Ka Oiaio, Volume VI, Number 12, 23 March 1894 — Page 3
| This text was transcribed by: | David Del Rocco |
| This work is dedicated to: | Puakea Nogelmeier |
Nupepa Ka Oiaio.
"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"
Limaia no ia hana, no ke kulanakauhale o Wasinetona,. Ua hiki aku lakou I Kapalakiko I ka la 28 o Ianuari, a hiki loa aku me Wasinetona I ka la 3 o Feberuari, ua hele aku lakou e launa kamailio me ke Kuhina Nui o ke Aupuni.
Ma ka la 11 o Feberuari, ua hooholo like ia iho la kekahi olelo kuikahi, e hoohui maoli ana I ka aina ia kakaou (Amerika). I ka la 14 ua kakau inoa kea ia: ma ka la 15 ua hoouna ia aku I ka Senate. Iloko o kekahi palena manawa o kanakolu-kumamalua la, he umikumamalima la oia manawa I lilo I na Komisina Hawaii ma ko lakou alanui hele no Wasinetona, ua hoopau ia na hana a pau e pili ana I ke Kuikahi ma ke Keena Oihana Kuhina Nui o Amerika, me ke Aupuni Noho Manawa, ka mea hoi I ku ae no hookahi la wale no I ka manawa oia aupuni I hookohu ai I na Komisina e hana I ua kuikahi la, a he elua aku la mamua o ko lakou haalele ana e holo mai e hooko I ua Kuikahi la: ke aupuni hoi I hookumu ia malalo o ka lokomaikai koka a ko kakou mau puali koa, a I ka wa hoi a ua aupuni la I hoololi ai I ko lakou aina a maloko o ka lima o ko kakou mana hoomalukiekie loa.
Aole i pau.
_________________________________
Na Hoakaka Imua o ka Lahui Hawaii
E ka lahui Hawaii, ke nonoi ia aku nei ko oukou nooonoo, ko oukou ike a me ko oukou manao aloha kupaa, no ko kakou aina, ka lahui a me ka noho ana aupuni Moi o Hawaii, e hoolohe mai i keia mau hoakaka ana e pili ana no keia liuliu koho Elele hana kumukanawai a ke Aupuni Kuikawa e hana nei.
He ano like a like loa no na hana e hoohanaia mai nei ia kakou, e like loa me na mea i hanaia ma ka makahiki 1887; i ka wa hoi i onou ia mai ai ke Kumukanawai alunu mana a ua poai mikanele nei. Penei ka wehewehe ana:
Ua hanaia kela Kumukanawai e ka poe kakaikahi o ka poai hookahuli aupuni o 1887, a ua onou ia aku i ka Moi Kalakaua: ua kakau inoa iho Oia ma ka la 6 o Iulai 1887, a na Alapaki F. Kauka I lawe ae I ka hoohiki ana ia Kalakaua, maluna o ia Kumukanawai. Pau iho la.
Aole i paa ka lahui Hawaii malalo o na kumukanawai la: aka, ua ike no o Alapaki ma, i ka hana e paa ai ka lahui i ka hikii ia, o na lima me na wawae, a ae lakou e apono i ua kumukanawai kupuino ia. Nolaila, ua kukalaia ke koho Balota mua loa ana, e hookoia ana ma ka mahina o Sepatemaba 1887: Ua maalea hoi na rula i hanaia no keia koho ana i na ‘Lii a me na Lunamakaainana. Oia no keia: E hoohiki kela a me keia mea e makemake ana e loaa ka mana koho, e kokua i ke Kumukanawai Elaupu a lakou
Nolaila, ua iike na poe Hawaii koho balota ia manawa, me he manu la, e ake ana e inu I ka wai o ka pua lehua, aka, mamua o ko ka manu hookokoke ana aku e loaa ka pua lehua, e pipili e ana kona mau wawae i ke kepau. Nolaila, ua hele aku la ka mana a loaa ka pua lehua a inu iho la, a i kona hoomaka ana e lele ae, aia hoi, ua paa kona mau wawae elua i ke kepau: iaia e oni ana, e kapalulu ana, ua pipili ae la kona mau eheu i ke kepau a paa loa. Pela i lilo ai ke Kumukanawai Elaupu o 1887 i mea paa loa a alena o ka lahui Hawaii a hiki i keia la.
