Ka Oiaio, Volume VI, Number 22, 1 June 1894 — Page 2

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

NUPEPA KA OIAIO

J.E. BUSH, Lunahooponopono

J.K. Penikalaka, Puuku

O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA

Poalima, Iune 1, 1894

 

He Welona Hae Kanikau

            I keia la 30 o Mei, ua weheia ka Aha Elele Kumukanawai, me ka welo o na hae i ka haoa o ka pahuhae, e hoike ana he la kanikau keia no keia aupuni noho manawa, oiai ua aneane pau ko lakou noho ola ana ma ke ano he aupuni manawa.

 

Ua Huhu ka,

            Ua ike iho makou ma ka nupepa Avataisa, aole na Komisina Enelani Farani, a me Potugala, a me na Kanikela o keia a me kekahi mau aupuni e ae i hele i ka wehe Ahaolelo Kumukanawai, a no keia kumu ua eena ae nei kekahi poe o ke aupuni noho manawa.  Ma kekahi ano, ke ike mai la no ka lahui, aole i ike ia keia mau hana e keia mau aupuni, oiai, e like me ko makou ike, he mau hana maua‘e keia i oi aku mamua o ke kulana, i ike mua ia ai keia poe, oia hoi he “Aha Hooko” wale no e like me ka olelo a Peresidena Cleveland.  Aole no na ‘lii o ka manawa Beritania malaila.

 

Haiolelo Kuanui a Dole

            Ua heluhelu iho makou i ka haiolelo a Mr. Dole, ke poo o ke Aupuni Noho Manawa, mai ka mua a ka hope, a ua hoopiha ia makou i ka manao, o keia kekahi o na hoao hapakue loa a makou i ike ai, e pili ana i ke kulana o ka haiolelo mana poo aupuni, i puka ae mai a Mr. Dole, o loko o ka nui o kana mau olelo mai ka Mana Hooko mai.  Ua hooia ia mai makou, ma ko makou olelo ana ae, e haku wale no ia kanaka i kana mau olelo a hinuhinu, a lilelile, piha na tausani huaolelo, a e nui wale no kona puniu e like me kekahi o na poka pahu o na pukuniahi o keia au, he ole ia mau olelo a apau, a me ia puniu, ina ua hoao oia e kukulu i ka manao kalai kumu a  a hooponopono hana, a no paha, maluna o ke kahua one, elike me keia haiolelo i kukuluia ai maluna o na hana a me na manao hewa o ke kanaka.

            Ua lawe ia mai na kukulu manao e paipai aku e hoomau aku i na hana kua kanawai o ke Akua a me ko ke kanaka, e hoomau aku ma ke kanawai i na hana kue kanawai, kue pono, na hana e akeakea ana i ke kuokoa o ke kanaka, a e hooia aku hoi i ke kahua kahi pono a lawe wale i ka pono pilipaa o ke kanaka e koho a e apono i ka mea a kona lunaikehala i ike ai he mea kupono e aponoia.  Ua lawe ia mai kekahi mau olelo a Wasinetona e pili ana i kana i olelo ai no ka hana ana a ia poe kipi i ke aupuni o Enelani, i alakai no keia poe i kipi i ke aupuni Moi o Hawaii nei, aka, aole nae i hoike ia ae ka like ole o ke kahua i kipi ai o Wasinetona ma i ke aupuni Makua.  Ke ole makou e kuhihewa, ua like ole ka hana a Wasinetona a me kona mau hoa kipi me ka keia poe e hoao nei e hoopili aku me lakou, me keia ano:  Ua kipi aku o Wasinetona ma e loaa ia lakou ka mana keakea ole ia e koho pu i na wahaolelo e hana i na kanawai e hooponopono ana i ko lakou noho ana; a o keia hoi ua kukuluia, a e hoao ia ana e hoomau aku e hoohaiki ia a e lawe ia ko ke kanaka Hawaii kuleana koho i na wahaolelo kau kanawai nona iho.  Ia Dole ma he mea uuku loa keia, nolaila keia mau hana hoohaiki i ka pono pilipaa o ke kanaka.  Ia Wasinetona me hoi, ua lokahi ko lakou manao e hooakea ia ko lakou mau pono i hiki aku i ke kulana o ke kauaka kuokoa a keakea ole ia.  He holomua o Wasinetona ma, a he hoi hope hoi o Dole ma, o ke kumu, he aloha waiwai keia poe, a he makee pono hoi ka poe nana i kukulu ke aupuni o Amerika Huipuia.  He aupuni ko Wasinetona o ka lahui, mai ka lahui, a no ka lahui, a o ko lakou nei hoi e kukulu nei, he aupuni o Dole ma, mai a Dole ma, a no Dole ma.  He aupuni hoopono, a he liberala kekahi, a he aupuni hoopono ole, a he hoi hope hoi keia.  He mea iki wale no ma na huaolelo, aka, he welenia a he kumu hoenaena mau nae i ka noonoo o ke kanaka i hanau kuokoa ia, a i like ole me na Hawaii puaa i hoohiki e ai i ka pala—maunu a hai e like me na kahunapule a me kekahi poe holona e iho i haalele i ko lakou kulana kanaka.

