Ka Oiaio, Volume VI, Number 22, 1 June 1894 — Page 3

Page PDF (1.15 MB)

This text was transcribed by:  Debbie Tanaka
This work is dedicated to:  To the customers of mauirulez.com

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

@e Leo Kahea.

 

  He hui Hoolani o na Hawaii Ponoi, no ka lulu ana i kekahi pau dala no ka imi pono a me ka imi hoopomaikai ana no na hoa iho ke kukulu ia ana e keia poe keonimana Hawaii ponoi.  J. Nawahi. J. E. Bush, R. W. Wilcox, J. Kapamawaho, (Pendergast), J. Keiki a me kekahi poe e ae o ka puali aloha aina.  O ka poe a pau i manao e komo mai, e pono no e hele koke mai e kamailio pu, mamua o ka hala ana o ka manawa.  O na kumakaia aina wale no kai hookoe ia, a o na aloha aina a pau kai make make ia.  Ua manaoi no ia o keia kekahi o na alanui e wehe ia ai ke pilikia o ka aina a me ka lahui.  No na mea hou aku e hele mai e launa me ke Kakauolelo.

Ko oukou oiaio,

JON. E. BUSH.

Kakauolelo.

 

Nui ka Hoopai Opiuma.

 

  Iloko o keia mau la, he nui ka opiuma e koopae malu ia ana i uka nei o ka aina.  Pela no i ka wa o ka mana aupuni i ka Aoao Hoomaemae, pela mai no i ke aupuni mahope mai i ke au o ka noho ana Ilamuku o Wilikini, a pela, a oi loa aku i keia wa i ke au o na misionari.  Ua kuhi hoi makou i ka lilo ana ae nei o ka mana i na puali anela o Bosetona a me Kaukeano, e loli ae ana la na hookele ana, a e maluhia ana la hoi na hana ino, eia ka aole Ua like no a like.  Ua hoi ka hana hoomalu aia ma ka lima o na powa, a pela iho la kakou a huli hou ke au maluna o ka pono.

 

KE ANO O NA HANA.

 

  Ua ike iho makou i kekahi Itamu ma ka nupepa Adavataisa, e olelo ana, ua manao o A. S. Hatawela, he mea kupono loa e waiho ia aku na ka lehulehu e apono ke Kumukanawai a ke Aupuni P. G., e hoao nei e pahola aku imua o na kanaka Hawaii i pahele e hei ai lakou.  O keia mau ano hana a pau a ka poe P. G. he mau hoao wale ana no ia e hoomanalo ia ai ko lakou kulana kupilikii malalo o ke kanawai kipi kue aupuni Moi, ke hhoihoi ia ae ke aupuni Moi o Liliuokalani e like me mamua.  Ma keia ano hana no hoi, a ano e ae a keia poe e noonoo nei, hookahi mea nui ia keia poe i manao nui, oia hoi, i wahi e koe ole ai ka hoi hou ana o ke aupuni Moi e like me mamua, a ke nele ia, alaila, i wahi e pakele ai lakou mai ka hopena o ka lakou mau hana.  He mea maopopo loa e hoihoi ia ana ka Moiwahine Liliuokalani, e like me ka maopopo ia kakou, o ka hoea ana mai o ka po a me ka malamalama i kela a me keia mau hora he iwakaluakumamaha.  Ma ko makou hoomaopopo aku, ua like loa keia mau hana a keia poe e lo@o nei me ka hooikaika ana a kekahi nalo i hei i ka punawelewele, e paa loa ana kona oni ana, e like me ka nui o kona hooikaika ana, a hiki wale i kahi e moe malie ai me he mea make la, koe keia, na lakou nei no nae ka punawelewele i hana i mea hoopoino ia hai.  Ua hiki no lakou e lapu ana i o a ia, nei, a o kakou hou na Hawaii, e noho malie aku no kakou, aole e komo a e hui pu me keia poe uhane hoopono ole, aihue aina, a pakaha kuleana o hai, a hiki i ka lanakila ana o ka pono maluna o lakou a me ka lakou mau hana, a e hoomanao i keia olelo: "E ao o hoopunipuni ia oukou, o ka launa aku i ka [poe] hewa, ka mea e ino ai ka noho pono ana."

 

NA HANA A LAKOU.