O keia ano hana no a ua poai hookahuli aupuni nei o 1887; o a no keia e hoohana hou mai nei ia kakou. Ke k@i mai nei ia kakou na poe Aloha Aina; E hoohiki, a e haalele kakou i ko kakou Moiwahine; a e haele i ke kukulu ana i ke Aupuni Moi: alaila loaa ia kakou kah mana i ( kumakaia ) koho balota Aina Elele?
Eia nae i ko kakou wa e ae ai e hoohiki, alaila, ua lilo ka kakou palapala hoopii ia Amerika i mea ole. Aole hoi e hooko ia ana ko kakou makemake i noi ai, no ka mea, ua ae kakou e haawipio, ma lalo o na alakai kumakaia a na Mikanele, e koho i mau Elele hana Kumukanawai e hoonele ai ia kakou i ko kakou mau pono a ke Akua i haawi ai ia kakou.
Nolaila, e hookuu aku na ka poe hoohui aina e hana i ka lakou mau hana. Ua ike makou, ua makau honua keia poe no ka hopena aku, aole e ae u@ai o Amerika i keia ano, hana a keia poe, no ka mea, he kue loa keia i na kahua i kukulu ia ai ke aupuni o Amerika, oia hoi, ka lanakila a me ke kaulike ke kuokoa no ka Lahui, ma o ka Lahui, a no ka Lahui.
HAWAII PONOI.
-------------------------------------------
E Hoopau ia na ke Kuikahi Panailike.
Wasinekona, Maraki 8. -- Ua kauoha aku nei ka Aha Senate o Amerika i ka Peresidena e hoike mai i ke Aupuni Hawaii no ke Kuikahi e ku nei mawaena o Hawaii a me Amerioka i hana ia i ka 1875, e ka Moi Kalakaua, e hoike mai i ke Aupuni Hawaii no ka hoopau ana o Amerika i ua kuikahi la iloko o umikumamalua malama mai keia la aku.
O keia iho la ka hua o ka hana ino a me ka hailiili ana a na misionari i ka Peresidena a poo alakai hoi o ka lahui Amerika.
Ua emi pa no hoi ke kumukuai o ke kopaa ma ka makeke o Nu Ioka.
------------------------------------------
Leta mai Wasinetona mai.
Ua loaa mai kekhi leta ia makou mai kekahi hoaloha mai o ka lahui Hawaii e noho ala ma Wasinekona i ka Poalima o ka pule i hala maluna mai o ka mokuahi Alameda i kakauia ma ka la 1 o Maraki nei, a me keia kekahi mau olelo: E ao aku i na kanaka Hawaii i aloha ia i ko lakou aina a me ko lakou Moiwahine, e kupaa na ano a pau, a mai hopohopo iki oukou no keia ano ulolohi o ka Aha Senate maluna o ka ninau o Hawaii. E hoolana mau i ko oukou manao, e loaa ana i ka aoao Demokarata ka hapanui o ka Aha Senate i ka manawa e koho ai ka Hale maluna o ka hoike a ka hapa uuku o ke komite o na Aina-E, ma ka aoao hoi o ka poe Democarata. I hakalia wale no keia hana i ka holo koke ole o ka bila d@te e noonoo ia nei imua o ka Aha Senate: a aia maluna o keia bila ka hoopapau o na hoa o ka aoao Democarata a me ka aoao Repubalika i loaa ai ka ikaika i kekahi o na aoao kalaiaina o Amerika nei.
Eia ke noonoo ia nei e ka Aha Senate ka hoike i waiho ia mai e Turpil a me kona mau hoa Democarata i ka manawa e loaa ai he wahi manawa kaawale no ia hana. Eia mai na haiolelo a ka Hon. John W. Daniel a me kona mau hoa, e hoopuehu liilii ana i ka hoike a ka hapanui o ke komite o na Aina-E i waihoia mai e Mogana. Ua piliou maoli ka aoao Repubalika i keia mau haiolelo a keia mau kaeaea o ka aoao Democarata. Ua @pa pu ia aku ka lakou mau haiolelo a me na ku @u a lakou i manao ai e apono ia ana ko lakou aoao (Repubalika) e kakoo nei i ke aupuni P.G., a me na hana ekaeka a Stivini i @@ao ai e hapala i ko makou hae a me ka inoa maikai, mamuli o ke kuhikuhiia ana aku o na hana a na Peresidena mua o Amerika i hana ai a me ka wehewehe piha ia ana aku o ko Peresidena Cleveland mana
Mai uiha oukou, aka, e ku me ka paa o ka manao, aia no he poe hoopono iloko o ka Aha Senate o Amerika, no ka hana ana i ka pono kaulike ma na mea a pau, e pili ana i ka uluau o Hawaii. Ke hoouna pu aku nei au he mau buke o keia mau haiolelo naauao loa a keia mau hoa o ka Aha Senate o ka aoao Democarata, i ike i@@ ai oe i ka manao wehewehe kumu a keia mau loea e pili ana no oukou.