 

He Manao Hoopono

            Mai mua mai a hiki i keia la, aole loa he hookahi minute i komohia ia ai iloko o makou kekahi kanalua no ka hoihoi hou ia ae o ka Moiwahine Liliuokalani, a me ke kulana aupuni moi kuokoa o Hawaii.  Ua loaa keia manao ia maku malalo o na kaana pono ana i na kumu o ka hoohulihia ia ana o ke aupuni Hawaii e na misionari a me na haole Amerika a haole naau ekaeka e ae i pae mai ma Hawaii nei, malalo o na hookipa oluolu ana a na ‘lii a malalo hoi o na kanawai oluolu loa i ike ia ka lua malalo o ka nee ana a ka la, na kanawai i oi aku ka oluolu mamua o ke kupono maoli no, no ka pono a me ka pomaikai o na kamaaina, a i hoolilo ia hoi i alanui na na malihini e imihala a e kuko ai e kaihi maoli i keia aina no lakou iho.  Ua maopopo loa ia makou e hoihoi ia ana ko kakoiu Moiwahine Liliuokalani, oia hookahi, a oia wale no, aole hoi o kekahi mau alii e ae e hui nei me na mamo misionari, e like me ia e lohea mai nei no ka Moiwahine Kanemake, a no ke Kama‘liiwahine Kaiulani, a me kekahi poe kaukau alii e ae, a kekahi poe e kuko a e hooikaika nei, e kau ma ko ka Moiwahine wahi ponoi ma na ano a pau.

            Ua hooia mau ia ko makou manao lana paa, i kela a me keia manawa i kukuluia maluna o keia kumu:  Aole i hewa maoli ka Moiwahine e ku ai kona ahewa ia a e kupono ai kona hoonee ia ana aku mai ka noho Moi o Hawaii, he kuleana pili paa nona malalo o ke Kumukanawai o Hawaii, a mamuli o ke kuleana ilieha o kona mau kupuna alii, nana i nai ka aina a lilo he aupuni hookahi, malalo o Kamehameha I.  Alua--- Aole hoi i ahewa ia e kona lahui, no na kumu o kona imihala ia ana, a hoonee ia mai kona noho moi ana, e ka mana kaua o ke aupuni Amerika a me na manao kuko o na misionari aihue aina, a me na wahi auna Hawaii puuwai eleele; aka ua apono ia no ma kana i hoao ai e hana no ka lahui o kona mau makaainana ponoi a me kekahi poe haole he lehulehu wale.  Akolu--- ma ko Amerika komo hewa ana a kaua kumu ole ana i kakahi aupuni uuku, nawaliwali e like me Hawaii, aole e ae ia e hoomau ia aku e ia keia mau hana ekaeka maluna o kona inoa lahui, i hanaia e kekahi luna aupuni ona i piepiele ia a pelo ia me na ma kana.

            Ua hooiaio ia mai ko makou manaolana, akahi, ma ka hoihoi hou ia ana o ke kuikahi hoohui aina e ka Peresidena Cleveland; alua, ma ka hoole loa ia ana o ka manao hoohui aina e ka Ahaolelo o Amerika Huipuia, a me ka aponoia ana o ka Peresidena Cleveland mau hana i hooholo ai, oia hoi e hoihoi hou ia ka Moiwahine.

            O keia mau ano a pau e hoolana ana, a e apono ana i ko ka lahui kulana noho malie, ua kakoo ia e keia mau olelo nani a hoopono a ko kakou hoaaloha maikai--- Peresidena Cleveland ma kana haiolelo ana i hoike aku ai i ka Aha Senate, ma kana haiolelo, ma ka la 18 o Dekemaba, 1893, ma keia mau huaolelo e hoike ana i kona naauao nui a me kona hoopono wiwo ole e hooko i ka pono a me ke kaulike.

