Ka Oiaio, Volume VI, Number 16, 20 April 1894 — Page 2

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

John E. Bush,

LUNAHOOPONOPONO.

John K. Penikalaka

PUUKU

O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA

POALIMA, APERILA 20, 1894

Imua o ka Lahui Hawaii

            He manao hooiaio keia imua o ka Lahui Hawaii ponoi; a imua hoi o na hoa a pau loa o na Hui Aloha Aina

a pau mai Hawaii a Niihau; e pale ana i na olelo oiaio-ole i hoopukaia ma na nupepa o Amerika e pili ana no ka Moiwahine Liliuokalni a me Kona lahui, e like me na manao i hoopuka ia ma ka nupepa New York Herald o Aperila 1, 1894; e olelo ana:

            "Ke ohohia nui nei na IIawaii no ka hoohui aina; a o ka Moiwahine nona ponoi iho, aia Oia ma ka apono i ka hoophui aina; a o na lala o Kona Aha Kuhina a me na Hui Hawaii, e kakau ana lakou ma kekahi palapala hoopii ia Peresidena Cleveland, e nonoi ana i haawina uku hoomau Nona i $20,000 no ka makahiki, ke haalele Oia i Kona mau pono kuleana a pau loa i ka Nohoalii."

            E ka lahui Hawaii; o oukou no na hoike maka, no ka oiaio ole o keia mau olelo ana. Ke ike pono nei oukou i keia la i ke ohohia nui ole o ka lahui Hawaii i ka hoohui aina; a ka Peresidena Cleveland i hoopuka akea ai i kona manao, e hoole loa ana i ka apono ana i ke Kuikahi hoohui aina, no ka mea, wahi ana; ua kue loa ka hapanui o ka lahui Hawaii ia mea.

            Eia hoi kekahi; o ka olelo ana iho; o ka Moiwahine nona ponoi iho, aia Oia ma ka apono i ka hoohui aina? Kupaianaha!

            He mea oiaio anei keia olelo ana? E loaa anei he kumu e hooiaio ia mai ai keia manao hoopunipuni?

            Ke olelo aku nei au imua o ka lahui Hawaii, ina o ko ka Moiwahine manao ponoi mua ia, o ka hoohui aina, a ua ae Oia ia manao; alaila, no keaha ko ka Moiwahine, hoouna ana i Kona Palapala (Protest) kue imua o ke Aupuni Ameria? No keaha ia hana ana a ko kakou Moiwahine pela? He hoailona anei ia Kona ae i ka hoohui aina? Aole loa! Aole loa pela.  Oia ka hoike maopopo no Kona kue loa i ka hoohui aina.

            Eia hoi kekahi: Ua piha ka makahiki hookahi a oi ae o ko ka Moiwahine noho hoomanawanui ana, ua hoonele mai la ke Aupuni Kuikawa Iaia, i Kona uku, i hooholoia e ka Ahaolelo Nona; a uahoonele pu ia Oia i na loaa o na aina Lei Alii, i haawiia Nona a ke mau nei no ia hooneleia ana a hiki i keia la; a oiai, ma kekahi manawa mai mahone o ka holo ana aku o Kona Komisina no Wasinetona, ua hiki kino aku la o Mr. A * * * * * imua o ka Moiwahine Liliuokalani ma Wasinetona Hale; - a hoike aku la i kona mano e olelo ana; - "He mea pono ia oe e ka Moi e ae e lawe i ka uku hoomau o $20,000 mai ke Aupuni Kuikawa mai; e hiki no ia'u e palapala aku ia Mr. N * * * * * e hoi mai, ke ai Oe."

            Ua hoole ko kakou Moiwahine i keia leo kupaianaha o Mr. A * * * * * a ua olelo aku penei;

            "Aole loa e hiki Ia'u ke ae i kau e noi mai nei; no ka mea, ua waiho aku au imua o ke Aupuni o Amerika i Ka'u koi, a e kali ana Au i kana olelo hooholo."

