Ka Oiaio, Volume VI, Number 26, 29 June 1894 — Page 3

Page PDF (1.19 MB)

This text was transcribed by:  Phillip Toyama
This work is dedicated to:  Teri Toyama

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

HE NINAU KAMALII

            Ua hoike ia mai kekahi Ieta @ia makou m@i kekahi loio Hapa Hawaii o Wailuku, Maui e ninau ana i ka hana kupono e hana aku ai ma keia mua.  Ua hoopahaohaopa makou i ka hiki ana mai o keia ninau oiai aole i loaa mai ka haina o ka hoopii a ka Moiwahine imua o ke Aupuni o Amerika a me ka pane i ka memoriala a ka Lahui, Hawaii e kakoo ana i ua hoopii la a ke Ah@ Aole he hana i koe a ka lahui kana ka o keia Paeaina, aka o ke kali wale no i ka manao o Peresidena Cleveland a aole ho@ e ae ia lakou iho e hoopiho@hoiia e na hana koho elele, hana Kumukanawai, hana kukala repubalika a pela aku.  Ua moe ka hoopii a ka Moiwahine me ke noi a ka lahui imua o ka Lunakanawai hana e kaana keia ninau e pili ana ia Hawaii, oia hoi o Peresidena Cleveland; aia imua ona ka hoike piha e pili ana i ke kumu hoopii, mai a J. H. Blount, ke Komisina i hoouna ia mai e imi i ka oiaio mai na aoao a pau.  Ua haule keia hana a ka Lunakanawai ma keia ninau, mamuli o kekahi mau kumu i hoike mua ia aku no maloko o ko kakou mau nupepa, aka aole nae i pau ka na hana i manao ai e hana e hooko ia ai kana olelo hooholo.  Ua hele mai oia ma ke ano oluolu, oiai, wahi ana, ua hookumu ia ka hewa ma kekahi aoao mawaena o kona mau luna aupuni a me ka poe ana i ohumu ai, ua hoohui aina, e noho mana nei no ka manawa, a ina hoi e hana oolea mai oia, ua hoeha wale ia ka poe e noho nei ma ke aupuni e kalima no nana i alakai a hoohoihoi ia poe e hana i ka hewa i ku ai ko lakou hoopilikia a hoopai ia ana pa ha.  Ua noi oluolu mai oia ia lakou e hookuu ae i ka mana aupuni i ka mea maoli nona ke aupuni.  Mamuli o ko lakou hoole ana, ua waiho ia aku ka ninau ma ka aoao o ka Peresidena, i kona Ahaolelo, e kakoo ia kana papa hana i hooholo ai e pili ana i ka pono o ka Moiwahine a me kona lahui.  Ua pane mai a apono mai ka Hale Ahaolelo o na Lunamakaainana, a ua hooia ia mai no hoi ka Peresidena, ma ka olelo hooholo a ka Aha Senate, e hoike ana o ka makemake o ka lahui kanaka oia ke ike ia e ia, a aole e keakea ia e ke aupuni Amerika a me na aupuni e ae.  Aia no ka manao o ka lahui kanaka o Hawaii nei, ke waiho la ma ka lima o Peresidena Cleveland, e hoopii ana i ka hewa a kona aupuni i hana ai ia Hawaii, ma o Stivini a me Wiltz, a e noi ana e hoihoi hou ia ke aupuni o ka lahui kanaka o Hawaii a like me ia me koua kulana mua e like me ko lakou makemake ma o ka hoopii a ka Moiwahine, ke poo maoli o ka lahui, a ma o na Hui Hawaii Aloha Aina, a puni ka aina, ke kino maoli o ka lahui.

 

