Ka Oiaio, Volume VI, Number 15, 13 April 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulieole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulieole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

J Unnhiia e Mo*c Manu no "KA LEO' ] I- ■ ' j Na Hoailpna Knpanaha i iko ia me j na Onli Kamahiio, !\'a Hoohiwa- 1 liiwa a Makaiiikeon, Hni n'a OpuaJ I i ka Lewa, Na po ekolu iloko o | | Ihikalani. Alohi ka la i k;t noe ! o Waipio. Hoil'e na ivalea like j | ole a ko Hawaii p ie Leo'Knhuli | | mena malihini. Ki; po lea oj ) Haialnlii. | } A o keia ka manawa a Pupwka- | nioe i oJeio ae ai i kona m.nn hoa.' E iiiakaukau ia onkou o kau Hke; | ua lima imua, | īa manawa, ua hooho ae H o; ' Pupnkiuiioe i ke inele: ! Hooku—e hooku I Hooku ba maka o ka uila ! Hnlawai me ka OpUa V * ' He pua o Knniknwi—o Kanlknwa | Ke wa mū 1a i ka fr wa j Huna o He Liini oi'ai loko o ka nia'na I He hopulu ir>ana nou e Hina ! O Hinauluohia me Kiikaohinlaka . jO L;ika i ka mauna i ko kualono! j E Lono i Kauwnlo au o Panuk iiiioe"! |B iho e ka Punohu kāalew'ulewa j | E iho ka wahine kinolan j 10 Lnukaieie kuu pua j I He iuia—ho iiko no lnna He kamaJei na'u 'me o'u niu.li.. I ka pau ana o kein mele a Pupukanioe, ua lala-u like iho la ua lima o ua poe nohea nei : na lei a kan like ao !a i ko lakou mau poo, a hoomaka ae la ko lakou mnu lima e kuhi like me ka miana ce i koia mau lhlani mele: 0 K.apo kai olelo uiai * 1 papahi lei kona Kui a Jawa ke poo Nuanua i k<> ka a-i He wahine kiai pua Noho ana i ke kualono E ola no kr. wahiao 0 Laukaieie he inoa. 1 ka paii ana o K.eia mnle, na l'jlau like ihn la lakou i ka I:vkou J mau mea kani, a kunpan iho !a Ja-: ; kou i na leo like oJe me ke o)iohi° ' i nui o ke anaioa nui o r.a poo eepā.! | a ke ihe ia āku la ka ui nohea o ka ' ' La koweioij Lehua, heinaw hiohio-' i na o ka mino.ika maiuna oua me ! ka hauoli. I j Oiai, ao'e oia i maa mau i ka i(ve : an's i na ano lealea ma kon j wahī 1 : uioK'ipuni iiuku m:i Lvhua, a o ku' j mea uona keia moolelo he hana la j ua kamaaina iaia niai koua wu' uuku mai a hiki wale i ka wa i: loaa ai ia;a kt la liaawin» knpanaha ! ma kelA4tioeuhane. ■ E like me na hoakaka mamua ae j nei. a ua jnfta oii i ka hana & kona 1 I mau hoa, no k*ia nniu leah-a. ain ! ! hoi ua waw.iln !a*na pi he iuva a ! j haalele wale, aole he/ im a "kaw;;; o; !lakoumak!a hookani a"u\ h« kuV ! ka hoohend uheuhene na 100 mele, :ne he la e 1 rnsi ana: A Lihu4—a Kaala la hoi ma) ; ' kuu aloha A Kalena i ka wai e kueno la j e noho »na Uoi k«* iupnknpu ka nene i ko j kula Hoi Ka\tatko!oa i Uehau | K uwv lijono aua i ke kula pUi, | Uhene i ka uua Koolau e Ma-! lama. Ma keia mau lealea like e hoike nei he īuoi niahaio uui no »ja mea a pau e tnai a:»a, a ]un ko ■ lakou