            E ka lahui Hawaii ! e ike mai oukou a e manaoio iho, o keia mau olelo pane a ka Moiwahine Liliuokalani ia Mr. A * * * * * he hoike maopopo loa ia no Kona hoole loa i ka hoohui aina:    

            WASHINETONA HALE

Honolulu, Apr. 10 a.m., 18, '94

            "He mea oiaio, (wahi Ana) ua hoopuniia Au a me Ko'u lahui e na oopilikia he nui; aka, i Ko'u wa i ikemaka aku ai, i ke kupaa o ka aloha o Ko'u lahui no ko lakou aina, ko lakou lahui a me ko lakou Moi; alaila, ua ulumahiehie ia Au, a ua lilo ae la na luhi a me na inea i mea ole; a na loaa Ia'u he noho aua oluolu o ke ola kuno, a me na manao akahai oluolu."

            O keia mau huaolelo a ko kakou Moiwahine maluna ae, he hoike no ia o Kona aloha i Kona Lahui a he hoike hoi e hoole aua i ka hoohui aina. O keia ka oiaio a me pololei maoli.

            E hoomanao ae ana au, ma ka halawai o ka Aha Kuka o ke Aupuni Noho Manawa o ka la 5 o Aperila, 1894; ua homaoe ae o John Ena imua o ia Aha; Ina paha he manao ia e hookaawale i haawina ku mau no ka Moiwahine Liliuokalani, a me ke Kama'lii kaiulani, e like me ko ka Moiwahine Kanemake Kapiolani, nona kekahi haawina of $4000.

            Ua pane mai o Mr. Hatch, ina lakou e ae ana e kakoo i ke aupuni (P.G.), he mea ia no ke aupuni (P.G.) e hauoli nui ai e hookaawale i mau haawina no lakou.

            E hoomaopopo mai ka lahui, a e ike pono hoi, ua paa mau ka manao hoole o ka kakou Moiwahine i ka hoohui aina, a hiki loa mai i ka la 5th o Aperila 1893, a ua ike pono na hoa o ka Aha Kuka i ko ka Moiwahine hupaa ma ka hoole; nolaila ka puka ana o kela mau olelo; Ina lakou (Liliuoklani, Kaiulani a me Kapiolani) a ae e kokua, alaila, hauoli loa ke Aupuni Kuikawa.

            Ma keia hoi e maopopo loa ai ia kakou, ke ano o na hoolaha ana ma na nupepa ua hoopunipuni loa; oiai, ma ka la 1 o Aperila 1894, ua oleloia, ua ohohia ka poe Hawaii a me ka Moiwahine i ka hoohui aina, aka, ma ka la 5 o Aperila 1894 no hoi, he 4 la mahope mai, ua ike iho la kahou i na olelo a na hoa o ke Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa, a ae ana e haawi i uku hoomau, ke ae o Liluikalani ma.

            Nolaila, he lalau keia mau hoolaha ana a na nupepa ma Amerika; a he oiaio ole hoi na mea i oleloia e pili ana no ka Moiwahine a me Kona lahui.

            O ka hope loa o na mea i oleloia; oia no ko ka Aha Kuhina hui pui ana me na Hui Hawaii, e kakau ma kekahi palapala hoopii i ka Peresidena Cleveland o Amerika, e nonoi ana i haawina hoomau he $20,000 no ka makahiki no ka Moiwahine Liluiokalani.

            O keia kekahi hana hoopunipuni loa. Aka o kakou hoopunipuni loa.  Aka o kakou no ka hoike no ka oiaio ole o keia mau oeleo; oiai, aole kakou ka lahui Hawaii, i hana iki i palapala hoopii o ia ano. Aole loa no.

            No keia mau hana epa a na enemi, ua manao au, he mea pono no'u ke hoakaka aku imua o ko'u lahui Hawaii, a me ko'u mau hoa a pau loa o ka Hui Aloha Aina, i ka oiaio ole o keia mau mea i hoolaha ia; e pili ana i ko kakou Moiwahine a me ko kakou lahui.