            Ke waiho la ka ninau ma keia ku lana, a no ka ike pono o ke aupuni noho manawa, i ka wa e hoomaha ai o ka Ahaolelo o Amerika i na la hope o keia mahina nei, e hana mai ana oia e like me ka loaa ana o ka mana mai na Aha Mana a elua e hooko aku i kana i manao mua ai e hana, nolaila ke kulapa nei keia poe e hana i kekahi hana kue ia Amerika, ma kona ano he Aha Hooponopono, e kue ana i ka pono o ka lahui kanaka o Hawaii nei, he hana oi wale aku mamua o ka mea i loaa ia lakou ma ka lakou olelo kuahana, a i hoole a keakea ia hoi, mamuli o ka mana o ka palapala hoopii a ka Moiwahine Liliuokalani, a na Luna Kiekie o ke aupuni noho manawa ponoi i kakau kua ai e hooia ana i ua palapala la.  Ke ola nei ka kakou hoopii; aole hoi i hiki mai ka pane mai a Peresidena Cleveland mai, nolaila, o ka aoao ola oia ko kakou, a o ka aoao pilikia, oia no ka aoao nana ka hoopii i hoole ia mai, ---he hoohui aina.  Malia paha ma keia mau moku aku e puka mai ai ke kauoha a Amerika e hookoia ua hana hoomaemae ana nona iho, a hoopololei hoi i ko kakou mau pono a hoi hou e like ma mamua.  I ko makou manao o ka mokuahi Belgie o ka la 5 o Iulai ka elele a kakou e nana aku ai e lohe mai i kekahi nu hou maikai no kakou, e hoopau ai i ka pohihihi o ka poe lalau o ka noonoo, a me ka poe palupalu o ka manaoio, e like me ke ano o keia loio hapahaole o Wailuku, a me hapapaniolo o Honolulu nei, ka  poe e ao ana i kauaka i na mea oaio olo mamuli o ko lakou mamake wale i na ake loaa e pono ai ko lakou noho ana lehulehu, e like me ke ano o ka noho ana poo lehulehu o na Mahometa a me kekahi poe hoomana e ae.

 

HE HOOWAHAWAHA

            Nui ka hoowahawaha ia o ke Kumukanawai repubalika a ke aupuni noho manawa e manao nei e kukala no ka Paeaina Hawaii ma keia hope aku, iwaena o ko lakou pae ponoi iho no.  He oi loa aku hoi ia kakou Hawaii.  Mamuli o keia ano ua hiki ole ia makou ke olelo ae e manao ana ka poe nana keia mau hana e halii ia ana ko lakou alahele e na pua aala, a e loaa ole ana ia lakou iho na moeuhane hoohikilelel i ko lakou moe ana.  Ua lohe pinepine makou i keia haupu wale i na ano pohihihi o ka noho ana ma keia mua aku, mai ka waha mai no o kekahi mau luna aupuni kiekie o ke aupuni P. G., a me kekahi mau kakoo ma ko lakou noao.  Me ka uku dala no kekahi hana ano ole, me na hoolilo nui, a me ka lawe ole po pela iho la e kau lahilahi nei ke kulana o ka noho hoomalu ana o ke aupuni P. G.  Ke hao iho no ka hanai ana aole e nele ka huli o keia poe kakoo e nahu, a ihea la auanei e ui ae ai e pakele ai lakou mai na koi a ka pu ana ole a na kokua lima kakauha o lakou o keia mau la.  He mea pohihihi loa keia wahi a kekahi no o lakou, aka, aole ia mea ia kakou, me lakou no ia.

 

HE PUHI KOLOHE IA

            He mea maopopo ua manaoia ua hala mai na kuuoha koikoi a na aupuni ma Europa a mai Wasinetona mai i na luna aupuni e noho nei ma Hawaii.  Me he la no hoi ua puka mai kekahi mau kauoha ano nui , a i kumu e hiki mua ole ai i Hawaii nei mamua o ka hapapa hope loa ana a lakou nei, ua puhi kolohe ia aku la ka uwaoo ma ka muliwai Fraser, a poino iho la na ola a me na olelo kauoha.

 

            Aka, aole o ka haule ana o ka olelo no kekahi mamawa, he mea ia no kakou e loli ai, aka, he mea nae no kakou e kupaa ai me ka hauoli a me ka manaolana, a e haawi ae i ko kakou hoomanao me ke aloha i ka poe i hoopoino ia e ka poe mamo hoomaewaewa.

 

HE POINO WELIWELI

            He mau haneri uhane kai omo ia iloko o kekahi muliwai, a nalo pa na Eke Leta mai Europa, Wasinetona a me Amerika Huipuia mai.

 

            Ma ka noii ana a ko makou @ea huli mea hou ua @ ai mai la iaia he nuhou ana nui, a oia keia malalo iho nei.

 

            Mamua ae o ka makaukau ana o ka mokuahi Arawa e haalele aku ia Vanacoua, ua hiki mai la ka lono telegarapa mai Auseturia mai, e hoike mai ana i ka lohe, e kali ka mokuahi Arawa, a hiki aku na Eke Leta mai Europa a me Wasinetona mai maluna o ke kaahi a me kekahi heluna nui o na ohua eepakeke, e holo ana no Hawaii, a ua hoike pu ia mai no hoi ka la e hiki ai ke kaahi i Vanacoua.  A ua kali ka mokuahi Arawa a hiki i ka la 18 o June nei, oia ka ia i loaa mai ka lohe ma ke teregarapa ua poino ia ua kaa ahi lawe leta la a me na kaa lawe ohua, mamuli o ka haule ana iloko o kekahi muliwai, a o ke kume o keia poino ua pau ia ka uwapo i ke ahi, me ka ike ole ia, owai la ka poe nana i hana kela haua puuwai eleele.

