Ka Oiaio, Volume VI, Number 22, 1 June 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

Vn i\iia e Mo»? Mami no U KA LKO, Ka hja o ki\ Maknnikeoe huakai j m« koii.i iv;)ln hoa lielo iwe' Aw'miī. Hiki.hou-oia nw j<a- j hooiiAwe M:iui. M-ihikai,' o:ih(i Kiivifii a irie Leliiiā. A hfi maii k:iikai»nhine okna ae : iio k*'kahi, a o na iiiaiuia hnnai ke-! kahi oia tiei, a n»n ko Kaohniula, j Knnin:iih:»w:infi a uw ko Koi.-ihi, a . pu m« .u'knh' poe e ne o kona ' w\ilu he iop ka wahino n neia < . nōhoimo.ko Lihan niau inakū'a; ponoi rae na ohan'a he nni. tft>; huakai rr,i hew:ili< \va keia e ho'o mai nfi <ia la la> noo 111:1 i nei na waa inawah ) :ie iv< i o Kfihala. ' # M;i keia miui OMO, inua' a LiL<!ki<o'Mi!a inma o konn m:iu haku alii me ka j)''l<ilei ! oa. aia hoi : na p:hf> lmn»»ii ioa o Kawelouaaki* j lailelma no kon 1 l»hc ana i na olelo • > Ko /aua kiai. a ua manao iho oia ao!e kf!la he kaikainal.ine 0, o kona . kaikuahiue hānaoin 110 o K.ilehuaiiialiaiiOi', a oia k;i maii kulu waimaka i hank i!So ai. no ka pilia nloha iaia a me ko laua in:.n makua. i ka alo ain mai i ke kai loa j 110 k« aloha kaiknnan'n a keiki hoi oia ke kumn o mau waimaka o ua koiki kaili la ala o Lehi:a e kulu-kahi,ii«i-Ia Laokkileuhi no e kainailio ana no keia mau moa. !i!.e me ka mana ike i loaa laia ma ks kahoakn j me na ouli e liiki inni ana 110 ka ; īnanawa. e tike me'ke ano o ko la-| kou inan ano niana kiuKia kamahao | ua n'nau mai la o ī<aukaieie i ko ; Jaua 'walii kuii L:mkielenla j Pehea i loanuopo ai ia oe kaū j niea e olelo nei ia maua ? j Pane 0 Luikie'eula. ma ke koni- ! ko-ū hui o kuu mau manainana < wawi'.o. "" ' i A»le i li:i:opnno loa keia mau | huaoleio, aia hoi. hu ana ka make-'' ni puahiohin a Waipio a ku aiia j mHwaho o Ilnkalani, ka nome alo- • ha o* ua aiw; iwa nei, i huli pono; mai krbat»a o na nanaina o ka poe j noho hnle. e a ka auauei-o Makanikeoe. a he mau minule ia no kej aloha, a oia ka ka mea nona keia j moolelo i pane mai ai. ! 0 ka olelo ana iho nei 110 0 Lau- ! kieleula ia mau nou, eia io no ka e j Jioea mai an i oe. j 1 keia m-.unwa a Makanikeoei! hoea aku ai īinua 0 kona kaikuahi-; ne haku lar,i. ua hai aku 1» oia i na \ inea n pau o kana huakai alna no; Kāuai, mai ka mua a ka hope. ej like 110 hoi me ka koua muli pokii j kaiknahine ; hai ai mamua ae nei;j a maliope iho oia kamailio ana. ua j komo ae la lakou a pau iloko 0 Ihi- ; kalani a koke mai Ia no; kahi o Koaekea me Kaholookoaiwa j kalii hoi o Kaolniiula me Kan!aai-j hawane e ih'lhi :iiva me kana alii. kan£ HiiluW'- me na alo-j ha kaue, a oi:ii no hoi lakou e noho' ana ine ka nanea, me ka manao: ole »e-f> Kimhaiula e, eia ke kumu' o ke aloha k'! hoi mai nei, ka mea nana i hoona i ke aloha iloko ona a hiki i ka honko ia ana o kona makemūke. a oia kan 0 ka mea heluhelu e'pnan.i ae ai i keia man lala- ' »i hoviu»noi Auhe.-i H.ile ao e k« l'.ikoa J5 ka ua kmilana o ka aina Ei ae ka inaknni KoholaīeU' Ka mnkani aioha o kuu ain.i Hoihoi n»:ii oe o ka Moae A loaa au i Maui o Eia ke kula o Knmaomao Ililinai i:i e ki ()nansiliona Kia Xaho!ui a he awa laki A'C!elau!ti'ia o kn nei Nunn lawe let,:i ia o Maui A i ane like me Makamkeoe llaina ia uiai ana ka pnana Aia ka 100 ai n ka Lalui. Ia Kaolinii la ma 110 o nanea ana aia hoi me he m.<lu ana la a ke ao e ailai aku ana i na kukuna wela o ka )ci, aia n »e, ia lakou i huli a*» ai ' * ike |)ouo īa ihikalani e kauahea-

