Ka Oiaio, Volume VI, Number 12, 23 March 1894 — Page 2
This text was transcribed by: | Ada Sonoda |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Nupepa Ka Oiaio.
"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"
NUPEPA KA OIAIO.
John E. Bush,
LUNAHOOPONOPONO.
John. K. Penikalaka
PUUKU.
O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA.
POALIMA, MARAKI 23, 1894.
Keola o ka Moiwahine Liliuokalani.
O ke kulana ola kino o ko kakou Moiwahine ahonui a hoomanawan@i hoi i na inea o keia mau lae nee nei, he oia mau Ia o ka hihimanu e ha@ama ia ana hoi e ka nani me ke onaona. A he mea hauoli no makou ke hoike aku imua o oukou e na hoa niakaainana ua piha u Kona puuwai Alii oiaio i ke aloha io no kakou, Kona Lahui a e hiki io m@ ana no ka ia, a me ka hora Ana e hooko ai i ka leo o Kona Lahui oiwi ponoi.
E ka Lahui, e hilinai kakou a pau maluna o ko kakou Moiwahine i aloha nui ia, me ka manao lokahi o ke aloha aina oiaio. E kupaa no ka aina makuahine mai pa@paoano E ola ka Moiwahine Liliuokalani i ke Akua Kiekie Loa.
HEOULIO KA LANAKILA
Ma ka haiolelo a Luna Senate Grav. He Demokarata no ka mokuaina o D@leware, ma ke poo o kekahi hapa o ke Komiteo ko na Aina e o ka Senate, ua hoike ia mai ka manao @o maoli o k@ hapa nui o ka Aha Senate, e pili ana i ka ap@@ ia o ka hana a Pereside@a Cleveland a me kona Aha Kohina i waiho aku ai i ka Aha Senate, oia hoi ka hana hookahi wale no a me ke alanui e wehe is ai ke Aupuni Amerika mai ke kulana hoohaahaa ona e ku nei ma kana mau hana i hana ai i ke kahi lahoi uuku loa i noho aloha me ia aupuni, mamuli o ka hana hoohaumia a Stivini a me na “a@na misionari” a me na haole ilihune i kuewa hele mai i Hawaii nei. He elua la ka haiolelo ana o keia Luna Senate, a ma kana haiolelo, ua hiki ole i na hoa o kekahi hapa o ke Ko mite e uwehe ae i ko lakou waha a ke hookui a hoole mai. Nui kona mahala ia Mr. Cleveland a me Mr. Blount, i ke kupaa maluna o ke kaulike a me ka pono. A weliweli no hoi na olelo e hoahewa ana i waiho mai ai maluna o Stivini a me kona mau hoa ohumu hookahuli aupuni ma Hawaii nei I ko makou ike ana i keia mau olelo, ua wehe maopopo ia ae la ka ou@@ o ka lanakila o ka lahui hawaii i hoopii aku nei i ke Aupuni Amerika ma o ke Cleveland hoopono, me ka ike ia iho no hoi o ke kumu o ko ke Kakauolelo Misionari o ka Papa. Hawaii hoi ana mai nei, mahope o ka auwana ana aku mai ka auna hina malalo o kona malama ana. E hoo ikaika e hooko ia ka aihue aina a lakou i manao ai. Aka, ua eha lakou a pau. Mamuli o ka hana hewa a aole wale o ka hilahila nae, aka, o ka ilihune pu kekahi e ilihia ana maluna o keia mamo hana kue i ka pono malalo o ka uhi o ka hoomana Karistiano.
Auwe! Auwe!!