  Ua hoike ia ae e na nupepa puka la haole, ua haalele o Sura, kekahi hoa o ka Aha Kuka o ke Auppuni P.G., a e hoopiha ia ana kona makalua e Kakina.  Ma keia ano hana lakou Hawaii e ike ai, i ka okoa o na olelo-ao a na mamo misionari i ka lakou e hana ai.  I ka wa mamua, ua papa lakou ma ke kumukanawai, a lakou no i hana kakauha ai i ka 1887, aole e noho kekahi luna aupuni ma ka noho o kekahi hoa o kekahi Ahaolelo Kaukanawai, aka, ua loli aenei ia ano olai ua ua lilo o lakou ma kahi mama i keia mau la, a i paa ai lakou ma ia wahi, ua makaukau lakou ma ia wahi, ua makaukau lakou e kapae ia mau alakai a hana a lakou i kuhikuhi ai ma ke kanawai.  Ua ike lea makou i ka hoopunipunipuni o na keiki misionari a ua ike no hoi makou he mea ole na hana pono ia lakou ke hookui mai i naa manao kuko hewa o ka naau o keia ohana a na Parisaio a me Sad@saio, na powa e noho kulepa ana i ka pono o ke Akua iloko o ka luakini o Iehowa.  Waia ka mea e launa ana me keia mau ano hana a ka poe hahai mahope o mamena a i pelu kekuli ia Baaaa, a e hau wawa ana hoi, he nui o Diana!

 

KE HOOLOLI NEI NA OLELO ANA.

 

  I hoike no ke kupiliku o ke kulana o ka poe i lawe ae, ma ka lima kakauha, i ka mana hookele aupuni ma ko lakou lima, eia lakou ke hoololi nihi nei i ka lakou olelo a me ka lakou mau ano hana.  He okoa hoi ka Hatawela, i kalokalo ae ai, i puu hoomaha no lakou, a eia hoi he okoa ka ke Kuhina Waiwai e hoolaha nei, ma kana hoike no na lilo o ka hookelo ana i ke aupuni i keia wa, me ka i ana, ua oi loa aku ka nui o ka lilo no ka hooponopono ana i ke aupuni ia ia kou i hoao iho la mamua o ka malamaia ana o ke aupuni moi, malalo ona ‘lii Hawaii.  He mea oiaio loa keia, a ua ike mua makou ia mea, e like me ka mea maa mau o ka waiwai nui i loaa mai ma ke ano pono ole, he oi aku ka luhi a me ka pomaikai ole oia mea i ka mea a paa ana, mamua o kahi mea iki i loaa iaia mamuli o na hana pono.

 

Ke Lawe Nei.

 

  Ke hawahawa nei ka lima o ka halepai Holomua, ma ke komo kino ana e koko i ka hoike a ke Kuhina Waiwai ma ke koho haahaa loa.  Aole makou e ahewa ana ina oia ko lakou makemake, aka ua aho makou i ka "pohaku" @ nali ai ka ai hoomanawanui o ka aina, mamua o ka moni ana i ka ai hoomaewaewa e hoopoino ana i ka lahui Hawaii, ko lakou Moi, a me kona aupuni.  E ku makou maluna o ke kahua aloha alii, aloha aina, aloha lahui, a hoihoi hou ia ko kakaou aupuni a me na mea a pau e like me ia i pakaha ia ai, mamua o ko makou komo kino ana e kohokoho i ka hana a me na uku hana a ka poe @ ake ana e hoopoino mai i ko lakou noho ana kuokoa e like me ia mamua.  Ua aho makou e hoinoia no ka pono, a e pololi me ka paumaele ole, mamua o ke kau ana mai o ke kiko eleele maluna o ke "Aloha Aina Oiaio," mahope o ka ai ana i na momona o ka papa aina a Pa@ao, a me ka hoomana i na hana pouili o Algapita.  Ua Ikaboda ke kumakaia, a me ke kanaka nana loaa, a e loaa hoi ko lakou haawina kapono e like me ke ana kupono no ia poe i hoikeia ma ka olelo hemolele ha@le ole a ke AKUA o ka PONO.

 

KE AUPUNI MOI A ME KA REPUBALIKA.