maniiMf\ ko ju k;\maain.i. ua ii!o ae la kli lua o ka manaw,» i na iwo kaī,kania* ine mahhini, a ua lilo ko lakou ;\na ia Kaulaaiha w»i»e Pup«jk\uioe <;U\a. otai v ua ike : a;> kei e ki moa holuhelu i kvsua | ano ha«a i'kā m *na\va i loaa ,aku ai ia Makanißo »e ma kona wahi, n\;\u si oia Auanoi ka i\.o \ uana e ! alaVa» m;ii ' i«a eueu o luua o iiah.s», kaM hoi > haulehia ai o Pup\tkanioe ujie ko Uua k okmikno.! I ke kueiio pono ana o na moa a «a U Uikam*hmej

o Kauai me ke ano kulana mikini o na iāwelawe ana. a oia hoi kana I awihi aku ai ia Makanikeoe e hele f mai, nolaila, ua hele koke mai 1« oia a hui pu me ia ma ke kamaj tlfe an», oia hoi e katt ae ī wahi ! paku naawadna o lakeu me ka j lehulehu e nana mai a(na ia lakou j j mamua ,ie o ko lakou Jealea ana . Noiaila, ua uhi iho ia he wahi j ohu mawaena o lakou me ka ike ottf |ia mai. a oia ka manawa a n» kaikamahine puukani o Maunaloa i lawe ae ai a linohau rao he moku kalepa ala e hooiho ana i ka peuwini, a pu-a mai la ka leo oli ot Kaulaaihawane me he'leoala no ka Alae kani aumoe ; He pua laha ole ka La no Kaunl i Ho kaiilana La i INiihnu. : He La kau ahiahi i Kāula : ; He La koiii 1 Nihoa j He Liuia ike auo ohīahi j I He La kowelo i Lehua I I He Lehua aia inka 5 j luka i Pihanaaknlani I I kui'a e na ma iu J ! E ka liwi maka polena ! Po Kau.'a i na manu ! j Ko iei hulu manu e,ka La i La hikl niai—a kau j Kau ahiahi ka La—e hoi { E hui iko ?ina—o Lehua. I I ke, kuu ana iho o keia mele oli i

!a Kaulaaihawane, nā pa-e koki I mai la ka leo 0 na īwaiwa o Maue j ualoa. oia hoī o Maohelaia nie Ka - ! u'ohia i ko hiua mau leo me ! Ulih la ka holopolo 1 ka lae kahakai-——- - 1 I Aia iluna o Maunalha J Ka haie lehua aka wahme j O Kapo ika ulu wehiwehi ; oke kumii oka laau j Hele ana i kai o !fal«oh>no j E hoolono iba leo—o Mana

! I hoopaa no ke kHhua ' I l ke kuu ana iho o keia uiau leo j ! oli a Maohelaia ma; ! he manawa j ole, kū ana ka moku laau lehua mahope <cf laua. a hooipaka mai la e haa. nie ka nni ana uie lie mea ' ! kino kanaka maoli ala. ! , 0 keia mokn lehua au e ka niea ' j heluhelu e ike iho la, mai luna mai j l •- no ia o Maunaloa, !ke ala a kn j hewiihewa ma Molokaji, uiamuli o , ba niana kupua oia jppe aiwaiwa j 'iui wiile e like no me ko lakoii moolelo. a o ko* laua mau kahiKo piha n pau, mai laila jjiai no a me ke kaikamahine mai o Maui a me ko Oahu nei. !" ' I ka man&wa i mao ae ai o ka ohu nana 1 paku aku 1 ka lehulehu ua'oni liko'na kumu laau lohua ma ke ano hoopaa no Rh[ hula alaapspa. no ka mea. o "ka lealea ia a ia mau nohea 1 hele aj lehia. Aia ua inau eueu.la ke kikaha la ka Ivra i kamihele; a oie he la no hoi, ke hoolai malje iho la na Ulu o Lele, a ia laua b ulele nei ōia ka manawa a M.ikauike 'e i ky ae ai a hele