            Owau iho no me ka haahaa, ka oukou kawahoolohe;

                                    JOSEPH NAWAHI

Peresidena o ka Hui Aloha Aina o ko Hawaii Pae Aina.        

            Honolulu, April 19, 1894.

Maikai ke Kulana

            Ma ka mokuahi Kuna mai o ka Poakahi nei i loaa mai ai kekahi wahi leta pokole i kekahi o ko makou makamaka mai Wasinetona mai, e hoike mai ana, ua make loa ka aoao o na mikanele, a ua maikai ke kulana o ka aoao o ka Moiwahine a me Kona Iahui,

Ka Hooia o ke Alakai Kolohe

            Ua loaa mai ia makou ke kope o ka N.Y. Herald puka la, o ka la 1 o Aperila, a malaila makou i ike iho ai i kekahi leta mai nei loa aku, a mai Kapalakiko, i telegarapa ia aku ai, malalo o ka la 30 o Maraki.  O keia leta mai ka mea kakan leta aku no ia o ka N.Y. Herald e noho ana ia wa ma Honolulu nei, a o kona inoa o Leigh Irvine, a i ole nana na kona I ope ana i hoonoho iho ai, a ke ole makou e lohe hewa, o kekahi hoa kakau ia o ka nupepa puka la haole Homomua. Penei ke ano nui:

            Ua huli na Hawaii a ua hui pu me ke aupuni P.G. ma ka manao hoohui aina, a ua ae ka Moiwahine e hoolilo i kona kuleana no ka uka makahiki he $20,000. A eia a puka aku kekahi palapala nui hoohui aian i kakau ia e na kakoo o ka aoao Moiwahine, a o na Kuhina pu kekahiMalalo iho o keia ko Peresidena Cleveland manao e olelo ana, ina e manaoio na Hawaii e like me na olelo a ua leta la, aole no oia e ae ana e hookomo i ke aupuni Amerika, ma ka papa kalai aupuni e hoololi ana i ke kumuahan a ke Ao Monoroe, oia hoi aole e hoohui mai i ko waho me ke aupuni Amerika.

            Ma keia leta, ua hiki loa ke hooia ia ua komo pu ia iho nei na papa kulana o na hoa kakoo i ka hoihoi hou ia o ke aupuni Moi, e na ilio hae, me na aahu hipa. Ua manao maoli ia no e alakai ia ka lahui, e komo iloko o na hana hoohui aina, ma na ano hapa maalea, e like me ia, i hoao ia iho nei ma ke kahea halawai makaainana ana, a i hoopuka akea ia e Mr. Pilipi ma kana haiolelo. Ina paha he mea hiki ke ikeia ka poopoo o kahi a me ka poe nana i hoao e kaualako i ka lahui Hawaii iloko o na halawai makaainana e poino ai lakou, he mea maopopo loa, ua uku maoli ia ua poe la ma kekahi ano, mawaho ae o ko lakou ohumu kipi maoli ana e waiho lolii la iloko o ko lakou mau pole, me na naau ekaeak awahua no ka ike mua ua haukae ko lakou kulana lole lua a ano aihemu. No ka olelo e pili ana i ke kakauinoa ka hoopii hoohui aina, ka hui pu o ka Moiwahine ma ia mea, a pela aku, he oiaio oia maoli ka manao o kekahi poe o ake nei, ka poe e kahea nei e halawai kakou e hooholo i na olelo e loaa ai ke koho like me na P.G., a me ka puka lua, a pela aku, aka, aole, aole, aole loa he oiaio o keia mea i hoopuka ia ma na aina e, me ka manao o ka poe nona ia mau manao ohumu kipi i na Hawaii, e kolekole ana ka lakou mau hana, a e pahua ana i ke kupaa o ka lahui Hawaii maluna o ka lakou hoopii imua e Peresidena Cleveland, a lakou e hilinai nei e hookoia mai ana no e ia, me ko lakou launa ole ana ma kekahi ano me na hama hooawaiaulu ana ia lakou e manalo ai ko ka Lahui Hawaii Kumu Hoopii a me ka ka Moiwahine Liliuokalni Palapal kue e ku koaopaa ia imua o k e aupuni Amerika.

