Ka Oiaio, Volume VI, Number 25, 22 June 1894 — Page 2
| This text was transcribed by: | Karen Tschida |
| This work is dedicated to: | David Knox |
Nupepa Ka Oiaio.
"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"
-----
NUPEPA KA OIAIO.
-----
J.E. BUSH, Lunahooponopono.
J. K. Penikalaka, Puuku.
-----
O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA.
=====
Poalima Iune 22, 1894.
=====
KE OLA KINO O KA MOIWAHINE LILIUOKALANI.
-----
He oia mau ka makalapua o na hiohiona wai nohia o ko kakou Moiwahine i aloha nui ia, e lualai mai nei ma kona home ma Wasinetona. Aole e hiki ke ike ia, he helehelena kaumaha iluna ona@ aole no hoi ma na ano a pau, he o@a mau oia a hiki i keia la, @e he mea ala, aia no oia iluna o ka Nohoa@i o Hawaii nei kahi i lualai a@. O ka mana o lehova ke Akua Kiekie Loa. ka mea nana e kiai nei i ko kakou Moiwahine, a pela hoi me kakou kona lahu@.
E oia mau loa ka Moiwahine Liliuokalani i ke A@ua Kiekie Loa.
=====
Na Olelo Hooholo Pili
IA
HAWAII
-----
Ianuari 23, 1894, na Mr. Turpie o ke Komit@ o ko na Aina E i waiho mai i keia olelo hooholo Holu 186:
OLELO HOOHOLO
E hooholoia; Oiai ma na kumu oiaio a me na palapala i waihoia mai i ke Senate; he mea @aanao ole a kupono ole hoi, malalo o na hana maa mau, ka hooholo ana i keia ma nawa i kekahi hana o ka hoohui ana o na Pae Aina Hawaii me Amerika @: a oiai, o ke Aupuni Noho Manawa e ku la, ua ikeia aku ma o ke kulana pono lah@i e koi mai ana e hoomau ia aku ma o kona kahua alakai. O na komo kuleana ole ana mai o na aupuni kuwaho ma na hana kalai aupuni kuloko o ia mau mokupuni, he mau hoike no ia i na hana launa makamaka ole i ke aupui o Amerika Huipuia.
-----
Ianuari 23, 1894, na Mr. Kyle i waiho mai i keia,
OLELO HOOHOLO
E hooholoia; ma ka manao o keia Senate, aole loa he mea kupono i ke aupuni o Amerika Huipuia ke hoohana aku i ka mana kaua, no ka hoihoi hou ana maluna o ka noboalii, i ka Moiwaine i hoopauia o ko Hawaii Pae Aina; a i ole hoi, no ka hoopau ana aku i ke aupuni e ku nei; oiai o ke Aupuni Noho Manawa, ua ikeia aku ma o ke kulana pono lahui, e koi mai ana e hoomauia aku ma o kona kahua alakai. O na ko mo kuleana ole ana mai o na aupu ni o waho, ma na hana kalai aupuni kuloko o ia mau mokupni. he mau hoike no ia i na hana launa makamaka ole i ke aupuni o Amerika Huipuia.
_____
Mei 24, 1894; na Mr. Manderson i waiho mai he hoololi i ka olelo hooholo Helu 186, penei:
OLELO HOOHOLO
E hooholoia; Oiai he mea i pono i ka manao o ke Senate; aole e ae aku e hoohana ia ka mana kaua o Amerika Huipuia, no ka hoihoi ana ae ma ka nohoalii i ka Moiwahine i hoopauia o ka Pae Aina o Hawaii; a i ole ia, o ka hooweli ana aku ma kekahi ano e hoohiolo i ke Aupuni Noho Manawa e ku nei; Oiai o ke Aupuni Noho Manawa, ua ikeia aku ma o ke kulana pono lahui, e koi mai ana e hoomauia aku ma o kona kahua alakai. O na komo kuleana ole ana mai o na aupuni o waho ma na hana kalai aupuni kuloko o ia mau mokupuni, he mau hoike no ia i na hana launa makamaka ole i ke Aupuni o Amerika Huipuia.