            “I ko‘u manao maoli ana e imi piha a imi pono ia na mea i hana ia ua maopopo loa e kono ia ana kakou e ike ua kukuluia ke aupuni noho manawa e ku nei mamuli o kekahi komo lima ikaika ana aku o ke aupuni o Amerika Huipuia.  Aole hoi ke poe manao kaulike e olelo mai ana, me ka ike no i na hoike e waiho nei, imua o lakou, ua hookahuli ia ke aupuni Hawaii e na kanaka o ka Paeaina, a ua ku hoi ke aupuni noho manawa mamuli o ko lakou ae ana.  Aole no hoi au i ike ua olelo ae kekahi hoa o keia aupuni noho manawa e kakoo ia ana hoi lakou e ka lahui mamuli o ko lakou manao koho i na lakou e ae ia ana e koho balota me ia ano.

            Oiai hoi e komohia ana ko kakou mau manao kokua me na hooikaika ana e kukuluia ke ano aupuni repubulika, eia hoi o ke kahua kalai aupuni paa i hooholo ia e Amerika Huipuia oia no e kuu ia kela a me keia lahui o na aina e aku e loaa ia lakou ke kuokoa e hooponopono no ko lakou noho ana kuloko iho e like me kakou i lawe ae ai no kakou iho; a o ka mea i maamau ia kakou oia no hoi ka ike ana aku i na aupuni i kukuluia e na hana hookahuli aupuni i ka wa koke i IKE IA AI UA KAKOO IA HOI E KA LEHULEHU.  I hoohalikelike no keia rula e kono wale aku no hoi au ia oukou i ka hoohulihia ma Berazila i ka 1889, i ka manawa o ko kakou Kuhina ma ia aina i kauoha ia aku e ike aku i ke aupuni repubalika, i ka manawa koke ona i ike ai, “ua hoike ae hoi ka hapanui o ka lahui i ko lakou apono i kona ku ana a me kona kakoo ia ana,” i ka hookahuli aupuni no hoi ma Chile i ka 1880, i ka wa i kauoha ia ai ko kakoiu Kuhima Noho malaila e ike i ke aupuni hou i kukulu ia “ina hoi ua ae ia e ka lehulehu,” a i ka hookahuli aupuni hoi ma Venezuela i ka 1892, i ka wa o ko kakou ike ana i haawi ia aku ai i ke aupuni e ku ana, maluna nae o keia kumu, “aia a ike ia ua ku ke aupuni hou, e paa ana i ka mana o ka lahui a UA APONO IA E KA LEHLEHU

PONOI O KA AINA.

            O keia iho la kekahi o na olelo wiwo ole a hoopono a Peresidena Cleveland i olelo ai e pili ana i ke kahua e ike ia ai o na aupuni i kukuluia e na hana hookahuli aupuni.  A ina aia i ka hapanui o ka lahui ka apono ana ma ke koho keakea ole ia e kua ai ko Amerika Huipuia hiki ke kauoha mai i kona luna aupuni e ike i keia aupuni noho manawa a ano aupuni e ae paha i kukuluia ma ke ano he aupuni paa, alaila ua maopopo loa aole lakou nei i ike ia a e ike ia aku ana ma kekahi ano e ae mawaho o ke kulana aupuni noho manawa, a hiki i ka wa a Amerika e ike mai ai i ka manao lokahi o ka hapanui o ka lahui Hawaii a oia manao o ka lahui Hawaii eia no ke hoole nei i keia poe a me ka ka lahui mau hana a hiki wale i keia la.  Nolaila, malalo o ka Peresidena Cleveland olelo imua o ka Aha Senate ua maopopo loa aole e ae ia kekahi hana o kela a me keia ano a keia aupuni noho manawa e hana nei mawaho o kona mana he aupuni hoomalu wale iho no, a o keia mau hana Kumukanawai he mau Lana aole e ae ia ana a e lilo hou he mea hoomakeaka a hoohilahila i ka poe e naku nei i hauna mau aku ai ko lakou noho hewa ana ma ke kuleana o ka moiwahine a me kona lahui.