Ma keia e ike ai kakou a pau i na mea e hana ia ala ma Amerika e pili ana ia kakou.
E like no me ka makou i hoike mua aku ai, aia a holo mua ka bla dute o Amerika, alaila komo pono aku ka ninau o Hawaii imua oa ka Aha Senate.
O ka mkaou wale no e noi aku nei i ko makou mau hoaloha, aole loa e ae e kakauinoa aku ma na ano palapala a pau e hoea aku ana @mua o oukou; iloko o keia mau la e kipaku mai ia poe kumakaia ia kakou. Pela auanei e loaa ai ia kakou ka lanakila kamahao ke hiki mai ia la.
_________
He 40 ka nui o na kanaka Hawaii i hookomo ia i ko lakou mau inoa iloko o ka papa nana koho balota no ke la a me keia apana koho, a puni na mokupuni, a he mau kahunapule kekahi, no lakou na inoa Rev. S. Kath, Rev. G. W. Waiau, J. Kauhane, J.K. Iosepa E.S. Timoteo J. Paaluni e malama loa e ka Lahui, mai puni wale.
____________________
He Oleloa'o , Hoonaauao!
_________
Ina Hui Aloha Aina a pau.
______________
Ina Peresidena a pau; a mau Lunahoomalu paha, e noho alakai ana maluna o na Hui Aloha Aina a pau loa, i kuleana pu maloko o ka Hui Aloha Aina Nui o Ko Hawaii Pae Aina, mai Hawaii a Niihau:
Aloha Oukou:
Oiai; mamuli o ko kakou kuleana koi (hoopii) hooponopono aupuni, i waiho aku ai imua o ka Mea Kiekie, ka Peresidena Clover Cleveland, o ke Aupuni o Amerika Huipuia, ma ka A.D. 1893: E koi ana, e hoomau ia ko kakou noho kuokoa ana, a e hoihoi hou ia ka Moiwahine Liliuokalani, ma ke kulana Poo no ko kakou Aupuni Moi, ka mea a kakou i ulumahiehie nui ai,
A, oiai hoi, mahope koke mai, ua hoike maopopo ia mai ko ka Peresidena Cleveland ae maoli ana e hoapono i ka kakou noi; a ua ike ia hoi ia manao ona, ma kana kauoha i hoouna mai ai ia Kuhina Albert S. Willis, e koi ana i ke Aupuni Noho Manawa, e hoihoi ae i ke aupuni ia Liliuokalani.
A no ka mea hoi; mamuli o na ulia houlolohi ana, ua waiho aku ka Peresidena Cleveland i keia manao o kakou iloko o ka Ahaolelo Lahui o ke Aupuni o Amerika Huipuia, i hoikeia ai ka manao o ka hapa nui o ia lahui.
A no ka mea hoi; ma na la mua o keia makahiki 1894, ua hoike ia mai ka manao apono o ka lahui Amerika i keia makemake o kakou, mamuli o ke koho ana o ka hapa nui loa o na hoa o ka Hale Ahaolelo o na Lunamakaainana he 177 apono ia 75 poe kue.
A no ka mea hoi; ua waihoia aku keia noi iloko o ka Hale o ka poe Senate o ke Aupuni o Amerika Huipuia, aole no hoi i ihoopukaia mai ka lakou olelo hooholo hope loa no ia mea:
Nolaila: Ma keia, ke hoonaauao ia aku nei oukou a pau loa, e kupaa mau me ka hoomanawanui, e kakali malie hoi me ka maluhia, a hiki i ka wae loaa mai ai ka olelo hooholo a ke Senate maluna o ka kakou mea i nonoi aku ai.