fte mai ana i ka lewa, e like no me ! kon.!i ano nani man. b oiai hoi"oia e; ! hooneeneo ilio ana e kuu ma īā wai hi, ua pane koke aku lā ke kiai Laukieleula, Lne kona leo nui mao- ; popo.-me ke ano kohukohw maoli i no. d)'b. ke «no kiai' no Lankaieio ■ a«o, e liuliu me ka eleu' ia oukou a , pau no keia nianawa aie ke kali ole I e heffe mni a koino mai iloko o ka | hale eehia o ko haku alīi- ; j I ka Dau ana o keia leo, va- 1i jo- ! : ko koke ia me lre kali ole. aia hoi j ia laKou i komo aku ai me ke ano- ■ ! ano eehia nui lakou a pau i kuknli 1 lhoon:aiksi aku ai imua o ka'nohea ' >iona keia nanea me kana alii 'kane , | a oiai lakou e ku nana ana r.a mainao haohao uie ke akaka ole. »ia \ ime ua p'ane mai la ke kiai Lauki- ' eleula. ' ' E lolie olr-a e na ui nohea o I Kauai eia ae a pae mai kō olOn mĀu ' j maktm vonn\ me m ohapa me ko* jia nt'i mau uiakua hanai me kona (fcaifcutthine Kaleh(iHtr»flkanoe, ke j a'lii o Pihanaakalani; 1 ' nolaiia he mea hauoli nui keia no ' louko» na ui o Kauai. | ' O keia nvan mea a pau a'u e "hai I aku nei ia oukou i manawa mai kou hahiīu miia mai no ia, oia lioi o Makanikeoe. i Anhea ia. wahi a Kaonaiula i ninaii ;ikn iii T" \ Ua hala no luna o Kaauwina; ~ wahi a Laukieieu'.a. ' . r ka iolie nna o Kaohaiula i keia I 1 olelo a kona kaikoeke, he meael , kona nninunamu īloko ona e līke ; me ka m»»hu e hoona ana i konaj ' wahi e pukn ai mai ka iinu aku, a ! oiu kana i olelo iho ai laia, eikej I ana hoi op, aole oe i ike i kn hana a ; ' ke kaikomahme o Kawaiiiuia ma-| lunaou ekuu aloha. ! ; Mahope lhh o ia ia a lakou i ko-! ! mn aKu ai iloko o īhikalani liale ual ' hoomaka ae la ua hale nei e pii j ■ nialie mai ko Koaekeo ron wnhi ! ! mau mauka o Uln a kauaheahe! he)e fllsu la malunu o kē awnwn ! ! kanlana o Waipio a nee malie aku j la no ko Kaukini mahome mnu a"ia I '■ nae ia lakou i kokoke aku fli mala'- | ila aia ko.laila man kaikamnhine ! ; punkani 6 noho mai ana me !:a ! makankau no ka hookipa ana i ko| lakou haku alii Laukaieie. ■ I keia hiki ana o Va mea nona i keia nanea ma k/ihi o kona mau ; kahu hanai, kahi h-.i noa i nōho ai ! ji uona mau la u ka oikelakeln j ■ ka rnea naoa i t kaulana akn ij kona ino'a 'a loaa ke koiki kaili la o' Lehua, nia no iloko o kona umauma j he mau hoomanao aua nona iho a'j | me kona man hoa me ka poina ole , j no ia mau l;i i aui aku !a, a oia ka," | kona mau kulu waim'ika i haul'e j i iho ai, aia nae ia laKou i hiki aku ' | ai maluna oia kahua anoaho ua ; | h'i'a mun aku no o Makanikeoe no' j Kohala a nana i hai niua aku i ka : lohe ia Kaukini ma. a oia ka lakou ' 1 i noho ai me ka makaukau. a īa la- ! ! kou nae e kamailio ana no ia mea, j ; ua ike ia aku la ka maka mua o na ' ; waa e kaalo pono at ana mawaho o j Ka l;ie o Kauhola ma Kohala-Loko | ' o kahi keia o keia mau lalani mtle- j j H(ine"ana ke oeoe la ! Mawaho o Kohala-Loko ia ; A loko o Milolii la i Uluwehiwehi i ka niu la E niniu oe e Kalani la " | ' Ka