Mei 24, 1894: Na Mr. Teller i waiho mai he hoolloli i ka olelo hooholo Helu 186, penei:
OLELO HOOHOLO
E hooholoia; Oiai ma ka manao o ke Senate; aole he mea pono i ke Aupuni o Amerika Huipuia e kamoko aku e hoihoi hou ma ka no@oalii i ka Moiwahine i hoopauia o ko Hawaii Pae Aina. Oiai, o ke Aupuni Noho Manawa, ua ike ia aku ma o ke kulana pono lahui. e koi mai ana e hoomau ia aku ma o kona kahua alakai, me ka hooweli ole ia e ke aupuni o Amerika Huipuia; o na komo kuleana ole ana mai a na mana aupuni kuwaho iloko o na hana pili kalai aupuni oia mau mokupuni, he hoikeia o na hana h@aloha ole ana i ke Aupuni o Amerika Huipuia.
_____
O ka Vest olelo hooholo, ua komo pu ia iloko o ka olelo hooholo a Turpie i hooponopono hou ia; ua pau loa aku na olelo hooholo a me na hoololi e ae i ka make, a ua koe mai keia olelo hooholo a Turpie, ma ka la 31 o Mei, 1894; penei:
TURPIE'S RESOLUTION.
_____
Ke pai nei makou i ka olelo hooholo pololei loa a ka Aha Senate i hooholo mai nei. no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu a puni ka aina.
_____
Resolved; That of right it belongs wholly to the people of the Hawaiian Islands to establish and maintain their own form of government and domestic polity; that the United States ought in nowise interfere therewith, and that any interference in the political affairs of these islands by any other government, will be regarded as an act unfriendly to the United States.
_____
KA OLELO HOOHOLO A TURPIE
_____
(Unuhi Ana)
E hooholoia; Ma o ka pono maoli he kuleana kaokoa no ka lahui kanaka o ko Hawaii Paeaina, ke kuku lu ana me ka hoomau aku i ke ano o na aupuni a me na kalai aupuni kuloko ana no lakou iho, aole hoi he mea kupono ia Amerika ma kekahi ano e akeakea aku ma ia mea; a o na ano akeakea ana a pau i na haua kalai aupuni o keia @au mokupuni mai ua aupuni e aku, e hoo maopopo ia no ia, he hana hoaloha ole no ia ia Amerika Huipuia.
_____
O keia ae la ka helehelena maoli o ka olelo hooholo ano lauia i hooholoia ai e ke Senate ma ka la 31 o Mei, 1894. He 55 poe i koho a hooholo, he 30 poe i noho hamau, a @ mea i kue a koho ole.
======
Ka Manao Hoakaka.
-----
He nui ka ka pohihihi o na kanaka, no ka olelo hooholo i kohoia mai nei iloko a ka Aha Senate; pela ka olelo mai a kekahi poe ia makou, mamuli o no ao ana, a me na wehewehe ana aku a kekahi poe iliohae i pee malu iloko o na aahu huluhipa. E ka lahui! E nana ae oukou i ka olelo hooholo; a e noonoo pono iho me ke akahele loa; alaila, e loaa no ia oukou ka manao io maoli, aia no ia ma ka pono o ko kakou aoao.
O ka mua; ua hoopau loa ia ke kuikahi hoohui aina, a ua make oai: alaila, ua koe mai ke koi a ka Moiwahine a me Kona lahui. Ua hooholo o Cleveland e hoihoi hou i ka Moiwahine, ua aponoia keia e ka Ahaolelo Makaainana; Ua lawe hou ia kela manao o Cleveland i ka Aha Senate; aka, aole i hoole ka Aha Senate i ka manao o ka Hale Makaainana, aka. ua lawe ae lakou ma kekahi ano okoa, e hook@ ana ia kakou ka mana, a me ke kuleana e kukulu ai i ke ano aupuni a kakou i makemake ai: me ko Amerika komo ole mai e akeakea. Ma keia ano, ua koe no ia Amerika ka hana hoopau a hoomaemae i kana ino i hana ai ia Hawaii nei ma o Steven la. Na Amerika e hoopau i kana kakalai@a i kanu ai, a e puhi aku i ke ahi; -i ke Aupuni Olikake (Limanui) a Mr. Mills i olelo ai: "He mea pono ia Amerika ke hoohiolo i ke aupuni limanui."
O ka pono pilipaa o keia Lahui @o ke kukulu a hoomau ana aku i ke ano aupuni a la@ i makemake ai: Oia kekahi o @ manao maikai loa o loko o ka olelohooholo.
