe hoi e aohe la iloko o ka hale nani a hihiu maka ano apau o ke keiki kaulana Makanikeoe nona hoi kainoa Hikalani.
I ka manawa a Makaunikeoe e noho pu nei me ka laua malihini i loko o ka malu oka ohu me ka maluhia me ua lako piha me ka hemahema ole, a ko lakou kamaaina Makanikeoe, ua ku ae la oia iwaena o lakou, a pane ae la i kona kaikuahine auhea oe e kuu kaikuahine auhea oe e kuu kaikuahine, eia au ke hele nei e halawai aku me ka haku alii o kaua ka mea nana i hoouna ia oe e hele e imi iaia nei Kawelonaakalailehua aole e hiki ia'u ke hookuu aku ia oe e hele imua oka Haku alii o ka ua, no ka mea ua haule oe ika hewa a he mea haumia loa ia mea i mua o ua haku alii ala o kaua, nolaila na'u e kamailio iaia a nou me a'u aloaa ia'u ka hoapono ia mai no kaua, alaila e manao iho oe aia oe me ia ma kou ano mau imua ona alaila ua lanakila oe me ke kau ole okekahi mau kiko eleele maluna ou e kuu kaikuahine a oia kou hui hou ana me ko kaua mau ohana.
Me keia mau olelo a Makanikeoe ua lilo ia he mea maikai iwaena o lana, a ua ku ae la oia iluna me ka waiho ana iho he wahi huaolelo kauoha i kona mau hoa, e kali lakou no ka manawa a hoi hou mai oia, a oia ka lakou i kulou haahaa mai ai imua ona, a puka aku la oia hele no ka home o Laukaieie maluna o Kaauwana.
I keia wa a Makanikeoe i hele aku ai mai kona home halelewa maluna ae o na kiekiena o na kuahiwi, ke manawa keia no ka uhi ana mai o na eheu o ka poeleele maluna o ka honua, a ua hiki aku oia ma ka pili o ke ahiahi mawaho o kauhale noho o ka mea nona keia nanea.
Iaia e ku ana malaila, ua lohe aku la oia i na olelo a ua ui nohea n@ o na pali o Waipio me kona mau hoanoho a me na makua hanai ona, no na olelo a Puaohelo mamua no kana hoike e pili ana no ka hiki mai o Pupukanioe mai kana kuakai hele.
Oiai lakou e nanea ana i ke kamailio, ua komo koke aku la ua Makanikeoe nei iloko o ka hale me kona ike ole ia mai e ka poe o ka hale, a liuliu iki keia maloko o ka "oho an@, ua hoike ae la keia iaia iho imua e Laukaieie me kona lpoe a pau o loko o ka hale me kona kulana ui launa ole, a oia ka lakou i puiwa ae ai me na manao eehia nui me ka olioli kuhihewa o lakou i u@ ae ai;
Auwe! ka nani o keia keia keiki e ku nei iwaena o kakou, aole auanei oia nei ka mea a Pupukanioe i hele aku nei e imi, no ka mea, ke ike pu ae la no kakou, aole kekahi keiki kanakaui o ko kakou wahi nei e like me ia nei a kakou e ike aku nei i kona mao helehelena kanaka maikai.
No keia mau olelo pahaohao iwaena o lakou me ka maopopo ole, a ke hookau iho la na hoano ane-e o ka makahehi maluna o ua poe nohea nei o ia uka iuiu anoano me ka hiehie i noho ia e ke onaona a i mea e pau ai ko lakou manao nune ana, ua kamailio ae la o Makanikeoe me na olelo oiaio a pau imua o na anaina o na ui e nonoho mai ana ma ka kooheno ana aku i keia mau olelo:
E ka hakualii o kuu mulipokoli kaikuahine i noho ai ka mea hoi e like ole ai o kou mau hiona kilakila e like me kekahi mau kaikamahine ui e ae o na wahi a pau o na mokupuni a pau a maua i hele aku nei; ua kilohi ia e au na kaikamahine ui a me na keiki kanaka maikai a ua lewa ia'u na wahi a pau a ua ike ia ke ana nui a me ke au iki a ua koe aku na mea iluna lilo o ka lani a me ka papaku o ka meane kai lipolipo.