Mai hoopa, mai lawelawe, a mai hoao iki kakou e hana i kekahi hana kukulu aupuni hou, mamua ae o ka loaa pono ana mai ia kakou o ka hoike oiaio hope loa, no na mea e pili ana ia Hawaii nei, mai ke aupuni mai o Amerika Hiupuia.
O na iala a pau loa o ka Hui Aloha Aina i kupono i ke koho balota, he mea pono loa e noho malie; mai hana, a mai kokua, a mai hahai wale i na alakai a hai, o lilo ko kakou mau pono nui; a hooko ole ia ko kakou makemake.
Owau iho no me ka haahaa ka ka lahui kauwa hoolohe
JOSEPH NAWAHI
Peresidena o ka Hui Aloha Aina o ka Pae Aina Hawaii.
Honolulu, Maraki 19, 1894.
_____________
KA MANUWA IAPANA HOU
______
Ke ole makou e kuhihewa, ua hiki hou mai keia pilikia o ke Aupuni Noho Manawa. Ke hoomanao nei makou, eia ke waiho nei ka hoopii a ke Aupuni Iapana e ae ia e loaa ia lakou ke kuleana like e like me ia i haawi ia i na lahui e malalo o na kuikahi O keia pono i koi ia ai oia, e loaa aku @a pono koho balota malalo o ke kanawai koho i ae ia i na Pukiki a ne ba aea haukae o na aina e aku i haawi a onoonou ia aku hoi ua pono koho balota la e noho nei ma Hawaii. E ka Lahui Hawaii, e akahele, e noho malie, a mai hui aku me na poe hana hewa, o ili pu mai anei @a al@na o na hoopai no ka hana hewa.
___________________
HE PELAPELA MAOLI NO
________
O ka Mokuahi Kinau, oia keia e olelo ia aku nei, he pelapela ino launa ole mai. O kahi noho o na ohua oneki mahope, oia ko Kinau wahi oi loaa a@u o ka pakui i ka ho hono, ka pilao, ka lepo a me na ea kupono ole ke hanu ae.
Aia na kino kanaka ke noho pu ala me na holoholona puaa, iloko o ke keena hookahi mahope o ka mokuahi Kinau.
Ke koi aku nei makou i na Agena o ka Papa Ola, e hele e nana i na moku holo piliaina lawe ohua, i ole e hoolilo ia na moku, i wahi e hoaumoe pu ali na puaa pelapela me na ohua kanaka maemae.
He 60 paha puaa i hoaumoe pu me na ohua kanaka, he 70 paha ma keia hoi ana mai nei a ke Kinau: --
OHUA EEMOKU
_______________________
He Mau Moeuhane.
_____
Moe iho nei kekahi wahine i kana moe, a ike aku nei oia i kekahi hauwawa nui, me ke kani o ka mea hoopahupahu a ka Pake, a iaia e aloalo ana iwaena o keia uluaoa, ua nalowale iho la kana bepe. Iaia e uwe ana no keia nalowale o ka bepe, hoea mai la kekahi haole malihini me kekahi mea poepoe nui ma kona lima, a ninau mai la i ke kumu o kona pilikia. Mahope o kona lohe ana, i mai la ua haole la, aole e loihi, alaila, hoihoi hou mai oia i kana bepe. Ia wa, huli aku nei oia i kahi o na lahui kanaka e uluaoa nei, a kiloi aku la i ka mea poepoe mai kona lima aku, a pahu aku la, a nalowale aku la, na mea haunaele a pau, a ike ia aku la o S. Daimona maluna o kekahi kaa e aa ia ana e ke ahi a puni oia. Ia wa, hoea mai la kekahi kane a hoike mai la i ka bebe i nalowale aku a hoihoi aku la i ka wahine.