Owai ia mea ka poe kanaka o ka Paeina Hawaii? Oia na mea a pau loa, na kane a me na wahine iloko o keia mau mokupuni o Hawaii; aka, ma ke ano olelo kalaiaina pili Lahui, ua ikeia. o na poe kane kupono i ke koho balota, o lakou ka mana kaana i ke kulana pili ahaolelo aupuni o Hawaii nei. Aole o na poe e noho mana nei, a e noho luna nei no ka P.G., kai oleloia ka p@e kanaka, a ka Lahui paha o Hawaii nei: ma pela, alaila, heaha la ka heluna nui i koe aku o na poe Alohaaina?
He 9,500 poe Hawaii koho balota, iloko o ka Paeaina holookoa, a he 400 a oi iki oia poe, he poe P.G. @na no he 500 poe P.G., alaila, o ka hool@like ana ae, he @ P.G. ia 18 Aloha aina. Ina na ia poe he 19 e koho i ke aupuni a lakou i makemake ai; @ila, e ike auanei kakou, ua lilo ke eo i ka aoao @loha Aina, no ka mea, he 18 @ i ke aupuni Mei; @ no e pupue ana i ke aupuni Repubalika, alaila, he mea e hauoli ai no kakou, ka ike ana iho ma no olelo a Gresham, e olelo ana, ua apono no ka Peresidena ia manao. Ua kulike keia me ko Cleveland manao mua loa. E hoihoi hou no i ke aupuni Moi o Hawaii. O keia ka kakou e kakali aku ai a hoe@ mai iloko o keia mau la aku.
-----
Aole i pau ka Cleveland hana.
-----
A hiki i keia, la aole i puka mai ka pane a ka Peresidena o Amerika Huipuia, i ka Moiwahine Liliuokalani a @e kona lahui kanaka e hoihoi hou ia mai kona noho ana Moi a me kona lahui aupuni e like me ia mamua ko a hookahuli ia ana e na koa o Amerika Huipuia Nolaila, he mea akaka loa, aole i pau ka Cleveland hana, a eia aku no a hiki mai kana kauoha. Ua ike ia nae, ua hoole oia i ka hoohui aina, a ua hoole pu ka. Ahaolelo o Amerika, a ua hoike ia mai @a pane i ke aupuni Hoohui Aina, no@a@ ua pau maopopo ko lakou manaolana, ko kakou wae no koe. Nolaila, e kali malie no kakou a loaa mai ka pane a Peresidena Cleveland. i ka Moiwahine a me kona lahui ponoi e kakoo nei ia@a.
_____
Ke Kulana o ka Ninau Hawaii.
_____
Ma ka makou ike iho i na mea i hana ia ma ka Aha Senate, ma ke kahi olelo hooholo i hooholoia me ke kue ole ia, ma ka la 31 o Mei i hala, a me na mea i hana hou ia iho mahope, ua maikai ke kulana no ka aoao makee aupuni Moi, a ua hiki ia kakou na Hawaii aloha aina a aloha moi ke hanu mama, a ke hoomau aku ma ko kakou kulana mai @ua mai, ke kiai makaala o puni i na pahele a me na hoopunipuni a e noho no me ka hoomanawanui. Eia iho ua olelo hooholo hope loa la:
Hooholoia - Ma o ka pono maoli ua kaokoa no i ka lahui-kanaka o ka Paeaina Hawaii e kukulu a e malama i ko lakou ano aupuni iho a me ke ano o ko lakou hoolala aupuni ana; a aole hoi o Amerika Huipuia ma kekahi ano e komo akeakea wale aku ma ia mea, a o na komohia wale ana aku hoi iloko o na hana kalai aupuni ana o keia @au mokupuni e na aupuni e ae e @oomaopopoia aku no ia he hana oluolu ole i ke aupuni Amerika.
Ma keia kakou e ike iho ai ua laweia keia olelo hooholo a hooholoia ma kahi o na olelo hooholo e ae a pau i waiho mua ia mai.--o ka mua e Mr. Turpie, ma ka aoao o ke Komite o ko na Aina E. i ka la 23 o Ianuari, 1894, e olelo ana aole he kupono o ka hoohui aina, a he mea pono no hoi e waiho ia ke aupuni noho manawa e hana aku e like me ka mea i ike ia he kupono; ka Kyle, o ka la 23 o Mei, aole hoi e hoao ke aupuni o Amerika Huipuia e hoihoi i ka Moiwahine me ka ikaika, a no ke kinai ana i ke aupuni noho manawa; ka Teller, aole hoi e hoao ke aupuni Amerika e hoihoi ae i ka Moiwahine ma ka noho moi, a aole hoi e akeakea ia aku ke aupuni noho manawa; ka Manderson, aole e hoihoi i ka Moiwhaine a e akeakea aku ma na ano a pau no ke kinai ana i ke aupuni e ku nei. O keia na olelo hooholo a hoololi e pakui ana i kekahi hana mua e pili ana i ka mea imua o ka Aha Senate. a me ka olelo hooholo mua loa a ke Komite i hoike mai ai, a o k@ia a pau loa, ua hoopau ia ma ka olelo i hooholoia ma ka la 31 o Mei, 1894, i oleloia ae la.