Nolaila, o ka mea au e ke Alii-wahine o ka Punohu Uakoko i noho ai, a ike ai oe ma ka moeuhane, oia wale no ka mea i like pu me oe:
Eia oia ua hiki mai me kekahi poe e ae a'u i lawe mai ai, aia ke noho la me Pupukanioe i ka hale, me ua poe malihini ala.
Owau keia o Makanikeoe, ka hanau mua o oukou a pau, e o'u poe kaikuahine e noho mai nei, a he malihini au ia oukou a pau e nana mai nei ia'u, a me ka hiwahiwa a kakou e noho mai nei, ka mea i makepono ai ko'u luhi o ka hele ana e imi a e huli hoi i ka mea a ke Aliiwahine nei i aloha ai.
Nolaila, ua kupono ko'u luhi ana me kuu kaikuahine.
No keia mau olelo hoike pololei a Makanikeoe, aia na lihilihi o ka kana nohea ke hiolo makawalu ala kona mau waimaka, me kona mau hoa noho oia uka a ke aloha i noho ai.
A oia ka Laukaieie i ninau mai ai: Auhea o Pupukanioe?
Pane aku o Makanikeoe?
Aia no i ka hale kahi i noho ai me na malihini a maua.
Pehea oia i hele ole mai nei e ike ia makou?
Olelo hou aku la o Makanikeoe:
Auhea oe e ka haku alii o makou, e hoike aku au ia oe i ka mea pololei. Ua ike au ua haule mua oia i ka hewa, mamuli o kona makemake i ke keiki o Maunaloa, ma Molokai.
Nolaila, ua hoonoho au iaia malaila, a ua hele hookahi aku au no ke kai malihini me ka aina makamaka ole, a hiki i ka loaa ana o ka mea au i aloha ai ia'u.
Nolaila, ma ia haumia ana o kuu kaikuahine, aole e hiki iaia ke hele mai e huipu me oe, a me kona mau kaikaina e noho nei, oiai, he kumu kou me ka mole e hiki ole ai na mea haumia e launa me oe.
A ina aole e malamaia kou ihikapu, alaila, aole oe maanei kahi i noho ai, aia oe iloko o Kapapaiaoa, ka Papa nui a Kane, Kanehunamoku, pau kou ike ana i na mea a pau loa ma ke ano kanaka.
No ka mea, he poe kupanaha kou mau mea nana oe i hoolilo i kino kaikamahine iluna o ka iliwai, ka mea a ka Punohu Uakoko i hoopunana iho ai no kekahi mau anahulu la.
He poe kino Lau, Mano, Kini, Lehu lakou, he poe hiki ole ke uhai ia ko lakou kanawai paa, a oia ko lakou mea i oleloia ai ma ke ano o Hinauluohia:
E hooulu aku ana au ia oe e Kapo,
E Kapoulakinau,
Ka wahine pii kuahu,
He mokulehua no Hinauluohia
No Kahailiokalani
E ulu Kini o ke Akua
Ae a'e a noho i ko kuahu
E iho e Liauiwahine
E ka wahine o ka Puuohu Uakoko
E Laukaieie.
Nolaila, aole ou mea e loaa ai ke huli ia, owau wale no o ka mea e kamailio pu aku nei me oe, ina aole au, aole e loaa ie Pupukanioe, ka mea au i manao nui ai.
Nolaila, e hoomaemae au iaia a pau, alaila, mahope iho ou, wa, e launa mai ai oia me oe.
I ka pau ana o keia mau olelo, ua olelo hou aku oia ia Laukainiu, ua kokoke mai kou manawa e hui kino ai oe me ka luhi o maua i hele ai.
Nolaila, mai pulale oe, na'u ka hana a pau pono na hemahema, a hiki ae i na po piha o ka mahina, oia ka po i o Akua, Haku Malani, na po i oleloia ai he mau po alii, a no keia mea, mai hoohewahewa ia Makanikeoe, ka mea nana e hookome ka ka eleu i kou makemake i na wa a pau loa, aole he mea e nele ai.