Ua Maikai Kulana

            Wahi a C.C. Moreno, ua maikai ke kulana o ka ninau Hawaii ma Wasinetona a ua haulepio hoi na misionari a nie ka lakou hana. Ua oiaio loa kei olelo oiai ke hoike nei no na baiolelo a na keiki misionari Emesona a me Alekanedero imua o na Hui a me League ma Honolulu nei. Ke hoike pu mai nei no hoi na olelo ma na haiolelo a na hoa democarata o kekahi hapa o ke Komite o ko na Aina e o Ka Aha Senate, i na manao e hoakhewa ana ka mea i hanaia e Kuhina Stivini me ka hoohalike ia ana oia kanaka Amerika e na Luna Senate e like me ke ano o kekahi moo i make, a mamuli o ka naau aloha ia ua malama nou ia e ka poe i malihini ia ia a hiki i kona ola hou ane, alaila hana aku la oia i kekahi hana kumakaia i like me ka Satana i hana ai. He hoapono wale no na mea e lohe ia ana no Peresidena Cleveland, ma Amerika a ma Enelani, a mau aina a ae. Ma keia ano ua hiki ia makou ke hoomau i ka puana ana ae eia no kakou ma ke kulana piha o ka manaolana. He mea oiaio no hoi, aole e kihi i ka poe e imi ana e alailai i keia ninau ke akeakea i ka hooholo ana o ka Aha Senate i ko lakou manao ma keia mea. I ko makou manao eia ia nei ka olelo i keia wa a me ka mea nana e hooko i ke kauoha i hiki ole ke hoopahu'a ia e kekahi luna aupuni lolelua a hoolauwili i ka makemake o ko lakou aupuni. Eia ke kanaka ia nei nana e hooko na hana; ua paa ko makou manao no ia mea, a he hoihoi hou wale no ka hana hookahi i kupono e hanaia.

Ke Kuhina Rosebery

            Ua mahaloia ke Kuhina Rosebery ma kona haalele ana i ke kalai aupuni a kona mua, ma ka hooikaika ana i ka papa nana a ke aupuni i pili i ke keena o ko na Aina e. Ua hoopuka ia aku na kauoha e hooikaika aku na luna aupuni e noho ana ma na Pana'aau ma Aferika. A wahi a ka nupepa coronicale o Kapalakiko, owai aku ke aupuni i oi ae ka malama mai kai a i kupono e noho mana hoomalu i na lahui e ala mai ana mai ke au kahiko o ka noho ana o ka malamalama. Ua oi aku ka pno e lilo o Aferika holookea ia enelani wahi a ka manaopepa mamua o na aupuni mana nui e ae. He mahalo keia ia enelani i ole ai e hiki ke oleloia no Amerika ponoi. Aka ua aue like heia mau aupuni ma ke kuu akea ana i na hooponopono kuloko ana o kela a me keia lahui e like me na mokuaina na ka lehulehu no e koho no lakou iho. Pela makou e mahalo nei, ano a mai mua mai, ua oi aku ke aupuni moio Enelani, mamua o na aupuni Repubalika, oiai na kuokoa maopopo ka lahui a me ka maikai o ka hooko ia ana o na kanawai mamua o na aupuni a pau o ke ao nei.