 

            Oiai hoi, ua hoike pu ia mai ka lohe i Vanacoua, aia ma na Eke Leta i hoailona ia A, he mau Eke Leta pili oihana aupuni ia, na na @omisina e noho ana ma Hawaii nei, mai Europa a me Wasinetona mai.  A me he mea ala, ma ia ano i puhi ia ai kela uwapo i ke ahi i pau ai.

 

            He keonimana ka mea nana i hoike mai ia makou i keia nuhou ano nui, a ua manao no hoi makou he oiaio no, oiai na haule hope loa ka manawa ku o ka mokuahi Arawa, a hiki iho la i ka Poakahi nei.

 

            Aka, i mea e pau ai ko kakou pohihihi, e kali kakou a ku mai na mokuahi Mariposa a me ke Belgie i keia Poaha ae, Iulai 5, oiai mai ka Hikiua mai laua a elua.

 

            Ina nae he oiaio keia, alaila, ua maopopo ua nui ua ola i lilo aku, a ua poino pu na waiwai aupuni, aka, ua ka la e hoike mai ana, e hooia mai i ka oiaio o keia nuhou.

 

            Eia ma Honolulu nei ka Puuku o ua wahine aloha aina, aloha alii, a aloha lahu o Kohala Akau kahi i hoonauea ai no kekahi mau pule.

 

PAU KA MANAOLANA

            He elua o kakou mau hoa Hawaii i pauaho a ua aneane e lawe i ka hoohiki e nahu i na alelo o laua a ai i ka olelo hapaimemeue o na la i hala.  O Kauluhewa akahi a Likikii ka lua.  Ke kahiko mai keia mau kanaka ua like loa no laua me ke Lu o Turo ka pani mawaho a me ka lauwili o loko o ka naau.  Ke ao nei i kanaka i ka mea oiaio ole, a me ka hana hookuaiakaia hoi i ko lakou alii a me ka lahui.  Ke olelo nei laua aole ne pono i koe o ke kumo pu wale no e koho i na Senate a me na Lunamakaainana malolo o ke Kumukanawai Repubalika a ka oligake lima nui e puku ana i ka mana koho a hiki i ka nele loa ana o ka poe i loaa kahi pono koho a i manao e loaa kekahi pono ia lakou ma ke koho ana malalo oia Kumukanawai.  Aole e hiki ia makou ke manao ua pupule keia mau kanaka a me ka poe e puni ana e like me ka laua e hoowalewale nei, aka ua hoohupoia laua mamuii o ka loaa ana o kela ano o Satana he hookiekie a he wahawai.  O keia iho la ke ano o na kanaka i kukulu i ko lakou hale maluna o ke one, ka hina wale o ko lakou manaoiana, aole e like me ko ke kanaka hana pono i waiho i kona hilinai a pau maluna o ke Akua ke Lii o ka Pono a maluna o kona hewa ole oia i kanalua ole ai aole e loaa mai ana hoi ka pono ia ia.  Aka e hoomaikai kakou i ke Akua i ka uuku o na kanaka o ia ano i mana ma ke alakai ana i ka lahui.

 

            Ina ua pono ko kakou aoao, alaila e hilinai kakou me ka manaoio maluna o ko ke Akua aloha a me kona hana pono, a e like me na makua kahiko a me na kaula, aole kakou e nele ana, no ka mea ua olelo ponoi mai no ka waha o Iehova ko kakou Akua, E hooia kakou i kona oiaio a me ka hala ole o kana olelo hoopomaikai i ka poe i paulele aku ia ia.  E hoomanao kakou ia Mose a me ka lahui Iseraela a he Akua i hoopakele ai ma kona mana a mamuli o ke aloha o ke Akua i ko lakou kupunakane ia Aberahama; a e nana hoi kakou i ka hopena o ka poe manao hanaino wale.  He ka mamua o ka Iseraala he make wai mahope mai ka poe Aigupika, aka, mamuli o ka hilinai a hoolohe o ka Iseraela i ka olelo a ko lakou Akua, ma ka waha mai o Mose, ua hele aku la na Kahuna maluna o ke kai a ia wa i mahae ae ai ke kai a hiki ko lakou pae maalahi ana ma kahi a ka manaolana i kau nui ai; a uhi ia iho la hoi ko lakou poe enemi i hooluhi a hookaumaha wale ia lakou no eha haneri mau makahiki a oi.  He ao keia ia kakou o ka la eha, oia ka la e kukala ia ai kei Kumukanawai a ka poo hoomana kii dala o Hawaii nei, o ka la elima ae ka la o ka nuhou e luku ia ai ko lakou mau hana a pau a piho iloko o ka pouli lipolipo o ke kai a ke Akua e uhi mai ai maluna o lakou.  E mihi e na mamo misionari e like me ko Ninewa o loohia anei na ana hoopai a Iehova o na Kaua maluna o oukou e like me ia a oukou e kuko nei e ana aku maluna o ka lahui i hana hawe ole aku ia oukou.