 

  Ma ka hoike a ke Kuhina Waiwai, e pili ana i na loaa o ke aupuni no na makahiki elua e hiki mai ana 1804-5; he $3,210,510.  O na hoolilo hoi ua like me keia:

Uku o na Luna Aupuni me na Limahana        1,648,018.00

Oihana Koa                 200,000.00

Haawina o kela a me keia Keena                    1,416,228.38

Huina              $3,264,246.38

  Ua ikeia ma keia huina, ua oi aku ua hoolilo mamua o na loaa, nona ka huina o $53,716.38.  O na hoolilo o ka 1803-4 he $3,027,963, i na e hoolawe ia mai keia huina noloko mai o ka huina o elua makahiki o ka 1894-5, a ke aupuni P. G. i hooholo iho nei e loaa ana kekahi puu dala nui o $236,283.38, he aneane e hapalua miliona ka oi ae o na hoolilo o ke aupuni anela mamua o ke aupuni kumu o Hawaii.

Hoolilo o ka 1804-5    3,264,246.38

Hoolilo o ka 1893-4    3,027,963.00

Keena oi ae     $236,283.38

  Ma ka hoohalikelike ana i na hoolilo mawaena o ka nohoalii a me ka Moiwahine a ka Hooilina Moi Kaiulani a me ka Pualikoa he $117,000, hui aku me na loaa o na aina Lei lii he $100,000, ua likeia me 217,000, a o ko ka Peresidena Dole hoi a me ka pualikoa, he $224,000, ua loaa @ ka huina o $7,000 ka oi ae o na hoolilo o ka noho peresidena i ko ka nohoalii.

  He hoailona auanei keia o ke aupuni hinahina a lil@lil@ a ka poe mikanele i olel ai he emi iho ua lilo o ke aupuni Repubalika mamua o ke aupuni Moi.  Ke hoole maopopo loa ai nei na huahelu, a ke hooiaio mai nei i ka makou e elele mau nei i ka hoopunipuni o keia poe pakaha aina.

  E ike oukou e ka lahui ma keia hoike e waihoia aku nei imua o oukou i ka oi aku o ko kakou poino malalo o ke aupuni repubalika mamua o ke kulana aupuni Moi: a kakou e makee nei.

  Ua hooholo ia keia bila haawina ma kona heluhelu elua ia ana.  Ua pomaikai kakou, mamuli o ke kokoke ana mai o ka manawa e pulumai a aku ai keia ano aupuni hookaumaha a @ ia auo i malia ai ko makou manao no keia mau hana hookaumaha a na keiki makanele.

 

HE MAU  ANA AINA KUMAKAIA.

 

  Eia o R. Nap@nako Boyd a me kekahi haole o Dove kona inoa ke hele nei e hoomalimali i na kanaka Hawaii aloha aina, e haawi mai i ko lakou mau aina na laua e ana, a e hooponopono paha.

  O keia haole o Dove, he haole olelo ino loa keia i ka Moiwahine a me ka lahui, a pela no hoi o Napunako, he hoohui aina.

  E nana pono mai e ka lahui i keia haole a me keia Hawaii kumakaia, e kokolo aku la imua o oukou.  E ana mai oukou e like me ka laua i ana aku ai.  I na e hoohilahila mai oukou ka lahui, ua hiki no, no ka mea, o ka hua kupono ia e loaa ia laua no ka laua mau hana hoino@ia kakou.  Heaha la hoi ka mea o ka hele ole ana i ka poe hoohui aina o lakou.

 

KA UWEA TELEGARAPA PAKIPIKA

 

KE ALANUI I MANAO IA NO KA LAINA LAHUI-KE KOHO ANA I NOONOO IA E HOOHUI IA VANEKOUWA.

 

(Mai ke Daily Colonist o May 11 '94).

  Ua hoike ae o Audley Coote, iaia i hiki mai ai i Tasemania mai Eurpoa mai, no ka mea e pili ana i ke Teregarapa Pakipika.  Wahi ana o ke aupuni i manao ia o Farani, Amerika, Geremania, a me kekahi mau aupuni e ae, a i kono pu hoi me Enelani ma ia kono ia ana, oia no ka loaa ana he hoouna olelo lahui ma ka mokupuni o Venekoua aku.  O Enelani a me na Panalaau, e nuha ana i ko lakou pomaikai no ka hoohui ana aku.

