Ka Oiaio, Volume VI, Number 19, 11 May 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii.

f. M r >xe Manu no "KA LEO.' Ka li:a o ka Maknnikeoe h<iakai me Kona w;ihi h"ii hele itre Awini. Hiki'hou oia ma Kame Maui. . Molokai, Oah'i, Kauni a nie Lehna. kein o'el>> m '<a nohe« o Paukaa n.i Miino iK.'i it*'»ln tvi makanikeoe nci ine iiH hon'iiahie a oia kana i pane a*) «i eoluoiu i'nai' oe, kai n «hoi e ai in wihi Kaih:ii kiion ennm n p.in al iīlii hoi }iaie aku, o k" ne koke innila noi.i oi:a k»ikan)!»hine nia keia mnnawa ' ua hnli pano aku ia koia nei nana ana i kahi o knlana o ka naln e e h li ai aia hoi iia e n maiia kekal.i nalu nui niai ka tnonna uli mai a popoi ae la i kiimu p"īi me he okuku nalu la i loko o kanlua, o kei« manawa an» hnl'i la e pii ana kona ehukai i lnn'n o ka pali a enn' iho i Jajo ii hni hou aku la me he naiu Ja mnaka aku nei o k;i ainn oia no kamamwa n m;ikr»nikeoe i ole'o ak« hī'ina ni la oia wahi, Ina hoi kaua'aia ka nalu la ke hele la uiamua. aole i puai ae ka ieo oua ul nei aia hoi ua lele pu aku la laua nei i ke kai mai lima aka.oua pah nei'a ke pie pu ala laua nei i li* naln mauk.i aku nei a hiki ma ke kulana heenaiu kahi a kela poe e lana a īa aole he pae ikk a ke mva maila na leo o na kanaka aiauka'no'ka meaakahi no

lakon aike he hat hon mai no ka; ka naln mauka aiai e pae ai. i ke 1 kelki wale no iaia ke kupnnnha o'; n«i mea he raana nui \val#>. j la laua e lftna nei ai.* na nani !:e amaamau la i kalini ana a oia ka | manawa a ua enen nei i hookmi. aku ai i kona hoa e pae i ka nuin ' i loko o na lumilumi ana a ka nal» ■ me ka paii o ke aho oua makaniakeoe nei, aia oi:i ke kau aola nia k;i | pea o,ka nalu aole hewuhi pa ih<>; ii kona Ki»G i kaili kai me hc ' la aia no'o'a i ka nina kaln i noho ua huli aku knnn alo i hoj,e a o ko na kua ia e pae nei i mua aia hoi kona waa pupu ke niau ae Ja ma j kona aoao aknu ;;e kahi knnaka . ona ana nei «nle ao'.e wahi uiea a ike ae i kem man hana kd"a me he j iilio i ka hianitirt inaalili k;« loa'i ia laua e pne rtni a kupono mawaho ae ohiaheohe wahi papau 'a ke;i hui he wahi ia e uahna ai ke nkamai o na poe kamaaipa hun;>lu oia walii oiaio he puao ia he mimiki no ka nalu ina ia wahi me ke kul)ikiafkio a he wahi ia e tm>i ai o >ixnu o ka po« akamai i koikoi ke kinō aloe e kualana ka pipa ai al* ia he oia no ka papa a hai pn aka nae i ka kaua eueu he punpale' ia ale a īna aole o makanikeoe, ua pilikia ua waian !a o Honolii oia ka un ui'la 1 olelo iho m «akahi wale no hoi on inea i kaiai i nei mea he lieenalu aole ou :nea naim e ukah' mai o kou nalii no keia la ao'o e puln i kaehukni kou papahilei eia ka h )i kJU wa ho: e hoohnkaiHi, ■ laia no e nalu ana no keia m;i- ■ nio ona, ua shnwa!e ia niea ia Ma- ; Kanikeoe, a ua hala hope ae la o; Wainaku maho;<e. a ke huli pono; mai la o ka nukn o ka muliw.ii oJ Wailuku me Kaipalaoa ma īlilo' Bay, a luki ma \Vaiolam«. ui pio ■ iho la ka hai ana a ka miiu. a na ; ikaika hoto hoonee o ka w«a pupu īauaneiihuki aku, ua hiki pouo aku l» lana nH m i ka nalu hai