Ke lohe mau ia nei ka leo o ke kanikau o ka poe i manao ino i na Hawaii, ka leo o ka poe a ka lanui Hawaii i hookipa pumehana ai me ke aloha hemole’e. ka poe nuna ka hoowaiwai ia e ka Moi Kalakaua a @@koo i imihala ai me na hana puuwai eleele, a me Kona kaikuahine i kokua ai a na ike maka i hoololi ai. Ke kani nei ka leo kumakena o ua poe nei, no ka hana ia ana iho la o lakou ma kahi o ko lakou ola na pakeke o lakou. Ma na wahi a pau. Aole e @ ae na misionari a me ka poe kauwa ma ko lakou ma@ kapuai; aka, i na e hili ia aku ma kahi o ke dala. e wikiwiki anei la kou i ka uwe, i ko ku-o, a i ke ka k@le mahope aku, I k@ hiki ana mai nei o ka lono e, @au ana ke kuikahi hookahi makahiki mai keia wa aku, ua ike iho la keia poe @@ kanele aihue aina a hookamani i ka hana a ke Akua, i ke kau mai @ ka hua kakau ma ka paia e hoike ana i ka mea e hiki mai ana maluna o lakou. He hoopai keia no ke kikiki ia o ka lahui a pau aku ko lakou mau aina ma na hana hoe walewale, a ma na hoa@e @ku pana kiekie. No ka poe Hawaii, na hiki ke olelo ia o kona hemo ana mai keia mai ka hana kauwa @ like me na mamo Isaraela’i aloha ia ai e Iehova, no ka hookaoikaoi wale ia, me ka uku kupono ole ia a oka @uhi. He nui no na alanui e ola ai ka Hawaii mamua ae a ke kuikahi h@ilihune ia lakou! Ua nani!! Ho aku kakou i ke kai a me ka honua e ola ai ma ka ikaika o na lima, a me ka hou o ka lae, no kela a me keia nona iho, a owai la ke holoaa ane.
NINAU O HAWAII.
Aia no ka Aha Senate o America ke noonoo ala no maluna o ka Bila D@te i na Waiwai e komo aku ana iloko o Amerika. Aole i hapai ia mai ka ninau o Hawaii imua o ka Aha Senate iloko o na la i hala aku la a holo wale mai nei no ka mokuahi Alameda. E ku e ka la@ui me ka hoomanawanui, a hiki i ka lohe ia ana ka olelo hope loa a ke aupuni no kakou.
Waiwai o ka Manaoio.
“Pomaikai ka mea i manaoio a hiki i kona hopena; no ka mea nona ke Aupuni o ka Lani.”
“Pomaikai hoi na kanaka Hawaii Aloha Aina a makee Alii ke paa ko lakou manao a hiki i ka lohe ia ana mai a ka leo hope loa o Amerika, no ka mea no lakou ke Aupuni Hawaii.”
Ka Hopena o ka Poe Hana Hewa.
Ma na haiolelo a ka Luna Makaainana Hou. McCreary o ka Hale Lalo, a me na haiolelo a na Luna Senate Hon. John W. Daniel of Vereginia, a me Hon. – Gray o Deleware, o ka Hale Luna o ka Ahaolelo o Amerika Huipuia, ua @iki ia makou ke hooia ae, @a humuhumu ia ka waha o ka poe hom@ i ka Peresidena Cleveland i keia wa, ma Amerika a me Hawaii nei, a na waiho ahuwale ia ke ano a me ke kulana o keia hana i hana ia @a Hawaii nei e ka Luna Aupuni Stivi ni a oka aoao Repubalika, me ke kokua ana a ka Peresidena Harisona a me kona Aha Kuhina. Nui no ka poe uhane i@o iloko o ke aupuni Amerika, a he nui no hoi ka poe ike a naauao oia aina i ike i ka hewa nui a me ka ru@a ole o keia mau hana, a ua hoopomaikai ia ke no a pau i ka loaa ana o na kanaka uhane maikai iloko o kekahi hana o ko Amerika poe naauao i koa e koe aku i na hana haumia na ha na hoohaahaa i ka inoa o ka lahui Amerika, i hana ia e Mr Stivini a me na mamo “misionari” ma Hawaii nei. E nana mai kakou, ma kekahi kolamu e aku o keia nupepa, i ka leo o ka loea o ka hoopono a me ke koa o ka oiaio, o Mr. Daniel, o Vereginia, iaia e haiolelo ana imua o kela aha hanohano, ka Ana Senate o Amerika Huipuia, a ike no anei kakou ma ka olelo a kanaka oia ano, na @a kanaka o keia ano i hoolilo ae a hoomau aku i ka inoa hanohano a me ka inoa maikai o ke aupuni Amerika a ka poe ia@uwle e hoao nei e ka@alako iloko o ka l@@@ mamuli o ka manao haahaa o ka poe aihamu a kuko ino i na mea o keia ao.