He Hana Maikai Ole

            Nui ka hoehaeha ia o ka naau o ka poe hoopono a aloha aina, i ka ike aku i ka hoomau o na kanaka Hawaii i ka hana i na hana hewa, na bana kue i na kanawai, oiai he mau hana waiwai ole no ia. E olelo mai ana no kekahi poe no ka pilikia ke kumu o ka lilo ana mahope o na hana kahanwai ole. He olelo ano ole nae kela. Oiai malalo o na ano a pau, aole he pomaikai e loaa ana i ka mea hana hewa. He manawa wale no ko ka mea hana hewa e ile ai i ka mea i loaa ia ia ma na hana kue kanawai, a he pilikia maopopo no ka mea e loohia ana iaia, a o ka hale paahoa ka paho hopu e ia ano kanaka. Pela iho la ka hopena o ua hana kue pono i na wa a pau. Aole he waiwai e loaa ana, aka, he pilikia no hoi ma ka noho ana o ke aupuni o ka Pono. Nolaila na oi aku ka pomaikai o ka poe i nele i na kumu e kokua ai ia kakou iho ke kapae ae i na hana kue pono, kuo kanawai, a hele lakou e imi hana, a o ka poe ohana ma na kuaaina e noho ana ma na kuleana aina, e hoi a noho pu me ka ohana. Ua haawi au i ka aina, wahi a ke Akua no ke kanaka a me ka hooikaika e loaa ai kau ai a me kau ia. A ko naua iho kakou he oiaia, o ke ola o na kanaka a pau, mai ka honua mai no ia. Heaha hou aku koe e auaua hele ai. Ua maopopo ia makou o ka poe e noho kuaaina ana, i hoopapau kupono ma na mahina aina a me na hana lawaia, o lakou maoli no ka poe kuokoa o ka noho ana. O lakou ka poe kino ikaika a ola maikai o ke kino. A o lakou ka poe lanakila maluna o na pilikia a pau, oiai e hooko ana lakou i ke kauoha a ke Akua, a e malama ana i ko lakou noho ana me na makua e like me ka na kanaka o ke au kahiko. O ka lohe ke ola, o ka hookuli ka mea e poino ai. Eia la ke kai auna ia ae la ka poe imi loaa ma na hana hoopunipuni aia i ka Hale Paahao.

Ua Maikai mua No

            Ua lohe mai makou ua waiho ia aku ka "olelo hooholo" o ka halawai makaainana o ka oo Poakahi i hala o kela pule aku nei, i ke Kuhina Willis, a e like me ka makou i olelo ai, ua pau mua no i ka hana a he waiwai ole keia mau hana hoouluulu i ka lahui, pela no i lohe ia mai ai, oia no ka mea i hoike ia mai i ke Komite nana i lawe aku ka "Olelo Hooholo." Wahi a ka lohe mai: "E hoouna ana no au i keia palapala i ka wa mua loa e hiki ana ia'u me ka'u mau leta i ko'u aupuni, aka, e olelo ae no au ua pau mua ka hana ua paa ka olelo hoololo, ke kali wale ala no o Peresidena Cleveland i ka mana piha e *poko ai i kana olelo me ka mana." Eia ka ninua: heha la ua olelo hooholo ala a ka Peresidena? Oia no ka ke Kuhina Willis i olelo ai i ke aupuni P.G. "E haalele oukou i ke aupuni a e hoihoi ia hoi ka Moiwahine Liliuokalani." Oia no ke hoike a Peresidena Cleveland, ma kana mau haiolelo i ka Hale Ainaolelo Luna a me lalo o Amerika a ua apono ia hoi kana olelo hooholo e ka Ahaolelo ma ke koho ana a na Luna makaainana he 177 i ke 75. Heaha hou aku koe? He lauwili, a he mau hana maalea, e pahele ana i keia lahui e komo hewa aku iloko o kahi e haalele ia mai ai ka ninau na na lima kakauha, i lako i na mea kaua e hooholo me ka mokuahana a me ke kahe ana o ke koko o ka poe i lawehala ole ma keia mea. O Hawaii ana no ka lahui ke puni wale.

