Ka Oiaio, Volume VI, Number 20, 18 May 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii.

Unuhiia e Mose Manu no ''KA LEO," Ka lua o ka Makanikeoe huakai me kona wahi hoa hele me Awini. Hiki hou oia ma Kahoolawe me Maui, Molokai, Oahu Kauai a me Lehua. I ka hala ana o ke anahulu hookahi, ua hoakoakoa ia mai na waa o Niihau me ko laila mau kanaka me na wahine me ko laila mau moena pawehe a me na huawai ihiloa me na umeke i hana maiau ia e ko laila poe maiau nui wale ma ko lakou mau ike noeau, a ma ia mea i kaulana ai na kanaka me na wahine oia mokupuni i ka oleloia; ma Niihau na ipu me na moena maikai loa. Auhea la ia mau mea maikai oia aina i keia au hou? Ke manao nei ka mea kakau, me he mea la; ke hele aku nei e nalohia ia mau mea i keia wa, minamina wale ia mea maikai a ia poe, a he nui no hoi na waiwai e ae i lawe ia mai me na lehulehu o na manu o Kaula a me na Ahuula. I ka holo ana mai a pae ma Kauai, ua paa pono ke kahakai o Mana i na waa o Niihau a me ko Mana, a o na waa e ae a puni o Kauai, ua hiki aku lohe ia poe e houluulu ae ma ke one o Alio a me Wailua, a ua hookeia ia leo kauoha a ua piha pu kela one i na waa a hiki i Kapaa. I ka hiki ana aku i ka po mua o na Kanaloa oia hoi ka po o na Kaloa, he mau po pii keia o ke au iluna, mamua ae o ka makaukau ana o na mea a pau no ka hele ana, ua ui mua ae la o Kawaihoa ia Makanikeoe, e manao ana oia e lawe i mau poe kilokilo na lakou no ka nana ana i ka ino a me ka malie o ka holo ana, a pela hoi me na poe hookele. Ua pane aku la o Makanikeoe; oia mau mea a pau au e olelo mai nei ia'u, na'u ka hana ana ia mea a hiki i ko kakou pae ana i ko maua aina, o oe me kuu wahine a me na poe e ae a pau e manao ana e hele pu me maua, ma keia huakai au moana, ano, e makaukau iho no oukou a pau e kau maluna o na waa a holo aku, mai kali no kekahi manawa hou aku. I ka pau ana o keia mau olelo; ua haawi ae la na leo uwe me ke aloha hope no ka poe e noho ana, a ua panee aku la na waa no ke kai a kau iho la na mea a pau, a o Puakaakuli ke kaikamahine i kau mai maluna o na waa kaulua, a ua kau pu oia me Awini maluna o kela mau waa kaulua, i kohukohu kulana alii nui no Kauai, a ua holo pu mai la na makua o Kaohaiula, a me ko Kaulaaihawane mau makua kekahi. Ia lakou i haalele aku ai ia Mana ua hala mai la o Makanikeoe mauka o ke kuahiwi, aole he mea hookahi i ike iki i kona hele ana mai kela poe mai, aole no hoi he mea hiki ia lakou ke hoohuoi iaia ma na ano a pau, oiai he mana kupua kona, e like no me kona ano mau. Ma keia huakai hele ana mauka ua hiki aku oia maluna pono o kahi nona keia mau wahi lalani mele: Kaulilua i ke anu Waialeale e—a He makahalo ia i Kalehuamakanoe He lihilihi kuku ia no Aipo O ka huluaa ia o Hauailiki— Iaia e nana ala ia kuahiwi kaulana a me na wahi kaulana e ae oia uka a i na paha e noho ana ko laila mau alii me Kaililauokekoa na mea nona o Pihanakalani, ina paha ua loa ko ia nei mau