Ma keia no hoi kakou @ ike ai ua papa ia mai ka Adimarala Walker, a me ke Kuhina Noho Willis, aole laua e komo wale mai e kokua i ka aoao P. G. ma kekahi ano a kue i na mea e pili ana i ka makemake o ka lahui ka@aka o keia Paeaina Aina. Aoie nae kakou e manao kuhih@wa iho he papa ana keia ia kakou, a aole no hoi kakou e manao ua pili keia i ka hope loa o ka ninau o Hawaii nei, e like me ka olelo o na buaolelo mai na waha a ma na @ pepa a ka aoao Aupuni noho manawa, e like me ka ka "Avataisa" a me ka "Hoku" a me na luna aupuni P.G. i hoao ai e hoolaha akea aku i kumu manaolana no ka @hane kaumaha o ko lakou aoao e ma@a ai, ma ka unuhi ana ae i na manao koho ano i ka mea i lohea mai, a i waiho ia aku @ ke Kuhina Willis, wahi a lakou i olelo ai, i ke Kuhina Hatch, e olelo ana:
"E--Ua @i mai ka hanohana ia @ e waiho aku ma keia le@a. mal@ko iho, no ka lohe aoa o kou aupuni, i ke kope o kekahi palapala mai ka Hon. W. Q. Gresham, Kuhina Nui, e waiho pu mai ana i ke kope o kekahi olelo hooholo @ hooholoia e ka Aha Senate o America Huipuia, Mei 31, 1894.
Owau no. & c. & c.
Alberr S. Willis
E. E. & M. P. U. S. A.
(O keia olelo Hooholo oia no ka olelo hooholo a Turpie, i unuhiia ae maluna.)
Eia ka leta a Gresham, i haanui ia e lakou nei ma ke ano e manaoia ai ua hauoli o Cleveland a ua pau hoi kana hana ma ka aoao o Amerika Huipuia, ia Willis.
"Ke hoouna aku nei au i ke kope o ka olelo hooholoi i ka la 31 o Mei, 1894, no kou ike ana, e olelo ana, "Aia hoi he pono kaokoa," & c. O KEIA OLELO AKEA ANA HE KULEANA KO KA LAHUI KANAKA O HAWAII E KUKULU A E HOOMAU AKU I KEKAHI O NA ANO AUPUNI A LAKOU I MANAO AI HE OI AKU O KE KUPONO I KO LAKOU MAKEMAKE, HE MEA NO IA I LAWA KUPONO I KO KA PERESIDENA MANAO.
Owau no, & c.
W. Q. Gresham.
He mea no hoi e hoopau ia ai ko kakou pohihibi e hoao ia nei e alakai hewa ia e ka aoao hoohui aupuni ma kabi hope o ka leta a Greshama a Willis i hoike aku nei i ke aupuni P. G. a i hoolahaia ae nei e ka nupepa hoohui-aina Hoku oia keia maluna ae. Ua lawa loa i ko ka Peresidena manao ke kupono o ka olelo hooholo e hooia ana he pono kaokoa ko ka lahui-kanaka o Hawaii e kukula a e hoomau aku i aupuni no lakou e like me ko lakou makemake aole nae oia i hauoli no ka lakou nei e olelo nei koho wale nei no ka pau o ka Amerika hana ma ka ni@au Hawaii oiai aia no ka apono a ka Ahaolelo Lunamakaainana ke kakoo la e hoihoi o Cleveland i ka Moiwahine a me kona aupuni e like me mamua oka hookahuluia ana i ka la 16 o Ianuari, 1893, ke ku nei me ka leo koikoi o 177 apono i ke 75 hoole.