Aohe Hana i Koe

            E like me ka makou i olelo ai, ua pau ka hana e pili ana i ka ninau Hawaii. Ua moe ka hoopii a na aoao elua imua o Peresidena Cleveland. Ua hoopuka oia i kana olelo hooholo e hoihoi ia ka Moiwahine Liliuokalani a me Kona Aupuni e like me ia mamua o ka hoohuli hia ia ana o ke Aupuni Moi. Ke mau nei ia olelo hooholo aole i loli ae, Ua apono ia hei ka Peresidena Cleveland hana e ka Ahaolelo o Amerika, a ke kali wale ala no oia no ka mana e hooko i kana olelo hooholo me ka lima ikaika. Oia mea ua kokoke loa. He mau pule wale no koe, a hooholo ia ia mea, oiai, aole he hana e ae i koe. Ua haawi ia aku ka lono i na aupuni e e hoihoi ia ana ka Moiwahine. Heaha aku koe a keia lahui e hana ai aole anei e like me ka Mr. Blount i olelo ai e noho malie ka lahui a hiki i ka pau ana o ka Cleveland hana. O na hana e ae a kekahi poe e hoeueu nei i ka lahi Hawaii he mau hana alakai hewa wale no ia, a he hoohamama ana ia i ka lahui e komohewa aku iloko o na pahele a me na alakai hewa a ka poe e noho nei, he poe i uku mau ia he loio no na hoa o ke aupuni P.G. E-o kakou o puni, eo kakou o alakai hewa ia.

Ko Emaluka Manao

            O Emaluka kekalihi hoa i makaukau no ka haiolelo ma ka halawai makaainana o ka Poakahi o ka pule i hala. No kekahi kumu aole oia i hoea ae. Ua hoopuka ae oia i kona manao e pili ana i keia mea ma ka P.C. Advertiser, o ka mea e pili ana ia kakou eia keia. He minamina au i manao ia he kupono e awiwi ia keia mea, oiai ua lawa iko'u manao he nui loa na Hawaii "loyal" i ike i ke kupono e kaokoa oiai lakou e hoomaopopo ana aole i pau ka noonoo ia ana o keia mea ma Washinetona. Ina e hiki ke kaohina keia mau haha a hiki ia manawa, ua manao au he hopena maikai ko keia manao kakali, ma keia he mea ia e lilo ai e ka Aha Elele he aha oi ae o ko@a ano akea no na pono a pau a ma ia mea o loaa ai ka hooia ana i ka lokahi o ke aupuni e manao ia aku aua.

            He aupuni repubalika ko "kona manao" a he hoonui aina ka lua.A ua anaeano like no ia me na hoa haiolelo i puka i ke akea koe wale no ua huna maoli mai i ko lakou manao io aole hoi e liko me Emeluka me keia hoa o lakou.

ADIMARALA HOU

Ua Hoike ia mai ka Ike ia ana ma ka Leo o na Pu

            Mamuli o na lono i lohe lauiahea ia ae, e hiki ia ae ana ko Adimarala John G. Walker Hae Adimaral ma ke kia o ka mokukaua  Pilidelepia ma ka hora 10; o ke kakabiakanui Poaono nei. I ka hiki ana ae i ka hora 10 ponoi o ka manawa i olelo ia ua huki ia iho la ilalo ka hae o Adimarala I wini i pau, a ua hoohanohano ia mai ia me na kipu ana a na mokukaua Piledelepia Champion, a me Takachiho. ua huki koke ia ae la ka hae o Adimarala Woka, a pulelo aku la i ke ahe lau makani oluolu o Hawaaii, a ia manawa koke no i hoohanohano hou ia mai ai keia bae me na kipu ana a ka mokukaua Piledelapia, i panaiia mai e ke Camepiana ma ka ike ana mai i ka Adimarala hou, me ka huki ia ana ae o ka hae Amerika ma ke kia waena. Ua panai hou aku la ka moku kaua lawe hae Piledelapia i keia me 13 pu, me ka huki pu ana ae i ka hae Palekane. Ua kipu aku la ka moku kaua Iapana no ka hae o ka Adimarala hou, me ka puki pu ana i ka hae Amerika ma kona kia mua a ua panai ia mai la ia e ka Piladelapia me ka hoomaikai ana mai i ka hoe o I pana. he hooka hi haneri me eha ka nui o na pu i kiia e na moku kana, ma keia manawa, no ka kanohano o na aupuni like ole.