Ua ninau ia mai makou i ka haina no keia mea. He mea oiaio no keia mea he moeuhane, a oia kekahi haawina o na kane a me na wahine o na la hope, a he mea hiki no i ke Akua ke hoike i ke ano o na moe a me na hihio, ma ke alakai ana i ka noonoo o ka mea ana e hoike ai. He moeuhane ano nui no hoi keia, oiai he wahine keia @a kuliia a ua hiki ole ke hooulu manao ia ma ona iho a mau hia'a no ka noonoo i ka wa e hiamoe ana. Eia ke ano o ka moe. O ka Moiwahine no keia e kanikau ana i ka nalo ana aku o ka mea nui i Kona noonoo i keia wa, oia ke Aupuni, He hauwawa uluaoa kanikani waha wale no ka kakou e lohe nei, e like me ke ano o na mea hoopahupahu a ka Pake, a na enemi e hookanikani leo nui nei e kue ana i ka wahine, ka poe nana i apo malu iho i kana keiki. He malihini io no ka mea nana e hoopuehu i keia mau uluaoa a me na hana ano e a pau, a na ia kanaka no e hoihoi hou mai i ka mea i lilo kolohe, ke keiki a ka wahine. He mau la pokole loa, hookoia keia moeuhane, a ia wa e hooike mai ai ke Akua i Kona nani, oia hoi, ka hooko ia o ka pono a kinai ia na hana hewa a ka poe hana lapuwale. e hana pono nae kakou ma keia mua aku, a e hoolohe i ka LEO I KE AKUA O NA KAUA! Aole hoi e like me ka like a me ka hoole o ka nupepa aia, i ka ke Akua, oia ka Hol@mu.
__________
OLELO HOAKAKA
__________
E ka Luna Hooponopono o KA LEO O KA LAHUI:
Aloha oe:------
Mamuli o kou hoomaopopo ana mai i ka manao o ka Peresidena o ka Hui Aloha Aina o ko Hawaii Pae Aina, i loaa ka pono no ka lehulehu o na palapala nei i hiki mai ia oe, e kono ana, e hele kino au na na wahi i noiia: Ua loaa ia'u ka hanohano o ka pane ana aku penei:
He mea hiki no ke hookoia na noi oia ano keloaa na manawa kaawale maoli. (1) Mai na pilikia kupono ia'u iho. (2) Mai na hana mai o kaliia ana e ka Papa Hooko o ka Hui Aloha Aina. (3) Mai na hana kokua pili i na lala o na Hui Mokupuni. (4) A me na hana ponoi mawaena o na Hui Aloha Aina Mokupuni, a Apana hoi, a me a'u ponoi.
He mau hana keia, e hookoia ana e a'u ponoi, me ke akahele, a me ka maluhia, a me ka holopono loa, no ka pono o ka Lahui. A no ka mea hoi, oiai, he nui na noi, aka, he hookahi wale no kino i noiia e hooko i na makemake o ko'u poe hoaloha, a me na makamaka o na Hui Aloha Aina ma na Apana Mokupuni mawaho aku o Honolulu nei. Nolaila, ua hiki ole loa e hookoia na makemake i @ini ia e hooko aku.
Owau iho no me ka haahaa.
JOSEPH NAWAHI.
Peresidena o ka H. A. Aina o ko H. P. Aina a Kauwa hooko noka Lahui.
Honolulu, Maraki 20, 1894.
__________________
Kulanakauhale Kahiko i Loaa Hou!
Hakuia e Frank S. DeHass.
_______
KA IMI HOU ANA MA NA AINA I KAMAILIOIA MA KA BAIBALA.
________________
MOKUNA II.
____
ALEKANEDERO KAHIKO -- KAHI I HOOKAHUA AI KA NAAUAO O HELENA A ME KA IKE HOOMANA KARISTIANO.
____________
Ke Kulanakauhale Alii i Alekanedero ka Nui --- Kona Nani o na au kahiko -- Ka Paros --- Kukulu ia ana o ka Hoomana Karistiano i na la mua Malaila ke kia hoomanao i kapaia Ke kui o Kaleopata --- Ke Kia Hoomanao a Pomepe -- ke Kulanakauhale Kahiko --- Ke ano o na kanaka a me ka noho ana, apela aku -- Ka haule ana o ka hoao a ke Alii Khedive e lawepio ia Abesinia --- na Iosepa i hoolala mua ke oki o Suez.