kamaaina. Ia Makanikeoe e ku ana maluna o kela wahi, ua hala mua iho ke kaikamahine alii oia uka i kekahi la me kona mau makua i kai o Wailua, oia hoi o Kalehuamakanoe oia nei ka mea nona ka nalu hee ma Wailua i ka paia o ka nalu o Kalehuawehe a me ka wai halau o Wailua, a he ui maopopo keia no ia wahi, a oia paha keia mau wahi lalani mele: Auhea wale ana oe E ka ui o Wailua Aia ka pua hau Ke lana la i Hauola Ma ke alo o Nounou Nou iho nei ka makani Hamo iho nei ma Puna Ka makani anu a he kiu Lau ki kihaehae Moe aku i Kawelowai. O keia ke kaikamahine o Kalehuamakanoe i holo pono i ka manao o kona mau makua e hele ma

keia huakai, a he kaikuahine ponoi hoi no Kawelonaakalailehua, a oia kona mea i makemake nui ai e hele ma keia huakai, a oia no ke kumu nui o ko Makanikeoe mea i manao nui ai e hiki mauka o Pihanakalani, oiai, ua loaa iaia ka haupu mua no ua kaikamahine ala, oia no ka ui nani oi kelakela o Kauai i like pu aku no me kona kaikuahine. Ia Makanikeoe e ku nana nei maluna oia wahi, ua ike mai la oia i ua ui nohea la, aia iluna o kona mau waa kaulua e lana ana i ke kai mawaho aku o ka nalu o Kalehuawehe ma Wailua, aia hoi na waa e hoonoho papa ana na waa nui mamua, a mawaena na waa kaulua, a mahope aku na waa e ae a pau, o keia mau hana ana a pau aia no ia malalo o ka Kawaihoa mau lawelawe ana, aia ma kela manawa i hiki aku ai o Makanikeoe a noho pu me kona wahi hoahele mai Hawaii mai, oiai oia e noho pu ana me Puakaakuli oia ka Makanikeoe i olelo hoomakeaka ae ai no kona wahi hoa. Kohukohu maoli no oe e noho pu nei la, pono oe o kaua la. Na keia mau huaolelo i hoohauoli ae i kona mau helehelena me ka minoaka ana iho me ka hoomahie a oia ka ua wahi Awini la i pane ae ai i keia mau olelo kuio Ke ike la oe e kuu haku; o ko'u la kanaka maikai no hoi paha ia? A no keia mau olelo a laua, me he mea ala e i aku ana o Makanikeoe i keia mau wahi lalani mele: Hookohu ka ua iuka Noho mai la i Nuuanu. I keia manawa e makaukau nei na waa e haalele i na kapakai o Kauai me kona mau makelae, oiai na waa e pohai ana maluna o ka ili kai, ua ninau aku la ke kaikamahine alii o Kalehuamakanoe i kekahi poe. Auhea ka mea nana kakou i kii mai e holo i Hawaii? Ua hai ae la o Kawaihoa, eia ae iluna o na waa kaulua o makou me Puakaakuli a me kona wahi hoahele no, oia ke kane a Kaohaiula ko hoahanau. A wahi a ua ui nei o Kauai i pane ae ai, e olelo iaia e kau mai oia maluna o ko'u mau waa kaulua nei i hai mai ai oia ia'u i na mea a pau o kuu kaikunane me o'u hoahanau ka mea hoi nana i kii mai nei ia kakou e holo i Hawaii. A no keia olelo, ua hai ia aku la ia Makanikeoe, a ua ae mai la oia i ka manao o ke kaikamahine alii; nolaila, ua hele aku la oia maluna o na waa a hiki aku la maluna o na waa kaulua o ke kaikamahine alii iloko o kona puloulou alii me na kahili e paa ana ma ko laua mau lima me ka nani nui me ke ala pu o kona wahi e noho ana. A e like hoi me kona nani nui i oi ae