Aole wale hoi o keia aka aia ma ka hana o ka @a 2 o Iune ua waiho hou ia kekahi olelo hooholo a Hitt o Illinois e pili ana i ka ninau Hawaii, he hoike hoi aole i pau ka man@ o ke aupuni Amerika ma ka ninau Hawaii koe nae aole lakou e komo wale mai e akeakea i ka manao o ka lahui kanaka o Hawaii nei.
E like me ka olelo o keia olelo hooholo pela kakou e unuhi pololei ai i ke ano o ka manao. a he elua wale no manao o keia olelo, aia no i ko ka lahui makemake na mea e pili ana i ko lakou aupuni e kukulu a e malama ai nona iho, a aole hoi he kuleana o na luna aupuni o Amerika e komo ai e akeakea aku. He mea akaka loa keia, a hookahi wale no mea i koe aku ia Amerika, oia hoi kona hoomaemae ana i kana he wa i hana ai. e like me ka mea i hooia ia e Blount, a i ae ia e ka Peresidena, me kona olelo ana aole e hiki ia Amerika ke hoole e hoihoi hou i ke kulana o ke aupuni e like me ia mamua o ka hookahuli ia ana e ka mana ka@a o Amerika. O keia hana ua ae ia hoi e ka Ahaolelo Lunamakaaikana, ka Aha i koho pololei ia e ka lahui Amerika, a he aha hoi aia iaia ka mana nui o ka ae e kukala kaua aku ka Peresideua; ua ae keia @ha i ka manao hoihoi a hoomaemae hou o Peresidena Cleveland, he 177 ae 75 kue, a o keia hoapono i ka ka Peresidena i manao ai e hana, ke ku nei a hiki i keia la, aole i hoololi ia, a oiai o keia olelo hooholo a ka Senate, aole e akeakea ana ia Amerika e komo mai e hoihoi hou i ko kakou Moiwahine a me ke aupuni e like me ia mamua o ka hookahuli ana o no puali kaua o Amerika mamuli o ka makemake o ka lahui kanaka o Hawaii e waiho ala ma ka palapala hoopii a ka Moiwahine a me ka Memoriala a ka ekolu hapaha o na kauaka Hawaii i kupono i ke koho balota ma ka aoao o ka lahui ka poe kupono i ke koho o ka lahui, he mea maopopo loa, e hooko mai ana no o Cleveland i kana i olelo ai, na hiki ole i ke aupuni Amerika ke hoole. O keia ka manao e ike ia nei ma na hana a pau i hana ia, ma ka aoao o ka Peresidena Cleveland, ma kana mau olelo ana a pau, a me na olelo hooholo hoi a ka Ahaolelo a apono ana, a me ka ka Aha Senate e waiho keakea ole la i na manao o Cleveland i manao ai e hana mai mamuli o ke @ai a keia lahui, kanaka o ka Paeaina Hawaii e like me ka olelo hooholo.
N@ila, aole a kakou hana, hookahi wale no o ke kali aku i keia mau la, a maopopo pono loa ae ka hopena o ka Peresidna Cleveland olelo hooholo hope loa, e like me ka mana i loaa ia ia ma keia ninau mamuli o ka waiho ia ana aku e na aoao a elua e apuepue nei i ka mana o ke aupuni o na kanaka Hawaii.
__________
Ka Moku o ka Lahui.
_______
Ke paa nei ke Kapena a me na Al@imoku o ka Lahui, ma ke kulana hookele no na hana e pili ana i ka ninau o Hawaii nei; aole loa e haawi poi aku mamuli o no hana hoonuinui ku@u ole, a na enemi e walaau mai nei.
Kupaa ka Moiwahine; kupaa ka Lahui, alaila, e ko ana ka olelo hooholo a ke Senate i hooholo mai nei; e olelo ana: Na ka Lahui o na mokupuni o Hawaii e kukulu a hoo'nau aku i ke aupuni a lakou i makemake ai.
O ka pulumi ana aku i ka lepo, a me ka opala a kekahi Luna Aupuni Amerika i hanaino iho ai, na Amerika no ia e hele mai a hoomaemae aku.
O ke komo kuleana ole mai o na aupuni o waho mai iloko o na hana pili aupuni o Hawaii nei, ua papaia no ia ma keia olelo hooholo.
O ke kulike o na manao o ka Peresidena o Amerika Huipuia me keia manao a ka aoao Democarata i kuka mua ai, he pololei loa no ia me na mea i hoakakaia e Mr. Blount ia Gresham, a i kukalaia he manao hooko na Cleveland.