______
( Hoomauia. )
Ua hoohiolo ia hoi e Theodosia ka Serapeuma, ka luakini pagana hope loa ma Alekanedero, a ua wawahi ia na kii nani a lawe wale ia kona waihona waiwai nui hewahewa. A ua hiki ole loa no hoi ke hoomaopopo pa ia iho ka Hale Ilina o Alekanedero ka Nui a aole hoi he wahi hoailona waiho iho kekahi o ka hale kukui kamahao o Pharos. Eia hoi he hookahi o na kii a Kaleopata e ku nei a me ke kia hoomanao a Pomepe, he pohaku nani ulaula o ke ano kalai a na Korineto, he hookahi haneri kapuai ke kiekie a he umi kapuai ka manoanoa -- na hoailona kahiko o keia kulanakauhale kaulana o kona waiwai i ka wa kahiko.
Ua holomua aku hoi o Aigupita i ka malamalama malalo o ke alii aimoku Khedive, Ismaila Pasha, keiki moopuna a Mahomeda Ali, ke 'lii i hoopa@ia iho nei. He nui na kanaka europa e noho hookamaaina nei iloko o keia aina; nui na alahao a me na alawai e kukuluia nei; na kula a me na luakini Karistiano ke hoea nei ma na wahi a pau, a eia keia kulanakauhale o Alekanedero, ke komo pu nei iloko o na pomaikai nui, a ke hoala hou mei i kona poo mai ka lehu one ae o na au, a ke hoihoi nei i kona mau nani i ka wa kahiko a like me ia mamua.
He aneane elua haneri tausani a oi ka nui o na kanaka o keia kulanakauhale, i hoolawa ia mai na lahui o ka hapanui o na Aigupita, Nubia, Arabia, a me Tureke; a i kou pae ana aku o ka mea mua e pa'e ana i kou pepeiao, oia keia hua olelo backsheesh -- he olelo au e poina ole ai, e like me ka huaolelo aloha i na haole e poina ole ai i ka wa e lohe mua ai mai ka lahui Hawaii aku. O ke ano iki wale no o keia wahi hua olelo, i wahi makana uuku, a ma na wahi a pau au e hele ai e ukali mau ia ana oe e kekahi puulu o na kamaaina i paa-aahu hapa ia e nonoi ana i backsheesh . Ia oe e komo aku ai i na hale hoomana mahometa, e lohe ana oe i keia huaolelo backsheesh, ia oe e hele ana ma na wahi pana i ka makaikai, a ma na wahi e ae a pau, e lohe ana oe i keia puanaolelo hookahi backsheehs! O hawadgi! Backsheesh!! Backsheesh!!! E like me ke ano o na kulanakauhale a pau o ka Hikina, he ololi a he ekaeka na alanui o Alekanedero; ua piha hoi i na kanaka Arabia, na ilio, a me na iakake. E hoohana ia ana hoi ka mea hope, -- ka ekake ma kahi o na kaa alanui-hao no na huakai hele ana --- a he mea oiaio no hoi he holoholona kupono loa no lakou no ia ano hana; o na ilio hoi, ua like no me ke ano o na ilio, he holoholona molowa, aole he haku a aole he home, aka he auwana wale iho no.
O keia ka aina o ka papamehana a ka la a me na moolelo kaao, o ka piha i na manao kuhihewa a me na hookaumaha ia. He ano e hoi na mea a pau loa o keia aina i na aina e ae a pau loa a ka malihini i ike ai ma kekahi wahi e aku ana i hele ai mamua. He ano e ke kanaka Tureke nona ka hoomalu poo he wahi lole i kahai ia a puni ke poo, me kona aahu o na waihooluu like ole, e noho ana e like me ka na Hawaii ma loko o kona lumu kuai; he okoa hoi ka ike ana aku i ka huakai kamelo, e naue malie ana, me ko lakou mau ihu e auku ana me he la e kau a@@ no ke kulanakauhale aloha o ko lakou kaula, o Meca, kahi o ka hooilina kino lepo o Mahometa; a o na wahine hoi ua uhi ia a paa me na uhimaka mai ke poo a na wawae, e nehe malie ana ma o a maanei, me he la he poe uhane, --- o keia mau mea a pau ke huihui ia oia ka ike'na a ka maka, ua like me ke kahi kii moeuhane, a i ike wale ia no ma na aina o ka Hikina. Ma na aina o ka Hikina, he mea kakaikahi loa ka