mamua o na kaikamahine a me na keiki kane a pau o Kauai, aia hoi, ua hoike piha ae la hoi ka eueu olali o Hawaii i kona kulana ma kona ano, he keiki oia no ka lala kamahele, a i oleia he Ulu, no ka wekiu he lou ka mea e loaa ai. I ka ike lihi ana mai no o ua ui nei o Wailua, auwe! I ka lihilihi no oe, lawe o Lehua i ka la, aole oia i pane mai, aia nae, ua mae iho la kona mau helehelena, me he mea ala o kona hanu hope loa ia; ua hina aku la ua ui nei iluna o kona wahi e noho ana, a na ia mea i hoanoe ae i na noonoo maikai o kona mau kahu, a oiai laua e lomi i ko laua haku alii, ua hookau iho la o Makanikeoe i kona lima akau maluna o ke poo o ua ui nohea nei, emoole ua owaka ae la kona mau maka, a oia ka manawa i aui pono ae ai ua kaikamahine nei i kona mau maka imua o ka malihini, a haawi ae la oia i kona leo aloha me na waimaka, a o kana olelo mua i pane ae ai, oia hoi keia: E noho pono iho me a'u maanei, ua noa keia kino ia oe a me na mea a pau au e makemake ai maluna o ko'u mau waa kaulua nei. A no keia mau olelo a ua ui nei o Wailua, ua ae aku o Makanikeoe me ka hai pu ana aku i kona manaoio maoli imua o Kalehuamakanoe. E oluolu mai e ke kaikamahine alii o Kauai nei, ka mea hoi nona kela uka e noho mai la me kona mau pawehi o ka ulumahiehie nui wale me ke onaona, he mea maikai ia'u me oe e launa kaua ma na olelo ana, mai na aekai aku nei o Kauai a hiki i ko kakou pae ana aku ma na kapakai o Hawaii, no ka mea, he mea kino au i hana ia mai ma ke ano kamehai, he kapu loa ko'u aoao akau, aole e hiki ia'u ke launa me kekahi mea; aole e nalowale i ko'u mau makua e nana mai la iluna o ka lewa nuu, aole e hiki ia'u ke hoohiolo i ko laua mana nui; a i mea e lilo ai kou manao i mea ano e me ke kuhihewa, nolaila, e hoopau oe ia mea e ka ui nohea o Kauai, he inoa kane au ma o kou kou kaikunane la o Kawelonaakalailehua, ka mea i lilo i ko'u kaikuahine haku lani alii e noho la ma ko makou hale nani ihikapu iloko o ke kumuohu o na kuahiwi o Waipio, ka mea a na 'lii i hana ai i mele no ia wahi: He alo Waipio he kua Hamaku—a He kawa lele iho Mahiki na ka ino Ino ua kukele hina ka lau Akolea E hooke ana i Kawiliwahine Lea ka huikau i kaeleawaa He waawaa ke kanaka hele i ka welowelo Hehi hewa ke kipu me ka malana Ua piha haku loko i ka makemake E nea mai ka pono malaila kaua— Mahea hoi au—e—ma ko oe alo no au? I ka pau ana o keia mau olelo a Makanikeoe, ua pane mai la ua no-

hea nei o Pihanakalani me na huaolelo o ka maikai. E ke kaikunane kane, ua ike au ike au ia loko o kou puuwai, ua hoike mai oe i ka mea, aia he makau wale iloko ou. Pehea hoi oe i ae aku ai i ka manao o ko kaikuahine haku alii, e lawe hoi oe i kuu hoahanau ia Kaohaiula i wahine nau? Pane o Makanikeoe. Oia wale no ka mea i ae ia na'u, aole o kahi mea e ae, he kanawai paa ia mawaena o'u me ko'u mau makua. Pane hou aku la ka ui o Kauai ma ke ano hoopapa ia Makanikeoe. Auhea oe e ua kane nei a maua, ua