HE HOIKE OIAIO.
Ma na hana e hoike ia ai ka manaoio o na kanaka i ka lakou ma@ olelo, a e ike ia ai ko iakou hoopunipuni; ko lakou hoopono a hoopono ole; ko lakou aloha aina a mak@e alii a me ka ole paha. Ua lohe mai makou na hoao aku kekahi poe i ai iho nei ia Kipikona a make ka nu, ia Kikaha a hoaa, ia Walker, a mai poho @a dala ekolu @a@saai i @@ehu i ke@a me kolohe, ia Laiana a uwe waimak@a pupule maoli-@a hoao iho nei e@oolilo na ka Moiwahine e hanai ka nupepa Holomua oiai na m@aino ka waihana a he kamau wale no keia e @o@o nei. Ua pono no ka ai ana a keia poe e ai-apuka an@@ i ka waiwai a ka p@e, e kakoo ana i ka nupepa Holomua, no ka mea, he waiwai i loaa ma ke an@ maikai ole, a o ka nupepa ka @ana e a@io @a ai ka loaa lapuwale a puehu @@u. Ua maopopo ia makou keia poe, a me ka la kou mau hana i hana ai @@@@@@ @ i @@@@@ ai e l@@a aku ma k@ia hope i@a e a@@a lak@@ e law@law@ i ka mana aupuni mahope o k@ lakou hui ana me Kakina @a a mahope o ka hoa@ ana e apuka i ka Moiwahine a me k@i h@ Hawaii e lilo ko laua kuleana pih paa lua he mea niki ke ike ia na hana a ka poe nana i kukulu a kakou nei keia mau nupepa. E ike ia no a@anei ka ilo o na hope a me na l@na hooponopono nana e lawelawe nei i keia wa.
Ohumu Kipi i na Hawaii
HAIOLELO
A
Hon. J. W. Daniel.
Imua o ka Aha Senate, o ka la 19 a me 20 o Feberuari, 1894
Oiai ka Aha Senate e noho ana e noonoo i ka olelo hooholo i hoike ia mai e Mr. Turpie, mai ke Komite ma na Mea Pili i ko na Aina e, Ian. 23, 1894, e kukala hoike ana i ke alanui hana aupuni e hahai ia, malalo o na kumu e ku ana i keia wa, i ke Aupuni o Hawaii. Hoomaka aku la o Mr. Daniela:
“Mr. Peresidena: I ka wa o Peresidena Cleveland i hoau ia ai ma kana oihana ma ka la 4 o Maraki, 1894, ua ike iho la oia, aole wale ua lilo oia he Peresidena no Amerika Huipuia, aka ua lilo pu hoi he Peresidena no ka Paemoku Hawaii; he aina he 5000 mile ka namao aku mai ko kakou kapitala, a he 2000 mile mai Kapalakiko aku, - he paeaina i ike ole ia e ko kakou kumukanawai a me ko kakou mau kanawai, koe aku hoi ma kona ano he aina a he waiwai no kekahi lahui kanaka – e e noho oluolu ana me kakou me na launa ana i hoomau ia me kekahi kuikahi panailike pili kalepa, a i hoonoho ia aku hoi he luna aupuni mai mai a kakou aku i ke alo o kona Moiwahine. Ua kohoia hoi o Mr. Cleveland Peresidena e kona lahui ae; aka aole hoi, ma kekahi hana ma ona iho, aole ma o ka lahui o Amerika Huipuia, aole no hoi ma o ka lahui o ka Paemokupuni Hawaii i ili mai ai keia mana ano malihini a me na kaumaha i pili maluna ona ma kona lilo ana he Peresidena a he Alihikaua Nui no keia paemoku. Aka hoi o ka mea keia i ili mai ia ia mamuli o kekahi hana pahaohao a lua ole i ikeia:
“Ma ka la 1 o Feberuari, 1894, ua kukala akea ae la o John L. Stevens, ke Kuhina o Amerika Huipuia, i hookohu ia i ke aloalii o Liliuokalani, ka Moiwahine Hawaii, iaia iho, oia ka mea hoomalu o ka Paeaina Hawaii; ua lawe ae oia i ko lakou honua me ko kakou mau mana kaua; me na hana hookelakela oihana koa, ua kauoha i ka hae o Amerika Huipuia e kau ia maluna o ka hale aupuni ma Honolulu, ke kulanakauhale (capital) poo o ke aupuni, a ua kukulu ia hoi i ka mana koa hoomalu maluna o na waiwai a pau a maluna hoi o na kanaka a pau o ka Paeaina Hawaii – maluna o na oiwi ponoi o ka aina, ka poe i hookamaaina, a me ka malihini maloko o kona mau ipuka.