ike ia ana o ka maka o kekahi wahine ma na alanui. Aole hoi e ike ana ke kane hoopalau i ka maka o kana wahine @ mare aku ai, mamau o ka mare ana, a i kekahi manawa, aole no hoi a hiki i ka pau ana a na dala kuai no ka wahine i ka hookaa ia. Ma na aina Mahometa a pau he kuai ia na wahine hoopalau a pau, i ka poe e koho kiekie ana iaia, e like me ko ke kamelo a me kalio paha, e uku ia ana ke dala i ka manawa e lilo aku ai ka wahine. A mahope o ka mare ana, e hoopaa ia ana no na wahine iloko o kahi o na wahine mare, a aole hoi e ae ia e ike ia na helehelena ke hele ma na alanui. He olelo uaue hoi keia na na Arabia: __ A ike ka wahine i ka malini ua pau ae la kona manao ana i kana kane; ano ia kumu, ua hookapu ia hoi na hana noanoa iaia, a e hoolilo ana hoi oia i kona manawa i na hoomanao moeuhane ana no na mea i loaa ole iaia. No ka lili loa o kekahi poe kane mare i ka lakou wahine aole lakou e ae e hele ka lakou wahine i ka po mahina o ike ia anei e ke kanaka iloko o ka mahina. I ma kai ana o kekahi o na wahine a ke 'lii Khedive, ua kauoha aku la oia i ke kauka Amerika e hele e nana i kona omaimai; aka ua olelo aku ke kanka aole e hiki i kona ike ke lapaau i ka wahine, ke ole e ike oia i kona helehelena; no ka hiki ole hoi iaia ke ike i ka helehelena, ua paakiki aku oia e ike i kona alelo. No ia mea ua hana ia iho la he paku lole i hou puka ia no ke alelo e hoopakeo ia ai, a pela iho la i hiki ai i ke kauka ke lapaau i ka mea mai.
O ka hemahema nui o ke 'lii aimoku Khedive, ma ka hooulu ana i na pomaikai o kona aina, oia no na kanaka kupono ame ke dala, e hiki ai na lawelawe ana i na hana i makemake ia. Ua hoohaiki ia, mai hoi kona kuleana mana maloko o ke Awaawa ololi o ka Nile, me ka heluna lahui kanaka ke 5,000,000 ka nui; he huina e lawa ole ai ka heluna kupono no kekahi aupuni nui; aka, ma kahi e mamao aku ana ma ka hema aku ona, aia hoi o Abesinia, i laupai i na mea ulu o ka aina ae, me ka helu kanaka e like me kona ka nui, he waiwai a kona makuakane i kuko nui ai. He eono makahiki i hala aku nei, ua hoouna aku hoi oia i kekahi puali koa kaua me ka manao e lawe pio a hoohui mai me Aigupika, e like me kana i hana ai me Nubia. Ua helu na mea a pau no ka holopono o keia hana; aka hoi, oiai he poe Karistiano ka Abesinia, ua hoowela ia hoi e ka lili hoomana me ke aloha aina, ua hoopuehu mau a hoopio ia na Aigupika ma na hooili kaua ana a pau, a aneane e luku pau ia ka puali kaua o ke 'lii o Aigupika.
Ua lilo hoi keia mau kuia i mea e hookaumaha ai i ka manao o ke alii, oiai ua hilinai piha oia e loaa ana ka lanakila oluolu ia ia a me ka lilo ana mai o Abesinia, a ua hele aku hoi kana mau hoomakukau ana a hiki i ka wae ana ona i kona mau komisina mana @ hooponopono na mea liilii e pili ana i ka hoohui ia ana mai o ka aina o Abesinia, a o kekahi o keia poe poia no ka Bihopa Hoole Pope o Ierusalema, a o kekahi oia no ka Makua Kahiko o na Coptic, ma Kairo. Aka hoi, aole ka moi o Abesinia pela e lilo pio wale ai me ka oluolu i manaoia, a i kona wa i kauoha ia aku ai e waiho i kana mau lako kaua ilalo, u apane mai oia, me ka leo kuokoa hoaano, "Aole hoi a hiki i ka hoihoi hou ana mai ou ia'u i kela a me keia kapuai a pau o ka aina e waiho la mawanea o Ierusalema a me Abesinia. Mai ia manawa mai na hana kuikahi a maluhia ko laua noho ana a hiki i keia wa me ka uku ana hoi o ke 'lii Khedive o aigupika ia moi Ioane no kona mau lilo kaua.