o| Kp.wih, kA hoi nona keia mau ; lalani niele a ia poe i hala e aku. | I aloha no wau ! Ja huli moku-iai Kauwe ana mai ; Auwe uuu hoa ! O ka la welawela ' O k« uapo {a O ka iiilu hainuku O Kawili wale la O ke kawa lele opu O KanukuoKamanu. "V. j Ia laua ma kuhma nalu o Ka-j wili, u.i i>an« ae la o Makanikeoe; i-konfth«a heennlu. nole anan* 1 ' -> j kela kfiki e noho mai la iuka kn ' mea i olelo īa e keu mau makua j nan» ocV ! Oa paiie ae la ua ui la o I'auk aa ;: oia no. I, He uioa oiaio na ike io tr.ai la na' 1 keiki U o kona hoa aku ana ia o na ': U e hiki mai ana, aka: ua manao \ ae la oia; e nele ana oi.i m ike ano' ua kohn laua nei nia kan» ike niail nolaila ua pii a<? Ia Ihh kon* wahj|

kai. a ua nianao a'e hoi ua keiki Ja;j ina nlua e pa« i)ini aha i'.ika nei ao—i 1 le an e kali ana ilea'u hana moluna ! o olua. Ake ike msi ln no nae o | ; Makan'ikeoe i keia miinao o ]Kahu—; [kuakamanu, nokila; u». hoi hrjpe j hou aku iuua 110 Paukaa, k-ahi o ua | nohea nei me ka haawi ana ne i i kona Rloha houe. nia keia inea na ; knhihewa ua u.i iu'i.e~TuīT~h.'ile an~ā ;la lioi lana. eia Tia auanei; e wehe iiku ar*a o nwnhi, aohe saiiansS he" unaiui hi!o, ha oloio kaulana o keia au hou. a uu nalowale koke ae la 'i>ia m;ū ka ike'aha aku ī; kona niau | maka. > A nia kana e 'noaa 1a me ka nwe I a ke'au la ma o a nmanei; aole he wahi niea a lihi ike aku, aia ua makani pnahiohio 5a !ie hele &hi iuawaho ae o ka iae o Lele'iwi. a ke' hiili a)fu la lana ne 1 ma o akn o Pa|pai'mf' I'aukupnhu. I O keia ka moku ana o Hilo me Pnna; i oMoia o. Mawoe. a ke hele i' ia 'aua jieima\vaho ae o Haena ma j Kena"U,7i ke holi Jn e-nnna ia Hoi pne; a ke mmi la no ko laua nei pii i nv)-.i i ka makani a kupono laua ] nei ma \yaho ae o WaiakaHiula rae i Ho loluln, a na ike aku Ia oia i ke | kahi inea aao omaona io a weawea , j ula olielohelo mē he pUolo ala ke ! anu e ilio malie iho an i mai luna" ! iho o ka lewa'aie 'ke ano kamahao lia Aīakanikeo'e, a oia kana i "nooin opopo iho ai i ke ano io oia mea ' nohiila; ua lana mal'e iho la oia 1 tna ia wahi me kona waa p' pi; a miki aku la ke;a iuka o Honoihilu e ike pnno i ke anō oia mea; a |iain* nae i hiki aku ai malaila; n& ! nalowaie kofte ae la ua mea nei; i ua ike ilio li nae oia he pohoku pai lahalaha m.vkai ke waiho ana. ! A oia kana i leha ae ai iluna o ' ka lewa; h ike iho la oia, he wahine! ika ka mea anu i ike mai ai i ua ' mea onmomnn nei m,ii lnha niai o ' Kealohi! ;ni. oi i hoi o Kaop'iaika-: ' }e"iv,i ko'.a'inoa. oia kekahi wahine' Ipiii loa i ua Makanikeoe nei ina o] I īv ino a!a. a n»a ia ano, m». kapa iho 1 la oia i ka inoa o ua oohakw Ia nia j I Honolulu i Nanawale Pnna Hawaii | ! o Kealohilani, nona h J keia man ] ! laiani mete kaulana: j | Aia i"Monolii'lii kim pihaku ■ O Kenlohi!«ni kn\i hakr> i*. j ; Ma keiii wahi i hoi aku ai ua ba- ■ i maeu nei yo kona uiau waa piipii a j ! hoomaka aku la e hplo e like me | ; kona ann mnu. a i,> i knaio ! ae ai inawaho o ka lae hala o Koo-j koolau. O.keia ka !ae 'nloha la. j 1 No Kooiau ke aloha j al"h:i ka ihona wela ana ; I 1 kaulu hala i Puaakanu j j Au aku ka manao e ike | i Ika wui welawela i Kukii j Oka milo holu i Waiakaea j Ea uiai Kumukahi i lia makani ! j Ke oni ae la : Hnehae. ]

