Ka Oiaio, Volume VI, Number 11, 16 March 1894 — Ke Kulana o ka Lahui. [ARTICLE]

Ke Kulana o ka Lahui.

Oiai eia kekalii niau ku mnhana ke -hoolala ia nei e ka Aha Hookp a me ka Aha Kuka o ke Anj>uin No_ho M'anawa, ua manao makou he mea knpono loa e hoomaopopo poiio aku i ka leUnii llawaii i na mea i manao ia e' hana aku, 0 i ka mea mua loa oia no ka mai'nao o ke Aupuni e kahea aku i ka lahui e kolio balota i poe Klele no kekahi Aha Elele Kumukanawai no kekahi ano aupuni repubalika a lakou i manao ai e kukulu mawalio ae 0 ke kahua o ka.olelo kīikala a )ce Komiie Hoomalu a . ka halaw ai a na haole i malam a ai ma Manamana i ka l.a H3 o lanuari, 1898, i hoopuka ia i jka la 17 o ia malama no, e ! kukulu ana lie aupuni noho īio ka liana hooliuijaina me Amcrika Huipuia, ! Ma keia wahi he mea kupono no e ike maopopo ka lahui īi ke kum-u o ke ku ana o keia aupuni, oia'hoi no lea hooluiiania, a me leo kakouike maka 'i ka haul.e oia kumuhana. He mea oiaio no hoi, āole ka lahuiHawaii ponoi iloko o leoia maiiao, aka. ua hana wale ia no mamiili o ka makemake o na haole uuleu e noho ana ina Hawaii, —he poe misionari, he poe aea, a he poo'malihini loa 1 hiki mai ma na moku kalepa ma ke awa o Honolulh, me ke kokua i'a e ka mana kaua o Amerika Huipuia e ku ana ma ke awa o Honolulu nei ia manrwa, mamuli o ka hooholo a hoolala malu ana ake Aupuni o Amoi'ika, malalo o ka aoa'ō Repubalika, i noho mana ia e ka Peresideua Hamso, a i alakai ia'e kona Aha. Kuhina e kela Kuhi?ia Kaulana i na hana jingo, -liki-James Cl. Blaiue a hooko ia lioi ma Hawaii nei me kā lima kakauha hilahila ote e ke Kuhina Noho Stivini me kona mau hoa ohumu, na mamo "misionarl" nona na mak'ia i olelo nui iai-hele mai e ao i ka olelo a ke Akua Hemolele. O keia mau liana

ja pau, ua liana ia e ka mana j kaua o Amei'ika Hnipuia, majmuli o lee kuko o na luna au- ' puni e lili) keia Paemoku no l'ia Mana Aupnni no ha hana i ku i kona pono; ,a ua hoohana jpu ia hoi oka ohana kuko a jna "misionari" no ko lakou I makeniake haakei a manao aihue i kuluma iloko o lakou, e noho lakou ma ka inana' hoopono^pgno a hooko o koia 1 Paeaina, a e hana a'leu e l.ike! me ko lakou makemake, ma- j lalo o na kanawai e hoohaikij ana i ka mana a me ke kule-j ana pili paa o na Kamaaina a j me iia haole i noho kujw'ma ; Hawaii nei. Ua kijxhfii keia j mea ī manao iar-tTkeia mau ! aoao. —ke aupnni I?epubalika o .Amei'ika mamuH o leona! mnkemake kuko. a me ko na 1 ' mamo "misionari" mamuli o !'ka lakou makemake. —he aupuni manawa no ka hoohuij

aina. me ke kne o keia mau; mra i ka makemake maolio: ka lahui Hawaii ponoi. Aole; paha i ike ia kekahihanalahui ! hilahila ole i hoao ia e kekahi aupuni nui e like me Amerika malu'iia. o kekahi aupuni uuku e likemo Ilawaii nei, mamuli o ka hana hui ohumu i hami ia ai i ka la 17 o īanuari, 1890. a i hoike-a-maka ia aole he Jiekulamr a aolo i liaiii«i mamuli o ka makemake o K:a lahui, ma ke kahea ia ana o ke aupuni Amerika e lele mai e hoomaIu i ke aupuni i kukulu ai i paa ai oia, nuwka huki ia ana 0 ka hae pakaha aii|(i o Amerika i ka la 1 o Feberuari, 18iK> mamuli o ka manao like o na luna aupuni repnbalika o Amerika. a mo na inamo hoopnnimmi he pne misu»nari, oia aina hookahi no, i holo mai i Hawaii nei e hoolala i na hana i hookoia i ua la 17 la o lanuari a me 1 o Febornari, malalo o ka uhi o ka 01010 a ke Akua kue i na hana ailiue a hana hewa o na ano a pau. Ile oiaio ua ko ka manao kuko hewa o kei«» poe i olelo ia ae la, no ka manawa wale no nae, a ua h*\opio hou ia ka hoopo?'o o k,i v»oe hoopono 1 noho'mai ina kahi mana o ke Aupuni Amerika, oia ho