O kekahi o na hana nui o keia keneturia ina aole oia ka oi loa, oia ka hana ia ana a paa ke alawai oki o Suez, e hoohui ana i ke kai Ula me ke kai waenakonuhonua no na hoolilo ana he $130,000,000! He kanawalu-kumamaono ka loihi o keia alawai a he elua haneri me kanalima kapuai ka hohonu kupono e hiki ai i na moku nunui loa ke komo ma keia kai oki me ka pilikia ole; a ma ia hana e hoopokole ana i ka loa o ke alamoana a na moku e holo ai mai Europa a me America a hiki i Inia a me Kina, he elima a he ehiku tausani mile, a he hookahi malama okoa hoi ma ka manawa.
O keia hana kaulana aole no ia he hana hou na ka Farani, aka, he hoopau wale ana no i kekahi hana nui i noonoo ia iloko o ekolu tausani makahiki i hala. Ua hoopaa moolelo ia hoi e Strabo, a me kekahi poe kakau moolelo e ae, ua oki no o Ramese II, A.M. 1340, i kekahi alawai mawaena o ke kai ula a me ka muliwai Nile. Ua olelo hoi kekahi poe e aku, na Sethi I., he keneturia mamua aku, i hana i ua hana la, ke 'lii i noho kiaaina aku ai o Iosepa no Aigupika. Na Iosepa i hookumu mus ka hana ia ana o ia mea he alawai-eli a puni ia aina, a ke mau nei no ke kapaia ana o kekahi o na alawai hookahekahe wai, ma kona inoa, a ma ia mau alawai hoi e mahelehele ia ai ka wai o ka muliwai Nile maluna o ka wa@akua a pili kokoke mai ana, a ma ia ano i hoopomaikai hou ia @@i hoi na apana e waiho wale ana. He ewalu keneturia mahope iho, e likeme ka Herodotus, ua hoonui hou aku la hoi o Necho II i keia ala wai-oki, e hoolilo ana hoi i ke ola o 120,000 o na kanaka ma keia hana, a ua hoouna hoi i kekahi aumoku ma ia ala e kaahele ia Aferika. I ka wa o ka poe Peresia i hoolilo-pu ai i ka aina, A.M. 523, malalo o Cambyses, ua loaa aku hoi ke alawai oki, ua hiki kupono ole ke hooholo moku ia; aka ua hoomaemae ia hoi e Dariu, ke keiki a Hystaspes, a hamama hoi i na hookele moku ana. Iloko, o ke au ona keneturia na piha hou i ke one hiki ole ke holo moku ia, a ua hana hou ia aku no hoi e ka Emepera Trajan, i ka hookumu ana mai hoi o ko kakou nei au, a mai ia manawa mai hoi na ike ia ua malama pono ia a hiki wale i ka wa i piha h@@@ a hana ia ai e na 'lii Kalipa Arabia.
Ua waiho ia hoi na Napoleona III, e hoopau i keia hana nui o na au ma ke ano kelakela, ma ke oki ia ana o ke alawai ma Menzalehu a me na Lokowai Awahia mai kekahi kai a hiki i kekahi kai, a ua lilo hoi he hana holomua mai kona hoomaka ia ana e like no me ka holopono o kona kukuluia ana. Iloko o ka ma@@@i 1881 he 1494 ka nui o na mokou i holo aku ma ia alanui o ka moana, e lawe ana i na ohua he @@@@@@
o ka loaa mai na ukuukana a me na uku ohua @a hiki aku i ka $5,733,205, a oia no ke pii mau nei kona kaahele ia ia kela a me keia makahiki.
Euelani ka mea i hoopahenehene i ka hiki o keia hana ke hana ia, oia nae ka mua i pomaikai nui o kona wa i pau ai; a no kona ike i ka waiwai nui o keia Alawai Oki o Suez no ka launa hikiwawe ana me kona mau Panalaau ma Inia Hikina, ua koi aku hoi i ko ke Khedive kuleana iloko o keia hana nui; a me ka Mokupuni o Cyprus ma kona lima, e lilo ana iaia aole wale o keia alawai oki aka e pau pu ana ka mana o Augipta a mne kona Aina Hikina a pau.