   O kekahi mea ano nui, e hoemiia ana ka uku no na olelo hoouna a ka 3 ailina no ka huaolelo hookahi O ke kau palena nae na hoonaa ia.  Mawaho ae o na hoemi ana o ka aku mau e ku nei, ua ae ia na aupuni i kuleana, e hoouna wale i na olelo i kela a me keia makahiki, e like me kana hoopaa ana @e kona pomaikai; o ke kumu, i mea e paloa aku ai ka hoopaa ana ia Australia me Amerika Akau; e hoomaka ana mai Queensland a Fiji, Samoa, Fanning Island, Honolulu, ke Ka pitala o ke Aupuni Hawaii, a hiki iVanekoua.  O ka lilo i manao ia, he elua miliona dala.

  He hoike ana aku hoi keia ia oukou, he mea hiki ole ke holo pololei keia uwea ma ka Pakipika, me ke kaa ole aku mawaho o na palena o ka mana o ko Beritania Poepoe honua.  Wahi a Mr. Coote: E hoomaka kakou ma Fiji, oia no ka Panalaau Leialii o Enelani, aka, ua pi@ kokoke nae hoi ia New South Wales: O Samoa aku hoi, aia oia malalo o ka hoomalu ana a Enelani, Amerika a me Geremania, ala ila, hiki aku kakou i Hawaii, ana oia malalo o ka hoomalu ana a Enelani, Farani, a me Amerika.  A o Hawaii, oia maoli no ke ki no ka Moana Pakipika holookoa.

  Ua pau pono ka moana i ke ana ia, a ua maopopo loa ka hohonu ma kela a me keia wahi.  Ua hooia ia mai, o ka papaku o ka moana, he puna ako'ako'a, a na ia e hoah@ nei no na miliona makahiki he nui wale.

  Ua uhiia iho keia puna ako'ako'a me ka lepo hehee, oia kahi e moe ai o ka uwea Telegarapa iloko o ke kai, a no kona moe ana iloko o ka lepo hehee, ua pakele oia mai na poino io na mea e ai ana i ka uwea.

 

LETA HAULE.

 

MS. LUNAHOOPONOPONO.

  E oluolu oe e hoolaha ae i keia leta haule, i loaa ai i kekahi wahi keiki a haawi ia mai ia'u; a ua unuhi ia e a'u ma ka olelo Hawaii, a oia @ ia a'u e hoouna aku nei, no ka pomaikai o ka poe heluhelu o KA LEO a me KA OIAIO, oia keia:

Honolulu, Mei 23, 1894.

MAKAMAKA---

  Ua noho iho nei he wahi halawaii malu na makou, no ka noonoo ana e hoouna i kekahi o makou e holo e nana i wahi aina papa no kakou, e noho aku ai ma keia mua aku, a malaila, e hukiia ai ka hae hoku ma@akahi [mak@] o kakou oiai, na maopopo loa ia makou @ hoihoi ia ana ka Moiwahine Lilino kalani e ke aupuni o Amerika.  E kuai aku i kou mau waiwai e like me ka hiki ia oe, a o ke dala he mea hiki ia ke hele pu.  O ka meanui wale no o ka loaa he wahi no kakou e noho ai no kekahi mau la a na kela a me keia e @ iho, no kaua mea e hana aku ai ma ia mua aku.

Kou hoa no

 

  He mau ana kupono io no keia no na Iosepa a me na hanai a laua.  He nui ka io o keia mau aina, a ua loaa iho la no hoi na lawaia o na Iosepa, a he ai wale no ka na mamo e laua e anee nei, a e paa nei i ka ipu kuha.  Laki no na mau kanaka.

 

HOOPOLOLEI MOOKUAUHAU.

 

  Ma kou Helu 943, Buke II o Mei, la 17: a me ka "Ka Oiaio" o Mei 18, 1894, a maloko o ke kukulu manao nona ke poo, "He Kamehameha anei koe e ola nei?" Ua haule ia kekahi mau inoa ma kahi e olelo ana: "O Kamehameha IV me Kamehameha V, kona kaikaina, aole no laua i kiekie loa ma ke koko alii, e like ala me na Kamehameha II me III," a pela aku.  O ka pololei ma ia wahi e heluhelu ai, penei ia:

  O Kamehameha IV me V, aole no laua i kiekie loa ma ke koko alii e like ala me na Kamehameha II me III, na keiki ponoi a ke aliiwahine kapu Keopuolani me Kamehameha I.  He mea oiaio, na Kinau (w) kaikamahine ponoi a Kamehameha I me Kaheiheimalie, o Kamehameha IV me V; aka he wahi wale no ko Kamehameha I kapu, a he naha ko Keopuolani ma, ke kapu o kona mau kupuna na alii o Maui, Kamehamehani@i (k), Kalola (w) me Kahekili (k) he mau alii aimoku.