“Me kekahi hana mana ole aku a ka Ahaolelo; me kekahi mana kuikahi ole mai ka Peresidena aku a me ka Senate; me kekahi wahi paleo ole a mana ole hoi mai ka Peresidena aku o Amerika Huipuia, ina hoi he mea hiki ke ike na hiki i kekahi kanaka i noho Peresidena ke noonoo a ke hana hoi i kekahi hana e like me ia; ma kona manao wale iho no, me ka kanawai ole, me ke kanoha ole, a wahi olelo hoi mai kekahi mea aku i loaa iaia ka mana e kamailio no ka lahui-kanaka o Amerika Huipuia, na hana aku oia i kekahi hana lima ikaika kue pono ka@aianaha, e hoouhiuhi ua hanaia mamuli o ke kauoha a ka lahui-kanaka Hawaii. O ka hopena o ka keia kanaka hana hoi oia ke kukulu ana ana i kekahi kulana i ike ia, lua@le ano e a i hoomaopopo ole ia hoi no ia mea e ko kakou mau kanawai, no ka mea he mea kaokoa maoli no i manao’ole ia e hoea mai ana a he mea i oi aku i na manao ku i ka pon@ a me ke kaulike; he mea hiki ole ke ike ia aku kona ano e ko kakou ike, a me ka hi@@ ole ke hoomaopopoia, koe aku ma ke ano he hana hookiekie, manao haakei pupule o kekahi luna aupuni Kuhina manao olalau.
UA LOAA AKU IA PERESIDENA CLEVELAND UA HOOLE HAPAIA KA HOOMANU A AMERIKA HUIPUIA, E KONA MUA AKU, AKA E HOOPAA IA ANA NO NAE.
E like me ka mea e manao ia aku, i ka wa koke a ka Aha Hooponopono Aupuni a Benj. Harrison i hai ia aku ai no na hana hoolele hauli a a Stivini ia wa koke ia aha i hoole ai i kekahi palena o na hana a kekahi mana nui a ko kakou Kuhina, a ua hoole loa hoi i ka mana piha o ka hoomalu aupuni ana i kukulu ia e ke Kuhina Stivini.
Ua ike maopopo pono mua o Peresidena Harrison a me kona mau Kuhina i ke ano o ke Kumukanawai o keia aina a me na kaupalena ana maluna o ka mana o kona Luna Hooko Nui a me kona mau Kuhina, e hiki ole ai ke ae ia, no kekahi wa pokole, ka manao ana he wahi mana hiki iki kekahi i kekahi luna haahaa oihana civila ke hoonui mai i kekahi aina ia Amerika e like me keia i manaoia; e hiki hoi e like me ka mea i hauaia e kukulu i kekahi aupuni mana kaua ma kekahi o na aina e aku; e hiki hoi ke hoohana aku i ka mana kiekie o kekahi alihikaua i lanakila ma ke kaua ana; e hiki hoi ke haawi aku no ka manawa i kekahi mana okoa aku i ko kakou hai me ko kakou mau ikaika kaua; e hiki hoi e like me ia i hanaia ai e lawe ae maluna ona na koikoi nui o ka rula-hoomalu kiai ana aku hoi maluna a na ola a pau o na 90,000 kanaka maoli a me na malihini e noho ala maluna o keia mau mokupuni mamao a me na miliona o na waiwai i hoohui ia o na lahui o na aina e. He mea hookuemi maopopo loa hoi ia mea i ka mea e noho Peresidena ana ina hoi kekahi mea hookahi i koa e ao aku ia ia e lawe ae ia kuleana mana leo-kahi, ka mana kiekie hookahi i kuleana i ka mea wale no i lanakila ma ke kaua.