No keia olelo maikai a ua Ulili holoholo kahakai nei o na kuahiwi uka o na pali o Waipio. I ahu la ia, a iaia e olelo nei. ua kulou like mai la kona mau kaikuahine a pau imua ona me ke aloha iloko o lakou.
Mai pau o Kolii wahine ike ahi, i ka wanaao Lapule nei, o ole e ike eia, pakele ai, e makaala ka pono mai hoohemahema, o lilo ana nei ia Hio.
Ua puhi ia ka hale o Aberahama, iwaho o Waialae i ke ahi, e kekahi mau keiki kalohe, i ke Lapule nei, ua pau loa na waiwai o loko, aole he mea i loaa, a o na keiki kalohe, aia i Kalakaua hale no laua na makahiki he 10 pakahi.
He Kanawai Koho Elele Hana Kumukanawai a ke Aupuni Kuikawa.
Ma ka halawai mau o ka Aha Hooko a me Kuka o ke Aupuni Kuikawa; ma ka Poaha o ka pule i hala, i hoike mai ai o Kuhina Haki i ka hoike a ke Komite i kohoia ai e hana i kanawai Aha Elele hana kumukanawai a ua makaukau ua bila ala. Ua heluhelu ia mai e ke Kakauolelo, a ma ke noi ia ana ua hooholoholo ia keia bila ma kona heluhelu akahi ia ana.
Ke lawe mai nei makou i kekahi mau pauku o keia kanawai, a hoakaka aku imua o ko makou i kekahi mau pauku o keia kanawai, a hoakaka aku imua o ko makou mau hoa makaainana apuni ka Paeaina, i ke ano nui oia mau pauku, a na mikanele i manao ai o ka upena keia nana e hulipau i ka lahui Hawaii, a ma ke kakoo ana aku i ke aupuni lima kakauha a Stivini i kukulu ai no ua poe mikanele pakaha nei.
Pauku I E akoakoa no ma ke kahea ana a ka Peresidena he aha no ka hana ana i kumukanawai. O na hoa o keia aha oia no ka Peresidena, ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka me umikumamawalu poe Elele i kohoia e like me ia i hoakaka ia mahope ae nei.
E hoomaopopo pono e ka lahui i ka hapa hope o keia pauku, e hui pu ana ia 15 hoa o ka Aha Kuka. 4 hoa o ka Aha Hooko (na Kuhina) a me ka Peresidena, like me 20 ka nui, ma ka aoao o ke aupuni noho manawa; a ma ka aoao hoi o ka lehulehu i 18 wale no, ua loaa 2 hoa oi o ka aoao o ke aupuni mamua o ka poe i koho ia e ka lehulehu, a heaha iho la ka waiwai o keia poe he 18 imua o 20, ua loaa mua no ka hapanui o ka hale ia lakou, a e onou mai ana lakou i kela kumukanawai a lakou i hana ai e nakii ana i na lima a me na wawae o ka lahui Hawaii a paa loa me ka hiki ole ia lakou ke oni hou ae e loaa ona wahi pono.
I ka manawa e waiho ia mai ai o keia kumukanawai kaili pono pilipaa o ke kanaka Hawaii, e kue aku ana ka poe i kohoia e ka lehulehu, a e noi mai ana kekahi o keia poe P. G: e hooholo loa ia, ike koho ana iho ua loaa aku la ia lakou ala ka hapanui o 20 kue ia 18, o ka holo no ia o keia mooniheawa a papapau kakou he aa ko ka Hale. Ke ike mai la oukou e ka lahui i ka waiwai ole o keia hana apuhi a na mikanele ia kakou.
Pauku 3. No ka hoohana ana i keia koho, i eha mahele koho, e like me keia: (1) Ka mokupuni o Oahu e koho ia ia eono Elele mai laila mai: (2) Ka mokupuni o Hawaii e koho ia i elima Elele mai laila mai: (3) Na mokupuni o Maui, Molokai a me Lanai, e koho ia i 4 Elele mai laila mai; na mokupuni o Kauai a me Niihau, e kohoia i ekolu Elele mai laila mai.