manao auanei oe ua mau ka noho kupaa ana o ko kakou mau makua me ko kakou mau kupuna mai, aole loa. O ka Haku o ka malama ka mea e ike ia mea, nolaila, he ana huna ka umauma no na manao a pau o ke kane me ka wahine a he mea hoi i mauna ia ke kino me ke ola mamuli oia mea iloko o na kino o na kanaka a pau loa, a paha ka mea i olelo ia la. Aohe hoewaa i ka wai Oopu. Nolaila, e ka mea heluhelu, ke ike nei kaua i na olelo a ka ui nohea o Kauai, ke hoolauwili ia nei na manao o ka makani puahiohio o Hawaii, aka hoi, e nana aku no hoi kaua iaia ma kona mau ano a pau. Ma keia mau olelo a pau a Kalehuamakanoe ua pane aku kona hoa papa leo. E ka wahine, e waiho pela i kou manao a hiki kakou i ko'u aina, a e hai pololei aku oe imua o ko hoahanau Kaohaiula, nolaila, aole e nele ana kou manao no'u nei, aole hoi e hana ia kekahi mea pono ole ma keia huakai au moana. Pane hou ka ui o Kauai me na olelo wiwo ole. Oia kou ike ole i ke ano o ka hele ana o nei mea he huakai hele; I ka hale e hoomaopopo ia ai ka noho ana o ke kane me ka wahine, a me ka ohana, a hele i ka huakai me na hoahele he ua kaulana ia no kuu aina—a i lohe oe, e puaiia iho oe e ka mea heluhelu: Hanohano Hanalei i ka ua nui E pahee i ka limu o Manuakepa I luhea i ka wai o Lumehai Ka lehua makanoe o Luluupali Alai o Naue paa i ka noe Eena Haena i ka ehukai. Aole paha oe e ike aku i ka noho hale, a pela hoi ka noho hale ia oe; nolaila, eia mai ka papau au mai, ike oe i ka nani o Aipo, eli ana ka i'o i ke anu o Hauailiki. Ma keia mau olelo a ua nohea nei, nolaila, ua noonoo o Makanikeoe i mea e pau ai kona kamailio ana mai iaia, a ua olelo aku oia imua o ua ui la o Kauai, a e like me kona ano mana kupua, ua pane aku oia, e hoopau i keia mau olelo kaua, a ina e hoomau loa ia ana keia mau olelo ana a kaua, e hoihoi no au ia oe i kou aina oi kokoke mai, aole oe e hele pu i keia huakai. A no keia mau olelo a Makanikeoe. ua haawi mai la ua kaikamahine la o Kauai i kona ae, a ma ke ahiahi oia la, ua haalele aku la ua huakai nui nei o ua waa ia Kauai, aia hoi ke huli pono mai la na aheahe laumakani malualua mahope mai, o ka aina, e hoonee ana i ka holo o na waa imua, o Oahu nei ka ihu a lakou e holo mai nei ia po, o ka moana kaulana o Kaieiewaho ua hamau kona mau ale kualoalo, aia ke hoomalamalama ia ala e na ihoiho kukui o na manowaa ekolu mai mua a hope, ke hele ala a kauluwela ka moana i ka hele a kela kaikamahine o Kauai, a e like no me ke ano mau o ka huakai alii ke hele, ua lawe pu lakou me na poe ike i ke olioli me ka poe hula a oia ka lakou e lealea nei iluna o na waa kaulua o ua nohea nei o Pihanakalani malale o kona puloulou, a he mau mea hoonanea keia no ia au kahiko. I ka oili ana mai o ka Hoku hookelewaa—a he Hoku kauopae kekahi inoa, ua ike ia aku la e ka poe o Kalaeokaena me ka moena pawehe o Mokuleia i ka malamalama o ke ahi iwaho o ka moana o Kaieiewaho, nolaila, ua manao lakou he nui na kanaka