hele'na o kai hikinaJa ! Hiki mai o Davida la | Me Kalehuamakanoe la. ; ! Ahaha loaa pono ia oe e ka mea ' heluhelu, a ī ke kaa pono ana ae o! na \«aa mawaho o na pali hulaana aia ka oa !:ualau me na kilihuneua ! koko e p ilnhea ana iluna i ka ilikai a ke halii pono iho ia maluna o na ' manowaa o ka ui o Kauai a he hoike ana mai J|pi ia mau hoailona kupanaha ojR lewa i «e kuluia alii.oia nohe™o ka moknpnni kaiii' La, e like me ke ano mau o nalii mai ka po mai, [oia ano alii nial Kahiko mai, eia no ia malnna o Liliuokalam i keia wa, aole e pau a hiki i ka mea hope loa o Hawaii nei.] ,1 keia manawa o ke kaikamahine alii o Kauai e hoonanea nei malun.i o kona man vraa knulna, hoi, na hawanawana maU\ iho Ia o i'Mn me ka ilee ole ; mni e na poe a pan o luna o nn ' waa Ano, o uana pono aku oe m&luna aku o keīa mau awa\va-p huli pono,. mai nei uiauuia o kakou. aia m» ! kela walii mauka e uhi pono ata ka ' ohn ho [Maino keknhi inoa] aia ' n.alaila ka hale noho o kuu haku ' alii Laukaieio. me kou kaikunan* lani alii. aia no hoi malaila ko, ma- \ kou m»m niakua me ko'u mau kaikuahine h pnu me na kaikamah?ne' o Kau u kahi i iioho »i, nolaihi, p' lawe mua aku ana att ia oo malaīla ■ e iko av oe ine lakou a tue Puakaa-' kuli kou ukali o ke ala moana, a o; na |»e a pau maluua nei o na waa na'u ka hookipa ana ia lakou me ka maikai, mai kaualua \ keiaole'e®

! a'u ia oe, ,oiai ua hiki mai la oukou ; i ko'u aina-nei. Mahope iho o"kēia' niau olelo ana a Makanikeoe ia Kalehunmakanoe, ua hiii iho' la-oia i K.iha olelo ha ia Kawaihoil me kiiiia wahi-ne a na poe koloi a pau o Kauai e iioolann na wua a māwaho o Wulpio Waimann a ine na'pali hu- ■ laana a hiki Konala-Loko a hoi hou niiii au mai nka mai. a ua lilo ! no hoi kona wahi hoahele Awini i kamaaina no 11.1 poe ma'lihini. ■ Ano' keia mannwn, na like me i'k-a maalo ana ae <» !:•« m mu Iw» 'ilok'6 o ka !«w.h u n:..0 a ! .c;i imnaiilo pela i hiu ia.akn ;si :;t* Uniiiamahi- : ne alii o Kanai nn> I; n > wahi ukaIi e k.a makani kauiuua' o Waipio me he ana,.m ara la na ka uila i ka : lewa. ua ike ole na kaikamahine ina[ihini i keia wa o laua e lawe f ia nei. aia wale no o ka manawa o "iana i hiki akuīū maluiia o Kaauwaofi, nia ka ho'mo nani o ka uiea noii i kei'i t:an 1 Ia lākou i hiki aku-ai malaila; ' im pnne koke'mai la ke 'kiai Lau • ikielpiila. j 15 Uu mala;la e.knn kaikunane 'aloha me kau inau malilnni. hea'ia ka manno ? " A'w.ahi a kona kaikunane i pane aku ai. 1C oluolu mai e ke kini, e wel\e i ka puka o īliikal.mi e hookipa akn i na mulihīm nnua o ko 1 kaua inau haku alii. j Pau keia niaii huaolelo aia hoi ! emooie ua hāniam'n koke mai la na j puka' komo o Ihikalani hale, a ike ! iu aku la na p iia kaini'eapn eehia j o na bale laaliia nei t.ii« 'k'ona -nani j i:ui, i hui ,>" ia me ka naiii oikelajkela o !:.