 

KA NINAU O KANEPUNIU !!

            Ma o ka pono maoli, he kuleana kaukoa  ko ka Lahui kanaka o ko Hawaii Paeama.  O ka Lahui Hawaii Ponoi maoli no, i hanauia maluna o na lepo o Hawaii aloha, a me na kanaka o na aina e mai i loaa hoi na pono hookupaia ia lakou, aole o na awhaukae a me na limahana e kapeia nei no na mahiko, na mahi laiki, a pela aku.

 

Heaha hoi na pono kaokoa no ka Lahui Hawaii?  Oia no ke ola, ka noho keakea kumu ole ia mai, na waiwai, ka hanohano, e oluolu ai ka noho ana, a e maluhia io ai ke ola aua.  Eia hoi, e ku kaawale na Mana Nui o ke Aupuni, oia ka Mana Hookoiokolo, ka Mana Kaukawai a me ka Mana Hooko, aole e like me na hana a keia aupuni P. G. a kakou e ike nei, he alunu me ke kolohe maoli ao.

 

            Eia hou no, no ka Lahui Hawaii ponoi no ke kuleana paa, e hiki ai ke kukulu, ke hoomau aku i ke aupuni, a ke lewelawe hoi i na hana pili Lahui a me ke Aupuni, e like no me ka Kamehameha I i hana ai a lilo ka mana hooponopono iaia me kona lahui ponoi no, pela no ke ano maoli o keia olelo hooholo a Turpie.  E hoihoi ia mai ana no ka mana o ke aupuni moi o Hawaii nei e like me ka hoopii a ka Moiwahine a me Kona Lahui, oia wale no ke alanui maikai a ko aupuni Amerika e hana ai, oiai,ua hoike akaka na Palapala Memoriala a ka Moiwahine a me Kona Lahui, e hoihoi hou ia mai ke Aupuni Moi Kumukanawai o Hawaii nei, a e hoonoho ia o Liliuokalani ma ka Neho Kalaunu o ke Aupuni Hawaii a pela io no, oia maoli no ka pono a me ka oiaio loa, aole loa e hiki ia Amerika ke hoole, a kue mai i ka makemake o ka lahui Hawaii ponoi.  E hiki mai ana ka la e hooko ai o Amerika i kana hana mua i kukala ai imua o ke ao holookoa, a i sila ia hoi a paa loa e ka Olelo Hooholo a ka Ahaolelo Makaainana o Amerika he 177 i apono ia 75 i kue i kela kumuhana “hoihoi moi” a Peresidena Cleveland, ua maopopo aku la anei, a ua mohala paha, e hooluolu iho i kou naau, eia me oukou ka oiaio a me ka lanakila kamahao nou e ka lahui Hawaii.

 

            2  O na lawelawe oihana kuloko ana o na Pae moku o Hawaii nei; Owai lakou, nawai hoi e malama i na hana, a e hooko aku?  O ka pane ma keia olelo hooholo.  Na ka poe no o ia Paeame, oia hoi; na na Hawaii ponoi no e lawelawe i na hana kalai aupuni, aole na keia poe malihini e noho hookano mai nei ma ko lakou ano heohumu kipi me ka aihue, pe hana hilahila ole a na pohai mikanele e umi-apuaa nei i na kanaka Hawaii, a lokou ponoi i hapai memeue ai ma na la mamua aku nei, a i keia manawa hoi, he kue a ke ino haalele loa, nukee na waha, haikaika malu, ewa na maka poahi iho no, pokaa ae no, poniu pokaa poahi lauua ole, ua maea i ke iho eleele loa o keia poe hookamani.  He olelo hooholo oiaio keia a Turpie.  E lilo ana keia olelo hooholo i kapuahi kuni, a kapuahi o na pohai Pueo, e paapaa ai ke kino a me ka uhane o ua poe aihue aina nei me ka powa inoino loa, ua hele a lolo-kaa na puniu o ua auna leleiona nei o na waoakua o Kahala, ---Eia ihea ka ihu o na mamo mikanele?  E ninau aku ia Ihupuu me Ihuku , i hoomaniaia ai ka manao kaumaha o na pohai kipi; oiai, ua poaeae ka ike, ua nalowale ka Akau a me ka Hema, ua pahua na ike kalai aupuni o na P. G. pauakaaka.