Pauku 5 O kela a me keia mea koho balota pakahi e koho ana no na Elele, e koho no oia ma ka balota e like ka nui oia mau balota me ka nui o ka poe e holo ana iloko oia mahele ana e noho ana, a ua hiki no hoi iaia ke koho i hookahi balota no ka Elele hookahi, a i ole koho paha a pau loa no ka Elele hookahi, a i ole, mahelehele paha oia i kona balota mawaena o ka poe Elele.
O ka hapa hope o keia pauku, he lapuwale maoli no kona ano, e like me keia: He eono poe koho o ka mokupuni o Oahu nei, ua hiki loa i na mikanele a me na haole aeahaukae a lokou e hanai nei ke koho i ekolu poe o keia ma keia ano, e koho lakou i elua balota no ka mea hookahi, a o kekahi poe ekolu aole lakou e koho. Ma ko ka lehulehu aoao hoi, e koho ana lakou i keia poe eono, i loaa ai ia lakou ia huina, ua maopopo e haule ana o hookahi ia elua, a pela e hoohoka ia ai ka aoao o ka lehulehu. I na paha he elua Elele i puka a ka aoao mikanele mai kela a me keia apana koho mai, ua like ia me ewalu, a ke hui aku me ka 20 i loaa mua i ke aupuni kuikawa like me 28 hoa ma ko lakou ala aoao, a he 10 wale iho no ma ka aoao o ka lehulehu. O na mea a ke Aupuni Kuikawa i makemake ai e hooholoia. no kaholoi loa ana i ka lahui Hawaii mai ko lakou aina hanau aku, e hooholoia ana mamuli o ke koho ana o keia poe he iwakaluakumamawalu.
Pauku 18 Ke ano o ka hoohiki.
Helu----------------.
Ko hawaii Paeaina.
Mokupuni o ...............SS.
Mahele o.....................SS.
Owau o................, nona na makahiki...........he kupa no..............e noho ana ma...........maloko oia Mahele, ke hoohiki nei me ka oiaio loa imua o ke akua Manaloa, e kokua no a'u me kakoo ana me ka oiaio lao mahope o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Paeaina, a e kue looa hoi i na hoao ana a pau e hoihoi hou ae ia Liliuokalani maluna o ka nohoalii, a me ke kukulu hou ana paha i aupuni moi, ma na ano a pau iloko o ko Hawaii Paeaina.
Ma ka hapa hope o keia pauku, ua hookomoia ka inoa o ka Moiwahine Liliuokalani, ua olelo nui hoi, ua au loa ke aupuni alii o Hawaii. a aole loa ka Lani Alii o Hawaii e ike hou i ka nohoalii (i kukuluia mai ka poe mai no nalii hanau o Hawaii) ua pau oia a pela aku; eia nae ka mea apiki, ke hookomo nei i ka inoa o Kelii, a me ke kukulu ia ana o kekahi ano aupuni alii akoa eae. He hoike maopopo ana mai keia a na poe welo mikanele nei, e hoi ana ka Moiwahine Liliuokalani maluna o kona nohoalii, ke mau ka paa o ka mano o na Hawaii aloha alii. a aloha aina, a hiki i ka manawa a ka Aeko o Amerika e hele mai ai a hooponopono i ka hana hewa a kahi elemakule Kuhina Stivini i hana ai; a oia ka keia poe e makau honua nei, a ke hoao mai nei e hoopaapaa i ka lahui Hawaii ma keia mea. @ na ua ike lakou nei, na lanakila lakou, aole he hana o Amerika i koe, ina na kukala nui mai i ke Aupuni Repubalika o lakou iloko o na la hala aku. Aka, na ike lakou aole he hiki ia lakou ke hana i keia hana, me ka lohe mua ole i ka leo hope loa o ke aupuni o Amerika ma o Peresidena Cleveland ala, ke noho nei lakou e kali no ia leo hope me ko lakou manao ana nae e hoani mai i keia bila kanawai kahea Alia Elele hana kumumukanawai, a e na e ae ana na kanaka i keia, alaila, e lile ana ka Amerika olelo hooholo hope i mea ole, a pakele ua poe limalepo nei.