Aka, me ia hoole ana no nae hoi o Peresidena Harrison, eia hoi ua loaa aku no keia hoomalu aupuni e ku mohaha ana i ka wa o kona hope aku i lilo ai he Peresidena; a ua lilo hoi o Peresidena Cleveland ia wa, ma ka mana ana o ke kanawai (kuikahi i kakau inoa ia e kona mua aku a me na Komisina aihue aina mai Hawaii aku) he Peresidena – Hoomalu o Hawaii, Alihikaua Nui o ko kakou mau puali kaua malaila, a me na puali kana pu hoi o ke Aupuni Noho Manawa i hoakoakoa pu hoi me lakou; a oia ka mana maluna ona ke koikoi e hiki ai i na aupuni e aku ke hoolauna pu aku ma kekahi hoopii a ia aupuni e manao ai e hoopii aku e pili ana i ka pono o keia poe lahui o kekahi aina e ak@.
Aole hoi ma kekahi manawa mamua aku ma ka moolelo o ko kakou aupuni kekahi Peresidena i hoonohoia ma kekahi kulana e like me ia. Aole hoi he wa i ike ia ai ko kakou hae i uwai ia aku imua e kekahi lima hookiekie o ke kaihi mana; a aole hou aku no hoi ma ko’u hoomaopopo ana iho, e hiki hou ana hoi kekahi ano hana pahaohao e like me keia e hooko ia.
Ua loaa aku hoi ia Peresidena Cleveland, o keia aupuni Dole i ike a ia, ke aupuni i ike ia aku e Peresidena Harrison, @a pio iho kona ike ia he aupuni e ia iho no, a ua hoolilo ia aku hoi iloko o ka mana aupuni o America Huipuia.
He mea oiaio maoli, ua loaa aku hoi ia Peresidena Clevelank, ua pau iho hoi ka ike ana o ke Aupuni Noho Manawa o keia Pae Mokupuni i kona noho aupuni ana; a ina hoi kahi ike pokole ana a Peresidena Harrison ua haawi hooia ano wale a@@ hoi i wahi kulana nona mawaena o na aupuni o ke ao, ua @moole loa hoi kona kulana i hoopoloke koke ia a i haalele ia mamuli no o kana mau hana e hoop@@ana i kona kulana aupuni iho. Ua maihi iho no hoi oia i kona mau hoailona a me na kahiko o kona mana, e like maoli iho no hoi me kona nele ana i na lako o ka mana aupuni nona iho.
Me ka nele i na aumoku kaua, na na moku kaua o Amerika i kiai na awa ma ke kai; me ka nele i ka puali kaua, ua lawa ole loa i na wahi koa noho manawa no na hana lawelawe a pale aku hoi, kuloko a kuwaho paha, a mamuli o ka hana kohu pupule a Kuhina Stivini, ua hoaie lokomaikai ia aku na koa o Amerika Huipuia, e hoolawa ai ka nele – a o na puali compene ekolu noho manawa i noho paalalo aku malalo o ko kakou hae, he hoolaha wale ana no ia i ka nawaliwali a me ka haimalule maoli no o kekahi ano hookohukohu aupuni e moe pupuu ana malalo o ka welo ana a na Hoku a me na hoailona o ka hae Amerika e imi maoli ana hoi i maluhia no ko lakou poe kanaka i hoolako ia me na lako kaua. Ua hoike mai hoi na mana civila aole he mea e ae hookahi wale no he ike’a maopopo o ke ano nawaliwali. Ua hiki ole maoli no ia lakou ke hoolawa pono i na mana makai nana e kiai ke kulanakauhale a e malama i na hale aupuni.