 

            3.  Aole loa e komo mai o Amerika e keakea aku i na hana kalai aupuni kuloko o Hawaii, aole no hoi o na mana aupuni e ae.

 

            He hapa pohihihi loa keia, o kela olelo hooholo a Turpie, pehea la, a heaha la ke ano o keia hapa?  Penei paha:  1  O ke aupuni moi, ma o kona Moiwahine la a me Kona lahui ponoi.  He hoopii kue ka laua i ke aupuni noho manawa, imua o Amerika, ma Jan 1893, a mahope iki mai paha.  2  O ke aupuni noho manawa hoi, he kuikahi haawi aina kaua, a oiai, ua waiho ia keia mau hoopii a elua i Amerika.  O ka lohe mua, oia no ke kukala akea ia mai e Peresidena Cleveland.  Ua okiia a make loa ka Hoohuiaina a ke aupuni P. G.  O ka ninau i koe aku, a e hana ia nei hoi, oia no ka hoihoi moi a me ke aupuni moi.  Ina paha o keia olelo hooholo a Turpie, oia iho la ka hope loa o ka Ninau Hawaii, alaila, ke kukala mai nei a Amerika, aole loa he mana aupuni e ae mawaho aku; e komo a e akeakea aku i na hau kalai aupuni kuloko o na Paemoku o Hawaii, ke makemake na kanaka ponoi o Hawaii, e kukulu a e hoomau aku, i ke ano aupuni a lakou i makemake ai.  Maanei kakou e ninau ai.  Owai la ia mau mana aupuni e ai, a ke aupuni Amerika e paa nei?  Eia no ka haina.  O ke aupuni P. G., no, o Beritania Nui, o Farani, o Iapana, o Geremania, o Sepania a me Pogutala, ua koe o Amerika, no ka mea, aia iaia kela olelo hooholo a Turpie;  O ka uku hoopai koe a Amerika, a i ole o ka hoomaemae ana i kana ino i hana ai, oiai, ua walaau ae kekahi poe ma ke taona nei, ua haalele mai nei o Amerika (ma keia olelo hooholo a Turpie) na Hawaii nei no e hooponopono ia lakou iho;  Nolaila, i hoopuka hewa ai i na olelo lapuwale o ke ano hehena;  Aole e hiki hou ke hoihoi ia ka Moiwahine, ma ke Kalaunu o ke Aupuni Moi o Hawaii nei, a no ka mea.  1  He nui ka ikaika o ke aupuni P. G. oiai ua lako lakou i na mea kaua,  2 he nui ke dala, 3 he nui na koa, 4 he nui ka naauao o na alakai, @ o Ka-hu-hu, kupanaha, i ke aka wale no ka, o ka laau a kela kii kaulana o Kauiki ma Haus “Kawalakii” o ke auhee no ka ia o ka poe P. G., ma ka hapai memeue ana i keia mau olelo.  Mai kuhihewa oukou, aole e kaualua, aia no ko kakou kokua o ke aupuni Amerika, e hana ana ola me kona ikaika a pau, e hoihoi ana oia i ke aupuni moi a e hoonoho hoi Iaia ma ke Kalaunu; e hana ana a ohi aku hoi i na mea kaua a ke aupuni P. G. a hoopila aku i ke aupuni moi.  Eia na hoike oiaio;  1  Ua apono mai ka Hale Makaainana he 177, kue a 75.  2  Ua moku ke poo o “Hoohuiaina” o ke aupuni P. G.  3  Ua apono ia ka olelo hooholo a Turpie.  4  Ua hoika mana a pau ia Peresidena Cleveland.  Nolaila heaha ke kumu e hopohopo ai oukou e ka lahui Hawaii;  E hoomanawanu iho, me ka malama i ka maluhia o ka aina.  E make wale ana no na mea kaua a na P.G., a e hoohilahila loa ia na alakai naaupo o na mikanele kipi.  Ua ao Hawaii ua kani ka moa.

