Ka Oiaio, Volume VI, Number 19, 11 May 1894 — Page 4

Page PDF (1.21 MB)

This text was transcribed by:  Merrillyn Pace
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

Honolulu , Mei 11, 1894

HE MOOLELO KAAO HAWAII

 

LAUKAIELE.

 

Ke Kino Kamahao Iloko

O KA

Punohu Ua-koko.

 

Ke Kahulileole’a o ke

Kuluaumoe @

na Pali

o

Waipio Hawaii.

 

U@@@iia e Mo@e Manu no “KA LEO.”

 

Ka lua o ka Makanikeoe huakai me kona wah@ h@a hele me Awini.  Hiki hou oia ma Kahoolawe me Maui.  Molokai, Oahu, Kauai a me Lehua.

 

No keia olelo a ka nohea o Paukaa na @@ino aka @@@la ua makanikeoe nei @@@ na helehelena hoouahie a oia kana i pane ae ni e oluolu mai oe, kai @ @hoi e a@@@ wahi Ka@hai kana @@@@ @ @ pau alaila hoi hale aku, o ka ae koke maila noia o@a kaikamahine nei ma keia manawa na huli pano aku ia koia nei nana ana i kahi o kulana o ka nalu e e hai ni aia hoi ua e a maila keku@i nalu nui mai ka moana uli mai a popoi ae la i kumu p@li me he okuku nalu la i loko o ka@lua, o keia manawa au n@l@ la e pii ana kona ehukai i luna o ka pali a emi iho i lalo a h@@ hou aku la me he na@u la mauka aku nei o ka aina oia no kamanawa a makanikeo i olelo aku @i ina ui la oia wahi.

 

I na hoi kaua aia ka nalu la ke hele la mamua, aole i puai ae ka leo ona @@ nei aia hoi ua lele pu aku la laua nei ai ke kai mai luna aku oua pali nei a ke pae pu ala laua nei i ka nalu mauka aku nei a hiki ma ke kulana heenalu kahi a kela poe e luna a @@ aole he pae iki a ke uwa maila na leo o na kanaka mauka no ka mea akahi no lakou @@ke he ha@ hoa mai no ka ka nalu mauka @@@@ e pae ai i ke keiki wale no iaia ke kupanaha o nei mea he mana nui wale.

 

Ia laua e lana nei aia na nalu ke amaamau ia i kahai ana a oia ka manawa a us eneu nei i hookuu aku ai i kona hoa e pae @ ka nalu i loko o na lumilumi ana a ka nalu me ka pau o ke aho oua makaniakeoe nei, aia oia ke kau aela ma ka pea o ka nal@ aole he wahi pa iho o kona k@@@ i ka@@ kai me he mea la aia no o a i ka aina kahi i noho ua huli aku kona alo i hope a o kona kua ia e pae nei i mua aia hoi kona waa pupu ke n@@@ ae la ma kona aoao akau @e kahi kanaka ona aua nei wale aole wahi mea a ike ae i keia mau hana ka@a me he lilio i ka hiame@ maalili ka loau ia laua e pae nei a kupono mawaho ae o h@aheohe wahi papau ia kea hu@ he wahi ia e pahua ai ke akamai o na poe kamaaipa hun@@@ oia wahi oia@o he puao ia he mimiki no ka nalu ma ia wahi me ke kupikiakio a he wahi ia e umi ai o h@nu o ka poe akamai i koikoi ke kino aloe e kualana ka papa ai al@ ia he oia no ka papa a hai p@ a ka nae i ka kaua eueu he puupale ia ale a ma aole o makanikeoe, na pilikia ua waiau la o Honolii oia ka ua ui la i olelo iho @@ akahi wale no hoi ou mea i kaia@ i nei mea he heenalu aole ou mea nana e ukali mai o kou nalu no keia la ao’e e pulu i kaehukai kou papahilei eia ka h@@ kou wa hoi e hoohukaiai.