E hoomaopopo iho ka Lahui, he kue, a he hoinoino loa na olelo i hoopukaia e na Luna Aupuni P. G. ia Cleveland. aka, o ka hopena nae, ua ike no o Cleveland e ko aku ana no kona makemake, a e ai ana na P. G. i ka ape, a pau na lehelehe i ka maneo.
Ka l@noia mai nei, ke hoo@kaika nei lakou e loaa kahi e maha ai! Pe@ea la e maha ai? Iawai e maha ai? Auhea hoi ka lanakila ana? Nowai ka hewa? Aoie ia mea na ka Lahui; aole no hoi na ka Moiwahine.
__________
OLELO HOOHOLO
_____
He hohonu a koikoi na olelo o keia olelo hooholo a ka Aha Senate o Amerika i hooholo mai nei maluna o ka ninau o Hawaii. He ano nane na olelo, a he pohihi no ke nana wale iho no me ka imi ole i ka @o a me ka mauao, aia a heluhelu me ke akahele loa, alaia, e ike ana no kakou, aole e like me ka keia poe e olelo nei ua haalele mai o Amerika ia kakou, a pela wale aku. O ka mea i oi loa aku ai o ke pahaohao, oia no ko ka Peresidena Cleveland piha i ka hauoli i ka hooholo ana o ka Aha Senate i keia olelo hooholo, e l@ ana me ka wehe ana i na kaulahao e nokii ana i kona lima a me kona mana, ma ke ano he Luna Hooko Nui no ke aupuni o Amerika Huipuia; mamuli o ke kapae ia ana o na olelo hooholo me na huaolelo maopopo loa: "Aole e hoihoi i ka Moiwahine iluna o kona nohoalii, me ka mana kaua o Amerika. a ma kekahi ano eae paha; a aole hoi e komo aku e kue i ke aupuni Noho Manawa" a pela aku.
E hoomaopopo ka lahui i keia mao mea, a e kaana me ke akahele loa i ke ano o keia olelo hooholo. Eia hoi kekahi, ina o ka hopena iho la keia o ka Amerika hana; heaha la ke kumu i waiho mai ai o Hikio Ilinoi i keia olelo hooholo hookahi no imua o ka Hale o na Lun@makaainana? O keia wahi mea kunanaha no keia, oiai ua apono ka Hale o lalo i ke kumuhana a ka Peresidena, a e ku ana lakou ma ia kahua.
O ka makou wale no e ao aku nei i ka lahui, mai p@oo oukou, a paupauaho hoi, oiai ko oukou leo e kiai ana me ka makaala loa no ka hopena o ka ninau o Hawaii. E hoike aku no makou imua o ke akea i ka min@te mua loa a makou e ike ai ua haalele io mai o Amerika ia kakou.
I keia manawa, sol@ makou i ike ua @aalele mai oia i ka hana ana maluna o ka ninau o Hawaii, a pela makou e hoike aku nei imua o ko makou mau makamaka a me ka poe heluhelu a pau, i ko makou manao paa, aia ma ka aoao o ka Moiwahine a me kona lahui ka lana@ila o ka la ke lohe mai kakou i ka hopena loa o na mea i hana ia maluna o ko kakou ninau ma Amerika.
__________
E na makamaka, a me na hoaloha, na hoa makaainana o ke Alii A@moku Liliuokalani, e heluhelu oukou, me ke akahele i na olelo hohoholo a Ka Leo, e hoike akea aku nei.
E kupaa na poe Aloha Aina!!
_____
E hoomanawa@ui a hiki i ka hopena.
_____
I na he aloha kou i kou Aina, kou Lahui a me kou Moi; alaila, e hoomau aku oe ia manao aloha me ka hoomanawanui a hiki i ka hookoia ana o ia manao.
E ka Lahui Hawaii, a me ka poe a pau i aloha i ko kakou Aina, a me ko kakou Noho ana Aupuni Moi, a na Kamehame@a i kukulu ai; E hoomanao ae! E nana i ka noho hoomanawan@i ana o ko kakou Moiwahine, oloko o keia manawa loihi o 17 malama! Aole Oia i paupauaho; aole hoi i maluhiluhi aole no hoi i hookuu aku i Kona manaolana no ka pono o Kona Lahui a me Kona Aupuni.
Ke nana aku nei Oia me ka manaolana hauoli nui, no ka pono e hiki mai ana ma keia mua iho maluna o Kona Lahui.