  Oiai, ua loihi loa ae nei na la i hala, aohe no he wahi pane a Kunuiakoa a me kona mau paa lalo, nolaila, maopopo loa he moopuna kualua oia na Keaka (k), aole hoi oia "ka hope loa o na Kamehameha," e like me na mea e hookaulana hopunipuni ia nei i mea piepiele.  He inoa laahia ko na Kamehameha i makee uniia e ka lahui Hawaii, koe @a Inda.

R. W. WILCOX.

Honolulu, Mei 28,1894.

 

LA HANAU O PAIEA.

 

O ka la 11 o Iune e hiki mai ana oia no ka la hanau o ka Kamehameha I, Kelii kaulana no Kona koa a me ka ikaika, iloko o na la Ana e nai ana i ka aina me Kona poe alii a me na makaainana.  Ua hookoia ka manao o ka Moi Kamehameha I mahope iho o kekahi manawa loihi o ke kaua na, ua hoohui iho la oia i na mokupuni a pau malalo o ka inoa hookahi: "Ke Aupuni Hawaii."

  Ua hooholo ka Hui Hoihei Lio o Kapiolani, e malama i mau heihei ma keia la, a ua kono ia na poe mea lio heihei e hookomo mai i ko lakou mau lio, a ua loaa mai na hooia ana i ka hui no ko lakou ae ana e hookomo mai i ko lakou mau lio, e like me keia:  O ka lio heihei kaulana Senate Stanford o Kimo Ge o Waialua kekahi e komo ana ma na heihei ano nui o ka la, a me elua mau lio e ae no na heihei holo e malama ia ala ma Mokuleia Waialua  O Amarino hoi "ka Makani Kauaula o ka Malu Ulu o Lele" a me ekolu mau lio e ae mai Lahaina mai.  Mai Kukaiau Hawaii mai hoi, e hookomo mai ana o Honer he lio Kaleponi o Hawaii kona inoa, a ua oleloia, he kau keia a ka lio holo, a nana e paiapi ana ke poo o na lio Hawaii ma ka la heihei.

  Mamuli o ka maikai o ke kulana o ke kahua heihei i keia makahiki, ua manao ia e haule ana ka manawa holo loa i holo ia e Angie E, he 1:45 kekona.  O Amarino a me Senate Stanford ke holo ana ma keia heihei ano nui o ka la.

  He mau heihei kaa kekahi e malama ia ana, a he mau lio kekahi e keia i kaulana no ka holo.

  O keia makahiki ana paha ka oi o na i makahiki malama ia a keia hana he heihei lio ma Kapiolani Paka.

 

MAKE MANAONAO.

 

  Ma ka hora 4 a oi iki o ke awakea Poaha nei, ua make loa iho la o Punikala, mamuli o ka hiolo ana o kekahi paila papa ma kekahi wahi aku.

  Wahi a Samuela C. Kuaik@, ka Luna nui o ke pa papa o Alani & Robikana: Ua kauoha aku la oia ia Kapunikala, e kii i kekahi mau apana papa ma kekahi wahi akoa aku a ua hooko aku la oia.  Ua hoi mai la oia me keia mau apana papa, a na @ hoi i Kuaika e kamailio i kekahi Pake e makepake ana e kuai papa.  I keia manawa ana e kamailio nei me keia Pake aole @ i ike i ka Panikala mea e hana ana, he lohe ana kana i ka o@, e huli koke @ela oia e nana, aia hoi ike aku la oia i na wawae o Punikala e lewalewa mai ana, a ua paa oia malalo o ka paila papa i ha@.  Ua holo aku la oia me ke kahea ana i na limahana e ae, e holo mai e kokua, ma ke kiloi ana ae i na papa e kau ana maluna ona.  I ka hemo ana mai o Punikala, ua ike ia iho la ua make loa oia, mamuli o ka nana pu ana o ko@ poo a me kekahi wawae, a e kahe ana ke koko.  He manaonao ka manaina o kona helehelena, a me kona kino holook@.