( mea noiia kei'a moolelo ;ka inea i'like me ka malamalama o J ka mahina i ka po o Mahe.alani. kfj j hoeii mai m:i ? ke kna o na kuuhiwi iiluua lilo o ka pale lani, aole hoi ' : he uiau mea nanā e alai kona nlau ! nanaina ohioln, ka mea hoi ī olelo I ia; Kelii >vahine o ka oluola mej : ka maliiiiia, ! I keia wa o na ipuka i hemo niai ai o liiikalani, ua hekau iho la na haawina anoano a pau me ka eehia I maluna o n* maliliini e k'n aku nei j me ko laua kamaaina, j A na ko laua kamaaina i pane lUOni mai makan ī na hionn o kei:i '; hale. ov.au no ia. uolailu, e, komo i aole he mea e niakoh ai, no ka mea j ua ae kela (eaikamahme uuku e ku | mai la mawah » o ka pnka komo. i A ia Makanikeoe e olelo ana imua j o na malihini, au hoi ua halawai ! koke aku la na kiionohi maka o na j malihini me' Laukaieie me kana j.alii kanei A oia ka Lankielei la i puan«> mai j ai iii» ke oii kahei: j iie mai ; —he ua koko ala i ka j maka o 'k'a opi.a i Pu—a mai ana i o'u nei ke aloha ; I lawe—a mai e ka, welelau makan; i K ka Mīkioi maknni o Lehua : Lehua iuka o Pihanaakalani \ O Kalehuamakanoe ko inoa j 0 na lehua i Kawaikini ! He kini—he mnno —he lau kou i ; anei , 0 Kaweionaakalailehua ; O Kaohaiula. o Kaulaaihawane ! Ile hua ai na ka man'u o Kaula : Aia roa ke kowa o Nihoa ; He hoa au he hale kipa noke uloha j E kipa e komo ilolio o Ihikalani j Ka hale noho o kuu haku lani j 0 Laukaieie me Makanikeoe. ; ī ka pau ana o keia mele oli a ■"Laukiele',.la. ua koiuo aku la na i maiihini a* kukuli hoomiūkai aku la im ia o ka mea nona keia nmea" ! me kana alii kane, a 1 hni pu mai hoi me Kaohainla me Kaulaaiha- ' wane a me na kaiuahine a pau o Makanikeoe a o ke keiki al»i Hiilawe pu kekahi malaila ia ike ar.a me na manao hauoli o ke alolia me ' na kulu waimaka. a he manawa loihi keia hui ana o na kamaaina me na malihini, nolaila. e ka mea ' heluheiu. aole nn hoi kai'.a e ooina ana ia Koiahi me Lihau me na ui nohea o Maunaloi me ko laua kaikunane, o lakou pu kekahi ma keia '; iko alii ana. ao ke keiki Aiwaiwa no o n.<t pali o Wnipio, ua hala hou aku oia no kai kahi a na manowaa ' e laua mai la, ua niakaukau ou.*} ; v;)r- ;uui o m >vaa no nka o W«i- -: puv O nr. waa kaulua o ko kaika- : mahine alii Kabhuam«kano<? k» mua o na waa o kn pae ana, a ma- ; hopo n'-ai na waa a n.iu. n m» Va" ! nui launa 010 mai o na waa, us ' kau iho knhi waa ma'nna o kahi ■ waa, o liko nie ka paila wahie. 1 T5 like no mo ko Makamkeoo ano eleu ma na nno a paM aolo he mea ' hookahi nana oia o hoopapa, ua ! lilo ka nui o na malihini i mea ole ' iaia, a oa liio ko akoa o kola awa- ' wu o Wnipio i niea piha pono i na ■ kanaka a hiki i s o k» ' Makanikooo hana mua ana i na 1 po« malihini. oia no kona hookaawale ana i na makua ]\onoi me na kahu hanai o ka wo ana i lawe > mai a; iūa kana hnakai mua nif

kona kaikuahine Pnpuka'nioo| iv.i iko oe e ka hiea heluhthi rria na he.tu oiua ae nei. * | Oia kana i tr6okaawr.|e ae ai iii:i! ke kahua alii o a inahu(>e iho oia i hoo«oho t>oin> akn ai i na kanaka a paii ma na !ih!c e b° ! mai kai <v Waipio a lisl'a iuka, a ui» hoolako pn aku oia i inen a pau rae ke kokua pu mai kamaai--na. ua pouli pu ka !e« i l;a unhi a me he hooknheawai ai<a !a no ! Pele ka malamalama c/ ke aiii'o na r ha!e no ua 'uku ana i W waiwui e | like me ke ano mau o £e bu kahiko' Mahopu iho o keia wa, ua hala 'hou'aku la o no uka o; kahiO Kankiiii ir-e kana wuhinea ! pelu no hoi me KoaeWa me kanu i wahine, a ua olelo pu aku oia i na lii a pau o loko o kona hale a oia kona ike an.i i n'! malea n ka- ; na n\nh:i