E pauaho anei kakou, a e haalele aku hoi Iaia, e ku hookahi e hakoko no k@ kakou mau pono? E na kane a me na keiki aloha aina; E nana i ko kakou Moiwahine Liliuokalani! E hoohalike me ia.
E na wahine aloha aina! na makuahine! Ina he aloha io ko oukou i ke kuokoa o ko oukou aina makuahine; alaila, e ku ae oe me ia manao, a nana aku i kou Moiwahine; a e hoomanao hoi i Kona noho ana hoomanawanui, me ka manaolana hauoli mau, no ka hiki mai o ka pono maluna o Kona Lahui. E nana i Kana e hana nei! Mai kaniuhu iho. Ina no pela alaila, auhea hoi kou manao i olelo ai, mamuli au o ke aloha aina a hiki aku i ka lanakila ana? Mai hoopau wale i ko oukou manaolana. no na olelo mai a na poe enemi. Mai hookunana, aka, e hoomanawanui mau me ka manaolana hauoli no ka lanakila.
__________
Owai la "ka Lahui Kanaka?"
_____
Ua hoike ae hoi ka Aha Senate o Amerika Huipuia, aia wale no ka mana a me ke kuleana i ka lahui kanaka o ka Paeaina Hawaii e kukulu a e hoomau e malama aku i ke aupuni a lakou i manao ai oia ka mea kupono i ko lakou makemake, a me ka lakou hookele aupuni ana hoi i makemake ai, ua ulu mai malalo o keia hoike akea ana o Amerika, keia ninau ia kakou iho, owai la ka lahui e ole@oia nei? Ma ka mako@ hoomaopopo ana, aole he mea e i manaoia hoo kahi wale no o ka poe a pau o ka aina i hanau maoli ia a me ka poe i hoo kupa ia, me ka haalele ana i ko lakou noho kupa ana no kekahi aupuni e aku, a i noho hoi a hooko i na kauoha a pau o ke kanawai, i hoike ia ma ka papa @noa o ka hoike helu kanaka hope loa a me helu o ka poe kupono i ke koho balota mamua aku o ka bulihia ana o ke aupuni i ka poe kipi o 1893. O keia iho la ka poe nona ka makemake i oleloia ma ka olelohooholo o ka Aha Senate, o ka la 31 o Mei, aole hoi e keakea ia, a o ka eluahapakolu a ekolu-hapaha paha o keia lahui kanaka, i kuleana malalo o keia ano e oleloia nei, o lakou ka poe i hoike aku nei i ko lakou makemake ia Peresidena Cleveland oia hoi e hoihoi hou ia ko kakou Moiwahine a me ke aupuni mua o Hawaii, he aupuni moi. O keia poe me ko lakou Moiwahine kai hoike aku i ko lakou makemake, a ma keia mea ua pa@a ia na mana aupuni o Amerika aole e keakea aku i ko lakou makemake. A he mea io no hoi, ua hoike ae o Peresidena, ua pololei ka manao o ka Senate, a no ia mea ua hauoli oia, oiai aole no ia o kona manao o ke keakea wale aku i ko ka lahui makemake, aka, e hooko hoi i ka lakou noi e hoihoi hou i ko lakou aupuni. Nolaila, i hauoli ai o Cleveland i ka pau ana o ke keakea a me ka hoololohi o ka Aha Senate i ka ka Perrresidena hana i hooholo ai oia wale no ke alanui e hoopau ia ai keia hewa i hana ia ai lahui Hawaii ka e hoomaemae hou ia ai ko ka lahui Amerika inoa maikai. Pomaikai kakou ka lahui i ka pau ana o na lauwili a hoi pono iho la ka hana ma ka lima maoli o ka Peresidena Cleveland, ka mea i olelo e mamua e hoihoi ia ka Moiwahine a me Kona lahui. He@aha hou aku koe: E kali wale no
__________
He Hana Hookiekie.