 

Iaia no e nalu ana no keia ma@@@ ona, ua ahuwale ia mea ia Makanikeoe, a ua hala hope ae la o Wainaku mahope a ke huli pono mai la o ka nuku o ka muliwai o Wailuku me K@palaoa ma Hilo Bay, a hiki ma Waiolam@ ua pio iho la ka hai ana a ka nalu @ na ikaika holo hoonee o ka waa pupu laua nei i huki aku, ua hiki  po@o aku l@ lana nei ma ka nalu hai o Kawi@, ka mea hoi nona keia mau lalani mele a ia poe i hala e aku.

 

I aloha no wau

Ia huli moku@@i

Kauwe ana mai

Auwe kuu hoa

O ka la welawela

O ka @@po ia

O ka nalu hainuku

O Kawili wale la

O ke kawa @ele opu

O Kanukuokamanu

 

Ia laua ma kulana nalu o Kawili, ua @@ne ae la o Makanikeoe i kona hoa heenalu aole auan@@ kela keiki e noho mai la iuka ka mea i olelo ia e kou mau makua nana @@?

 

Ua pane ae la ua u@ la o Paukaa oia no.

 

He mea oiaio ua ike io mai la ua keiki la o kona hoa aku ana ia o no la e hiki mai ana, aka; ua manao ae la oia; e nele ana oia ma ke ano ua koh@ laua nei ma kana ike mai nolaila ua pii ae la @@@ @@@@ wahi kai a ua manao ae hoi ua keiki la; ina olua e pae mai ana iuka nei aole a@ e kali ana i ka’u hana maluna o olua.  A ke ike mai la no nae o Makanikeoe i keia manao o Kanukuakamanu, nolaila; ua hoi hope hou aku laua no Paukaa, kahi o ua nohea nei me ka haawi ana nei kona aloha hope ma keia mea ua kuhihewa ua ui nei e hoi hale ana la hoi laua eia ka auanei; e wehe aku ana o uwahi, aohe @@nana he mauu hilo na olelo kaulana o keia au hou a ua nalowale koke ae la oia mai ka ike ana aku a kona mau maka.

 

A oia kana e hoaa la me ka uwe a ke au la ma o a maanei; aole he wahi mea a lihi ike aku, aia ua makani puahiohio la ke hele ala mawaho ae o ka lae o Leleiwi, a ke huli aku la l@ua ne@ ma o aku o Papai me Paukupahu.

 

O keia ka moku ana o Hilo me Puna; i olelo@a o Mawae a ke hele la laua nei mawaho ae o Haena ma Kenau a ke huli la e nana ia Hopoe; a ke mau la no ko laua nei p@@ @@@ i ka makani a kupono laua nei mawaho ae o Waiakahiula me Honolulu, a ua ike aku la oia i ke kahi mea ano omaomao a weawea ula ohelohelo me he puolo ala ke ano e iho malie ino ana mai luna iho o ka lewa me ke ano kamahao ia Makanikeoe a oia kana i hoo@@ opopo iho ai i ke ano io oia mea nolaila; ua lana mai e iho la oia ma ia wahi me kona w@@ pupu; a ua miki aku la keia iuka o Honolulu e ike pono i ke ano oia mea; a iai@ nae i hiki aku ai malaila; na nalowale koke ae la ua mea nei; ua ike iho la nae oia he pohoku palahalaha maikai ke wa@ho ana.

 

A oia kana i leha ae ai iluna o ka lewa; a ike iho la oia he wahine ka ka mea ana i ike mai ai i ua mea omaomao nei mai luna mai o Kealohilani hoi o Kaopuaikalewa koua inoa oia kekahi wahine pili loa i ua Makanikeoe nei ma o Lono ala a oia ia ano, na kana iho la oia i ka inoa o ua @@@@@@ la ma Honolulu i Nanawale Puna Hawaii o Kealohilani, nona hoi keia mau lalani me kaulana:

Aia i Honolulu kee p@haku

O Kealohilani kuu haku ia

 

Na keia wahi i hoi aku ai ua kamaeu nei no kona mau waa pupu a hoomaka aku la e holo e like me kona apo mau a ia laua nei i kaalo ae ai mawaho o ka lae hala o Kookoolau.  O keia ka lae aloha ia.