 

            4.  O ke aupuni o na Paemoku, owai la ia aupuni @  Oia no ke Aupuni Moi Kumukanawai, malalo o Liliuokalani; oia no ke aupuni a ka Moiwahine i hoopii ai imua o Amerika.  E hoihoi ia mai, oia aupuni no ka lahui Hawaii i hoopii ai imua o Amerika.  E hoihoi ia mai, a e hoonoho hou ia Liliuokalani ma ke Kalaunu o Hawaii nei, aole he aupuni e ae a kela olelo hooholo i hoike ai.  O keia wale no.  “O ke Aupuni Moi o Hawaii, oia wale no ke Aupuni Kumu, mai a Kamehameha I mai.  Ke olelo hou nei kela pohai (Na P.G.) e paa no makou i ke Aupuni, a hiki i ke kanaka P.G. hope loa;  He olelo ia na Alapaki, Emesona, na Bihopa ma & Co., aole pela ka manao o na P.G.  Ina e lohea ana ka leo hope loa a ke Aupuni o Amerika;  E hoihoi hou ia ke Aupuni Moi a me Liliuokalani, ka waiho no ia o na koa i na mea kaua; no ka mea, i ka wa a ke Aupuni e hooni kaua ai a hana kue e ae paha, ke olelo nei o Amerika ma ka hapa hope o ka olelo hooholo; o na hana akeakea e ae a pau, ka lahui ponoi o na Paemoku o Hawaii, he mau hana hoaloha ole ia ia Amerika, oiai he hoaano hakaka ia hana, o kahi iole (P.G.) i ka Ponoki nui, (Amerika) oiai ua kapoo ke aupuni P.G. maloko o ka haina o na mana aupuni e, oiai, aole ona kumukanawai, aole hoi i makemake ia e ka hapanui o na kanaka Hawaii; ma keia wahi i upikiia ai a paa na kaula i o na Senate, na alakai o ke aupuni P.G. a puai hanu ole ae, a hoi ka mana a pau ia Peresidena Cleveland, pela i kani ai kaiala aka, a hauoli no hoi i keia olelo9 hooholo a Turpie.

 

WAIHUI O ELEILI

 

LEI LEHUA

 

            Auhea wale oe e Lei Lehua,

            Kuu hoa o ka ua Kukalahale,

            O oe a owau ke ike iho,

            I ka hana nui a ko makemake,

            Kaulana ai hoi i ke akea,

            I ka hana mai na kupuna mai,

            Hiki mai ke aloha io u nei,

            Papahi lei nani no kuu kino,

            Ua uke me ka wai mapunapuna,

            Ka pipii malie i ka puuwai,

            Na wai e ole ko’u aloha,

            I ka ike i ka mea ono Liua,

            Nana i hooui laua ka manao,

            Nae iki mamala i ke ehukai,

            Ko leo ka’u i aloha aku,

            I ke kaukau mai pehea oe,

            Ua malu kuu kino nau mau loa,

            Aole na ka nui manu o ka uka,

                        Haina ia mai ana ka puana,

                        A o elima hua kuu lei ia.

                                                            WAIMAPUNAPUNA

            Honolulu, June, 27, 1894

 

MAKE O KEKAHI KAMAAINA

KAHIKO.

            Ma keia Malulani i lohe ia mai ai ka make ana o kekahi o na wahine kahiko o Kona Akau, oia hoi a Kapea, wahine a Kaleuha (Thorton) kekahi o na haole kamaaina mua loa o Kona.  Ua oi aku mamua o ke kanahiku-kumamalima mau makahiki.  O Hana Hall, ke kamaaina wahine a na haole i koe.

 

UA NALO, UA HALA, UA MOE AKU LA I KA MOE KAPU

O NIOLOPUA O JOS. KAOWANAIHE

            Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Malulani ma ka auina la Poalua nei, ua loaa mai la kekahi lono kaumaha e pili ana ia Kaowanaihe, kekahi kaikunane o Mrs. G.W. Pilipo o Keauhou, Kona akau, Hawaii, a oia keia:

 

            Ma ka Poalua la 19 o June, 1894 ua oiuoiu i ka Mea Mana Loa ka lawe ana aku i ka haau ola o ko’u ka ikuaana i aloha nui ia, a haalele mai la ia makou a me kaua wahine i aloha nui ia, a me kona makuahine a me kona mau kaikuahine, a me kona kaikaina a me na keiki a me na kaikamahine a me ka ohana a me na hoaloha e noho ana iloko o ka luuluu a me ke kaumaha nona.  O ka nui o kona mau makahiki o ka hanu ana i na ea o keia ola ana he 48 a oi makahiki.  Ua hanau ia oia ma Keauhou nei, i ka la 25 o ka malama o Sepatemaba, 1851.  He kanaka heahea oia i na hoaloha a me na makamaka; he kanaka hana; he kanaka lokomaikai, a he kanaka malama ohana.