_____
Ua ike iho makou ma na nupepa haole i ka paikau ao a hookahakaha a na koa o ka manuwa Philadelphia, i ka Poalua nei. E mahalo ana kekahi mau nupepa i ka eleu o ka paikau ana, a e ahewa ana hoi i ka lele ana mai o na koa a hoolilo i na ala nui o ke kulanakauhale o Honolulu nei i wahi paikau. He mea oiaio keia hoohalahala a he kupono no hoi keia leo ahewa, oiai keia aupuni he aupuni kuokoa e noho ana me ka oluolu me ke aupuni Repubalika o Amerika Huipuia. He hana keia aole e ae ia e na 'liikoa o ka moku kaua Amerika e hana aku ma na wahi o na aupuni nui o Europa, ka hoolilo wale ana i na alanui o kekahi kulanakauhale i wahi paikau. He akea no hoi na kula a wahi e ae mawaho o ke kulanakauhale no keia mea he hoomaamaa ana i na koa i ka paikau, aka e like me ke ano mau o na 'liikoa o na aumoku kaua o keia aupuni, he ano hemahema no lakou i ka paa rula ana a me ka malama ana i ke ana hoopono a hana rula mawaaena o na lahui. Aole nae keia i pili i ka aoao demokarata o ke aupuni Amerika, he okoa loa ko lakou ano, i hoike ia mai e kela Peresidena kaulana o keia mau la, Mr. Cleveland, ma kana haiolelo i ka Aha Senate, penei:
"Ua kukulu ia na kanawai o na lahui kanaka maluna o ka noonoo maikai a me ka hana pono ana, a o ka rula e ana ana i ka hana a na hoakanaka mawaena o kekahi o na kupa o kekahi lahui a me kekahi lahui o na aupuni malamalama ua like no kona pili maluna o ka noho ana o na aupuni naauao."
A ma kekahi wahi e aku, e olelo ana no hoi o Peresidena Cleveland, ma kana haiolelo i ka Aha Senate:
"Ua kuhihewa ia au ke manao ae e kakoo ka lahui kanaka o Amerika i kela kumu hana e olelo ana aole hoi i ike ia ia mea he noho rula hoopono ana mawaena o na aupuni, he kanawai okoa, hoi ko ke aupuni palupalu, a he mea hiki wale no ke hoopoino wale ia aku no ka aina o kekahi aupuni uuku."
Nolaila o keia mau hana, iloko o ke kulanakauhale i keia wa, he mau hoike ana mai no ia i ka ike rula ole a ano hookiekie no keia lahui Amerika, i ko lakou poo aupuni, a ano keonimana ole hoi. He mea minamina i ka olelo ana ae me keia, aka, oia maoli iho la no ke ano, a e like me ka paa rula hoopono ole o na rula aupuni pela no e ikea nei ka haunaele o ka noho ana o na kanaka o Amerika, mai ka Atelanika a ka Pakipika.
__________
He Lalau.
_____
Ua lohe mai makou ke ao nei o Kaulukou i na kanaka Hawaii, aole o lakou pono i koe, ua haalele mai o Cleveland ia kakou, a pe@a aku, a he hookahi wale no hana i koe, oia hoi ke komo aku o kanaka e heohiki i ke kumukanawai hou o ka Repubalika a lakou, a koho aku i ka Hale Ahaolelo, Senate a me hale Makaainana, a malaila e imi aku ai e loaa hou ia kakou Hawaii ka pono. Ua nui ka hoopaapaa ia mai o keia @io no keia manao kuhihewa, a manao e ae paha ona, e na kanaka lawaia i ao loio a ao kumu ole @a a me na keiki opiopio. Ua like loa keia me na ao ana o ka 1887, i hoohiki a i koho ai na Hawaii, mahope o ka hulih@a ana o ke aupuni, mamuli o ka h@h@ wale a ike ole o Kaulukou i @ana hana malalo o ka mana kanawai o ka aina. E like me ia ike ole, a lolelua kolohe paha, pe@a no keia e ao nei e lauwili i na kanaka Hawaii. Ua like loa keia mau manao a Ka @lukeu e pahola nei, me ke alakai a kona mau hoaloio, e like me Akepoka ma, a makou i lohe ponoi ai, a ka lehulehu no hoi i lohe ai mai a Keoni Pilipi mai i ka po halawai makaaiuana hope loa @ lolani Kuea, e i ana, ina e ae ia mai makou me keia e koho ai alaila komo pu aku makou me oukou P. G. Ua maopopo no i kekahi poe, he loio o Kau@ukou, a o ka hana a ka loio o ka hooko i ka hana i @oi ia mai oia e hana. Ua like pu o Kaulukou me ka @ma huluulu o Es@, i pahele ia ai o l@aka aka o ka @ nae o keia olelo, o ka leo no o ka P.G. ma o na loio "loyal" a kakou i ike pono ai.
__________
He omaimai ka wahine a ke Kuhina Willis a ua manao wale ia e hoi ana paha laua no ia kumu.