 

KA MANAO O KA POE HOOPONO

            O ko makou manao io a me ke kahua o ka hooponopono aupuni pololei, oia no ka hahai ana mamuli o ka makemake ponoi o ka lahui ma ke koho akea ana, a i hoohaiki ole ia hoi.  Oia hana ana, ua kokua ia no ia e ka hoopono a me ke kaulike; a he mea hoi e pale aku ai i na manao a me na hana aluna.

            O ko makou ike pono a me ka hoomaopopo ana aku, o keia hana Kumukanawai ana, a kekahi ohana kanaka i hoomanaia e ka hapa-uuku o ka lahui, malalo o na hana hoohaiki ana, he hoailona no ia o ke kukulu aupuni alunu, a aupuni hoi i ku i ka makemake o ka poe pakaha wale i ko ka lahui mau pono.  O na kanawai a me na hana ana o ia ano, e lilo ana no i mea paa ole, a i mea hoike mai i na manao ohumu ino, i hoolala mua ia no ka pono o kekahi ohana hookahi wale no.

            Ua poina ole makou i ke Kumukanawai o ka 1887 i hanaia  e na mamo a ka poe mikanele; ua hoea maoli ae no ma na olelo hoike a lakou,ke kumu a me ka manaoio maoli i hana ia ai ua kumukanawai la.

            Heaha ia kumu?  Wahi hoi a Alapaki i hoike ai ia Mr. Blount:  I mea e loaa ai ka lanakila ia lakou, nolaila i haawiia ai ka mana koho i na poe Pukiki;

            Wahi hou ana:  Aole i lilo ua kumukanawai la i mea paa aia a pau na poe kanaka (Hawaii) i ka ae e hoohiki.

            Ua hanaia ke kumukanawai ino mamua, a mahope mai,ua koi ia na kanaka e apono aku i ua kumukanawai inola, ma ke koho balota ana; aka mamua ae o ke koho ana, aole e loaa ia mana, ke ole oe e ae e hoohiki e apono i ke Kumukanawai ino.  Nolaila, ua hoohaiki loa ia ka manao lanakila o ke kanaka koho, a ua ae aku oia e apono i ke ino, i loaa ai ka pono koho.  Pela i loaa ai ka apono ia o ia Kumukanawai o 1887 a ua poe mikanele nei i hana ai.  Aka, heaha ka hopena o ke kumukanawai ino?  Eia ke hehi ia nei no, e ka poe mikanele na lakou i hana ia mea ino!

            Pela ka hopena o na mea a pau loa, i hanaia a i kukuluia e ka poe alunu me na manao kolohe.

            Ua ike kakou na keia poe mikanele no i hookahuli iho nei i ke aupuni Moi a ko lakou mau makua i kukulu ai; a na lakou no e kukulu nei i aupuni kakalaioa no na pulelehua e noho ai; ka poe i auana hele mai, mai na aina mai o na popilikia he nui.

            Eia ianei, he mau heluna kanaka o na ano like ole, o na lahui like ole; a e lilo anei ka hooponopono ana o ko kakou aina ia lakou?  A e hooponoponoia anei ke Kumukanawai i ku i ko lakou makemake alunu?

Aole loa pela!  Aole no o makou ae ia mau hana.

            He nui ko ke Akua aloha ia kakou, na poe ili ulaula o ka aina hanau o na pae moku oluolu o Hawaii nei.

            Ke noho nei kakou me ka ike pono i ka poe i oleloia, he karistiano a he haipule; a ke hoomanawanui nei hoi kakou i na popilikia, mamuli o na hana a keia poe; aka, aole e liuliu na la, e hiki mai auaneiko ke Akua aloha, a e hooko oia i ka pono maluna o ka lahui i hoino kumu ole ia e keia poe pakaha aina.

 

Na Mamala Manao Mai ka Haiolelo mai a Peresidena Cleveland

 

            Wahi ana; e like me ko‘u ike ana i ke kulana i keia manawa, ua lawe ia mai kakou a hookui me keia mau kumu:

            “Ua hookahuhia ke aupuni maoli o Hawaii me ka unuhi ole ia ana okekahi pani-kaua, a me ke ki ole ia ana o kekahi poka, ma kekahi mau hana hoi, i hiki ke hooia ia, ua hiki loa ke hookolo pololei ia a @ike maopopo ia hoi ua hilinai ia no ka holopono maluna o na mana lawelawe o ke Aupuni o Amerika Huipuia, e hoohana ana mamuli o kona luna aupuni kalai aupuni a me kona luna aupuni kaua moana.