Ma ka aoao o ka lahui Hawaii, ke kukala leo nui aku nei makou mai puni iki i keia maunu ekaeka a na mamo misionari. Ke hilinai nei makou, me ka paulele nui ana aku maluna o oukou e ka poe aloha alii a aloha aina oiaio a pau mai Hawaii a hiki i Niihau, e ku mai ana kakou me ka manao lokahi, e hoole loa i ke kakainoa ana ma na apana koho balota no na poe elele hana kumukanawai o ke Aupuni P. G.
E ku kaawale e ka lahui Hawaii, a e hooho like; Aole! Aole!! Aole loa makou e ae i keia mau hana apuhi a oukou.
HOIKE KULA SABATI MA PULEHU, KULA, MAUI.
E. Mr. Lunahooponopono Aloha pumehana kaua:-
E ahonui mai oe i kau mau Elele Ka Leo o ka Lahui a me Ka Oiaio e ahai aku i ka'u ukana me ka mama loa ma aa kai aliali o ke Aupuni Hawaii nei, i hoonuu mai ai hoi na kiai heluhelu a kena i ka wai a kanaulu i kela mau hua e kau ae la.
Maka la 10 nei o Feberuari, hora 9 a.m. ua hoomaka na hana me ka himeni ana i kekahi himeni maloko o ka Puke Poepoe a me ka Pule ana a Rev. J. Kamakele. I ke kuu ana o na mea a pau, ua ku mai ke Komite nui o ka la a hai mai i mau lala Komite naua e nana ka hana, ma ka ninau ia ana, koha ia ekolu lala o ke Komite. Rev. J. Kamakele, D. Kahiki a me Kapai. Mamua o ko'u hele loa ana aku imua, e oluolu oe e hoakaka aku au i kekahi mea.
Manu i o keia hana maikai. ua hui mai he elua Kula Sabati o ka hoomana Kalawina, oia n Keokeo a me Waiakoa, a he eha Kula Sabati o ka hoomana Moremona, aole o ka hui ana o na Kula Sabati o na hoomana like ole, he mea ia e kaulako mai ana ina hoa o kahi hoomana a pela hoi kahi i kahi, aka, ma ka hana ana i ka makemake o ka Makua i ka Lani, ua hana like, ma ka nana aku i ka laau e ulu aua, aia kona welelau iluna, a o kona kumu aia ilalo.
Nolaila, ke ike nei kakou i keia kumu nui, a na hoomana like ole o ke no nei e noke nei i ke kalai, (hai manao) e aku aku ana e loaa ke welelau, aole he loaa iki, eninau nui anei oukou, heaha ka inoa o keia kumu a me keia welelau," kai no hoi o ka Baibala Hemolele ke kumu, a na koko o kona aa ma ka honua nei, a o Iehova ka welelau, a na hoomanao like ole e nohe nei i ka pule nolaila, pau ae la keia nee aku kakou imua.
Hoike o ke Kula Sabati o Pulehu (Molemona.) O keia Kula Sabati; he kula makua keia, i alakai ia e Ben Paahao ke K. K. S., a o D Kapohakimohewa ke alakai himeni. I ka hoolohe aku i ka lakou mau hana ma na himeni, he mau kela; kehakoha no.
Hoike o ke Kula Sabati o Wailuku (Molemana). He poe makia palupalu ka hapanui o na haumana. Halakai ia o Mr. Kuhaleiwi, ua like lakou me na Kahuli inu wai o Iao Vally mahalo no.
Hoike o ke Kula Sabati Waiakoa (halawina) I ka nana aku i keia Kula Sabati, he like wale no ma na aahu o na wahine, i alakai ia e @ Wilson Cleaveland ma ka olelo Hawaii a me haole. E mahalo ia oe a me kau K. S., hoale speaks "number 1".
Kula Sabati o Keokeo. O keia ke Kula Sabati i kaulana i ka makahiki i hala ma ka Apana o Makawao nei, i ka like ina me ka Bana Lahui. He mea oiaio he like io no me ka Bana Lahui, i alakai ia e Noah, Kamakau. Nolaila, aia mala la ko'u hilimai ,"Best of all."
S. M. Polipoli.
Kahauana, Kula Feb. 18, 1894.