maluna o na waa, e holo mai ana e kaua me ko Oahu nei poe alii me na makaainana, pela na manao koho wale aku o kela poe kanaka ma Kaena ia po, nolaila, ua kaulono no lakou nana ana a hiki wale no i ke kaalo ana ae mawaho o Kalaeokaena ia po, a i ke kaa pono ana ae o na manawaa ekolu ma waho o Keawaula me ke one opiopio o Makua, ua hoolana malie na waa malaila a hiki i ke ao ana aole paha oe i poina e ka mea heluhelu i ko laila nohea Koiahi e noho la i Waipio me kona mau hoa i hiu mua ia ai e Makanikeoe ma ia huakai mua ana, a oia no ka ua eueu la a kaua e hoomanao nei me na halialia aloha iloko ona no ia mau la i aui aku la. Ma keia hoolai ana o na waa me ke kaikamahine alii o Kauai me na kanaka he nui, aia hoi, ua ulu ae la na manao uluku me ka nune nui i ka poe o uka mai o Makua me Keawaula me Ohikilolo me na Keau no ka nui hewahewa launaole mai o na waa e lana mai nei ma ka ili kai, nolaila, ua like no na manao o ko laila poe me ko Kaena a me ko Mokuleia na manao koho wale, a no ia mea, ua hoouna ia mai la kekahi mau kanaka ekolu maluna o kekahi waa e holo mai e ninau pono i ke ano a me keia huakai nui o na waa, ina he huakai no ke kaua aole e pae iuka, a ina he huakai no ka makaikai alaila e pae iuka, he ai me ka ia ko uka, he kapa he hale e moe iho ai, alaila manao aku ka huakai hele, oia no ka hana aloha a ka poe kahiko.

I ka manawa i ike ia aku ai ua poe kanaka nei e holo mai ana maluna o ka waa, ua waiho mua ae la o Makanikeoe i kana olelo kauoha ia Kawaihoa e hai mua aku i ka lohe i na mea a pau, aole e olelo i kekahi mea pili i ka lakou huakai, na ke kaikamahine alii Kalehuamakanoe e hai aku i ka huaolelo i ua poe kanaka la ke ninau mai, a ua hoolohe ia keia olelo a Makanikeoe, mahope iho o keia mau olelo ua hiki io mai la ua poe kanaka nei, me ka ninau pu ana mai. Owai ka mea nona keia huakai nui o na waa e lana nei, a mai hea mai nei, a e hele ana ihea? Ua pane koke aku la ke kaikamahine alii e like me ka ninau. Owau o Kalehuamakanoe a me ko'u mau poe makua alii me na makaainana ka mea nona keia mau manowaa a oukou e ike mai la. Wahi hou a ua poe kanaka nei: Heaha ka huakai? He huakai makaikai mai Kauai mai, e holo ana i Hawaii e ike i ko'u kaikunane hanau mua me ko'u mau hoahanau. No keia mau olelo a ka ui o Kauai, ua kono ia mai la ua nohea nei me kona poe a pau loa e pae iuka o Makua, a ua huli ae la ua ui la a ninau ia Makanikeoe no ka manao o na kamaaina e pae iuka. Ua ae aku oia ia manao maikai, nolaila, ua huli hoi aku la ua poe kanaka nei a hiki iuka, a ua hai aku lakou i na olelo a pau i hai ia mai ai e ke kaikamahine alii, nolaila, ua hai koke ia aku la ka lohe i ke 'lii o Kana, e noho ana ma Waianae ma i Puukahea ma Pokai o Kumaipo kona inoa me kana wahine o Laehano na laua hoi na keiki kane elua o Kapuni me Malae a me ko laua kaikuahine o Maunalahilahi. I ka hiki ana mai o keia lohe imua o ua alii Okana la o Waianae ua hoouna koke ia