i Ia laua i hiki se ai mawaho pono | ;o ka lae kaulana o Puna oia o Ko-; j īnukalii, aia hoi. ua ano kapipi mai J la na huna ahu 1 *»! nialun» o ha j maka o kahi Awin' hiamoe. a na ia I mea i hoala ae iaia, a o!a kaaa i j ol<;lo ihō ai, auwe no ka hot" au e. i ; owai la keia walii a'n e tiana nei, aj | kolou iho la oia ihilo jue nā waimaj maka. a oia ka M iknnikeoe I puhfi | ;iku ai iaia. . ■ Ano, e knu hoa he!e e hnopau i ■ ka manao me ka.waima- j ; k:i o l<taa īi > ia oe he pi.-iiai'kai ma o'u iie : . e hiiinai oe 1111 k.'i'ii olelo a ; pau; a him hou kaua i ka aina ha-_ j nnu nolaila; e hoopau i kou hiau j inii nao kanalua. | I ka pau ana o keia rr>au. olelo a . M;ikaniktof, na itoe;i mai la kahij euwaalnlua mai ka holioou niai o ka naoana, me na lako ai na laua nei. e hiki ai ke hooiawaia na ono apiiniie k.i heinaliemā ole A oi,»i laua e ai ana a he wa niaikai hoi ia no kamakani e Imio mai ana ma kaiiikai miu ka Hikin a . tnai, a oia ne hoi kamanawa a Makanikeoe e hai nei me ke knhikuhi aku i na walii o i'u-na a h.ki wale i ko laUB J kaalo f.na e mawaho o K.ui. ina ke-: ia huakai moani a laua e holo nei, i ua hele waho loa laua. a ke aneane«kn la ke kai e ale i luna o na kua- j hiwi kauUni o Hawaii. iu hoomauj hiua maia ihu.no ke Komohana i llema a hiki i ka nalo ana o Ha i j waii. mai ko laua mau mnka aku. I 0 kaili hanupanupa o ke ka'i na i ale aniu o ka moana oia na mea i ■ ; mua o ko laua ni iu anaina i kela ' wn. I A oia ka ka mea nana kahuakai ; i olelo nku ai i kdj|a wahi hoa hele, ! o ke kai. e haawi «piuiwa 'aua, elis.e j ! me ke ano o ka $>e e holo nei ma-; ! luna o ou moku he wati okoa ko ke j ; K:ippnn, a oela no ka Malamamoku | a oiai ke ala ht-le Li.ii o ka la e hi-o ae ana, nolaila. m hlo af» la ia ma- j nawaoka hookele ana i ko laua ; w.ia pupu i ukali ia e ka aHwaalna : ; i.'i Awini, a hau'e aku la o Maku-j nikeoe e hiamoe. nia ia e hiolani! ala. ua nni ka holo o na pupu mel ka aKaaka ana wahi Awini nei ine r kn lealei nui. I O keia ala ho ! o moana a laua e holo nei. ua heli» loa i waho loa.aua' kap.ua keia ula helo moana e kah poe kahiko [he lopo]. Oia ka mea i 01010 ia'i « ia poe , Kuu na w:♦ :i i ka lepo. (he mamao loa mka aina ku nei ke ano ; oia hua olelo Hawali]. Aole i inanpop-* iki ui Awini keia wani a laua e holo n«'i, a iaia no e ; nanea »na, u» ike maila o:a i kahi| mea nui loihi me he Ue kahakai ,; a!a. aia nae he Punohu-uakoko ke ! « uhi ihoana maluna pono & ke p{ijl 1& kaehu o ke kai iluna. ai ko Awi- ■] ni huouiaopopo aua i ke ano, aole,! maepopo iai«. a < o keia mea, ua l< ho.ih< ihola oia i koua hoa helo. ' i Ki» nei e moe nei, e ala'o oe, ell pono i mea nui Joih; e (

