Ka Oiaio, Volume VI, Number 13, 30 March 1894 — Page 3

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

He Leo Paipai

 

            Ma kekahi nupepa haule, ka P.C. Advertiser, he mau wahi olelo e i aoa ua paipai mai o Luna Senate Morgan i ka poe o onei e hooikaika i ke koho balota kumukanawai, me ke komo pu ana o na Hawaii e waiwai ai ke koho ana, ina aole alaila ua pau ka manaolana ma ko lakou aoao. Ke ike mai la no kakou i ke kulana mauliawe o ka poe kue ia kakou.

 

KEKAHI PAUKU O KE KANAWAI

           

            Ma kekahi pauku o ke kanawai koho Elele Kumukanawai, aole e ae ia kekahi Hawaii, a mea e ae paha, e loaa ke kulana koho inaaole oia e hoohiki e kakoo i ke aupuni “P.G” a kue aku i ke aupu ni o ka moiwahine. Ma keia hoohiki, na like keia me ka apono ana o ka lahui i ke Aupuni Noho Manawa a me ka hoole loa ana hui i ke aupuni a na Hawaii i hoopii aku nei ia Amerika e hoihoi hou ia malalo o na palapala hoopia a ka Hui Aloha Aina a me ke kue a ka Moiwahine. He hana keia i kupono e makaala loa ai na Hawaii e ike pono i ka lakou hana e hana ai, eiai he kipuka hoohei kona ano e nana ai ka puanai a e lele ai ka hanu o na Hawaii.

 

MAI AMERIKA MAI

           

            Ua hiki mai kekahi mau leta mai kekahi mau Luna Senate Democarata mai, e ao mai ana, e noho malie loa ka lahui Hawaii, mai ke komo ana aku ma na hana e hooloaana i ke ano o ke kulana o  ke aupuni meiwahine a e hoana e hoano e hou ae hoi i ke kulana o ke aupuni noho manawa, ma kekahi koho balota na ano e  ae paha, e lilo ai ne kumu e hoohaule ia ka makemake o ka lahui Hawaii me ko lakeu ike mao popo pono ole i ka manao maoli o na hana e manaoia nei e hana.

 

Ka Manao o Alex. Young

           

            Ua koi ae oia iloko o ka Aha Kuka, he mea pono e hoike ia aku i na poe Hawaii maoili, ka manao o ke Aupuni Kuikawa, e pili ana i ka hoihoi hoa ia o ka Moiwahine: No ka mea, wahi ana, he poe lakou i hoomaopopo ole loa, i ko Amerika launa, a apono ana mai i na hana a ke Aupuni Kuikawa; a ke hoolohe nei lakou i na olelo ao a na nupepa a me na poe alakai o lakou. Nolaila, he mea pono e hoolaha ia aku ka hoike a ke Kuhira Wilisi, no keia mea, i pau ai ka pohihihi o kanaka, a kokua mai lakou, i keia koho balota ana.

            He mea haohao loa keia ia makou, oiai, whai a ua poe nei nana e noho hooko nei no ke Aupuni Kuakawa, ua make loa ke Aupuni Moi ua haule loa hoi ka hoihoi hou ia o ka Moiwhaine, aka, ua koiia aku mae lakou e Cleveland ma o keia Kuhina Wilisi ala no e hoihoi ae i ke Aupuni ia Liliuokalani!

            No keaha la ma? Ua hookomo ia mai nei keia hoohiki koho balota, e hoole loa i ka ho ihoi hou ana i ka Moiwahine Liliuokalani: No keaha la keia haua ana pela?

            I na ua hoike maopopo mai ka Hale Ahaolelo Makaainana o Amerika, e apono ana i ka hana a Cleveland: No keaha la ia manao? E pono e hoike ia mai ia makou. Mahea ka oi aku o ko A. Young ike i ko makou? -- Na Mr. Wilisi anei? --

            I na e noho malie na poe Hawaii ponoi, a na ka poe hoohui aina wale no e koho aku ma ka balota: aole anei ia he mea e holopono ai ka puka malaelae loa ana o ka oukou moho? -- No ka mea, aole hoi he poe holo balota ma ka aoao kue mai? --

            No keaha keia hoomano ana i ke koa mai i ka poe Hawaii i kue i ka hoohui aina e koho ou aku me oukou? No keaha ke kono ana mai i ka poe i aloha i ke Aupuni Moi, e hui pu aku e kokua i ke kukula ana i Aupuni Repabalika? --

            Aohe kama, aohe hoi he kuleana e kauo ai i ka Lahui Hawaii pela, koe wale iho no, i mea e hoike aku ai i ke Aupuni o Amerika, eia na poe Hawaii ponoi o ka aiana, ke ohohia nei i ka apono i keia hana a oukou.

            E noho mahe na poe Hawaii a pau loa; a i na hookahi wale no mea hoohui aina e ho-o i kona balota, alaila, ua puka iho ia no ka Elele iaia. Aole hoopaapaa. Pela ko makou manao pane aku ia A. Young.