ka lohe i na alii malalo aku ona, a me na makaainana a pau mai ka lae o Kaena ka palena o Waianae me Waialua a hiki i Kapiliokahe e pale ai o Ewa e kalua ka puaa me ka ilio me na mea e ae he nui i makemake ia a pela no me ka ai. Ma ka nana ana mai o na poe a pau o Kauai mai luna o ko lakou mau waa, ua po i ka uahi o uka o Waimea holookoa mai kela kihi a keia pea o ka aina, ua hele a kauluwela ua aiha i ko ahi o na hale, a oia hoi kau e ka mea heluhelu e hoomanao ae ai i keia wahi lalani mele pule a Hiiakaikapoliopele, mahope iho o ka make ana o Panaewanuimokulehua iaia, a huli aku ai oia a ike i ka a mai o ke ahi a kona kaikuana iuka o Kilauea Po wale Hilo I ka uahi o ka aina Ola ia Kini Ke a mai la ke ahi. Aia i keia manawa, ua hoounaia mai la e ke lii Kumaipo i kekahi o kona mau kanaka ponoi me kana kaikamahine o Maunalahilahi, no ua kaikamahine la ka mookapu mai Waianae aku a hiki ma Kualoa ma Oahu nei, a oia kela wahi puu kalali makai o Makaha e pili pu ala me Kamaile ma Waianae. A o ua kaikamahine ala ia e hoouna ia la me na kanaka ponoi o kona makuakane maluna o na waa kaulua e helo aku e hui pu me ka mea nana ka huakai holomoana he mea oiaio ua hiki aku oia me kona mau kanaka ma ka makamua o na waa mawaho pono ae o Makaha, a ua ninau aku la ua kaikamahine la i na kanaka o Kauai i ka mea nana ka huakai, a ua hai ia mai, aia o na waa kaulua me na puloulou alii iwaena konu o na waa, i kupono mawaho o ke one o Makua, a o ka hope o na waa, aia no ia mahope aku o ka lae o Kaena. I ka hiki ana aku o ua puuwai hamama la o ka makani kaiaulu o Waianae a hui pu me ka ui nohea o ka mokupuni nona ka mea i olelo ia he hemolele; e like me na lalani mua o ke mele a ke alii Kaisara Kapaakea i make: Maikai Kauai Hemolele i ka malie Kupukelakela ke poo o Waialeale— I ko Waianae ui hoi i pili aku ai o kona mau waa kaulua ma kahi o ka nohea malihini o Kauai mai, ua haawi ia aku ke aloha me ke ohohia nui me ke kono pu aku e pae iuka o Waianae, ua hookoia ka manao o ko kamaaina, nolaila ua nee mai na waa a hiki ma Waianae ponoi. O ke kaikamahine Kalehuamakanoe me Puakaakuli me Kawaihoa ma, a me kekahi poe e ae aole i nui loa ka poe i lele aku iuka o Waianae, a o kahi Awini kekahi, o Makanikeoe hoi, aole oia i kela wa, aia aku la oia iuka o Makua i kela wa, kahi i hakilo ai i na makua o Koiahi, a ua ike aku oia i kekahi wahine e noho ana mawaho o ka hale e kau|ai kuina kapa Paiula ana me na Pa-u Paiula i hele a puia i ke ala o na mea hooluu aala oia au kahiko, a ka noeau nui wale a ua loaa no i ka eueu o Hawaii he ike ma kona ano mana i ka wahine ana e ike nei, nolaila ua hoike aku la oia iaia iho me ka olelo hoomahualau ana aku i ua wahine la, a oia kana i pane aku ai. Auhea la na makua ponoi nana kela kaikamahine ui—a kaulana o Makua nei, oia o Koiahi? Wahi a ka wahine i pane ae ai— owau no hoi e noho aku la, a no ka nui o ke aloha me ka minamina oia ia e kaulai ae la i ke kuina kapa me ka pa-u ana e kaku ai, a hookahi no ka hoi la o ke keiki o ka nalowale no ia, a me he mea la nae ua ike paha oe. No keia olelo a ka wahine, ua hai pololei aku o Makanikeoe i na