  Ua telepona ia o Mr. williama ka mea kanu kupapau, a me ka ohana o ka mea i loaa ikeia poino weliweli, a ua hiki mai lakou, a hoihoi loa ia aku la no kona home ma Kakaako.

  Ua nui ko Kamuela Kuaiki minamina i keia kanaka, no ka eleu a me ka paa mau o kona manawa i ka hana.   He aloha aina oiaio oia, a o kona inoa kekahi i Wasinetona e waiho la.  Aloha no ka ohana i hoonele ia iho la ka makua ole.

  Ma ka hora 3 o ka auina la Sapule e hiki mai ana e hoolewa ia ai kona kino kupapau.

 

NA LETA.

 

  Aole o makou makemake e lawa i ke koikoi o na hala no na manao i hoopuka ia malalo o keia poo e ko makou poe kakau manao.

 

MS. LUNAHOOPONOPONO:

  Eia mai kahi mea hou o Kohala nei.  He wahi makai o Kamaunu kona inoa a oia nei kekahi i lohe mau ia e palolo ana kahi waha mamua aku nei, he Aloha Aina oiaio oia a pela aku.  Ma ka hoi ana mai nei o ka Makai Nui C. H. Pulaa, mai ke kau Juire mai o Kau, ike pono ia ae nei ke kulana aloha aina ole wale o keia wahi waha palolo, mamuli o kona ae ana e lawe i ka hoohiki kue i ke Aupuni Moi o Hawaii.

  Mahope iho o kona hoohikiia ana ua loaa mai la kona palapala mare me ke Aupuni P. G., ua hoi mai la oia a komo iloko o ka hale halawai o Puehuehu, e noho ana he halawai na ka poo Aloha Aina oiaio ia manawa.  Ua ku ae na hoa he lehulehu wale e hoike i kekahi mau manao hoolana, a i ko lakou pau ana ua ku ae nei ua wahi makai nei a mihi mai nei imua o ke anaina no kona ae ana e lawe i ka hoohiki.   Ua meha ke anaina i ka lohe ana i keia mau huaolelo mai ia Kamanuu mai.  Ua hookuuia na hana me ka maluhia.  A ke manao nei makou, hemea pono ole ia Kamaunu ke hele hou ma mai ko makou mau halawai o ka aoao Aloha Aina.  Aole e hiki i keia k@o ke holo pu me ka ohana hipa maikai.

MAKANI APAAPAA.

Kohala Mei 20 1894.

 

LAPUWALE NA WELO MIKANELE.

 

MR. LUNAHOOPONOPONO,

Aloha oe:-

  E oloolu hou mai i kekahi wahi k@wale o kau nupepa, ke ahikanana hoi nana e poalo nei na maka o ka poe kolohe i ko kaua ai@a kulaiwi.

  No ko'u ike pono i na hana ino o ka lapuwale maoli a ana welo mikanele, ua hiki ole ia'u ke numi iho i ka lakou mau hana hookanani iloko o na la i hala aku o ko lakou ao hoopunipuni ana mai ia lakou, a me ka lakou mau hana o ka noho kahu malama waiwai ana no ka lahui iloko o na malama @ 1@ i hala ao nei ma ke poo ke aupuni.

  Ma ka hoomaopopo ana, ua like keia poe mikanele me ka @mole ka hinuhinu o ka lakou mau ao ana, a i ka naha ana o ka omole, he keu a ka mea oi, he @ wale no kona mau wahi a pau: pela no keia poe, i ka huki ana mai o ka manawa a lakou i manao ai e pakaha i ko lakou aina, ua huai pau mai la ua poe nei, a ua ike ka lahui holookoa, ua piha lakou me na manao kauli wale hao wale, halau wale, pakaha wale, lima @lu, a e paa ana i na pu a me na mea make e ae no ke kaili ana i ka aina, a me na hana kipi no o na ano a pau o ke ino haalele loa, a @ na ino haahaa no a pau @ poe.

  He poe i pi@a i ka hoopunipuni ma na ano a pau.  E ao ana i keia lahui oluolu me ka hookama@ i ike ole ia kona lua, e noi ana i ka lahui, i ka@ mahina hou hanai kumu kokua i ko na Aina-E o @ ma kauhale ana, na wahine haole e noi ana i mau kala, no ke kokua a@ aku i ka poe aeha@ a lakou e malama nei, i poe nana e kii mai e pepehi ia kakou @kaili hou aku i kko kakou aina.  He keu no a ka hilahila ole, hana ino mai a pau hele hou mai no e noi, e hoomalimali, e hoopau i ka huhu, a e kokoua aku ia lakou i ke kukulu ana i ke aupuni Repubalika o lakou.