 

Ke Koho Balota Elele

 

            Ke hoike aku nei makou imua o ko makou Lahui Hawai'i ponoi, ike ano nui o keia hana koho balota Elele hana Kumukanawai; i mea e hoao kanaka ae ai ia kakou, a i loaa hoi ia kakou ka noonoo kanaka makua e pihiana no ka kakou hana kupono e hana ai i keia wa.

            O ko makou ike, a me ko makou hoomaopopo maoli ana ma ke ano oiaio maoli, o ke Aupuni Kuikawa, he Kahu wale no oia, a he Luna hooponopono, a he Mea Malama i ka waiwai o ke Aupuni Moi, a hiki i ka wa e hooholeia mai ai e ke Aupuni o Amerika, ka mea nona ponoi ia kuleana Aupuni. Ma ia mea aohe kuleana o ke Aupuni Kuikawa e kakule ai i Kumukanawai no na iho, oiai, he aupuni ku i ka wa wale no oia (he de fecto hoi).

            Ina i aeia ka hoohui aina; alaila, ua hoopauia o Aupuni Kuikawa, a ina hoi i haule loa ia manao hoohui aina, alaila, ua, hoi hou no ia i ke aupuni kumu, oia no ke Aupuni Moi o Hawaii nei.

           

            O keia ka mea pololei maoli, a me ke kahua`o ka oiaio, ina i hahaiia mamuli o ke kaulike, a me ka maa o na lahui naauao.  

            No keaha la i hapaiia ai keia hana koho Elele hana Kumukanawai? Owai ia poe Elele? A heaha hoi ke ano o ke Kumukanawai a lokou e hana ai?

            I ko makou hoomaopopo ana, o keia mau hoao ana e hoohana a kakou e ike nei, he hooko ana ia i na mea i noonoo mua ia, e koi ana me ka huiaikaika a me ka hana alunu, i loaa aka ai ka ae ana o ka Lahui Hawaii ponoi o ka aina, e apono aku i ka lakou mau hana hookaumaha, i l@o lakou i poe alii hookauwakuapaa maluna iha o kakou.

            Ua noonoo nui lakou me ka hiamoe ole o ka po; a ua akamai no ka imu ana i wahi no ka make o ka Lahui Hawaii aka nae, ua aloha mai no nae ke Akua ia kakou; a ua hookaakaa ae oia i ko kakou mau maka, a ua hoonakahaka hoi i ko kakou mau pepeiao, a ua haawi mai hoi ia kakou i ka naau noonoo, e hiki ole ai ia kakou ke hoopoma i ua mea a lakou i hana mai ai ia kakou a me ko kakou Moiwahine, iloko o ka makahiki 1893 i hala iho nei.

            I ka hooholo ana o ka Aha Kaka i na olelo hoohiki e pili ana i ka poe koho balota: ua ike kakou ia mea: ia kona hoea mua loa ana mai; a ua holo ae ia ka lia, a me ka maeele iloko o ko kakou mau puuwai Aloha Alii; a me ko kakou Aupuni Moi.

            O keia mau hu olelo i hookomo mua ia iloko o ka olelo hoohiki; @eaei: --

            “Ke hoohiki nei au imua o ke Akua Mana Loa, e kueloa aku au i ka hoihoi hou ia o Liliuokalani, a o kekahi ano aupuni Moi hoi,"

            He mea ia nana e hoomokumokoahua i ka naau o ke kanaka Hawaii i aloha oiaio i kona aina hanau a me kona moi; a he mea no ia, e koi ikaika ana iloko o kona puuwai e kupaa no ka manawa mau loa, a e hoole hei i na hana a na enemi lokoino,

            Ua mahalo loa makou i ka Karisto alakai ana i kana one haumana, no ka hoolaha ana aku i ka Euanelio o ke Ola; Aka. ua hoowahawaha loa makou i ka Mahomeda ao ana aku, me ke Korana a me ka pahi kaua, no ka mea, aole ia ao ana i alakaiia mamuli o ka manao lanakila a kuokoa a o ke kanaka. Pela hoi, aole iea makou i apono i na kukule aupuni ana, maluna o ka hana hooweliweli, a me ka hoohaiki mana; me ka loaa ole, o ka lanakila kuokoa o ke kanaka nona ponoi iho.

            KE KUKULU KUMUKANAWAI O 1887

            E ka Lahui Hawaii ponoi, ke hoike aku nei makou ia oukoa i ka mea i hanaia i ka Moi Kalakaua a me Kona Lahui iloko o ka 187; a penei no ia:

            (E nana i na aoao 370, 371 o ka Buke Hoike a Komisina Blount Mahele 28, ma na olelo iki a Alapaki F, Kauka i lawela)

            Ninau a Blount: Ua ae aku anei ka Moi (Kalakaua) i ke koi i Kumukanawai hou, a i Aha Kuhina i hoomaopopeia ke ano?