K.whaiula, a ua hookau- j lua iki iiku oia i ka nu\a nona keia ! nanea me na kaiiiama-hine malihiiii ! o Kauai, nolaila, ua haalele koke! aku lakou ia luna o Kaauwana n > | laio o Waipio raa Pakaalana. ! la Iwkon i hikv akv» ai malniU j aia hoi, ua wawalo ae la na leo uwa 0 ko Kaiiai poe no ka'ike ana luai i nō ka lakou niay kaiaalei aloha', el olowalu ana na leo in«: «a kamaai-! tia. a ua lilo hoi i mr-a olnolu no nn ! manaoo nu makila kif ike ana mai j 1 ria heieheiena o ka lAkon mau hi- I ona niaika» aie ka pilikia ole. oiai, i e nwe helu ana ko Kanai poe, »; i paianma ana ko Oahu nei, e haali - • po ana ko Maui. J Mahope iho o keia ike aloha an:» 0 na mea a oan, nā paholn ia nuii j la he papaaina nui, inawaena o na l malihini nie na kaniiiaina ua hoo- i nniui ia keia papnauia no nn po 3 me na !a 8, aole nae he mau 'nanea lealea eo tn manawa. a oia ka' ko Kauai, Oahu, Man» poe i olelo ae ai ia Makanikeoe no 'na. waiwa' a pau a lakou i lawe mai ai me na makana like ole he uu a oia "*n Makanikeoe i pane akn ai: ! K waiho ko oukou manao nieia a | hiki inai knu lnni j alii, aia n«na e hai mai ī ka o!eJi>j ia ka :oū, oia wale.no ka mea k.uleana a naana maluna o na mea a I nau aole owau nei. ; Ma keia noho ana o na poe mali- ' hini ma Waipio, ua aiinana aku hi' IaKOU me na kamaaina. ma ke ani'l he hale kipa, oia hoi na aikane wa- ; nine. a pela aku, e like me ke ano ; mau o keia lahui. j 1 ka hala ana o ke anahulu hoo-' kahi ua hala aku la o Makanikeoe; no uka o ka home noho o ka Pua ! nani iuiu o Hawaii, a ua hai mai j oia ma ia ahiahi oia e iho me kana : kane. me kona ohana a me na. kai- j kamahine o Kau»i. nolaila. ua huJi; hoi aku la keia no kai me ka hoo--makauk&u ana no na mea. a pau e' hiki mai ai kona haku alii. oiai, ua' maopopo ia Makanikeoe he po nui ia no na mea a pau. I ke kaa ponoana aku o ka la e kiko aku kona mau kukuna i ka' ili kai. <x mahope aku oliiila'e hoeo \ mai ana ka liula o ke ahiaM, f !a; hoi. ua uleu ae la na poe o Kauai ■ ma fta no* ana 1 na īhoiho kukui o ka ui nohea Kalehuamakanoe, a ua' lilo na wahi a pau o lslo o Waipio' me kona mau aoao paia' i mea malamalama e like me ka la i kc> awakea a ua pni ka uoahalo o na tamaaiua i keia hana a bo Kauai j poe kpnaka. TT a hoomaiiia keia hanahoomalamalama a hiki ī ka poeleele loa ana - a o keia ka mauawa a ka mea nona ' I keia nanea 1 haalele aku ai ia uk» !o kona wahi mau, a nt>e mai la ko- | na hale Ihikalani no ke kah'ia o 'Pakaalana. j O na minute o ua hale nel e hooi kokoke iho ana nia kahi i manaoi'u ! aia hoi, ua ano e ae 1» na ike ana a ko Kauai i>oo me ko lakou nian manno & pau, uo kekupanaha o koia mea e iho iho nei i ka lewa, me ka nani nui; oiai, aole lakou i maa 1 ka ike ana ia m<*a ma ko lakou aina, a he m«a hoohewahewa loa ia na lakou, noīaila, ua hOomHlulo i:t lakou, me he mea la ua like e.\e k;\ mea i ooluhiluhi ia e ka ua oonu. I ' wa. na iiep ia afcu ia ka mea • | nw» k«\a n\*3ol«lo kaao u\o \ ! kaue a tne k<» kaikamahine alii o ' Kauai a me lia mea apan nulokoo ( ka Wh e noKo mai aon, * via like hoi na paia a yiau o llnkalani mo k.«v ' aminiue ka ke nana aku. < ī keia \ kuu ak*a ia «i { na poe a pau> i\w ia Kaw<*lonaa~ ; kalailehua, ewi, m» ona la 5 lawo ■ia mai ai ua|ii noh«a o Kaua\, aia ! ma keia ike fn« o kona mau makua hanai, ua nmltumot?uahiiA ko l.ma ® iu«au i ke aloj|ia n\« ka olioli nm, no ! ka uh>;», he ufmu la loihi ka n;\lo\\a le.ana o ua ti\aka o ka laoa kama- ' tēi aloha. a uia ia wa no i huihoiia ? nmi ai ko laua mau manao maikai a pau e like m* a oia fcaawina hwkahi kai pahola iho maluns o na miililliini a p*v\ loa. mai ko 1 ! 1