holo mai nei, kokok» kaua e nook-iil i a pehea lauan» i Jtc .kaua pono? A no keia hun olelo a Awini, u» paoe ae ln o Makani'keoo. O Ke iilakoiula ia. i kii maila ia oe 1 ]iupu no ka aiv;t o Kanio.ioalii, ke'lii nona o- Kahoolawe, noiaila. e *pn u ina oe i ke aTe ia, nloha ino -oe, a , keia olelo h'O'on.uinu.i a MaknniI keoe iiii niii ae ln Ka leo o Awini i kauwe me ka haalulu nui no ka niake. 1 I A no keia leo uwe o Auini: ua lolelo aku oMaka»tikeoe ia Kealakoiula. E ahana ke alii? Wahi a Kealakoiula i pahe akn ai'e nohg_ana no, ua hoouna mai e ninau āku ia oe i kau huakai e hele nei panei aku o Makanikeae R hele hoji ana au no kahi noa'u i hele inua e hoi aku 6e a hai aku oe i ke ahi, "ekohi ahahulu ālaihi hiki aku au mnlaila. a o - Uwo pn 'aku oe nie ia nei. 1« lohe pono ana mai o ua wahi Awini nei, he mea e ke knnaka i.o la noi me he al.i e lele loa ne ann ; kani hanu, a no keia' wa i nii aē ai I kekahi halo oua mano nei o KonlaJ koiula a kau nono ihola ma'u m o j -iwmi a olepe ia aku Ia ma? 1-una 'ku o k.a wāa pupu-a haule akn la i loko o ke kai, a oia kona hopena ia o kona poino. aia nae i kaemi ana iho i loko o ka hof)onu lipolipo o ka, mouna, ua hoopih īa ae la ua wahi Awinu nei kona kino holoi koa ma ka aoao hema o lOalaokiula, ana lona hoi ni Awini he wahi e hanu ai o kona īhu 1 loko o ke j api o ka halo. j A aia oia Ke ahai īa la 1 ka hapaI lua like o ka hohonu o ka mnaoa. j aiā oia ke ike ala i ka nui hewiihej wa launa ole mai n. na mano, a ko j halawai mai la niHmua ona na puI koa nui pohaku o loko o ke kai me j na nwaawaa nui laua na ōle ran: j uia h i he mau pali nui me na' laj r>a e ko ana, a he mau kumu htßu , nui kekahi e ku nna i kapa i* koj na inoa * ka poe kahiko Heekaha, he laau oī aku keia o ka oolea o jkona ano a pau aua loaa keia 'laau j i kn Doe lawaia, a he pae mai no jkekahima kahakai. 1 Ma keia huakai launa ole a ka j kaua kamahele. aole ōia i hnina i ( kona wahi hoa hele oift wale no ke j)/cle i»a keia alahni pohihihi o ke | kupanaha, ua emi laua i 'oko o fke kai i loko o kona pupu me ka ; \uw«tt'ahia. » ke ike nci I.in» 1 j maia alanui hookahi e ike a nana j'ku i na mea pohihi o ka moann, elike me Kapena Nimo, a me k<">na ] moku luu he NautMo. no ka mea. jua ike ae nei oe.e ka moa heluhelu j ma na helu inua ae nei, ma ka Makanikeoe hnaka mua tne kona ka- ! ikualiine i htle mai ai mai Waipio | Kawaii niai, U i holoia malunn o n'a ] waa pupu ana lele maoli īa'aku mii ! ka lewa kahapa nui o kana h«ivsni ! a o ka lua keia o kana liuakai e 'hele nei i loko o ka hohonu lipolipo o ke kai uli o ka mōana, nolaila ua kunono maoli no o Makanikeoe ma na ano mana kupna -anau loa. ua jlewa iaia ka ike a me ka mana, j aole he mea hik' ke' ku a paio meia Ma keia huakai kamehai a laua' e hele nei, me ka ukili o ke 'lii nui o na mano Kealakoiula, ua like lakou me ka Hokuwelowelo e pulelo ala iloko o ka moana kai lipolipo ualiloke'auo ke leai i mea out oiui lakou īwnena konu o ka hohonu o ka moana nie ka halawai ole me na ulia.poino o ke kai. ua hiki pono aku la lakou ma kekahi lapapohaku nui ehamaina m,u ana kej kahi puka nui akea, a rftalaila l ikou nei i koino aku ai, a ike ako la o Makanikeoe i kekahi anaina nui 0 na ano ia a pau