            Pane a Alapaki Kauka: O ka mea mua, ua ae Oia i Aha Kuhina i hoomaopopia e Green. O ka Aha Kuhina mua, oia no o Mr. Gibson a me ekolu poe Hawaii, ua haalele e mai lakou he elua a ekolu la mamua ae, a iloko o ekolu a eha paha la, ua hiki mai ka Aha Kuhina me ke Kumukanawai.

            Ninau; O ka Aha Kuhina hea?

            Pane: O ka Aha Kuhina i noho ia e Mr. Green, he Kuhina no ko na Aina E, Mr Thurston, he Kuhina Kalaiaina, Mr. C. W. Ashford, ho Loio Kuhina, a me Mr Godfrey Brown, he Kuhina Waiwai.

            Ua kii ia ne au i ka auina la o ka la 5 o lolai (1887) e hoohiki i ka Moi ke Kumukanawai. I ko'u hiki ana aku i ka Hale Alii. ua akoakoa ae lakou ilaila. A na ninau mai ka Moi ia'u ma ka olelo Hawaii; i na paha he oi ae ka pono @aia e kakau inoa ia mea, a aole paha? Olelo n@u au, "He mea pono ia Oe e hah@ i ke ao ana a Kou mau Kuhina" Ua kakau inoa Oia ia mua.

            Ninau; Ua kohoia anei keia Aha Kuhina mamuli o ke koi ana o ka halawai makaainana?

            Pane; Ae hoi.

            Ninau; Alaila, aia hookohu mua ia, alaila, lawe mai la lakou i ke Kumukanawai o 1887?

            Pane; Ae hoi.

            Ninau; Alaila, kakau oia?

            Pane; Ua kakau oia.

            Ninau; Ua waiho mua ia aku anei kela Kumukanawai ma kekahi koho balota akea ana, no ka apono like ia mai?

            Pane; Aole, aole loa pela. Aole loa he koho balota i haawi ia e apono ana i ua Kumukanawai ala; aka ma kona mau mahele pauku iho, e hoakaka ana, aole loa e ae ia kekahi e koho baloya, aia wale no, a ae oia e lawe i ka hoohiki e kokua i ke Kumukanawai, A ma ka heluna nui o na poe i koho ma ke koho balota nona loa ana, pa manao ia, he hooiaio maoli ana mai no ia, i ka apono maoli ana i ke Kumukanawai.

            Ninau; I na e pau loa lakou i ke koho balota, alaila, na manaoia ua apono lakou i ke Kumukanawai?

            Pane; Ae hoi. Aole ou manao he heluna nui o lakou e hoole ana i ka hoohiki ana ia mea.

            Ano ke hoomaopopo la kakou i ka hana  a Alapaki ma iloko o ka 1887, e pili ana i kahi o ka hana maalea, i pau ai na kanaka Hawaii i ka hoohiki mamuli o ia Kumukanawai Aluno. A ano hoi i keia wa no, ke laweia mai nei he hoohiki laweola, e onou ana e hoole ke kanaka Hawaii i ka @e ana e hoihoi hou ia kona Moiwahine Liliuokalani; a e hoole i na ano Aupuni Moi a pau loa, alaila, e loaa ia ia kahi pono koho, e kaili ia aku ai kona pono hope loa.

            E ae anei na poe Hawaii Aloha Aina ia inea? E ae anei na poe kupono i ke koho e hele e kuma kaia i kona mau pono? Heaha ka pomaikai i ke kanaka Hawaii ke loaa iaia kahi mana koho balota, a lilo aku kona mau pono pili paa a pau loa? Aole loa! Aole ho hoi! He mea pono i ka Lahui e kupaa mau. a e noho me ke kali i ka nana hope a ke aupuni o Amerika no Hawaii nei.

                                                                       

HAWAII PONOI

KE HONE AKU NEI

"Aia ka Manaolana o ke ao nei maluna o na Kamalii.”

Honolulu, Feb. 1894

 

            E kuu makamaka aloha,

            E oluolu mai iaʻu ke noi aku i kau mau n@o maikai no kekahi k@hana i nalu nui ia e aʻu iloko o mau pule iho nei. Aole au i noonoo nui mamua no ka ninau nui nana e hoonioni nei na lahuikanaka me ka maha ole. Ua manao no au e hiki mai ana no he wa e laha ai na haunaele nui mawaena o na lahui malamamalama, e like me ia i ikeia ma Farani he haneri makahi i hala i ka wa i auhulihia ai ke aupuni o Farani a e hiki mai ana no ko kakou manawa ke hana ole ia na makaukau no ke pale ana aku aka, heaha la ka hane kupono a kakou e hana ai? Mamuli o keia ninau ua koi ikaika ia mai au e koʻu mau iini e hoopuka aku i keia noi pololei i na wahine o Honolulu, ua kau nui koʻu manao maluna o ke ao pono ana o na keiki liilii, oia ka mea nana e hoopale i na poino nui e lulumi mai nei imua o na lahuika naka. O ka hana keia i kupono i na wahine. He mea hiki ia kakou ke hapai a hooholo imua keia mau kula no na keiki liilii, i kapaia na kula Kindergarten. E hapaiia keia mau kula iwaena o na keiki o na lahui like ole a pau e noho nei; aole hoi ma ke ano hoomana hookahi a lahui hookahi aka no na mea a pau keia e pono ai. Ke noi pakahi aku nei au ia  oukou e kokua pu mai kakou i keia hana hanohano. O koʻu iini nui keia, i kuleana pu na wahine a pau o Honolulu iloko o keia hana.