mea a pau loa mai ka mua a ka hope aia ma Waipio Hawaii kahi i noho ai ui(i koiiīi ohana, nolaila, e hdfVuau ue ine kuu uaue ineke 01. ,mau ohana, aia a ike pono i na lie- ( lelielena maka a unu e ka'ohia kamalei aloha. he keik-i, alaila v>we"; peno ana.hoi paha, aole e «we ma. | uei, oia no ke kuleana o fieia mnu , tnanowf»a e hol'j nei -no Hajvaii ine' ka nui hewahewa o na kanaka*e j hele pu iiei me ke l alii o Kau&i, nnlaila, e hoolohe. i | ' keia uwu olelo a'u me ke knnalua : : ole. ; " . ' ; ; Ma keia. ma'j kakai olelo ana ua ! piha loa m kela waliine 1 ka oliolii nui 'no kona lohe pono ana i ka , moolelo o ka kam'-ilei Koialii i! mUowale lnniua ai, a oia kulia i ka hea aku ai i kana kane Ufi uioa .kā ■ | puaa me ka īlio, a ua mai la ka"a kane 'in tuca . Me ka' nai eleu ua ia mai lapa īnea ai a pau imuao Makanikeoe a oia kana i hoan mua.ae aii ka lokomaikai' 1 o i:i mau makua a pau kana ai ann, ua hai iho oia ī kiina olelo e hooiuakankau i.o ka holo i.Hawaii. a.ua hoio ]ike kela inanao, a e hui pu 110 lakon inn ■ kahi oka oi o Kauai e hookip..t <:i jlae na .keikī alii o Waianae. laia nei oialaila e uoho ana, aia ua Makaainana a-pau P Waianae ke lawe ala i'na mea ai a pau ma.kaln oke alii Kmnaii", a ke lawe ala kokahi poe kanaka īluna o na xvaa a pau 0 Kauai mii', 'a ke.haupa ala i ka lokomaikai o ko Lnla poe.leama.aina ua hoōlaiya ia na inea a pau me ka hem.aliema ole, a o ka ui nohea o Kauai me kpna uiau ho:i, aia no ,ia Rou ke walea nei me na kaniaaina e ka!i aha ia Makamkeee, aole no i liu|iu iho, ka ana ua eueu nt-i ua ht>ie :io hoi a wehiwoln 1 11,1 owiii maile laulii o Makua, a īaia no hoi a noho iho ma ka aono o ua ui nei j kik&ha ana lioi ke:a kppueu mai j luna mai o ke kuahiwi .) Kaala me j kana mau 'lei Mokihinin 1 pu jia me na lau aala o ka mauu nene me ke ki.pupu o Lihua, aole no ho: 0 kanamai oke . ala o keia mau owih lei il keia eueu 'noi p keia uka a<ile no iloko o .ka h lopoi'n,, .ao iiio | me ka mana.o wiwo oie oia i* hele | maiai me kana inakana a iioolei no j i ko Makanikeoe uoo ruc ka a-i me. ka haawi ana ue he inuki, paj)alina l'ana uie k» koiki kaulana,o Hawaii, a o>a ka na ni itt 0 ke ' fcuahi.vi 0 Kaala i pat\e ihp ai iue.kji, liopohoj P«> ole ; - : I R oiuulu mai eka malihini niai- ! kai ame keia mau nohea e īnho ii«i he mea na'u 1 ike ole| mimua i jko oukou* mau hmhiona' natn, ua i loaa ia'u ka haui+H-a me! ka ike e : hai aku ia oe i kou inoa, 'aole anei'o |oe o Makanikepe ? i Oia no. wahi a. Makanikeoe i hai | aku ai me ka oulolei. | j Pane hou mai'.la ua kaikamahine :lai ka lua o konr. manao. He mea | hiki auanei ia oe ke nana'mai i ka- : hi i nslowale ai 0 ka'u kane he mau ;ia loihi ae nei ka nalo ana ? | Olelo aku la 0 