Kanni, O.ihū'..'a 'iii'e.k;o• MAu'i i:ei lio.e i. . a k»;C aku na meu o Mauhaloa. mn-! > h',pt. iho o ia mnnawa, ;ua puka ! r:i;u !n o Lanlaueio a ku iniua o k« : ' aoaiua mn, me kima mah ukali ,a;( ! iue kona kaiknnano. oia hoi o Mii-1 ! Ihwu. kona w;ih\ Il.imukn Lau-- j •kinleula, ;i t.»ia e ku nei tne kona! naiu nui nialalō'iiio oka muiama-l' 1-imi» o ka !a, ua nuana mai la kona! > ieo palupAlu k,.ii»henane; "Aloha,] ! oukuii a pau ]oa." j r Mahope iho'o ka lnawi ana ak u j j o L'iukaieio i kona leo aloha, aia i • hoi ua -p:\nai n'iai Ia na malihini i'l ko. iakon miiu ieo kupināi e wawa!lo ana iloko.'o na'. naia o ka lewaf ; auwel auwe!! auwe ka nani e!!! Ua 1 kupono ka hui ana o ko makou ke-' iki al i me oe, a nou a nie kon oha- ' ns. ka inoa e ola mau loa i- na hp ' ; iianna a pau. ma keia mua aku a ; h.iki i kon hop?r», a e lilo auanei !oe i niea hoomanao la e k* makou ! mao pun a me k« la)iui ma keia [ mau mokupnni a ma koe ano he j kioo lau, e piha ana koi.4 mau pse- ! iiiokii 'ih o<\ a. e'h?aa auanei be poI iYVaik,\i nwi \\o mi mea a pi\u roa\ \a oe mai, a na ka La e ha) aku i kou i nani a man loa nku no. ! I Ika pan ana o Koia 'mau olelo ! iii3 ka aono ona poe m.llihini, ua ! nalo aku la o Lmkaieio iloko o koj na hale ihi kapu, a oia ka lia pōo | Kauai la i nu-ne (ilelo iho ai ma k;f j olelo ann iho- 1 i Kni no hoi o ka oi o ka ui a nie ka naiu ka oi I kelakela o PihnnakaLihi, eia ka J nua'nei ka i\: nohea. nana e hoo - j haahaa i ka m o na moa a puu. poI maikai wale ka lilo pna o ko kakou koiki ihīim nri Mahope ilv> o ki-ia niaki olelo ana ua olelo aku o MaKanikeoe ī kona kaikuahme liaku lani no na waiwai a ka poe maliliiui i- lawe mai; u;t pane aku oia EJiaawi akn ia mau rtiea a pau ī ko'n hiau makna hanai, oia .hoi o ! Kankini jne Pokalii, ana laua e J ! hann i ko huia niakeōiake. oiai oia j ka'n nk" iio ko lana luhi nn'a ia'n. I Aole nua'nei ke hoonihnao ihe la oe e ka men heluhelu i ! na olelo a I Hinnuluohia ia Pokahi hia, mamna ;ae nei o keia mooielo, a na ko laun ' lokomaikai' i' mahelo aku ia' Koarj kea ir.« kana waluno a me ko lnkou j maii ohana. aole no'hoi ī poina ia ■ Makanikeoo kona wahi 'hoa hele ; Awini, ua ho.ro ae la oia me Poa■kaakoli. a me kekahi mahele wai- ; wai nona, a ua lnaa ka' ponuikai la : lakou na makua; a oia ka mea i pu~ j ka ai kela olelo a -k'a' poe kahiko. j "Ula i kau keiki, : ' ; I keia maaawa a ka mea nona j keia rt<\nea e hui ou i\ei; mfl na poe j malihini mi P.iknabnr> u\ hoommi :ia ka a 'ana' o na iK-.'ho ! kukui i ka po a n\e ke ao. ne n-.; iniihulu eko'u 'me ka nui o va 1 >V.. ljike ole o na Imalihini nw na ka.