aku la e haalwi i na muki panalina nmi i ua niau mahoe ala, a i.ia kona hooko ana i kolaua ii.m, j t uoi mua ai «ua Maunaloa. i Aole i holo lea ka lau.i mau inele ; e Ku>a nei, ua noi kn!pihe\) wa o na i Eeoa,'a ua e hui kaaha a ua ;hi-o n:i poe a pnii ma ke ano malij hini o keia mea he leiflea la lakou.] ( E tike me ka piha hauoli o ha i ; mea a pau ma k'a hoOmau ana i na j ; leo uwa, he mea ia rjana e hoike mai, ua hiaai ia na mea hula, pela 1 wale nn a hiki i ka hopena o ka ' laua lealea aua A maliope iho o k6 laua hooki; ! nna ua hoohalo ae la o Makanikeoe! i ka le ilea hope loa ia Kaulaaiha- ! wane ;-.e Kaohainla, oiai. o L : i.au a ; ! me Koiahi, he mau t,ola laua he' hep.i na ke iiMi. ua liko laua tue [ ■ Waliineomao. ' ; I ka hala ana na minule o! !lca hoomaha o ke auaina tuo na leoj ; i'ioloko, aia hoi. ua nl>ho t>o,no mai ■ : 1\ o L?\ka ilona o na! kaikamahme! uneune punwai o no ka mea ! he mau pa-u lulo la-i ka lAua a he! mau wahi lei ilima nj\e ke kaunaoa , wale iho no ko laua v :» ho onaoua ( nae n>e k* hiehie ke pana aku i ko ! laua r oki hiju, he hanak\ t ua niaa ia Kaulanihawane ! kona' w*&a nie koua mau ljima na kunao kalihilou , A oia no paha ka mea i kainaia ai i niele no ia lei Uin»a he apiki kahi inoa: . Auhea wale oe ka Ilinia j K ka lei kohu o neji kino Kaua i ka oni a kai moku 1 ka hao a »va heke <> v>hj kff eha a ka m»nao ! līonehone j ko'u p!uuwai, A oia ka i puana ,«« ai k* leo huk jo ko fou& āitia hanau o Kauainuiotpani\ he liko , ole kokahi mau Um ljiuta a v me ke ! ♦ ka ke uh' ko Oahu noi a hiki loa! «ku i llawaii K l : .ko no iue ka hjli aiu e kuhi mau olelo aia Lshni, he ko-h ; ka huaolelo m* ke kaui|aMio an», a ho atio ho-aa ku luah'aiui n»a kahi , peU na ka l«u.i a'

he ano lioohanuhanu ka leo i ka puu a puka ka hanu ma ka ihu, a penei e maopopo ai ia oe.e ka mea heluhelu: Kulu-wai !ehu-n-rv ka mnkani mai lalo-la-a-a-a » I Mohalu-a r ku-u-u-Li s l A he-pe-ke-pe-ke inu-a-wai-e | E la-a-lāu-ana-no -Ma-a mala-ne- ! ehoa-Ia \ E ka-a lele-iho-ana-no o-ohi-Hi-i j -hi -i manu-e— Lalau-e kio-wau -a-pee-hea-wau E heene-e-ahaaha-la. ! In» e loaa pono ia on e ka mea j heluhelu ke ano o ke mele maluna ae nei a Niauhoe i make oi ai a ola hou mai, t>ela no ka leo o ke -i Ka-! ulaaihawane uie Ka >haiula. | Anoaho ia'u ka.lehua makanoe j Ke kohaihai akala i ke kiila ! ' Hulili mapumi iluna n T.ehna I Ka halailai ma ke kowa o Kauh) ' i Ikiiki wa> ikala o ka Makalii : I He 'li; ka la no na uaoku [ I Moku krte ike kai o Kauai-e-e ala j ! E ala p Haupu me Keaolewa ! ! " *' Waiiuanuiahoano ! " ' Kalal«a me Kahihikoli j " " Ihiualei aina ua loku " " Kupakoili me j Ko-pna-ko rnu -ko no-ko liko | Ua Ūo.ii e tia hala o Luia j ī.uhi i kanahele o Hīhlmanu J Manuakepn i ke one o Mahamoku ' Kuu moka lehnn ivkx o K.aīM.ihi 4 Ahi na lima o Kalawakun ' I Lawe ke kar i Kahaka-!a-I'io ■ *• Knauhān n;e kap.ipa!a j