jka aemo wiuni democarata, | !ma o Cleveland a !me kona Aha Kuhina a ni-a oJ !ka hapanui oka Hali AhaoI lelō - o Amei'ika Huipuia e 110- j i lio nei-i keia wa, 'Ua hoōleia J ina lei» oWlo limih(.' , lo iloko o |na hale elua o ka Ahaoīelo o 1 Amerilca—ka~i}Tānao hoolīuil aimi,—kē kumu i hoike ia ai oia ka mea i kukulnia ai ke aupuni hoomalu manawa o Hawaii iiei. Ma na ano a pau, ua haule na hana a ka poe'i komo pi'i --iloleo o k'a manāo hoohui aina, ko Hawaii a me ko Apierika. me ke komo pu ole aku o na llawaii a hiki ii keia la. l T a hoole .iioi na Lahui el».a —ko A mei ika ame ko Hawaii. Ma keia. e like me ka olelo kuahaua a ke aupnni noho manawa o lla'waii j nei, aole o lakou kuleana ,a i kuniu hou aleu i koe e noho (aia e hoohana liou aku ma I kekahi ano hou ae i ke kuleana a lakou i lawe mana nui jai ma.ko lakou lima. Ua makel*" Uamakeloa!! maluna .o iia ano hoopono a maiiao i īiiaikai a pau, ua make !!! Aka. e like me ke ano o ka ;poe i hoao e hana l)ewa, ua |manoanoa ko lakou luna-ike- : iiala e like me kai-li pakapaka lo ka holoholona rainoeero; ua pouli ko lakoii ike hoopono. jua nele lakou i ka manao hiilaliila; a 110 keia 'm.au aiio, aole e liiki ia lakou. ke lioolohe i i ka leo ao a me ka olelo hooi holo a ke Aupuni Amerika, a k<; Kuhina Wiliis i Wiilho aku ai. me ka oluolu loa, imua o na Luna o ke Aupuni Noho : Manawa, maliope iho o kona ;ku uwao ana no lakou i hoopakele ia ai mai ka hoopai o ka lakou mau hana hewa i i liana ai,—oiu hoi, e waiho la- ; kou i ke aupuni noho manawa, a e lioihoi hou ia ke aupuni o i. ka lahui Hawaii, e like me ia mamua o ka lioao ana o lakou e hookahuli i apana, x>analaau, a i mokuaina palia no ke auj puui reoubalika o Amerika ; I Huipuia. i i Ke hoomanao nei ma,kou i !ka olelo pane a ke Kuhina: | Willis i na Komite o ka 11 ui | ljeague Amenka, ana i olelo 1 ! ai,- Aole au i lioouna ia maij !e huli aku e like me Mr.j Blount, aka, i hele mai nei au I e hooko i na kauoha a ko'uj aupuni, a ke hiki mai ka; ma- j nawn kupono e- hooko aku noj au. Aole hoi e hiki ke hoo- j loli ia ka hooholo no oukou aj jke aupuni Amei'ika i hooholo lai. ma kekahi mea e hana iaj |ana. maanei a ma A nerikaj j paha. Ua hoolalia ia keia ma! 'ka nupepa 4i liol;u," i na maIhina mua o kona hiki ana mai j liHawaiinei. Me kona olelo: :pu ana ma ka hope loa. Aole! i hoi e «e ia o Hawaii nei e ho- j ianoeia e na hana kuwahoj i mai a kuloko ae. I ! Aole i loli keia kulana a j hikiikeia la, Ke mau nei 1 'noia. Eia ko kakou hoopii 'kue no na mea i hana kakan- j ia e na mana' kana o Amejrikn, a me na hana a kona 'mau hoa iloko .oia hana ke jwaiho nei ma koua linia'a hiki i keia la; a eia no lioi kej j kaana. noon<*o, a hookoia nei; ia mea a lijki aku i ka wa. a ; ! koua Ahaolelo e hoop;m ai i kaJakou haua, alaila. hoike' a lioopau mai i kana hana hone loa e.pili ana i ka hopena j o ka hihia imua o ke Aupuni Amerika e waiho nei. Iloko hoi o ia manawa, ej like me kana olelo', aole ke aupuni Ameiika, e.ae anae; hoololi ia ke kulana o ke ku-; uuihana, a pau kana haua, oia; ka kakou e kali nei. A ua kupono no hoi malalo o keia; kumu e kali malie kakou, a; iun e waiho ia mai kekv<hi kumuluma e ue e pilL ana i kekahi hoololi hou am. i ke kulaha o ke aupuni, aole e pon \ kn lahui llawaii e hui pu mai, o lilo auanei ia hana i kumu no kakou e ahewa ia ai e ke Aupuni Ameiika i ka lolelua. 0 ka makemake nae la o ka aoao hoohui-aina o ko kakv>u konio hewa aku 'iloko o ka lakou hana maalea. No'aila e lx>o!ohe ka lahui Ilawaii mai Uawaii a Niihau. a e huule ] aluihouauano keia mau lupia, E kn|»aa ka lahui a e hooman ma ke kulana mua,