            O ka Papa Misionari o na wahine, o Mrs. B. F. Dillingham ka Puuku, a ua hoomaka iho nei keia Hui e hapai i keia hana. Aole anei oe e ae oluolu mai e kokua i ka hana ma ka haawi ana mai i kela a me keia malama i kau wahi makana manewalea, i mea e hiki ai ke hoomahuahua aku i ka hana?

            E hana kakou e like me ka mea e hiki ana ia kakou.

            Owau no me ke aloha iloko o keia hana nui.

 

HARRIET CASRLE COLEMAN

 

            Ma keia leta i hoouna ia aku i na wahine Hawaii, mai a Mrs. H.C. Coleman, ke puleai ia nei na wahine Hawaii e kokua mai i ka hana a na wahine haole misionari, ma ka lakou hana ao-kula ana i na opio o Hawaii, ma ke ano Kula “Kindergarten,” he kula ao heo maamaaʻi na keiki opio ma na mea hana lima, kakau, kalai, kahakaha, a pela aku. O keia kekahi o na kula-ao maikai i ike ia no ka poe opio, e ao ana ia lakoa ma na mea e hoopono ai i ka noho ana me ka hoonaauao ou. Ua hana ia keia mea ma na aina naauao e aku, a ua ike ia ka pono, a me ka pomaikai. Iloko o na hoonaauao ia ana o ka poe opio ma na ano a pau, ma na aina naauao i kukulu ia ai keia mau ano kula, a hoonaauao e ae paha, hookahi mea nui loa i hookomo mau ia iloko o na mea a pau e ao ia ana, oia hoi e hooulu a e hookukuni paa ia ke aloha aina a me ke aloha lahui O keia ka mea i ao ia ma na aina naauao, a ma ia kumu na pono a na pomaikai ia mau ano hana a ka poe e lawelawe ana. Ma keia hoi, ua ulu mai ka ninau, e kukulu ia ana a nei keia mau hana ao i na opio Hawaii, me ka malama ia o keia mau ano a pau i ike ia ma na aina e, malalo o ke alakai ana a na mamo misionari?  Ua hoike mai anei lakou ma ka lakou mau olelo kalakala a me ka lakou mau olelo hoino, a me na hana kue i keia lahui, e ike ia aku ai he uha@e aloha io kai loko o lakou e hiki ai i na makuahine Hawaii ke hi@ai aku i keia poe, e no kupono ia ana na opio Hawaii, e like me ia e ao ia ana ma ka aina o ko lakou mau makua mai, a lakou e kei nei e hoohui aku ia kakou me ko kakou ui ole a ninau ole ia no ia mea? Ua ike oukou i ka lakou mau olelo e pili ana no ka Hawaii, na puka a maka ae nei, ka hueloawa o na manao ino i keia lahui. a me na kuko e kaihi i kona mau pono no lakou a e hoonele ia hoi a hoihoi ia e ola e like me ke kulana leo ole o na holoholona no ko lakou noho ana a me ko lakou ola.

            He kupono i keia lahui e akahele loa i ka maliu hou ana aku i ka mamo i hele mai e ao ia kakou i ke aloha i na hana pono, me ko lakou noho hookamani ana iloko o keia mau makahiki loihi me ka manao okoa nae iloko o lakou, e like me ia i hoike ia e W. N. Limaikaika ma kana mau haiolelo i keia mau la e i ana, mai ka makahiki 1858, kona kuko ana, e hoohui ia kei Paeaina me ke aupuni o kona mau makua. He kanaha makahiki o ke kuko ana o keia keiki misionari e lawe wale i ka pono a ke Akua i haawi ai i keia lahui-kanaka, aole hoi ma Hawai'i nei, ma Amerika oia i noho mai ai me ka maka o ke kanaka  kuko hewa, e hiki mai ka manawa kupono e pakaha ai lakou i keia aina. O keia manao iloko o keia keiki i hoike akea ia, oiai oia a me kona mau ano ua manao e ko ana keia kuko i keia mau la, oia no ko lakou manaolike, mai na kane a na wahine, a me na keiki aku a lakou, e like me ia i hoohua ia ai iloko o lakou mai na puhaka mai o na makuakane a me na makuahine o lakou. Aole wale hoi o keia keiki a na kanaka malihini i noho mai i ko kakou nei aina, i noho loihi hoi i keia mau makahiki hope mai o kona mau la ma Amerika, aka, o ka ohana holookoa no a pau o keia mamo a ka awahua e noho nei me kakou, nona na makua i hookipa ia me ka oluolu, i malama ia me ka maikai, i hoowaiwai ia mai ko lakou noho hune ana mai ma keia aiana e na Lii-aimoku a me ka Lahui Hawaii. O keia poe e nonoi mai nei e kokua a e maliu hou aku ka lahui, e like me na makua i nonoi ai i ko'akou hiki mua ana ma Hawaii nei, o keia no ka ohana e hoolaha nei he poe hookamakama oukou a pau e na wahine Hawaii me ka oiaio ole; a o ka poe oi loa aku i ka hailuli ia oukou he poe hookamakama oia no na wahine i hanau i na keiki hookamakama ma Amerika a hoi hoi hou mai i Hawaii nei me ka olelo na ka ohana. Ua puka na olelo hoino a oi aku i keia poe, a o ka poe i hoopuka ole hoi aia no iloko o lakou ke ino hookahi iloko kahi i hoopunana ai.