O ka hana aupuni wale no a lakou i hoohana ai oia wale iho la no na wahi hana maa mau i kona ole mai i na hooia ana mana, koe wale aku no ka mana piha o ka hoomalu koa e kau ana maluna iho o lakou. Ua lilo hoi o ka hae Amerika ka hoailona, ke Kuhina Noho o Amerika Huipuia ke poo, a ua lilo hoi na mana kaua o Amerika, ma ka aina a ma ke kai, ka hoike ana i ka ikaika o ko kakou mana i ike’a ma Hawaii, a, ina paha no ka pono a no ka pono ole, ua onou ia mai hoi maluna o ka Peresidena o Amerika Huipuia ke kulana Luna Hooko Nui a me Alihikaua Nui i ike’a – a ua ku iho hoi o Amerika Huipuia iloko o ka wawalo piha o kona hoailona lahui, kona mau moku kana, kona mau koa pualipu kaa pu, kona mau koa, ma kona ano maoli i ike’a oia ka mana alii aimoku o ka Paeaina Hawaii.
Ua loaa hou aku hoi i ka Peresidena a kela kuikahi ano e i waiho ia aku i ka Senate e kona Mua, aia hoi e waiho ana no aole i hoohana ia.
Ua hookau iho keia kuikahi i na haawe nui maluna o ka lehulehu kanaka o Amerika Huipuia. Ka aie lahui o ka Paeaina Hawaii, i huipuia mai na dala ku i ka hookaa a ka poe waiho aku ma ka Waihona Hale Leta. Ma keia kuikahi ua lilo ae hoi maluna ke aupuni o Amerika Huipuia, ma loko hoi oka palena o ekolu miliona dala. Ua lawelawe ia aku hoi ka Moiwahine o ka Paeaina Hawaii, i hoopau ia ae, oia o Liliuokalani, ma ke ano he kupa o ke kulana malama aka hele loa ia i hooliloia ai oia he mea uku kumau no ko kakou aupuni ma ka haawina pilia o $20,000, me ka haawina makahiki o $20,000 no kona wa ola. I kuleana ia maluna o kona ae ana e noho malalo o ka mana o ke aupuni o Amerika Huipuia a me ka mana aupuni kuloko o ka Paeaina. E haawi ia hoi he $150,000 ma ke ano makana i ke Kamaalli Kaiulani mai ke aupuni Amerika aka malalo o na kumu like me ia ae la.
I hoopiha hoi no keia a me kekahi mau kumu e ae e hookuu loa ia aku hoi ke kuokoa o ka Paeaina a e hoolilo loa ia hoi ka aina holookoa ia Amerika Huipuia e lilo he apana no ia aupuni. Ua hoomaopopo hou ia hoi e hana aku ka Ahaolelo o Amerika iloko o hookahi makahiki i na hana kanawai e pili aku ana i ka Paeaina Hawaii i na kanawai o Amerika Huipuia e pili ana i na d@te a me auhau waiwai komo mai, na auhau kuloko, kalepa, a me hookele moku, a o keia mau makana weliweli o ke kopaa, he mea e lilo aku no hoi he haawe maluna o ko kakou waihona.
E ike aku no hoi kakou, ma keia mua koke iho okau olelo, ua komo nui mai ke kuleana hana kopaa iloko o keia hana, aka hoi ua meha loa ka poe ma keia kumu, ma ka aoao e hoao ana e hoili aku he mau kumu okoa na kumu o ka hana i kapaia he kipi hookahuli aupuni.
No keaha la o Liliuokalani i kupono ai e hoihoi ia i Moiwahine Kuleana Hooilina no ke Aupuni o Amerika Huipuia a aole hoi i kupono e noho Moiwahine no kona aupuni iho no?