. - n . Ua hoike aku Aako.n mā ka! liapa mua cu. keia manao ua | kuleana ole na hoololi a mau huna e, ae e Iror>loii- ana i ke kui;ina o ke }i\ipuni nolio ma'iiawa. Ina no. e'h'oololi ia he aupuni r6pubalika" ihe ka pan ole o ka noonoō ana % Ameria ino na kokua komo pu ana inai o na Aupnni o Ēnelani a |me Farani a me na. aupuni e ae i ike mua ia,,Hawaii ngi, e lilo ana 110 iahana he mea ole, a e hoiīioi ia ana no ke kulana 0 ke aupuni a ma ka . mea e hooholo iā ana e ke aupuni o Aineiika e like me ka laml i hooholo ai a 1 aponoia hoi e ka Aha Lunamakqainana oia anpuni. a ihooholo like ia c na aupuni mana nui a kuleana like ma ka moana Pakimka nei, e like me ka mea i h'ana ia ma Samoa. Aia wale 110 ka loīi o ka niuau e ku nei imua o Amerika a komo pu aku ka laliui Hawaii ma na hana e pili ana I i ha hoololi i inanao ia e ka 1 poe nialama. aupuni no ka maI nawa, e noho mana nei i keia j \va. Ma ko ka lahui hana pu | ana, o lilo. ana anei ia luina, ■ j he mea na na hookahuli auj puni e kukala leo nui ai, ua .apono na inea a p,iu, i ka mea i liana ia, e like hoi me ke I koho balota ana o ka lahui no ka ahaolelo kuikawa o ka ; 1887, e apono i na hana kipi hookahuli aupuni a na misiol nari, ma ka mana elau pu i I hana ia. Ua hana ia ia hana me ka 'nihi a tne ka maalea. a [ oiai ka lahui e nolio ar a me Ika poe kalai-aina alakai 'makapo, liupo a makauwale ia wa, ua ha u hai ka lahui ia mau liana me ka maopopo pono ole 0 ka pono a me ka pono ole oia hāna ana. 0 ke alakai a haule ke aupuni i kahi pilikia oia ka ike oia poe, a o ka wehewehe ana i ka pilikia o' ka aina, ua, hiki ole, Ua like ke ano o ia poe ms ka poe punahele a na 'lii o ka wa kahiko, he ai alii Wale iho no, a he ahiahi i ka poe maoli i alolia 1 ka aina a i makee i ka pono e paa ai ke aupuni. Ma ka mea i manao ia e keia poe e noho mana nei, a e hoani ia aku nei imua o ka lahui, ua hiki ia makou ke olelo ae, he no'a kolekole keia. He hana kumu ole, a he kuleana ole, a he hana hoi na ka poe i kau i kahi haiki, e aloalo ana. i kahi e hekau aku ai i pakele. a: i loaa ke ola. Ua hoike maopopo mai lakou aole o lakou kulana paa e.ku nei, aia ke kahua o ka ninau a me ka olelo hooholo mana ma ka lima o ka Peresidena Cleveland ī keia la, me kona hoomaopopo no nae*i ke kuleana like o na aupuni e ae ma ka pono o na mea e hana ia ana maluna o ka Moiwahine a me Kona laliui ponoi. He mea keia na ka lehulehu e kuni paa īloko o ko lakou houpo a iualama, a. nana aku i ka liopena o ka Amerika hana, nie ke kbmo hewa ole ana iloko o kekahi hana ma ka inoa l;ihui, o lilo hou. anei i mea e lioololoiahili ia ai ka ninau e ua enemi o ka pono a 0 ke aupuni o na Hawaii ponoi. | E kupaa. kakou a hookoia j Tv;i pono. JfLai maliu aku i na aiakai ilio-hae malalo o na! aahu hipa. Mai puni i na ka-! naka Hawah piko pau i ka iole, ka poe hana i na 'liana' hooniaewiiewa i ko lakou one ' hanau, i k|o lakou hoalahui kumu: e makaaU loa J keia poe, I ka wa kahiko he imn kahi kupono o ia ano kanakn. Pelanoma na aina haole."— aolo e ae ia ia ano o ola loihi a o hooluun|iia i na ea maikai n ke Aku i i hana ai i hanu o ola ai ke kij\o o ka poe malama i K,u\a kauoha o aloha 1 ka aina i llauaw ia ai. Waiho aku ia hana. na na knnaka kalnmapule i ihake ka uhane no na ai palaiplelo a ai pilau a na mkioaan o hanai liilii nei ja. iakou. ke apono ku-' mukunl e I|M Ka moft i hana ia iā ! Ua lohe makou. ma na ieta ma keiji mau la iho noi, oia t\a Hgenji o koia poo ko hauai a ke haha nri i ka nao o ka luhui Pawaii. No keia poe, ho\)kHh\ r\g ano i na