            Ina aole no ka manao kuko mai ke Kuhina Noho o Amerika Huipuia no ka koohui-aina, aole hoi e ike ia ia mea he Komite Hoomalu, he Komite hoi i kupono e kapaia he Komite o ka Hoohui Aina.

            Ina aole no ka pae ana o na puali koa o Amerika Huipuia malalo o na kumu hoouhiuhi wale no e pili ana i ka hoopilikia i ke ola a me ka waiwai, aole loa hoi keia Komite e hookomo iho ia lakou malalo o na hoeha a me na hoopai o ka hana kipi ma ka hoao ana e hookahui i ke aupuni o ka Moiwahine.

            Ina aole no ka noho koke mai o na puali kaua o Amerika Huipuia ma kahi e kokoke ana ma ke kulalana e hiki ai ke haawi aku i na hoopakele a me na kakoo ana, aole loa keia Komite e kukala i ke aupuni noho manawa mai ke alapii mai o ka Hale Aupuni.

            A o ka hope loa, ina aole no ka lawe kanawai ole ia ana o Honolulu malalo o na kumu hoopunipuni, na koa o Amerika Huipuia a ina aole hoi no ka ike ana o ke Kuhina Stivini i ke aupuni noho manawa, i ka manawa o na puali koa wale no o Amerika kona kakoo hookahi a oia kona ikaika mana kaua, AOLE LOA hoi ka Moiwahine a me Kona aupuni e haawi pio i kona aupuni i ke aupuni noho manawa, aole no hoi no ke kumu hookahi, ka waiho ana aku i kona kuleana imua o ka noonoo malamalama kaulike o ke Aupuni Amerika.

            Nolaila, me ka manao ana, aole loa e hiki ia Amrika Huipuia malalo o na kumu i hoikeia mai, ke hoohui i keia mau mokupuni, me ka nele ole o ke kupono o na olelo hoahewa iaia i ka lawe ia lakou ma na hana kue ika pono, aole hoi au e WAIHO HOU aku ana i ke kuikahi o ka hoohui mua imua o ka Senate no ko lakou noonoo ana, @ maloko o na olelo ao ia Kuhina Willis, nona kekahi kope e hoouna pu ia ana me keia olelo kauoha, ua ao aku hoi au iaia pela e hoike aku ai i ke aupuni noho manawa.

            (O keia ka puupuu mua a Cleveland i ke aupuni aihue aina @@@@ ai ke a-luna mai ke a-lalo, a uli ai na maka.)

            AKA, MA KEIA HANA HOI ANO, I KO‘U MANAO, AOLE KA KAKOU HANA I OKI MA KA HOOLE WALE ANA HOI I KA HOOKO ANA I KEIA HANA I KANALUA NUI IA.

            O ka hoao ana e hooko i ka mea pono, oia kekahi mea i kaena nui ia ai o ko kakou Aupuni, ma na mea a pau me ka nana ole i ka ikaika a nawaliwali paha o ka mea a kakou e hana pu ana.  Ua kuhihewa loa ia au i ka lahui Amerika ina lakou e kokua ana i ke kumu manao inoino, aole loa hoi he mea i ike ia ha manao hoopono mawaena o na lahui kanaka, a he kanawai okoa hoi ko ke aupuni ikaika a he okoa ko ke aupuni palupalu a he mea hiki no hoi ma ke ano hoolalau i kekahi aupuni ikaika ke hao wale i ka aina o ka mea palupalu me ka hana makonakona hookiekie.

            Mamuli o kekahi hana kaua ana i hoohana ia aku me ke komohia pu ana o kekahi luna aupuni kiekie o Amerika Huipuia a me ka mana ole mai ka Ahaolelo aku, ua hookahuli ia iho la hoi ke aupuni o kekahi lahui nawaliwali, aka he hoaloha a hoahilinai mai hoi ia kakou.  He hana hewa kukonukonu loa hoi kai hana ia ma ia mea, ka mea a ko kakou noonoo pono no ko kakou inoa maikai a me ke kuleana hoi o keia lahui i hoopoino wale ia hoi e KONO MAI ANA E HOOIKAIKA aku kakou e HOOMAEMAE A HOOPONOPONO HOU.  Aole hoi ke aupuni noho manawa i lawe ae i kekahi ano o ka repubalika a ano aupuni kumukanawai e ae, aka ua noho iho no ma ke ano he Aha Hooko wale no a mana o kekahi poe kakaikahi loa i kukuluia me ka ae ola o ka lehulehu.  Aole hoi oia i imi aku i kekahi kahua aupuni paa i kukulu ia maluna o ka makemake keakea ole ia o ka lahui, a aole no hoi oia i hoike ae he manao kekahi ona e hana pela.  A he mea oiaio loa hoi, ua hoopaakiki mai na luna nui o ia aupuni aole i kupono ka lahui kanaka o Hawaii no kekahi ano aupuni noho kuokoa ana a me ka hunahuna ole ua hoike mai ua oi aku ka maikai e noho mana ia aku na kanaka me ka mana kaokoa a lima kakauha paha.