Ina o Liliuokalani ka mea i kupono ole a i hiki ke manao maikai ia e like me ia e olelo ia nei ano, no keaha la oia i manao ia ai he mea i kupono e malamaia ma – ke ano alii e ka poe hookaaa auhau o Amerika Huipuia, a ma ia ano e hookipa ia mai ai oia me ka hanohano nui iloko o ka poli o ko kakou noho na lahui? No keaha la hoi oia e kakau ia nei maluna loa ae o na papa inoa o na poe ukumauia o ko kakou mau adimarala a me na generala a me ka lakou mau wahine kanemake a me ka lakou mau keiki makua ole? No keaha hoi kakou he poe malihini ia ia, e hookaawale i kekahi haawina nona o ko kakou manao hoomaikai lokomaikai iaia? Ina aole kakou i hana i kekahi hewa ia ia, no keaha hoi keia hana hoomaikai hoohiwahiwa aku ia ia a me ka Hooilina Moi? Ina oia i kupono e lilo i moiwahine hooilina no Amerika Huipuia i hoihoi ia aku mai kona kulana moi. No keaha hoi i kupono ole ai oia e noho moiwahine iho no kona aina ponoi iho, ma ka lilo o kona poe hookaa auhau, aole hoi ma ko kakou? Ina ua lilo wale kona mau pono a pau, heaha hoi ko kakou mea e ae aku ai iaia no ka mea aole ma kona lima a i hiki ole ia ia ke kuai mai?
O keia mau olelo ninau kohu nane ua hiki ole hoi ia Peresidena Cleveland ke pane mama mai he makahiki i hala aku. O ko ka Moiwahine poe i manao kokua aloha ia ia oia no kona poe e hoinoino nei iaia i keia wa, a aole hoi hookahi o lakou i hoao e pane i keia mau ninau hoopahaohao a hiki i keia wa.
Ina ua kuleana ka moiwahine i keia uku hooilina hoomau kiekie, ua hiki wale no hoi no ka mea ua powa ia oia a ua waihoia aku me ka manao he maunu hoomoe lunaikehala o ka poe powa iaia. Aka, heaha iho la hoi ko kakou kumu e noi ia mai ai e komo pu aku i ka uku ana i keia uku hoonana lunaikehala ina aole pu kakou iloko o na hana i hanaia? O ka mea maopopo hoi, o kona makemake loa no i ka luaiele o kona noho’na moi ana mamua o ko ka maluhia me ka haawina manawalea a me ka maluhia oia no na hoike o kona manaoio maoli. Na ka lunaikehala anei, i hoohopohopoia e ka panopano o kona hana hewa ana, i kono ae i ka haawina papani hou i manaoia? No keaha hoi i heleino loa ai na Komisina Hawaii ko ka hoihoi ana aku i ka Moiwahine i kahi o ka pomaikai waiwai ma ko kakou mau lilo ana, a huhu hoi ina e hoihoi ia aku maluna o ko lakou mau lilo ana?
UA IKE HOI KA PERESIDENA HOU AOLE O PERESIDENA HARRISON I ALAKAI I KA IKE O KA SENATE I KE KUKULUIA ANA O KA HOOMALU O AMERIKA HUIPUIA MALUNA O KA PAEAINA HAWAII.
Ua loaa iho la hoi i ka Peresidena hou, aia ikona wa i waiho aku ai i keia kuikahi aole hoi o Peresidena Harrison ma kana olelo i ka Aha Senate a aole no hoi o Kuhina Foster ma kana hoike e ukali pu ana, i hoopuka iki i kekahi olelo i ke kukuluia ana o ka hoomalu a Amerika Huipuia maluna o ka Paeaina Hawaii, a aole no hoi no kono ku ana i ka wa ponoi o ke kuikahi i waihoia aku ai i ka Aha Senate, a aole no hoi no ko lakou hoapono hapa ana a me ko lakou hoole hapa ana i ko kakou Kuhina noho mau hana kupanaha.
He mea oiaio no ua waiho ia aku na palapala e hoike ana i ke ano o keia mau mea o ke ano kumu koikoi loa me ke kuikahi, aka he mea pahaohao maoli no ka hoalo ia ana o kekahi hana e like me ia ke koikoi o kona ao a me ke ano nui o kona hopena aole i kamailio iki ia e Peresidena Harrison ame Kuhina Foster me ka laua olelo e pili ana i ke kulana.