loa ma kela huli aku o ua lapa pohaiu nei A oia kana i hoomaonopo akn ai 1 ke anoo kela anaina ia nui e po j hni a mamull o koia nei ike lanaaku. ua kaulua iki ko lakou nei holo puahio ana no kekahi mau j minute. a e like me kona ano noii j nowel i ana. ua loaa iaia ka ike oiaj io, aohe kumu e ae 0; ka piha uni jaiiaonaia a pau ma kela wahi. j he mea kino ano kupua noho pan iinamua ka papaku o ka moana, joia lioi ka wahine i kapaia ai kona jinoa o Hir»alatiliroukala, he wahine ;oi aku o kona ui a me ka nani luaoie mamua o na inoa Hina a pau o i ke kai. : E llko me ko ano kuj pua a pau ma ka moana, ua like j kahi ano ona me ka ula o ke ahi, ,a ua hiki loa i ua nani la o ke kai j ke hoomalamalama i ka pouli o ka : moana, a ua like loa me ka alohī j ana a ka la i ke awakea, a oia ka 1 Makanikeoe i olelo iho ai, "e waiho 'auia ne no keKahi manawa a'u i j mnnao ai e htu ia oe." I Ma keīa wahi i haalele iho ai ke j kamaeu me kona mau hoa helo « j ka moe aku la no ka hele ana jimva. Ma keia huakai luu »u moana, ua holo awiwi loa na waa pupu me ka eleu loa, aole e hlki ke nana pono i na mea a pau e maalo ana īna ke kai, no lea ikaika loa o ka holo aoa, a ia lakou e holo noi; na halawai mai la lakon me kekalii kupueu nui ma ka moana, oia hoi kekahi ia nui loihi he A'u kona inoa," au he nui walo o na ia nuuui o ka j moana i make iaia e waiho moka ki aua. a m hoaano mai keia 'A'u imua o MakaniKeoe e liīo paio nona, nolaila, ua waiho pono mai oia i kona nuku oi loihi imua 0 Makanikeoe, ua eleu koko aku k kela uie ka hakalia ule, a ua upa pu ia ae la kona uuku loihi a mo kona poo e kela ahikanaua o Kaho olawe Kealakviu.la, a Ulo kona k^no 1 mea ole. a ua hoolei ia mai k ke j kmo o ua A'u nei a waiho iuka o ka au)&, maulea o Kakeloa ma,

lOahū hei; aiai mnwahu o keia wahi ! i hora ae a'i o ms koii'i!' wahi hoahele Awini, me na helehe-' )ena knn.ihihi o ke ano paliaōhao o j koha' Ju>au nanaina, Ā owai la iaia ! keia ama ii»a*e nana niai .nei i>i I i'ika uei? ' A' n.n keia wahi i huli hoi aka a v 0 Kealakoiula no kima hoiriet"a li aku la no hoi huia nēi no ka tuoana 6 Kaieievvaho; a ke hnli ae la laua nei n:\na ia. Makxia. a me ka ei:-.oo!e lm, ua ha)a hope āe la ka Irp o Kaekn, a ke a!a lana oel no Niihay,-a oiai laua' nfei e kaa i pono ana nlawaena o Kaula' rne | Niihau,. a"ua hoonee malie"ae la '*6 ■L-iū: waa pupii m,'. ka Mokupaoapa la malnila nmi laua a pāe rua Ka | ' ā \iai ;e mai 1\ ko. uka poe| ia iaua iiei, a īio ka manawa l>oi kole, u'a lioi.'a aku la laua nei ma! • Lehua-aina, ma N'iihau no keia wa- ■ hi i kapaia ai kola |rtoa ae la i ho ik'eia'; oia kahi e huli pono mai }a i Lehua mokupuni ī kenai, kahi lfoi' 1 kapa ia ka inna o kela keiki katl- | la na ni.im ia e ae nei Kawelonaak a- ■ i lailēhiiii, a oia hoi ka ' ; mea e hahai nei i kona wahi koo-' ' iua i kana wahi i hele mua m'ai ai,! | a ia laua no e kamailio ana, ua ike aku aku la o Makanikeoe i ka ma-| : alo niui a kekahi kanaka iinna o| Lehua, a oia ka Makamkeoe i ma-| ! nao ae ai, aōie ia he mea e ae, o iia | ' makuahanai