-^ai'na. Ma keia moolelo kaaio Hawaii e Ihoomaopopo iho ai oe ej ka mea he'luhelu na ko' Kauai maU aln i hoa : mua ke, koikui i ke ivwakea ma ; Pakaalaua, Waipio, Hainakua, Ha- ; \vaii, a na'ko alu k\ekie ! īwikauika .ua i hoa i ka ihoiho kukui i ke awaiea uie na makaainana ma ! Kapulena a iho aku i ka pali o ! Waipio a hiki ma k n kikhua o na'liī ; ma Panaalana, kalii a ke alii nui Liloa i noho a>. nona hhi kela poj haku kaulana, "o ka pfjepae kapu o j Liloa," a o ua kukui a hi 1 ke awakea mai ke'lii Iwikanikaua mai ma ;ke kuamoo poloīei, a aia nialnna o ; Ra Moiwahine Liluiokalaui o noho ■ nei i keia nomawaMa keia wahi e ka moa he'.uhelu e aui ae yi kaua a nank aku i ka lealea hooe loa a tia ka|kamahine o Kaii ii, ame kahauleaija o Kalehuamakaiun me Uiilawe, aoia ka kou niea hoonolo i l\oonu\kbaka ae ai"HaWuii no ka best." ■ ' Ka lealea hope loa a na kaikamahine o Kauai mo kaikama- ! hino alu Hauiot>iame Ifn|awe. Kona naauauwa ana i ke aloha a hiki i kona makeima, Lilo o KanleiHīhawano o k?» i malaup ana > MakaiiikM>e. )ike me ka inanaon Lankaieie. ; Oiai na lealea e hooUian ia ana iloko o na analmhi < kolv>, i ka }>o ha o Louo, ua h<v>hoh» i[i ao k ' lealea hope io i a na neliiea o Kauai oia h»v o Po*\ka'»kuli nj»e Kalehua--5 uu\kano<> uia kokahi aoao, a o Kao 5 hninla hoi mo Kaulaaiihnwaw ma kekahi noao mai, he hula Kilu keia ho hnla noho no ke*a ! iluna o ka nua-nnvna maikai me jka jv\-u n»\ wahi pahn laau kaii kuknln ia i\vAtM\a U*vnu, a oka uuku o ka huew.u lhno"\ i oki ia 4ia ka moa e omilo ai i ka lima a iiinin. alaila hookuu aku aina i ka pahu laan s!aila, oia ka ai h<»hi, i

. Ua iilo i ke kaikamahine ahi ka 1 hoomaka inun ana o ke Kilu me| ke oli ana, a me kona wahi hoa. O j kei« hau i a ua man ui'nei o Kauai me he wai la no Waipuhia ko lāuu mau pa-u e piipii ana mp ko laua in;\u hope, a me ko laua mau [opiJ ! ; :ioao, maniu'a ponoi o Ihiknhmi; a i me he la e i mai'ana: j i la poahi kaa ka luna o Kilauea ' I ♦ Niniu mai Puna 'kaa keoalii [ ! Ia poahi no—poahi ka mauea j j Ano mai ka nahele ' 1 j Niinu mai ka pua. | i Aia hoi na naniina oka lehule-j , liu ke haka pono ala o na j i mea la laua ka lealea o ke kahua; j a hoomaka ae la na leo o ka olioli o Ika lehiilehu e uwa ana a haalele | wale, aoīe hoi e hiki ke uiuui iho ,ua iini a ka makemake, a na keia hana i hookupilikii i ko Hiilawe mau m.anao a uilikia loa oia, ? ka ua mea he wali o na. kikala o keia mau nohea, a o ka oi aku uae uia kona hoomaopono aku. o?a no_ ke kaikamahjne alii Kalehuamakanoe a ua kuko maoli iho no o Hiilaw» e hiu no a wela i «a nohea nei o Kauai, eia nae aole e hiki, no ka mea. ua paa kona ihu i ka uwea, a nolaila, ua waiho pu wale iho la ia manao ana "oni, nie kona knko niau no i «a nohea Kalehuamak'a- i noe. Ke manao nei ka mea kakauj aole oe i poina i ka moolelo & Hiia- ' i kii ai ia Lohiaui' Kauai me Wahineomao, o ka leo o j Lohiau ma ka hula Kilu ka meā nuna i kti enai ia Pele ma Kilauea i Hawaii, a oia hula no hoi ka ua ;