            Malia io paha, he hookahi keia wahine misionari, a he manao io maoli kona e hana i ka mea pono. Aka, aole nana keia hana, na ka ohana huelo awa, nona ka manao kolo e like me ka mea kolo nana i hookumu mua ka hewa i poino a mokuahana ai ko ke ao nei. He lima hooko wale no oia. Ua hoao ia no keia hana e kukulu e keia wahi wahine hookamani i pokao iho nei e nonoi i ke kokua o na Hawaii e hanai i ka poe aea haukae i hoopae ia mai ma Hawaii nei e na age@a o lakou, a i hoolako ia me na pu e pepehi i ke ola o ka lokomaikai o lakou, i hele mai e nonoi e kokua aku e hanai, me ka maka  keleawe a me ka puuwai o ke kakana. No ka ikea o kona ino a me kona maliu ole ia, ua kii ia aku nei a ka mea i hoopuka ole i kona manao i ke akea, a oia keia e kalokalo mai nei. Aka o ka lima huluhulu wale no keia e kau iho la, o ka leo o ka leo no nae o ka hoopunipuni nui iloko o Iakoba, e ake mai ana e lilo aku ka hooilina o ka Hawaii malalo o ka lakou ao hookahuli ana e kue i na mea a pau o ko lakou ano a me ko lakou aina. E @ihai i ke aloha aina e like me ia ma ke Kula Kamehameha.

 

E Hookuu aku i na poe Wahine Mikanele Mana

 

            Ua ike iho nei hoi makou i ka leta a Mrs. Coleman. E nonoi mai ana ia makou na wahine Hawaii o Honolulu nei e lulu dala kokua no ke kula ao hana lima o na keiki opiopio o na lahui o kela a me keia ano ma Hawaii nei.

            O ko'u manao poloai aku i na wahine Hawaii ponoi o ko'u lahui, aole kakou e hoolohe i keia leo hoomalimali o keia poe wahine mikanele hookamani lua ole.

            Aole kakou e poina i ka ike ana i kela mau palapala hoinoino kuamuamu a Mrs. Hall, Mrs. McCully a me kekahi poe wahine haole e ae no oia ohana hookahi e noho ana ma Honolulu nei, a hoouna aku nei i na palapala e hoolahaia ma na nupepa o Amerika.

            Ua lawa na kula no ka hoopaauao ana i ka kakou mau keiki, he mea makehewa loa ka haawi aku o kakou i dala no ka hai mau keiki. Na kela a me keia mau ohana lahui makuahine e malama i ka lakou mau keiki a e ku kaawale mai no kakou na wahine Hawaii.

            He mea oiaio no paha, na ka poe hoopono a me na wahine haole i loaa ka haawiha o ka Uhane Hemolele, e hooko pono i ke ao ana i na keiki a kakou, i mea e pono ai lakou; aka nae, he hoole loa ko'u naau, ko'u uhane a me ko'u puuwai i ka hiki e malama pono ia na keiki a kakou.

            No ka mea, ina ua hiki i keia poe wahine haole, ke hoolaha i na olelo kuamuamu a hailiili i na poe kanaka makua; pehea aku la ka lakou hana i ka kakou mau kamaiki, ka poe i loaa ole ia lakou ka noonoo ana ae, no ka pono a me ka maemae o ka noho ana?

            E na wahine Hawaii o ko'u lahui pono. He hoopohala mai kou manao no keia kokua aku o kakou i ka hana Mrs. Coleman. Ua lawa kakou a ua ike maka hoi, a ua aikena i na hana a ua poe wahine haole hookamani-nei, o ke au hookahuli aupuni o ka 1893.

            Owau iho no me ka haahaa.