ponoi no o Kawelonā- j j akalaileliuii. J j Kolaila. ua iiao aku la ua kup"-! j eu nei o Hawaii i kona walii hoahe- : le noho ana iluna o Lehoa. a ua ;iki'kokemai la o Knwaihoa 'iie ' kana wahine ia laua nei, a ua pa-e j mai la ko laua leo heahea me ka •' oīuoiu, a na'hele aku la laua nei a hiki ma ko lau.i wahi e noho ana a ■ 1 ua wailio ia mai laka huaolelo mua ! in liiua nr:i o ai. a ua hoo<co aku la 1 lauH i ka loKomaikai o na kama»i- -■ na, aia nae ko laua mau hana ana ■ I a pau mafuna o Makanikeoe me na , 1 haiialia o ke aloha īiō ka lana hap' nai i nalowale. a oia ka ko laua. ; mau w:nmakV « hiolo makawalu i! mai la. a na keia mau waimaka ī i loaa ai ia Makanikeoe he huaolelo I ninau aKU i n?i knmaaina. ; i Heaha ke kumu o ko olua mea e ,' nwe nei ? J Pane aku o Kaw'aihoa, e aweae i«na maua i ka inaua hauai. J Auhea Ja? wahi a Makanike. e; pi !Ta nalownle oM a hiki i keio la ' me elua kaikamahine o Kaua. aole ' i maopopo kahi i nalowale ai> wahi | 1 a Kawaihoa i hai mai fti- ' ■ No keia mau olelo a Kawailioa ; ! me kana wahine, ua kapae ae la ka .' manaai a ke kamahele a ho'ke p(i--j lolei aku 1a ke kauiaeu 1 kona hiki i 03ua ana malaila. a me ka ike ana :! a ke 'k.ihuna Kukalaakamnnu, ua Jike 05 C ka mea heluhelu ma kana i mau hoakaka nia na helu tnua o > keia mooielo kano, a ke hoike nei o • i Makanikeoe i ka inea uiaio wale no !! mai ka mua a ka hope. A o kana olelo hope i pane pku i, ai ia Kawaihoa ma, no ka laua ha- • ( nai miliuūli latii alii o ko laua mau ; la kanaka makua o ka noho .ana; i [ oia: hoi o Kawelomaakalailehua; i: aia ua ui la a laua ke noho pu ala •! uiC ka nohea kaulana o na pali o >■ Wa,pir. Hawaīi, ka mea hiki ole i • kekahi niau nani o Kauai ke hootjkukumekona ui oi kelakeia, ba j mea e noho ala me ka ihi kapulani >1 iloko o Ihikalani hale, aole he mau i j uilikia a me ka polno i loaa iaia ' niai kun la a'u i lawe ai ia}a iloko ■ ona ao polohiwa o ka lewa a hiki i .: keia wa a'u e kum:.ilio nei me olua i j nolaila, o ka'u hana maikai wak no i' ia olua me ka ohana ponoia me ke i' kahi poe e ae o Niihau nei a me ; Kiiuai e hele kakou i ko'u aina i j 1 Hawaii, a no keia mau olelo mai--1 kai a Makanikeoe. ua ae mai la o >j Kawaihoa me Halalii ko ia nei ma- ,! uao, no ke ake nui no keaahi e ike , • pono i tia helehelena o ka laua hai' nai. Mahope iīio o na olelb , ana; . ■ ua waiho iho la ha Makarikeoe npi i : kana olelo kauoha i na kamaaina e 'hookuu iiiui laia me kona wahi hoa L ' hele no kekahi mau la ana e hele ( 1 hi no Kauni, a ua ae mai na kama- | 1 aina ia mea. r. He moa oiaio, ua haaīēle aku la • lana noi i ka mokupuni o Lehua no i M;ina i Kauai. la laua i pae aku ai nii Mana nialuaa o ko laua mau waa pupu ■; ua ike koke akiji la no keia ia Pa- , j o'ohnli me piha anaina wai j hine nui e noho ana, tiie na hua . ; oleio no no ka laua kaikaiiiallUie i, Kaohaiula, oiai, o na manao wa!o- -.! hia keiki, aole loa m e maalili iloko » o ka houpo o ko laua mau makua ; ponoi. a uii haiwina hookahi kai pahola pu iho lualuna o na ohana a pau. oiai, aole uiiaopopo kahi i na- . loW;t]e ?.!