            Ua hookahua ia na kanawai o na aupuni maluna o ka manao kumu a maluna o ka pono, a o ka rula e alakai ana i na noho ana mawaena o na makaainana, a kupa paha, o na aupuni malamalama ua like no ka pili maluna o na noho ana a na lahui i hoonaauaoia.  O na hoomaopopo ana aole he aha hookolokolo nana e hooko na kanawai aupuni, a ua hilinai wale ia maluna o na manao hoopololei e hoolohe ia ai ka ka leo o ua mau kanawai la ma na hoohana maoli ana, a  aole hoi maluna o ke kauoha a kekahi aha hookolokolo kiekie loa, he mea maoli no ia e haawi ana i na hooia hou ana, i ke kanawai ponoi iho a e hoailona ai hoi i kekahi mau hana e hahaki maoli ana i ua mau kanawai la aole wale hoi he hana hewa aka he hana hoohaahaa loa.  E malama loa ana ke kanaka nona na loina hoopono oiaio maoli i ka hanohano o kana olelo, i kakauole ia, e hoopaa ana i kona lunaikehala, me ka hoopololei loa ina ia he mea hiki, mamua hoi o kona hooko ana i ka bona i hoopaa palapala maoli ia, nona na hoopai a me na koina ma ke kanawai e kau ana maluna ona; a e hana ana hoi o Amerika Huipuia, iaia e hoao ana e hoomau iaia iho oia kekahi o ua aupuni naauao loa, i kekahi hana hewa kiekie lao ina oia e hoopili mai ana i kona noho ana launa aupuni ana i kekahi rula e ae mamua o ke ana kiekie o ka inoa hanohano a me ka hoopono.  Maluna oia kumu aole hoi o hiki me ke kupono ke hoonoho ia ae ke aupuni Amerika ma kahi e apono ana i kekahi hana hewa MAHOPE o ka hana ia ana o ua hewa la, a aole hoi mamua o kona ae ana i ua hewa la mamua o ka hana maoli ia ana.  Maluna oia kumu ua hiki ole loa ia Amerika Huipuia ke hookuu iaia iho e hoole i ka hoomaikai hou ana i kekahi poino i hoohana ia mamuli o kekahi mau hana kupono ole a na luna aupuni i hookohu ia me kona mana aupuni, a e aahu ana hoi i kona aahu oihana, a maluna no hoi oia kumu hookahi ma kekahi aupuni palupalu a hoaloha maikai hoi, aia ma kahi o ke kupilikiii no ka lawe wale ia  o kona moho kuokoa ana a me kona noho mana aupuni ana mamuli o kekahi hana hooi wale ia i ka mea pono ma ka inoa a me ka mana o Amerika Huipuia, AOLE LOA HOI E HIKI IA AMERIKA HUIPUIA KE HOOHAULE I KA HOOMAEMAE HOU ANA I KONA INOA MAIKAI A ME KONA NOONOO ANA I KA MEA PONO E HANA AI MA KEKAHI HOAO IKAIKA ANA ONA E HOOMAIKAI HOU IA HEWA A I HANA IA e like me ka hiki loa iaia.

            Ua pili loa keia mau kumu noonoo maikai i keia hihia nui, me ka ikaika hiki ole ke pale ia aku i ka manawa e hoomanaoia ai na kumu maoli o ko ka Moiwahine haalele ana i kona noho moi ana ia Amerika Huipuia, AOLE i ke Aupuni Noho Manawa.  Aole oia i waiho i kona mana me ka piha a me ka mau loa, aka no ka manawa wale no a malalo o na kumu, a hiki hoi i kekahi manawa e hiki ai o na hoike oiaio ke noonoo pono ia e Amerika Huipuia.  A eia hou aku no hoi ua ae pu no ke aupuni noho manawa i kona waiho ana i kona mana poo aupuni ma ia ano, a maluna o ia mau kumu, aole wale hoi ma ka ae kue leo ole ana aku, aka ma o kekahi hana maopopo loa a kekahi o na hoa o ia aupuni ka mea i ao aku i ka Moiwahine e hookuu malie aku me ka oluolu.  Aole wale hoi i kumu e alo ae ai i ka hookahe koko ana, aka, no ka mea ua hiki iaia ke hilinai piha maluna o ka hana pono a me ke kaulike o Amerika Huipuia, a e hooponopono hoopau loa ia ana hoi na hana ma keia mea ma Wasinetona.