Ka Moolelo Helupapa Haihaiolelo o no Mea in hupaia.
Ua loaa pu aku no hoi ia Peresidena Cleveland ka moolelo kupanaha o kekahi hana kipi hookahuli aina kahe ole o ke koko, a me na haihaiolelo moolelo helupapa i hoike ia ma na palapala aupuni.
Ma ka la 14 o Ianuari, e like me ia a Kuhina Foster i olelo ai ma kana hoike ia Peresidena Harrison, ua paa holookoa hoi ke kulanakauhale alii i na koa alii o ka Moiwahine Liliuokalani, e hui pu ana i kekahi pualikoa lako kaua he elima haneri ka nui i komo ole ma ke kauoha kanawai Hawaii. Ua ike hoi ua kukuluia kekahi Komite Hoomalu ma ia la no, ma ke kulanakauhale. Ua ike pu ia o hoi, he elua la mahope iho, ma ka Poakahi, la 16, ua hoolele ia ae iuka na mana kaua o Amerika Huipuia, a ua hoomoana ia hoi ma ke kulana kaua e kokoke ana i ka hale aupuni ma Honolulu, me ka hana ole ia ana o kekahi hana hoohaunaele; me ke noi ole ia ana aku e kekahi kupa Amerika, ma kona ano he kupa no ia aina, no ka malama hoomalu ana i kona ola, a i ole i kona waiwai paha; me kekahi hana hooweliweli ole ia o kekahi pono Amerika ma kona ano he waiwai io no kekahi Amerika.
Ma ka la 17, kekahi la ponoi’ae no, ua hana ia kekahi mea i hoolala ia no ke kukulu ana i kekahi aupuni noho manawa, a ua kukala ia hoi he olelo kuahana imua o ke alo o no pualikaua o Amerika Huipuia, ka poe e ku kokoke mai ana ma ke ano he poe makua hanai. Ia manawa, mamuli oia mea, ua hikiwawe o Kuhina Stivini e ike i ke Aupuni Noho Manawa. Ma kekahi la ponoi ae no hoi, Ianuari 18, ua kakau aku la o Mr. Sandford B. Dole, Kuhina o ko na Aina E, i keia leta mahope nei ia Kuhina Foster:
MR. DOLE IA MR. LOSTER.
Keena o ko na Aina e,
Honolulu, H.I., Ian. 18, ’93.
(Loaa mai Feb. 3.)
Ea: - Ua ili mai ka hanohano ia’u e hoike aku ia oe, ma ke ano Peresidena o ka Aha Hooko a me ka Aha Kukakuka o ke Aupuni Noho Manawa o ka Paeaina Hawaii, ua comisina a ua hookohu aku nei au i keia la i keia poe keonimana iho, he Komite Wae mai keia Aupuni aku i ke Aupuni o Amerika Huipuia, oia hoi: Hon. I.. A. Thurston, W. R. Castle Esq.. Hon. W. C. Wilder, Chas. L. Carter, Esq., Hon. Joseph Marsden. E hoolauna hoomana aku ana ia lakou i ka Mea Mahaloia ka Peresidena o Amerika Huipuia.
O ke kope o ko lakou mau palapala hookohu e loaa no i hookomo pu ia me keia.
Me ko’u hoike ana ae i ka manaolana e lilo ana keia poe keonimana he mea oluolu ia (i ke Aupuni) Amerika Huipuia, ma ke ano he mau luna no keia Aupuni, a e pahola mai ana oe i na kokua kupono ana i ka hooholo loa ana aku i ka lakou misiona.
Me na haawina o na manao kiekie a me maikai, eia me a’u, ae.
S. R. Dole.
Kuhina o ko na Aina e.
Ua manaoia keia poe olelo kukini mama e hooholo awiwi aku i ke kuai ana o ko lakou aina.
Ma kekahi la ponoi mahope iho, Ianuari 19, o na Komisina i hookohu ia e like me ia ae la e Dole, ua hoomaka aku la e holo maluna o kekahi mokumahu, i hoolima