• Ia laua n a i i pae aku &i, aia hoi ua īke aku la kiia i kekah» waht kaikamahine nuukai a nani tio hot o kona inou wuhi hiona ko natu ; aku, ho walii laīaoho ohuohu kona' 0 holo aoH nia kahakai e kokoko'oa 1 ko one kaui o Nohili, ka uioa hoi ; nona keia inau l«!aiii mole. Aia la o ko 000 o Nohih ■; A\a īlaila ka pi&> o ko alolia ' Ke ia matj IJo Kalanamaihiki i Hiki ka lono :t tjCoiuiu. . I kei» maiui\yajua h.v>kuu akn la uii oueu noi oj nawaii i kana ha | ; na akamai nui i kaukna ai ! ! 1 L 0 ko kumu o koniloha rnt\ ko kupaiwha o ai ua moaj kino ī ke alolu, ] , A ua loaa io 4,ku !a ua wahi kai- ; kanuihine noi Haawuu, a o!a ku-: j na e iwho mai la iue ka unu ana, a, ;oia ka i ninau akv\ ai, ( j Heaiia kou iuoa e uwo iioī ? , Pane mal ke kaikamahhie, o uwo'

anii iui 111 Ka.olifiiulit i kn'n ikt 'anu i aku nei la 00, aie bc ■.moa n!a oi'a im | kc»aln me oe i hele iuai !p Olelo hou akn ]a o M.hkamkeoe. Hpaha kou pili īam —a owai hoi kou inon? | Pane hou ke kaiKamahiiie, . lre i hanaii mna o Kaohaiula no'u Tna ka h»ii!i«-ana-o.!ia inak\i:i o mnun ;' o Kamikloiolehua n.ll 01:1 ko o moa ■ ponoi, a-uolaila, 0 hoi kakou T ka hale, ua ae koke aku la ka . mali lii— j ni i ke noi mai a Kamikioiolelum. > īa lnkou nei 1 hiki aku ai ma ko -1 na hale ponoi me kona mau niakua| e noho mai ana nie ka oiim.a, uaiko.ia mal la laua nui īua ke ano j he mau ma'.ihini, a ke 11'ann īa mui ■ !a ko "Makanikeoe ku!ana!_ki'.iiaka ui me ka mnikni. a ua iiaawi ia ilial la ko la.kou aloha ia lau« nei; a ua panal pu aku la no' hoi na malihini ia mea, a ke ninau ibo !a: na poe kamaaina ia lakou īho 110 , kahi i hele mai ai keia m;ni mali-; hini, a¥ft nae ia lakon nei i|liiki ako > ai ma ka hale, ua-ike hou, aku la J no o Makaiukeoe he elu;i nuiu kai- | kamahine e noho ui,»i »naj, ualike! wale no ko ! .',1.1 niau hele.heiena me ! ko Kamikioiolehua, ke ae : aku nri ' ka iiK.'a kakau, | 0 Kapilipiliulaikala ia me Pua-j kaakuli, 0 na kaikamaliiue Pakolu j keia a Ainaike ine K.iona)evva, ka poe no lakon kā.wai Liala 0 Manu. Ma keia hoohipa in ana, m lawelawe īa mai la na mea ai. aia i keia manawa i ninau mai ai o Ainaike ia laua nei. ua hai pololei aku ka malihini, mai ka moleuuunii inai nia.aa ma ka hikina a Ka la: 0 ka lua keia o ko'u hiki ana 1 leeia aina. ōia kana olelo hoomahna 1 oane ae ai, auhea la ke kaiK.aii)ahine ui a na mea nona keīa hn le « ku ma? la iuka? Pane aku o Ainaike, he; maii la loihi i hala ae nei> ua hiiū mai la kekalii keiki kanaka ui e like pu no me a ua iionkipa ia. no hoi e ka iaua kaikamahme maikai 0 Kaohaiula ka inoa. a <> ka nalowale no ia a hiki i keia la, a ke: noho ,iei ia mau makua me ke kaumaha i ke aioha a hiki i keia ia. a jnalowa!e pu me Kaulaaihawniie, hookahi o laua manawa i naiowale ]jike ni me ke keiki alii o Ka.uai nei, o Kaw<>- ; lo'naakalailehaa, ka mea poua kela iwahi aina unku e ku mai ia iloko 0 1 ke kai e kokoke aku ja i Ki.ihau. ! A ho keia mau olelo .pololei a ke | kamaaina, i:a nane akn la ua kaj.maeu nei 0 