 

MRS. AMELIA L. KEALOHA

Honolulu, March 26, 1893

 

            He haneri a oi haole a me Pukiki a hoohiki, a he 20 a oi poe Hawaii hana aupuni nei, no lakou ka h@ o @ pau loa.

            Aole he nui o na wahi kanaka Hawaii i hele e hoohiki no ke koho balota kumu kanawai pauaka a lakou. He elima no wahi kanaka Hawaii a oi i hoohiki, a he poe hana aupuni wale no ka hapanui e keia poe. Mau no ka nele.

 

Kulanakauhale Kahiko i Loaa Hou!

Hakuia e Frank S. DeHass

 

KA IMI HOU ANA MA NA AINA I KAMAILIOIA

MA KA BAIBALA

 

MOKUNA III

 

O HELIOPOLIS A ME NA PILAMIDA

 

            Ka Ona o ka Palapala Hemolele -- ka Luakini Nani Nui o ka La -- ke kahua Kahikoʻo ka Hoonaauao -- ka moolelo kaao o ka Pheonix -- Hookahi wale no Kia Pohaku e ku nei i koe -- Na Peramida o Ghizeh -- Ko lakou kumu ua hoopuni ia e ka Pohihihi -- Manao wale ia he Hale Ilina no na akua a me na lii -- Na manao kohokoho Hope loa -- Ia like o Cheops me Iosepa, ka Hebera -- Ka Piazzi Kamika wehewehe ana -- Ke Kiikalai Poo kanaka Nui -- Na Moolelo Kahiko -- Na Manao Noonoo iho.

 

            O Heliopolis, ka Ona ma ka Baibala, Kin. XLI, 45, a o kekahi hoi o na kulanakauhale kahiko loa o Aigupika, ua ku hoi ma ke poo o na mana lehulehu o ka nuku o ka muliwai Nile, he mau mile aku ma ka Akau aku o Kairo, ke kapitale o keia wa, a e ku ana hoi ma ke kae o ka aina i kapaia ma ka wa kahiko o Gosena. O keia hoi ke kulanakauhale kelakela o ka Luakini o ka La, kahi e hoomana ia ai o ke akua apisa gula, a oia hoi ke kahua i noho ai o ka hoonaauao iwaena o an Aigupika.

            O Asenata, ka wahine a Iosepa, he kaikamahine ia na ke kahuna o ka luakini nui o ka Ona. Kin. XLI, 45. Maanei o Mose i honaauao ia ai no kana hana i manaoia ai, Maanei no hoi o Pilato a me ke kanaka naauao o Helena i ao ia ai i ka hapa nui o ko lakou ike i na mea ike-kumu; a maanei no hoi, e like me ka moolelo kahiko, ka manu Phoenix o ka moo-kaao i puhi ia a lehu, a mai ka lehu oia e ola hoi ae ai he kino opiopio hou loa. O keia kekahi o na manu kiekie o ka nani, i ane like kona nui me ko ka aeko, me na hulu i hulali me he gula la ma kona ai, he poni ma ke kino, a o na hulu ma kona puapua he palu a me ka ula o ka pua rose. He nani ka lepelepe ma kona poo a me na uleule malalo iho o kona auwae. Ua manaoia keia manu e ola ana he elima haneri makahiki, alaila puhi ia iho ai ke ahi lehu a mai ka lehu oia e ola hou ae ai me he mea opio la, me ka ikaika, a me ka o ia mau o kona nani -- he hoailona hou o ka hoola hou ia ana o ke kino o ke kanaka. O ka hoola hou ia ana o keia manu ma Heliopolis wale no e hookoia ai. Ua ho'a iho la na kahuna o ka luakini i kekahi ahi o na mea aala maluna o ka lele, a o ka manu kahiko i luhi i ke ola ana, lele poai iho la oia no kekahi manawa pokole maluna pono iho o ka mahu-uahi e aala ae ana, a kuu iho la iaia iloko o ke ahi a pau iho la i ke ahi a kua lehu. Ma ka lua o ka la ike ia aku la he wahi moo kohu enuhe e hoea ae ana mai ka iehu ae ma ka lele, a i ke kolu o ka la ua ala hou mai la ka Pheonix, i oi aku ka nani i kona ano mua, me kona ikaika e ola mau ai no elima haneri makahiki loihi hou aku.

            E ku ana keia luakini ma kekahi palena o kekahi pa he ekolu mile kona anapuni, nona hoi na paia i hiki no ke hookolo ia i keia wa. Ma na wahi a pau o keia anapuni i pa ia, e waiho kamoe ana hoi kekahi alanu; akea i kukulu lalani ma na aoao me na kii kalae pohaku kino kanaka a me kia pohaku o na mabala e hele ana a hiki ka pau ana ma ke komo ana ponoi o ka luakini; a o lakou a pau hoi ua hoohiolo ia a lawe ia paha, koe wale no hookahi e ku mehameha la -- ke kia kahiko loa hookahi ma Aigupike, me kona pololei e like me ia i kukulu mua ia ai maluna o kona kahua he eha tausani makahiki i hala, e kiai ana me koa-kiai la no ka ilina o keia kulanakauhale i uhi ia a ualo o ka wa kahiko loa.