Makaiiijieoe, aole i aku i kahi e ko kane i nalowale ai; ] aia no la i kela pali e liu|i nei ma |ka huli maanei, he lua e, hainama | pono ala iluna, eia la He Avahine : oioo. « 0 ko hale no kai l|uia e ku | nia! la,. aia iho 110 ilal.o iaie moe ala j ua hele a nananakea. a ke hele aku |la e wiwi a k«tm k'Miaka Me, nolaij la, e kali iki oe inaanei me lakou | nei ke kaikamahine 0 lvar.ai. [ Ika ,pan āna o keia mau olelo a | Makahikeoe, ua nalowale koke oia ' me'ka ike ole oka poe a pau e no- | ho nei i kona wahi i nalo!ai. Ua hala aku la oia no uka o WaS nnae, a liiki oia'ma uka 9 I'uhawai |ua huii pono iho la keia |e nana i ! kekahi lua e hamaiua !pono . ana ! konā puka īiuna, a iaia i;leha pono [ iho ai kona nian maka, ua loaa iho |la iaia kejke no ke kane a kela Ikaikamahine i oleio- mai ai iaia e • moe ann ine kela kupueu oia uka. : E like me kona mana ma na ano a 1 p-u. b i-e ole iii inai ai e;k::ln mau : mana kupua e ae ua hiu ia mai la iua kane ala me ka ike o|le o kela : wahine uioo 0 Puha kona inoa, aole ; 110 hoi iaua nei i emo noho ana i I kai o kahi a ke anaina mii a pau 0 i Kauai e noho ala me na kamaaina I aole no hoi he wahi mea a īke ae 0 I keia kanaka i lawe ia uiai ai, aia I nae ia Iwua i hikī ai 1 kai ua olelo i aku oMakaniKeoe i ka mea uana i ! kena iaia, \ f Aole auaneio kau kanti keia ? i V)ia no, wahi auaui la o Kaala. i Mahope īho oia vva, ua hai akn ! o Makanikeoe iko laua w\hi e no i ho ai a l\ifci i ko laua mao la hope. • oia hwi e hele pu ma keia; huakai a j ka fK>e o Kauai a hiki m:|i Hawaii; j ua ap koke aku la ke kaikamahine 1 m>laila, ua hoihoi imia iji aku la l laua mahuu o na waa kaulua o iPuakaakuhine Awini. | AtahovH* iho oka ai ana ona ;uoa U p;.u, ua HuHn ao !a ka luiakai m> f fea hoio mo&na ana, i hui pu ia ine Iko Waiinea poe me na makua pa i noi o Koiahi. i Aua lilo h«\i ke kaikamahineuhi |o Kaoai 1 niea 'akeon nui ia e ua i kamaaio?. no lakou ka lokomaikai. | t»a ia la a amaia po iho. ua I haalelo aku la* ka huakai nui 1a j Wsianae ponoi; «. tuamua ae o ka 1 Uoon«)t» anA o na i kalū a j»«akaui 0 p* uui ai. aijA hon ua j Uoa ia na ihoiho kukm * j pau mai mua a hv|>e o na ! ma!au,a- . po ka Ui oke kā. !ui;i x keia holo ua haalele aku Jjn 0 Ma- ' 1 ke alii maluu* o koaa mau waa kaulua. a ua I hoi ae no oia malana o kuna poj>n, aua lilo no kia ke alakai ana i ka ihu o na waa a hj? uli walo «ō ka na ik»o lu>oke:e oluua o ua waa tua ki holo aua 1 i>o |

' W aiiUiue mai, ua waho ae ka ■ liolo ana-.o na°wa:i a'ohe pilipili aina : inai, aka, oia no īiae kp'Makanikei oe uianaō; 110 ka mea. ke hel«_ maila- ( k.b kai e aie iluna o na knahiwi o Oiha nei. ; . keia holo'ana, ua haohao iho : 4-1 O Kalehuaiiiakanoe ho k:i ; m nihi auuioe o na paii o Waipio a ua niniiu a© oia i na poe o lūna- .0. i kona mau. \v.ia kaulua. aole nae lio nroa nana i fia : mai. akn. ua hiki !oa a'iu nae keia lolie imua o Awini. a na pane ae oia. [A uwila hou akn]