"Ua Auhee na Misionari"

            O keia ka olelo i kakau lima ia mai e kekahi makamaka o ka lahui Hawaii, mai Wassinetona loa mai. A oia maoli no ka oiaio, ma ka mea i ike maka ia, ua auhee mai na "misionari" i miki aku nei i Wasinetona me na olelo hoopuni puni eleeia loa i like ka eleele me ka Alapaki i hoolaha malu aku nei i keia mau pule imua o ka lahui Hawaii. Wahi a ke kekahi o na Emesona. "Ua hiki ole i ka ma kou olelo ke komo a@@, oiai, ua lawe ia ka olelo hoike a Mr. Blount he olelo hemolele." Ua pau lakou i ke auhee, a he oiaio, eia lakou i Hawaii nei i keia wa. ua olo na pakeke o lakou. Wahi a kekahi mea e noho ala he luna aupuni ma Wasinetona, ua pau ke dala a ka kou i keia poe, a eia ke olelo mai nei, aole e hiki ia lakou ke kokua hou aku, oiai he ninau pili keia i ka inoa maikai o ke Aupuni Amerika. Ua waiwai ole no na miliona i lilo no keia Lana e like me ka lo he ia.

Na Olelo Hoolana i ka Lahui Hawaii !!!

 

            "Olelo koke mai la o Iesu ia la kou; -E hoolana oukou, owau ao keia, mai makau." Mataio 14:27 maluna o kekahi wahi moku @uku ma ka manaao ponipono; aia iwae na o na ale hanupanupa o ka Lokowai o Tiberia oiai e pa pono mai ana mamua mai ka makani; aia hoi ka manao oihoihoi a me ka hopohopo palena ole, o na haumana a Iesu Karisto, e paa ana i na hoe, a e kaukoo ana, me ka hooikaika ana o ka pae aku i ka aina.

            Ua maalo ae ke Kumu aloha malu ia o ka Moanawai. Ua ike maka aku oia i ko lakou hooiakika hoe ana, me ka hoomaha ole; a pae aku la kona leo aloha: "E hoolana oukou! Owau no keia! Mai maka'u!

            Ae: - Ua hoolanaia ko lakou ma nao! ua nana aku lakou, a ua ike pono o Iesu no ia, o ko lakou kumu i aloha nui ai, alaila, na pau ka makau a me ka hopoinopo. Ua pana ae la o Iesu i ka makani, a ua malie iho la ka moanawai. Nui ka hauoli o na haumana maluna o kahi moku nuku. Hoio malie aku lakou a pae maalahi i ka aina. Hui pu me na makamaka a me na hoaloha me ka hauoli a me ka pomaikai. PELA NO HOI KAKU MOKU AUPUNI HAWAII.

            Ua holo oia iloko o ka moana akea o ka hookele aupuni Moi ana no hookahi kenetaria a oi aku, a ma ka la 17 o Ianauari A.D. 1893 ua hookahuliia ka noho Aupuni Moi ana, e na mamo a na poe @@kanele; a ua komo keia wahi moku aupuni, iloko o na ale hanapanupa o ke kulana kupilikii loa. A ma ka hoomaopopo ana, aohe maopopo o ke kulana e hookele ia nei. eia oia iloko o ke kulana o ke Aupuni Origakia; a ke nee aku nei kona kahua iluna o ka Repubalika. Ke ahania mai nei na hana hoowe @@ e @@@@ ana i ka lahui Hawaii e hana, me ko lakou ae ole me ka hoonele ia i ka manao kuokoa. Aia ka moku iloko o ke kiulana poino, malalo o na hookele ana a ka poe aluna a me na poe aoa mai o na aipa e.

            Ua hoomanawanui ka lahui iloko o keia mau mahina he 15; me ka manaolo no e hooko ia ka pono maoli i koiia aku ai i ko Lahui Hawaii manao, a ke kahea nei oia i ka manao aloha aina o na Hawaii: E kupaa ! E na Hawaii ! E hoolana i ko oukou manao ! Owau no keia o Llehova ko oukou Akua ! Mai makau a mai hopohopo i na enemi! Na'u no e hoopakele i ko oukou aina a me ko oukou aupuni mai ka limna mai o na enemi!