            Ua ku hoi keia kia pohaku mabala ulaula, me ka hoaano ana i na ulia a na ino a me no olai no na kene-turia lehulehu, he aneane kanahiku kapuai ke kiekie, a he eono kapuai ekolu iniha ka huina ha ma kona kumu. Ua anai ia eoi kona mau aoao eha pahee a mai kai, a ua uhi ia hoi me na hoailona olelo a me kii ano i kalai ia iloko o ka pohaku paakiki, e hoike ana i ka nui akamai,  a e hoike ana no hoi ua kukuluia ma ke ano he kia hoomanao mooolelo e Osirtasen L., me ha la paha A. M. 2080, ina aole mamua iki aku paha.

            O ka inoa Aigupika no keia mau kia pohaku ua nalowale aku i kea wa. Ua kapa ia aku hoi lakou he “ob”eiak a kuikele paha, e ka poe Helene, a o ka elua i hoonee ia aku mai keia aina a Alekanedero e ka poe Roma, ua Ike ia ma ka inoa o “@ua kuikele a Kaleopata," aka aole nae i lihi launa aku ia alii wahine kaulana me ia mau kia. Hookahi o keia mau kia kaulana ua lawe ia aku nei keia wa koke aku nei no i Enelani; o kona lua ua lawe ia aku hoi i America, a he mea hiki hoi ke ike ia i keia wa ma ke kihi hikina o ke komo ana o Paka waena o Nu Ioka, e hoohui ana hoi ma ia mea i ka malamalama o ke au kahiko me ko kakou malamalama e noho nei.

            Ua ku ka Heliopolis luakini ma kahi kiekie i kinohi, aka i keia wa ua aia kona kahua i kukula ia aole e emi ai he eono kapuai malalo o ka ili aina kula o keia la, e hoike ana i ke ano o ko piha mau ana o ke Awaawa holookoa o ka Nile. Iloko o ka umi minute o ka hele ana aku mai keia luakini, au loaa aku hoi kela wahi hoailona aina kaulana, "Ke Kiewaipuna o ka La," ka mea e hoolako mau ana i ka luakini me ka wai hou a one hei, ka wai mapuna mau ma Aigupika, a e uhi hoomalu iho ana i keia kiowai kekahi laau si@amoa kahiko loa, ua hele a wikani na io laau i kona kahiko, nona na lala laula nana hoi i hoomalu, wahi a ka oleloia, ka ohana laahia, i ko lakou wa i holo aku ai, i Aigupita mai ka inaina o Herode. Ua haalele mai hoi ka nani o keia kulanakauhale i ka hookahi i lilo pio ai o Aigupika i na Peresia. Me ke ala ana ae o ke kulana o ke kulanakauhale o Alekanedero pela, i nalo aku ai kona kaulana; a me ka hookumu ana ae hoi o ka Hoomana Karistiano pela hoi i pio loa ai o Heliopolis!

            O ka mea pohihihi kiekie hoi a me ka moolelo hoaailona manawa kahiko loa ma Aigupika, oia no na piremida -- aneane paha he kanahiku o lakou e ku nei no i keia wa ma ke awaawa o ka Nile. No ka wa o lakou mamua aku o ke au paa-moolelo, a o lakou hoi na kia hoailona kahiko loa no ke kanaka. Ua kamailio o Herodolis kekahi haku moolelo kahiko loa, A. M. 443, no keia mau piremida e olelo ana he mau hana kahiko loa, aka ua like no nae kona maopopo ole i ko lakou kumu mai me ko kakou.

            O na piremida oi aku o ke kaulana o lakou, oia no na mea e ku kokoke ana ia Ghizeh, mawaena konu o Kairo a me Memepe (Memphis). E ku ana lakou he hookahi haneri kapuai makuna ae o kiekie'ua kahe'ua wai nui o ka Nile, maluna o ke kualapa pohaku e hoailona ana i ka palena hikina o ke kae o ka wao-akua nui o Aferika; a ua haule pu hoi ka hoonaueu a ke  olai e hoonei aku ia lakou mai ko lakou kahua paa i kukulu ia ai.

 

KA HELU PIHA ILOKO O KA BAIBALA

 

            Ua hiki ma na ano he lehulehu o ka helu piha ma ko ke Akua olelo hemolele, oia no ka helu ehiku, pela no hoi ma na ana kumu e like me na ana o ka leo mele, na ike o ke kino kanaka, a pela ku.  Penei ka hoike aka baibala, a he mea no ia no kakou e hoomaopopo ai he ano nui ko keia ana i ko kakou Makua lani.

            He ehiku la o ka hebedoma; o keia ana o ka manawa aole ma kekahi mea a ke Akua i hana ai ma ka lewa lani a ma ka honua, aka mai kona waha ponoi mai no; @olaila, a he helu hemolele a he helu piha.