aina c, oia ae .la tela maluna, aka. no» kakou iho, e waiho aku na he Akua e hooponopOno na hoopai no na liana _ hewa. Ua hele aku na loio Hawaii, a ua mnnnu ia aku y ua hei wale aku no nae' ma ka ūminmi, no ka mea ua ike no ia poe, aole lakou o ae ia : mai ana, alioīe hoi e ia mai ana e ka lahui ke hoopu- . ka aku no ia mea, alie hookae loa ia ko lakou hopena, a he make • ka panina hope loa. • Nolaila, e ka lahui līawaii, e na alakai o ka lahtii. na Hui Aloha Aina Hawaii, na mea a pau e noho ana ka' nhane hoopono o ke Akua iloko 0 lakou, eia hou he wa no kakou e kupaa ai, a e hoikc"hou āi i ko AmeHka poee hoopunfj)uni'' ia nei, i ka nani kamahao o ka malania ana o keia lahui i lie kulana hoopono a nie ke alohaaina, mawaena o na hoinoinoia ho la-; hui hana i na hana hewa al pau, i kapa ia e na misionarij •ma ka lakou mau lioike, hel i lahui hoomoemoe i ka lakou; 1 wahine a rac ka lakou mau; ikaikamahine e hana hewa, aj jpela aku. E hoomanao ou-' i kou e Ilawaii Ponoi i koia! hoino lahui a na misionari mc | ka oiaio ole, a noonoo iho, a ! hooholo iho, aole e launa houl jme na hana a keia poe e nihil I liou nei ano, e hoohiki pau ! i pele pau mano e holoi 110 ka | jwa pau ole i na lioolauna ana |me lakou ina na ano a pau, joiai he poe, hoino kuiim, pajkaha, hoopunipuni, a lie poe ; I piha i na kuko dainlonio, a e |

like me ko lakou k'unui, ua | makaukau no-ke dala e liana : i na mea a lakou i hooili hoo-3 punipuni ai maluna o keia lahui hookipa oluolu ia lakou. E kupaa e Hawaii, e like mo na iinelani, a me na Karani, a me na lahui e ao mnhope o ko lakou aina, a e hooi aku kakou ma ke kupaa ana maluna o ko ke Akua hoopono a me Kona lokomaikai!!!