- aiwaiwa la o Hawaii i eo ai q. l'eleula ma ma Honolulu nei, a plika ai kela huaolelo kaulana. "0 ku—o Ka—o Wahineomao." I kn kuu malie ana iho o ko laua mau leo oli, ua puana like ae "la laua i Ra leo hula maoli, me he ala e hele ana ka lau o na kumulaan, i ka ua mea o ka lealea lanna ole, a nawai no hoi e nele ke koii koi oia mAkemake. "ko ke ano i Heeia." i kela mau nohea.o Knuai; a na like paha ia me keia mau la j lani mele o Kaleleonalani: j He aloha Nihoa i k'e kai, j [ ke kapa ehu kai a Kaula, j i Ua kau ka Iwa i ka makaiw. e-a-e-a ! j -'a ko ke ano ī ka - nahele, e- a-e-a ; IKa ale leo lea o Kawai. e-a-e a

| I keia mnnnwa a ua māu noliea | noi, nia hoi, ua kokna ia mai la la- j ' na e Kaohaiula m& ma kft oli ana, a ! honkahi wai n ka like a ua poe ui | nei o Kanai. ma keia hoomau anao I ka iealea hula i ua po nei, aia iloko [o ko HhKwe manao ka iini nni no I Kalehuamakanoe, a mihnpe iho o ! ka pau ana o ka hula ia po, a haln 1 he mau la, ua hoi aku īiv o Lauka- ! ieie me kana alīi kane me ko laua ! wahi kiai no ko laua walii mau, a 1 ua hoohloiho la ke keiki uleu sfaka- ! nikeoe ia Pakaalana i kaha» noho | paa no Kaukmi me kana wahine i me na kaikuahine ponoi 'o na eueu i !a oia mau la, a malaila i noho pu | ai lakou me na poe a pau o Kauai 1 mai, a malaila be kaikamahine alii ( i noho ai a hiki wale i kona haule Hiilawe. a ma \ keia wahi hoi i hooko ia ai ka ma- | nao o ua Hiilawe nei, a kana hoi e ī ka mea heluhelu i ike m«& nei j ma!unft ae, a oia ka kou mea hoo- ' nōho i hoolieno ae ai me keia nuui [ lalani mele: f lke pono iho la nae oe j I ka hana a ke kanwila. i I ka hafa hou ana o kekahi man ! la mahope iho, ua huli hoi aku la o ! Hiiiawe mo kona msu niakwa a me I kana wahino no uka o ko 3ako« waī hi m»u, | Ma keia wahi oko kakou moololo ; e nana ae kauA i ka Hiikwe mau j hana maak-a no kana wahine. Ia lakmi e noho ana manka, ut> ; laaa i& Hulawe he manawa kupono o hole ai no kai *> Pakaahnia, I kekahi la malW malkai, uaololo aku la oia i kana wahine, e ka'n s Ak>ha, ke noi akn noi 4U ia oe c oHi- : oHi m*i oe f iho a« »« i kai o Pi«J kaaUna e hui au mc Makanikiw, . no kcV.ahi mea a'u i in.m-io ai iaia. K<v k<n* «. ua. \v*vw kok<? n>ai )a kan* iuo kn oieio nmkai, I'a a« a\v \ kou v>vssk\vav\ o\-.v iUa«»v ma keia hoio «»a ou t kuu ka~, : n<\ hoea mai ana ho)vns o h«*k*v «ana ❖ hooka;\\\.\k' in o»- me a'o nei kan \v.ihi*n\ Aoto p»»Va, wahi » kana , ksno i ( ak« ai, ; ho« ako la o K|i«laaiha - • WHf\e. o ka nioa e 01010 noi imos ' o«, ia ? nalowal*» >\v* i» Ma*-a-nskifoe a me kon* w»au k»iknahint\ na kamaaina no kaua ia lakou. Ma koia man aliana wahin* ua «oon«» iho ia na Hiikwe na shuwnle kona manao i kan* wahi-; ne. nolaīla, na noottoo hon oia i alanni hele nona « nalo ai kan* ' man hana* i ,-X ;

Nolaila, ua noho iho laoia me ka maikai no kekahi niau la. a ma knkah'. rnau la mahone mai. ua ma'i wahme iho kana wahine; nolaila, na hele aku miua o kona mania ponoi Kaholoakuaiwa e hai Bku i ka in'ai' o kana wahine; nolaila. ua hai uiai kona mama; Na2u e olelo aku i ko makuakane e hoomakaukau i,ko'u hale ma'i o waho. oia hoi ka hale pea, i hoi pu aku maua me kō wahine; no ka aiea. ua kokoke no h6i ko'u wa c nia'i ai. - Ma keia luau olelo hoaka a kona mania. ua lilo īa he mea maikai ia liiilawe, a he mea oiaio ua kaawale aku la o Kawlaaihawane me, kona naakuahonowai waiiine maloko oka hale pea, a no keia. unmawa; ua loaa iho la ia . Hiilawe he wa maikai e hele ai i i:ai o Pakaalana. . "