No Koolau ke aloha

He aloha ka ihona wela ana

I kaulu hala i Puaakanu

Au aku ka manao e ike

I ka wai welawela i Kukii

O ka milo holu i Waiakaea

Ea mai Kumukahi i ka makani

Ke o@@ ae la Haehae.

 

Ia laua i hiki ae ai mawaho pono o ka lae kaulana o Puna oia o Kumukahi, aia hoi ua ano kapipi mai la na huna ehukai maluna o na maka o kahi Awini hiamoe a na ia mea i hoala ae @@@@, a oia kana i olelo iho ai, auwe no ka hoi au e owai la keia wahi a’u @ nana nei, a kolou iho la oia ka Makanikeoe i pahe aku ai iaia.

 

Ano, e kuu hoa hele e hoopau i ka manao kaumaha me ka waimaka e @@@@  @@ ia oe he p@@@aikai ma @@ @@ e hiinai oe @@ ka’u olelo a pau; a hiki hou kaua i ka aina hanau nolaila; e hoopau i kou mau manao kanalua.

 

I ka pau ana o keia mau olelo a Makanikeoe, na hoe@ mai la kahi auwaalalua mai ka hohoou mai o ka moana me na lako ai na laua nei e hiki ai ke hoolawaia na ono ap@@ me ka hemahema ole.  A oi@i laua e ai ana a he wa maikai hoi ia no kamakani e holo mai ana @@@ kai@@kai mau ka Hikina mai, a oia no hoi kamanawa a Makanikeoe e hai nei me ke kuhikuhi aku i na wahi o Puna a hiki wale i ko laua kaalo ana e mawaho o Kau ma keia huakai moana a laua e @olo nei, ua hele waho loa laua a ke aneane aku la ke kai e ale i luna o na kuahiwi kaulana o Hawaii na hoomau laua maia ihu no ke Komohana He@a a hiki i ka nalo ana o Hawaii mai ko laua mau maka aku.  O kaili hanupanupa o ke kai na ale ahiu o ka moana oia na mea i mua o ko laua mau anaina i kela wa.

 

A oia ka ka mea nana kahuakai i olelo aku ai i kona wahi hoa hele o ke kai e haawi @@@anawa iaua elike me ke ano o ka poe e holo nei maluna o @@ moku he wati okoa ko ke Kapena a wela no ka Malamamoku a oiai ke ala hele laai o ka la e hi-o ae ana, nolaila ua lilo ae la ia manawa o ka hookele ana i ko laua waa pupu i ukali ia e ka auwaalua ia Awini, a haule aku la o Makanikeoe e hiamoe nia ia e hiolani ala ua @oi ka holo o na pupu me ka akanaka ana wahi Awini nei me ka lealea nui.

 

O keia ala holo moana a laua e holo nei ua hele loa i waho loa, aua kapaia keia ala hele moana e ka poe kahiko [he lepo].  Oia ka mea i olelo ia’i e ia poe.

 

Kuu na waa i ka lepo [hemamao loa mai ka aina ku nei ke ano oia hua olelo Hawaii].

 

Aole i maopopo iki @@ Awini keia wani a laua e holo nei a iaia no e nanea ana, ua ike maila oia i kahi mea nui loihi me he lae kahakai ala aia nae he Punohu-uakoko ke uhi iho ana maluna pono a ke pii la kaehu o ke kai iluna ai ko Awini hoomaopopo ana i ke ano, aole maopopo iaia a no keia mea ua hoala ihola oia i kona hoa hele.

 

Eia nei e moe nei e ala’e oe e nana pono i keia mea nui loihi e