            I ka hiku o ka la ke Akua i hooki ai i kana hana.

            I ka hiku o ka mahina, ili iho la ka hale lana a Noa i kukulu ai i ka honua.

            I ka hiku o ka la i hoouna ia ai ka manu nunu e Noa.

            He ehiku manawa a Aberahama i nonoi aku ai no Sodoma.

            He ehiki makahiki o Iakoba i hana ai no Lahela, a he ehiku hou hoi mahope aku.

            Ua uhai aku o Lebana ia Iakoba he ehiku la.

            He ehiku la i kanikau ai o Iosepa no Iakoba.

            He ehiku makahiki laupai a he ehiku makahiki wima Aigupika, e like me ia i hoike ia ma ka moe a Parao, ma na holoholona wiwi a me na holoholona momona, a me ehiku opuu palaoa malili a he ehiku hoi he ohaha.

            Ma ka la ehiku o ka hiku o ka malama ka mamo o Iserael i hooke ai i ka ai, a i  noho ai he ehiku la iloko o ko lakou mau hale lole.  Ua hoomahaia ka aina i loko o ehiku makahiki.

            I na ia ehiku a pau ua heluhelu ia ke kanawai i ka lehulehu kanaka.

            Ma ka lukuia ana o Ieriko, he ehiku poe nana i paa na pu ehiku he ehiku mau la.  Ma ka hiku o ka la ua kaapuni lakou i ka pa, o ke kulanakauhale ehiku manawa, a i ka hiku o ka puni ana ua hiolo iho la na pa.

            He ehiku la o Solomona i kukulu ai i ka  luakini, a he ehiku ona la i hooke ai ma ka hoolaa ia ana o ka hale luakini.

            Ma ka halelewa hoi he ehiku mau kukui.

            He ehiku mau lala o ka ipukukui ihoiho gula.

            He ehiku auau ana o Naamana ma ka wai o ka maliwai o Ioredana.

            He ehiku po a me ao o ko Ioba mau hoaloha i noho pu ai me ia, a mohai aku la hoi he ehiku mau bipi a me ehiku mau hipa kane no kekahi panai hoola.

            He ehiku manawa o ka Hoola i kaniailie mai ai mai ke Ke'a mai, kahi ona i kau ai he ehiku hora, a mahope o kona ala hou ana he ehiku ona wa i ike hou ia ai.

            Ma ka hoikeana ua heluhelu kakou no na ekalesia ehiku, na ipukukui ihoiho ehiku, na hoku ehiku, na hoino ehiku, na leo hekili ehiku, na ipuhue ehikiu, ka holohlona hookalakupua ehiku poo.

            Hookahi helu iloko o ke kanawai o ke Akua oia no ka la ehiku, ka la hookahi i hoana ia eia, e maa loa kona hoomanao ia ana.

            E noonoo e ka mea heluhelu i ke ano o keia helu.

 

HF. AMERICA OIAIO

 

            Ma ka moolelo o na kanaka o America e ike'a nei i keia mau la, he hookahi a makou kanaka i hiki ke puana ae, me ka hauoli, he keonimana oia, a he kanaka hoopono oiaio.  Ua hiki loa iaia ke ku ma na ano kulana kalai-aupuni a pau o kona aupuni, a ke hilinai ia e hooko ana oia i ka hana a ka lahui no ka pono o ka lehulehu, no ko lakou pomaikai maluna o ka pono a me kekaulike, me ka paewa ole. He momi keia ano kanaka, a he kakaikahi kona lua e like ai ma Amerika. Ua kohu haole Beritania maoli no oia, a ma ia olelo ana ae pela, na haawi aku makou i ke kulana hoohalike kanaka o na lahui, i ikeia he poe keonimana a he poe hoopono maepopo. -- e Mr. Blount

           

KA OULI KAUA

 

            He mea hiki ole loa i ka noonoo kanaka ke koho e mamua i ke kulana o na Aupuni ma Europa i keia a me keia manawa. He mau la i hala aku nei ua kau mai na hiona o ke kana, a ua olelo mai na l@ o ke ao nei e hui ana o Geremania, Auseturia, a me Italia, me ke kokua aku o Enelani, me kekahi aoao, a mo kekahi aoao hoi o Rusia a me Farani. Ano nae haua kuikahi @ nei o Rusia a me Geremania ma ke kalepa a ma ka noho oluolu ana, a aole he hookahi mea, @ wale no ka Mana Kiekie Loa, i ka mea hou e, panee ia mai ana ma ke kahua ke konane o ke kalaiaina Aupuni ana. Eia ke p@ nei ua anela o ke Akua, ma na ku eha o ka honua, i na makani puni hiohio e ka paio kaua weliweli e @ mai ana ma keia mua iho mahope o ka piha ana o ka manawa i hookeia hoi kana mau elele wanana a pau.