AOHE HANA I KOE

            O kekahi kumu i olelo ia ai he mea maikai loaa na Hawaii e hui ai ma kekahi halawai makaainana nui oia keia ua makaukau ka ka nui League America e lokahi me na Hawaii. O keia ka manao o na alakai "loyalist" e hawanawana ai i kekahi poe me ka manao e punihei ia aku ana i apu hoopunipuni. Ua hoea mai i keia la ka hooia e apono ana i ko makou hei ole ana la mau hawanawana pahele ua mahae ua hui la me ke aupuni P.G. no ka mea eia no ia hui ke hooikaika nei e lilo ka Peresidena o ia hui i Hamuku. Pehea la keia me ka olelo ua pau loa lakou me ke aupuni P.G. E oe e Hawaii, e Hawaii puni wale i na lakai hoopunipuni. He pahele keia mau hana oiai ua paa ke kulana ma kou aoao, a no ia kumu, ke imi ia mai la ma o ka poe "lovalist," oia hoi ka poe nana ka palapala kahea e hui aku kakou ma kekahi halawai makaainana "no ke kuo i na mea e pono ai ko kakou aina a me ko kakou noho aupuni (repubalika) lahui ana." I manalo wale no keai manao no ka hiki ole ana aku o ka laui, oiai, he elua ana olelo hooholo i hoomakaukau ia no na halawai makaainana a, a no ka ike ana o Mr. Wilimana, a me ka lohe ana o Kimo Campbell i ua hana poolua la a na alakai nana i hoolale ka halawai ua haalele honua laua a me kekahi mau hoa e ae; i haalele honua ai na hoa a pau o ka Hui Hawaii Aloha Aina, koe hookahi aku o J.S. Kaulukou me na hoa o ka League Hae Eleele.

            No ka hiki ole ana ae o na Hawaii oia ke Kumu o Emeluta kekahi hoa o ka Aha Kua o ke Aupuni P.G. i hika ole ae ai e haiolelo imua o ka halawau i ua po la. Eo oukou e na Hawaii, ua ike mua no oukou i ke ano o keia poe e hoalealae nei i ke kulana o ka Lahui Hawaii oiai mai ka poino i loaa i keia lahui i ka makahiki 1887, heia poe i hana ai i keia mau hana, a hiki wale i ke hulihia ana o ka aina ia poe hookahi no i ka la 14 o Ianuari 1893. He leo keia e hoike aku ana me ka manao kukahi no ka pono o ka lahui, a me ka malamalama o na mea a pau a na haole i hanaai no ouhou ina o ko oukou manao ia o ke komo hou aku no malalo o ka lakou pahele ana alaila me ka  lahui no ia aole makou i hewa ma keia mua aku.

Ua Haalele o J.M. Kawila

            I ka hiki ana aku o ka palapala hookohu Komisina Luna Nana koho balota o Mr. Kauwila a me J. Kahoomana e hookohu ana ia laua no na hana a ka aoao hoohui aina ua haalele mai laua i ka oihana a pau o ke aupuni P.G. Ua puua laua i keia mana ai hope loa. A peia na aloha aina oiaio e hana ai me ke aloha i ka aina hanau a me ka pono. he mau alakai maikai keia i na hapahaole puni loaa a me na hawaii aihema e hoohiki nei e kue i ka aupuni moi a me ku aupuni o ka Moiwahine Liliuokalani. Nui ko makou mahalo i keia mau Hawaii a me na Anola ka mea hoohiki e kuai i ka iwi o kona makuahina a me kona makuakane. Eia ka palapala a R.H. Lyman kekahi o na manao misionari hookamanie. he minamina loa au no kaou waiho ana a ke aupuni Kuikawa i haawi mai ai ia oe, no ka @@@ ua hoohiki mua oe e kokua ana ia aupuni. A ke noi aku nei au ia oe e noonoo pono oe a e hookomo i hou inoa ma ka papa inoa o ka poe kupono i ke kono balota a e heia oe a me kou ohana e koho balota i ka la koho. Ke noi aku nei au ia oe ma kau ano kana Hawaii a makamako no na kanaka Hawaii.

            Me ke aloha nui,

            R. A. Lyman