Hawaii. fle aiea oiaio kau e h „ij mai n'ei ia maua, ano e hoomanao iho oe 0 ka mea e kamailio pu nei uie oe i j keia wa Owau 110 ia. | Ano keia olelo a Makanikeoe, lauwe ka puiwa me ka olioli nui 0 i keia kauaka me ka laua mau katj kamahine i ka lone por.o ana 1 keia I olelo. ua 010 ae Iti ko iakou mau leo I uwe me ke kapalili no ko lakou hoahanau no Khohaiula.. a na ko lakou mau leo uwe i kahea aku i ka lehulehu me na manap hoohu r ji me ka haohao i keia makena, a ua j hele uiai ia ka lehulehu tye na maj kua pu o Kaohaiula, & i ka lohē j pono ana o Papiohuii mr ka'ia kaj ne uie Puuka:>fie ia Puakaaknli 110 [ ka laua kamalei aloha he, keiki ua komo pu iho la lana'iloko'o ia haawina hookahi. a he maniiwa ioihi keiu 0 ka hoopulu ana 0 ,ko lakuu mau lihilihi me na piipal'uia e na j waimaka aloha keiki. i Mahope iho 0 ka uwe ana. ua hai jaku o Makanikeoe i na mea a p iu j»na i hiki mua ai a lawe ai oia la | Kaohūiula a me na n.ea a, pau lua j a me kona lawe ana iaia i wahine i ponoi nana mamuli o ka, inanao 0 jkona kaikuahine haku alii oia o j Laukaieie ka nani hiliiu p Waipio; j ke kane hoi a ke keiki alii o Kauii ainuiomano, Kaweio uaakalailehua , a ua hai pu aku oia i ko Kauiaaihawane lilo aua ia Hiilawe ka ha--1 nau uiua o ka mea nona keia mooj Jelo kaso. a ua pane aku oia. 1 k.i ni:ū nei au ia oiiieou n pau , ioii e hulo kaKou me maua e ma— ikaikai i ko nuua aina, u.» hiki ia'a ia me ko'u mau kaikuahipe me ko j inakou inau uiak,ua ke malama iā i oukou e like me ko oukou uuitrenja.- , ke me ka inlikīa ole. A uo keia ;>Je!o a Maka- ; nikeoe, ua ae mai la 111 makua mo ka ohana e hele pu i K.eiu, iiuakai i Hawaii me Makanikeoe. a ua hoonualoaiaaku la keia lono i na .aikua 0 kela Pupukankip o uka o Peapea Kaulaaiha wane. j a ua lnki kino mai kona niau niakua nie Mana, a ke hui pu ihū lakou 'me Makanikooe ma nie ke alpha nui I ka kaua kura x )ele e ;ioho nei uki ka li"lo. o koua mau inakuahonowai uia Mnna, me u,a manao hoohihi 110 o kela poe kaikamahine no MakamVewe, a he kohu iliu I:ikou ke kaawili mun o ke keiki alwaiwa o Hawau, a! ke noho uei uae ho; keia i ka alv paa 0 Ka vi,\veleau laua me Kauahoa. I kekahila, ua hiki maf la 0 Kawaihoa. uiai Lehua mai ine kona mau kanaka no Niihau u\ii no ke knahaua i na alu a me niakaaiuaua a puni o Kauai no j ka hoio ana t līawaii e ike ia kalaiiehua me kanu alii \valur.e me kona niau kaikuahine, pi:i lmnauna i hele pa ai, uolaila, ua lumuna u iu kukini A puni jo Kuuai; ma ka lohe aua 0 na la uio ua u.a iiaainana, u* hoomakaukpi ia na kaulua me na wa* kaukahi me na waa kialoa, ma| na waa ftui a a»e na waa i kupono no ka pul-ia a puko'u, ua hana k na ok>kea ulili uu> uve na auo p .'uoalou aiii uie ka naui uui e I:ke me ke ano o ke ano o ua )>oie kahiko; hf> mau ike ko Ukou u.e ka n\akaukau i Uwa ko l;Uou mov~

4-i;\ r.na ina kein Piea:iri a me ni ama . •' j E like nie ka 100 kanoha o Ka- ' ai'hoa i-nu iue.ii a p u o'Kaiiai • 110 ; kaln.iakai hele. ua lok;ilji' llke na 1 inanao o'ka pon makeinake fc liole ' MO-k;f Molcu|)i:iii o Ha\vaii.