 

            Oiai o ke kanaka keia i hoala mai ai i kekahi mau hui, oia hoi, ka Hui Mahiai, ua loihi keia kukulu ana i keia hui, o ka elima keia o na maka hiki o ke ku ana; o ka lua, he Hui Lawaia Lau, oia ka hana i hanaia aole nae i poino ma ia hana ana.  A ma ka la 19 o keia mahina, oia hoi ka Poalua, ua holo aku la oia (Kaowanaihe) i ka Hiaku, a hoi mai aole i pae loa i kula; aka ua lana iho la oia a nana aku la i ka lieleuma o ka Malulani; ia wa, ua hoea mai la o Maalo ma kona waa a hoike mai la ia ianei, he mano ko uka.  Ia manawa ua hoi aku la keia no kula.  Hopu aku la oia i ke o, a ee aku la maluna o kekahi waa okoa, a holo aku la a pahu iho la i ka mano.  I ke ku ana o ka mano, ua ahai aku la oia; ia wa i kuhea mai ai o Kaowanaihe i kekahi waa e kii aku i ke kaula ana e paa ana.  I ka loaa ana o ka piko o ke kaula i kekahi waa, ua hoi mai la oia me ka paa no nae i ke kaula a hiki i ka pae ana i kula, a lele aku la oia mai ka waa aku no luna o ka iliili; ia manawa hele mai la kana wahine a ninau mai la, aka, aole he pane i loaa aku.  Ua ninau hou iho la kana wahine: he poniuniu anei kou?  Ua ae mai la oia me pane pu ana mai, e kuikui iho oe i kuu kua, e paa mai oe ma kuu umauma, i ka mao iki ana ae, ua koi aku la oia e hoi i ka hale.  I ke komo ana aku i ka ipuka hale o Kaiaiki, ua moe iho la oia ilalo, a pane ae la i kana wahine e kuikui ma ke kua, a e kahea pu aku hoi i kona kaikuahine ponoi, oia hoi o Mrs. G. W. Pilipo.  I kona hiki ana mai ma kahi a kona kaikunane e waiho ana, ua pau loa ae la kona hanu ana, a lele aku la na poe a pau i akoakoa ae malaila e lomi iaia.  Aole i liuliu ua pohala ae la oia, a ninau ia iho la oia: pehea oe?  Ua ano oluolu hoi au, wahi a ka pane.  Pehea ko eha?  Aohe o’u eha ma no wahi a pau koe kuu umauma.  Ia manawa ua hapai ia aku la oia iluna o ka moe, me kona koi pu ana mai e wehe i ka puka; aka aole i hooko ia kona makemake, ia wa kela i pane ae ai: ua pau.  Ua hoihoi ia mai oia no kona hale; a ma ka hora 2 o ia auina la ua hookuu mai la ka uhane i ke kino me makou ka ohana.

G. W. KAHUKULA.

 

IPU OLELO

            Ma keia Poalima, e kau aku ai ka o S.K. Aki me ka Ipu Olelo kupanaha no ka Malu Mekuwawa o Wailuku a me ke kai Holu o Kahului.  He nui na mele hou loa i loaa iaia, a e huai pau ia aku ana ke hiki aku oia ma ia mau kaiaulu.  E naue e na makamaka i ike kumaka i ka nani o keia mau mele.  E wehe mua ana oia ma Wailuku ma ke ahiahi Poaono a me ka Pakahi a me ka Poalua, a no Kahului ma ke ahiahi Poakolu.

 

HELU HOPE KEIA

            E hoomanao e ka poe a pau e lawe nei i ka NUPEPA KA OIAIO, o ka helu hope keia o keia hapa makahiki, a e hooko ana i ka makou e hoolaha nei, no ka paa ana i ka pepa a ka poe a pau e hookaa ole mai i ke ola o keia pepa, a i palapala ole mai hoi ia makou.  Mai haohao e na makamaka ke nele oukou i ka pepa o keia pule mua ae o Julai.

 

            Ke hoike aku nei o Kauka Apana imua o ke akea, e hoonee aku ana oia i kona Hale Kauka ma uka iki aku o kahi ana i noho mua iho nei, e kupono ala ma Waikiki o ka Hale Kaawai Pake Helu 5; e ku nei ma ke Alanui Maunakea, ma ka la 12 o Mei nei.  Ke kono aku nei oia i kana poe mai e makaala e kia, o huhewa auanei.

 

            Maluna mai o ka moku kiapa Marie Hackfeld he ewalu haole Kelemania, no kekahi mahiko o Kauai.