            Ke poloai aku nei makou i na Hawaii a pau e heluhelu akahele loa i keia mau olelo hoopono a Peresidena Cleveland a ke puana mua aku nei no hoi makou, ua hiki loa i ka mea hanau hou, ma keia mau olelo ke ike iho, aole he alanui e ae i hamama ia Amerika Huipuia e hoomaemae hou ai i kona inoa hanohano i hapala ia e Stivini a me na mamo Misionari o Bosetona mai hookahi wale no wahi a ka Peresidena, oia keia:  “E HOAO IKAIKA” E HOOMAIKAI HOU I KA HEWA A I HANA IA e kona mau luna aupuni e paa ana i ka mana a e aahu ana i na hoailona o ke Aupuni Amerika, a oia mea, HE HOIHOI HOU IA LILIUOKALANI

A ME NA MEA A PAU O KONA AUPUNI, e like me ka mea hiki, mamua o ka hana ia ana o ka hewa.

 

Ka La Hoala Hou

            I keia mau makahiki pokole na kukuluia ae ka la 30 o Mei, he la e hoala hou ia ai o na hoomanao ana no na moe lepo a kela a me keia kanaka, ohana, a pela aku.  M kekahi ano, he hana maikai no ka hookumu ia ana o na hana aloha e hoomanao ana i ka poe i hala e aku i ka make.  Ua maikai keia hana i ka poe aloha io, a i aloha hoi i ka poe i hala aku oiai lakou e ola ana; aka, he hana hookamani nae ka hele ana o kekahi mea e hookaumaha wale iho no me ka heleheleha o ka parismo a he okoa nae ka naau o loko.  I keia la, aole loa e nele, he nui ka poe i hele aku ma keia ano hookamani.  Malia paha, he enemi ka mea i make, a no kekahi kumu ua hele aku la kekahi poe e hookelakela ia lakou imua o ke akea, he poe haipule oiaio, a he poe i piha i ke aloha oiaio, e like me ko ke Akua aloha hemolele.  Iaia i haawi ai i Kana Keiki hemolele e make no ke ao holookoa.  Ehia la o na hoomana kupapau o ka la 30 o Mei nei, i hele e hoike i ko lakou aloha no na lepo a lakou, a i kulu iho kau wahi hunahuna o ke aloha oiaio no ka mea i aloha mua ia lakou, a i kanu ia ma Kalawali.  E kaupaona kakoiu i ka kakou mau hana e hana me ka oiaio a me ke aloha, aole hoi me na hana hookamani o ke ao nei, i lilo ai keia la hoomanao o ua moelepo o kakoiu i hana waiwai, a i mea e hoala ai i ka hana aloha oiaio e like me ke an@ paa---E aloha i kou Akua me kou naau a pau.  @@.. ka mua, a e aloha i kou hoakanaka, ka lua!

 