  Ua hooko ka lahui i ka lakou ao ana mamua, ua haawi i na kokua ana o kela a me keia ano, he mea ole @a auhau ke kau ia mai, ua mamao lakou he oiaio keia mau ao ana, a hiki mai i ka la 17 o Ianuair o 1893; wehe nui ae la ua poe pakaha aina nei i ka uhi hookama@i a lakou e aahu ana, a ike iho la ka lahui i ko lakou puni kuhihewa ana i keia poe.  Mai ia la mai a hiki i keia la, ua hauoli au ma ka lokahi ana o ka lahui i ka hoole ana aku ma na ano a pau i na kokua hou ana akui keia poe hao aina, me ka puni ho@o le ana aku i na ao hoopunipuni ana a keia poe ohana mikanele aihue.

  Ua hilinai ka lahui, a ua manaoio maoli no he pono ka keia poe e ao nei, eia ka auanei, he luakupapau ia no lakou, @ lakou nei i elieli malie ai no na makahiki he lehulehu wale a i keia la ke nei ike kakou a pau ia ua lua ala, a ke manao nei a'u ua ike pono kela a me keia kanaka Hawaii i aloha i kona alua i keia lua, a me ua helehelena o ka poe a pau i hana i keia hana ino maluna o kakou.

Ia lakou nei e ku mai ai iluna o na awai, o @ mai ai i ka olelo hemolele, pololo kahi waha i ke ao mai, mai hahai oukou i na kanawai he umi o Iehova, mai aihue oukou, mai kuko hewa i ka waiwai o kou hoalauna a pela aku.  Aihue nui iho nei no, kuko a pakaha wale.  Kahaha@ hakahaka ka hale o ka uhane e noho ai; no ka mea, ua ino ka hale, ua polopolona, ua hauna, na ekaeka, ua pilau, no ke kapuluia me na manao puhi waiwai o kela ao.  Auwe! na mamo a me na welo mika@ele hoopunipuni, e haule pahoa ana oukou iloko no o ka lua a oukou i elieli malu ai.  Pela e ike ia ai ka nani o Iehova, a me Kona aloha i keia lahui a me ko lakou Moiwahine.

Me ka haahaa

J. W. BIPIKANE.

Kaliu, Mei 25, 1894.

 

HE WANANA AKEA.

 

MR. LUNAHOOPONOPONO,

Aloha oe: Ma ka la 15 o keia mahina, maloko o ka luakini o Lanakila, Kona-waena; ua haiolelo akea ae o M. Lutela imua o na hoahanau penei: "Eia keia mea hou a'u e hoike aku ai ia oukou, me keia la, he ahaolelo ka Pele.  Ekolu a lakou wahi i hooholo ai e iho, i Puna, Kau, a i ole i Kona nei, iloko o ekolu mahina e hooko ia ai."

O ka elua iho la keia o na manawa o ka keia kaula wanana akea ana, maloko no o keia luakini.  Nolaila, o ka lohe kou e Puna, o ka makaala hoi kou e Kau, o ka noonoo hoi ko kakou e ko Kona.

Me ka oiaio

KAI@AKEA.

South Kona, Mei 22, 1894.

 

KAPAKAHI MANUIA.

 

MR. LUNAHOOPONOPONO:

E hook@mo iho i keia wahi mea hou o Hookena nei.

  Ma ka la 19 o Mei nei, ua ku mai ka Mahulani ma ke awa o Hookena nei, a ua holo mai la kona waapa maluna o keia waapa ka elele a ka poe hoohu@ aina o Kona nei i koho iho nei a puka.  I ke kokoke ana mai o ka waapa pae iuka, ua ike aku la na mea a pau iaia, ua piha me ka wai hoomalule ki@, a lohe ia aku la kona leo i ka pane ana ae, e hoi oukou a ka moku, lawe mai i kuu emole gini.  Ua hookahaha ia ka manao o ka poe hoohui aina i ka ike ana ia D. H. Kahauleauwai omole gini ma keia kulana.  Ua kani iki ka makou aka ka ka poe hoohui aina.