 

            I ka la iho la i nehinei, i piha ai na makahiki he 56 o ka noho ana o ka Moiwahine Victoria, ma ka nohoalii o Beritania Nui.

 

            Ua lohe mai makou i kekahi la o keia pule e hiki mai ana, e holo aku ana ka Moiwahine Kanemake Kapiolani no lalo o Waianae, e luakaha pu ai me ia mau makaainana o ke alii.

 

            O ka Ilio hae, (aoa) aole ia he Ilio nahu, i na iho no ka Ilio nahu, o ka Ilio pulu o ka huelo, ke mohala o ke nahu noia, nolaila mai makau, i ka lakou nei mau hoonuinui olelo, aohe waiwai.

 

            He kuai aiwaiwa ko ka Heiau o na Paikini, i keia mau la, no na koena waiwai o kela a me keia ano, a he emi maoli ke kumukuai o keia meu waiwa o kela a me keia ano.  E naue ae malaila i ike pono.

 

            Ua lohe ia mai, ua hooholo iho nei na alakai o ke Aupuni P.G. e hoouna aku i na mokuahi holopiliaina, ma ke la a me keia mokupuni, me na kauoha no ke kukala ana i ke Kumukanawai Hou i ka Poakolu la 4 o Iulai, aka mai makau oukou e ka Lahui e kali no kakou.

 

            Ua u-lolohi loa hoi ka mokuahi Monowai, aole i ku mai i ka Poakolu nei, a hoea i ke kakahiaka Poaha, he aha la keia lohi, he ino paha no ke ala Moana.

 

            I keia Poakolu ae, e pau ai ka hoikeiki o Kapalakiko, a ma ka mokuahi Ausetealia o ka la 7 o Julai, e huli hoi mai ai na poe Hawaii a pau, a e ku mai ana i Honolulu nei i ka la 14.

 

            He ekolu ana hae i manaoia no ke Aupuni P.G. o Hawaii nei, a e ia na ano hae, hae poo omaomao, hookahi hoku o waena kahakaha na hae Hawaii ma hope, hae ewalu hoku o ke poo a he hae he umikumamalua hoku like na kahakaha na o keia mau hae, me ka ka hae Amerika a ka na ka Poakolu e hoike mai.

 

OLELO HOOLAHA HOOPAU HOPE.

            E ike anane na kanaka a @u loa ke nana m@i keia ke hana ne@ au me ka hooko a hoike i ko’u manao ponoi ma ke akea.  Ua hoopau loa aku au i ko Mose Maherona noho Luna Hooponopono Waiwai ana maluna o ko’u mau waiwai a pau; a ma na moraki aku, oia i kekahi o ko’u mau waiwai me kekahi mea e aku ao e he mana o ia hana.   O na mea a pau ma ka lima o Mose Maherona, e pono ia e hoihoi koke mai.

Owau iho no

MRS. HANA NAUWELE

Paauha, Hana, East Maui, Iune 22 ‘94

4tms-wkly

 

E HELHELU I KEIA,

            E na makamaka a me ka lahui holookoa e heluhelu ana i keia hoolaha.  He wahine wau i hoomai@o ia e ka mai kuuu ano hano, no ka makahiki a oi aku.  O ke auo nui o ko’u mai oia no ke kuuu mau ana, me ka eha o ka puu, a me ka umauma; me ka hui o ke kino holookoa, eha ka opu, maeele na lima a me ka wawao, a e uwe mau ana i ka eha i ka po a me ke ao.  Ua hele au i na kauka haole like ole, aohe no he wahi mea a loaa mai o ka maha; ua pau iho la ka manaolana no ke ole.  Aka, i ko’u ike ana i ka hoolaha a kauka Akina (pake) maloko o KA LEO O KA LAHUI, ua kiiia oku oia e hele mai e nana i ko’u mai.  Ua hiki mai oia a nana ia’u, a ua hoike mai la oia, ua hiki iaia ke hoola ia’u mailoko mai o keia mai nui o’u, a’u i manao ai e make ana au.

 

            Ua ai au i kana mau laau a na loaa koke ia’u ka oluolu, a pela a@ i hoomau ai i ka ai ana i kana laau a hiki i ka haalele loa ana mai e ka mai i ko’u kino holookoa.  I keia la ke hoike aku nei au imua o ke akea, ua ola au malalo o ka lapaau ana a kauka Akins; a ke kono aku nei au ia oukou e na makamaka i loaa i na haawina pilihua a ka mai, e hele ae ma ke keena kauka o kauka Akina @ ke kihi o ua alanui Hetele a me Kamika, Helu $17.

MRS. KAANAANA UA@A

Honolulu, June 12 1894, 2 nd dly