He Poe Hana Hoomakeaka

            Me he la i keia mau la aku e hoikeia mai ai na ano hoomakeaka imua o keia lahui, a me ko ke ao o ka poe i manao e hana i kekahi Kumukanawai hou no lakou iho, a e onou mai maluna o ka lahui Hawaii a me na lahui e ae i kuleana pu malalo o kekanawai kumu o keia aina e ku nei i keia la mai kona wa i onou ia ai maluna o ka Moi Kalakaua a me na makaainana Hawaii, i ka 1887.  He kumukanawai keia e manao ia nei e koia poe e hana, he kumukanawai a lakou i manao ai e mana ana, mamuli o ka lakou hana lima nui ana me ke komo pu ole aku o ka lahui Hawaii.  Ma kekahi mau ano i like ole ai na hana ia ana o ke kumukanawai mua a me keia e manao ia nei.  O ka mua, ua kakauinoa ia e ka Moi Kalakaua, a ua apono ia e ka poe i koho ia ai no ke Kau Ahaolelo mahope iho ma ka aoao o na makaainana, me ka ike pono ole o na Hawaii i ka hope o ia mau hana ana a lakou; oiai aole he mau alakai e noho ana iloko o ka aina iloko oia mau la, i komohia ole iloko o ke alakai pouli a na misionari i apono ia ai ka lakou mau hana kipi.  I keia wa hoi, ua loli ke au, a ua hoonaauaoia keia lahui, e kuwaho aole e hoopilipili iki mai me na hana a ua poe hookahi ne no nana ka hookahuli aina o 1887, a ma ia hana ana, ua lilo keia poe e hoao nei ma na ano a pau i mea ole.  A he mea oiaio no hoi, iloko o ka keia aupuni noho manawa mau ano hana a pau, aole e lilo ia mau hana he mea waiwai, ke hoomau ka lahui Hawaii ponoi e ku kaawale mai ia mau hana ma na ano a pau, a hiki wale i ka puka ana mai o ka olelo hooholo a ka Peresidena, no ka manawa hope loa e pili ana i ka hopena o ka Moiwahine Liliuokalani a me ke aupuni i hookahuliia mamuli o na mana kaua o Amerika Huipuia, oiai oia wale no ka ninau imua o ka Peresidena oia aupuni e waiho nei i keia wa, no ka mea, ua make mua ka hoohui aina.  Malalo o keia mau kumu, oiai ka mana o ka hooholo ana maluna o ko Hawaii noho ana ke mau nei no ma ka lima o ka Peresidena Cleveland, he mea maopopo loa, e lilo ana ka hana a ke aupuni noho manawa, e hoao nei e hoowalewale i ka lahui e hoi pu aku ma kana mau hana, i mea ole i mea hoohilahila ia lakou a pau e komo ana iloko o ia hana.  No kakou iho aole he kanalua ana; he mau la helu wale no koe, a e loaa no ia kakou ka olelo hooholo e hoihoi ia ka Moiwahine e like me ia i hoike mua ia , oia no ko Peresidena Cleveland manao maoli a hiki i keia manawa.

 

HE WAHI PAINA

            Ua malama ia kekahi wahi ahaaina ma ka pa o ka Moiwahine Liliuokalani ma ke kahakai o Waikiki.  Ua lohe mua mai makou na Keoha laua o Kapaa keia wahi papaaina, aka i ka hooholo loa ana aku hoi i ka oiaio, ua hoole ia mai, a ua ike ia hoi, he poe no kekai ka poe nana ka paina.  He poe i hoohiki e kue i ka Moiwahine, kekahi o na hoa luana nana ka hookipa ana hale.  He mau la ano e loa no keia, a me he la io no, ke aneane aku nei kakou i ka hopena o ke ao, ka ua mea he pahaohao a he pohihihi o na hana a ua keiki a kanaka.

 

Nui na Apakau

            No ka ike ia i ka mokuahana o na hui e kakoo ana i ke Aupuni Noho Manawa, ma Honolulu nei, ua waiho ia aku hoi ka hooholo ana i ka hoa kupono e koho ia i pani no kahi hakahaka o ka Aha Kukakuka o ka P.G.  He mau hana maalea no keia a na misionari, e imi ana i kahi e hoopahua ia ai o ka maka oka poe ia lakou ka heluna nui o ke koho ana.  Nui na hana hewa mahope o ka haule mua ana i ka hewa, a pela iho la no na hana e ukali ai i keia poe a haule pio lakou iloko o ka lok@ahi o keia mua aku.

 

Na Iuda na Hiki Mai

            U hoopoinoo ia ke ea maikai o ke kulanakauhale alii i keia mau la, a oi aku i ka ino mua, ma ka hoonui ia ana mai o ka heluna o ka puali hoohui aina a hoohiki kue lahui, a hoole i ko lakou ano Hawaii.  He makehewa ka hoopuka ana i ka inoa o keia poe, oiai ma ka lakou hana a me ke kulou o ko lakou mau poo me he poe aihue la e hoomaopopo ia ai lakou.  He hoailona laha loa keia ia lakou.  Ua pomaikai keia poe ke loaa e aku kekahi aina papapa no lakou e noho ai, i ke Kuhina Kalaiaina i hele auwana aku la; e aho no ia he ole loa hoi ka hooholo malu ia aku i Amerika i ke ku makahiki ma na moku aina o ka Hema iloko o na mahiko a me na mahi pulupulu a pela aku.