Nihi kolo i ka lne n Makuaiki Na knpn *o' ah? o Kamnil«j I Lei aku ika PaKapalm o Polihale j He hfll* kipa kou e ke aloha o 1 ' Mana ■ 1 O Mana ike kaha puaohai I Haina mai kr> inoa j O KHwelonaakalailehna. I 1 keia mel.e no r tia nhi lii o I Kauai e ho» u». I '., ; k" |la ke ami ikiko o kt- .i.i«i N-iieMi-j koa e iioho ti»ai atia jh'h na nmnao j a»it>e. I Aia hoi hft tnau nanain!* ko ka mea nona ka inoa e h»n«i ia niai T»ei e kona nian kaiknahine )>iti hanainia ma o na makua !a> e hnike mai ana i kona h'Ona. ua hu mai }'i» ke aloha o ko lakovi aina mnkuaKine, «■•me na makua. a me ka nni me ka lehulēhu. oia, nawai hoi'e. ole ke aloha me '•a w.aimaka. i k» helu ta ni;ti o na wahi a Lian o KauHi. a aloh.i wale ia ka hoi o Kaunuohuh he p.ui ia. ( Ia Kaiilanihawnne e oli noi. u a jku knko mni 1& o Kaohainla iluiia ! me na iliili pohaki: aia 1 \-otu maU J tioho lima. aia kona 'oiwi kmo ke kupono mni nei me ke kulana osh<ina huln maoli, āia lioi ma ko Kaulaaihawane wahal he Wahi ni :i'»a oh* «a mahele ia mawaena a h;>k;Vhaka. a na hoopili ia h<> w»hi lau Painiu i haea a lahilahi. e uk !ke olnna ke aiai, a oīa kana wahi mea hsna i h >owYi «o ai wn kona man puknihn, h n\ kf>na haiwe ? hoekapalili, a lilo ; \e īaia'ia niea | kari lealea loa, e 7tke no hoi tne ka hano s n ke kani o ua wahi apaiia ! o'ie nei he like o!e ia me ko kekahi ] īr.m mea k;tni e ae i maa mau I ka ! lohe ia. he like pnha m i > ka leo o !ke Kolohal» ka hone i ka po lai. a |he akaka pono ke hoolohe aku i ka !poe i niin mau i ka !ohe i na rovīe I ka-ke o Kauai. i ■ . ' •- ; I Eia tho ka laua »«ele i "Papipau :ai he a-a ko ka hale:" / Kauwa—i— Kauwa—i — Kanwa — ī —o—Ka i E ha—ale f—mai—au*—>a ha-—!e —}ehe\j —& i Fl«a—m»—avu—na—tnn%— ls ! —i Ka —nuku ; O ka—i*—fca— alo—k,i—:.uk:; ! O ka—lelo—hokai—a« ? E ku—e Hina—ko— hi—a—e—ks - —La. , 1« na m*o eueu la o Kau n e la - 3** maHe v»s kima welan )ima, ?m* mahina hiki ahiahi e ka».: ! n>»i »na ma o n& kunhiwi < ka w4tt »e i ke «o a h k mai, i i.v» i ho» « henmi »e ua mau nohe* nei iauwehahene kwe o Huehue i k» • liko iehua, no ka mea ke oniolm f iwi» ke kaomi nei ua lin»a, a ke īoV, ;n«i na »ka, a ke manao nei keknhi 4 |>oe eepa e lalan 1 m * nui, a *e uhn*,«kw i ke nwu m o U*i. lie kohu miknūi Aole e pih sku i ka hope o ma»! <v»hi 1* k«hu m »uu K*upu kiki\li-i mai ilnna oka o k* moana. Aw h»k< eka mea hel >he?u e ksw»w ae ai i noi man wahi Uiani mele oua Kaupu : ; Tl?iU oe la ike iao ai Ile Kawpu h* hi ale o ka I\vsl;iin K\T*in mile holo i ki «niuuie Kha Uwe ana i ke Kav\ pone ka ihu 1 Waipio k< awa o a; 5 Ike ika wai 'ele o ITu';v\e T hc»Ju aka pin ; {'. s