E lilke @u me ka papuwale o ke kulana a me na hana a ke Aupuni Noho Manawa pela no ka lapuwale o ka @ o kona mau paalalo aku e @ ia nei.

Ua @auoli ka manao no ko kokoke loa mai o ka manawa e puhi ia aku ai ekia kikania @oko o ka luahi @ ole, a koe iho ka palaea i [poe Aloha A@a oiaio].

KAIOPUA.

Hookena, Mei 23, 1894.

 

HANA APUKA.

 

Kipahulu, Mei 24, 1894.

Hon. J. E. Bush;

LUNAHOOPONOPONO O KA LEO a me KA OIAIO:

Aloha oe:-He mea hou ka'u e hoike aku nei ia oe, a nau e hoike ae ma ke akea iloko o kau mau nupepa wiwo ole i keia ita@ ano nui.

O keia kanaka hoopunipuni a ka lapuwalo nui loa, oia o Kauhane o Pauhana, Hana.  Ua hiki mai imua o makou mau inoa ma kana pepa no ke kue ana aku i keia, olelo hoohiki a ke aupuni kuikawa malalo o na kono ana a ka Hui Aloha Aina makua.  He oiaio, ua kakau io aka Ia wau i ko'u inoa a me ko'u mau hoa.  Mahope iho o keia kakauinoa ana ua ninau aku la makou ia P. M. Kaluna, ko makou Peresidena o ka Hui Aloha Aina ma Kipahulu nei no ka pololei o keia kakauinoa ana o makou; ua hoike mai la oia i ka pono ole o oia kakauinoa ana, oiai, ke hoolaha mau mai nei ka Hon. J. Nawahi, ka Peresidena Nui o ka Hui Aloha Aina o ka Paeaina holo@koa, aole e kakauinoa maluna o na palapala o kela a me keia ano e hiki mai ana imua o kakou, a ua loaa pu mai no hoi kana palapala o kela a me keia ano e hiki mai ana imua o kakou, a ua loaa pu mai no hoi kana palapala ia'u oia ano hookahi me no ka Hui Hae Eleele keia inoa a Kauhane e hele nei e kakau moa, aole no ka aoao Aloha Aina.

I ko makou manawa i lohe ai i ka haina oiaio; ua hooholo iho la au a me ko'u mau h@a e hoike hou aku ia Kauhane, no ka holoi ana ae i ko makou ma@ inoa mai kana pepa inoa ana i he'e mai ai e hoopunipuni ia makou, a ua hooholo pu hoi makou e hoike ae i keia hana lapuwale a keia kanaka imua o ke akea; i ike mai ai na lehulehu a pau i puni i ka la nei mau hana hoopunipuni o ke ano kumakaia.

No keia mau kumu i hoike la maluna a@, ke hoike aku nei makou imua o ke akea i ko makou mau inoa.

O makou a pau he mau lala no ka Hui Aloha A@a o Kipahulu nei, a ua paa ko makou mau inoa ma ka papa inoa oia Hui Hanohano.

No ka oiaio o na mea a pau maluna ae, ke kakau nei makou i ko makou mau inoa.

T. H@, Kah@la, John Poepoe, Geogi, Pohepohe, Kanae, Naauao.

Kipahulu, Mei 24, 1894.

 

Ua hele ae kekahi makuahine e mihi imua o ke Akua e ka honua no laua keiki kumukaia, i lawe ai i ka hoohihi kue loa i ke aupuni Moi o Hawaii.  L@ na waewae ia @ ka luahine.  E aho no oe i na aole oe i hanau @ala.

 

Nui ka lanakila o na P@kiki mamua o ka Hui Amerika a me ka Hui Hoohui Aina, mamuli o ka lilo ana o kekahi keiki Pukiki Lunakanawai Apana no Honolulu.  O kona imua o Akoni Perry.

 

Ua @ho mai makou ua @lu ae he hoopaapaa kanawai @ o ka Loio Kuhina Kawika a me Lunakanawai Kupa, o ke kumu ua olelo ke kahu o ka Aha, e noho na ke @ Poakolu wahi ana o ko'u mana ia, a o ka Loio Kuhina hoi, ua ike oe he la, wehe Ahaolelo ia ao kekahi he la hoi, ia e hoonanao ia ai ka po wale he mea aole iloko @ o ka hana aku @, pehea ke@ ahana ana.