Ka Oiaio, Volume VI, Number 27, 6 July 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

Unnhiia, e M<jsf Mnnu no "KA LEO.' Ka lealea bope loa a na kmkamahine o Kaoai me ke kaikamahine alu Kalehuamākanoe Haule oiii ilulawe. Kona naauauwa ana i ke aloha a hiki i kona makeana. Lilo c Kaulaaihawape malalo o ka Laukai«ie ana me Makanīkeoe- E like me ka nianauo J>aukaieie. A ma ke ano o keia poe kupua i olelo ia ae nei, ua hiki loa i kahi ui opio ke iko i ko lakou raau ano a paa, a mahope iho o ko lakou ai ana. ua hai ue la o Makanikeoe i kana olelo imua o na kamaaina: Eia maua ke hoi nei me ko'u muli pokii, a i manao oukou e ko'u mau kuikuahlne hanauna e hele c makaikai :-a ko inaua wahi, aia a hoi hou mai au i o oukou nei, ke pau ka maua hana nei. e like mf ~ Itā ia nei huakai i kii mai nei ia'u c hoi maua. I ka pau ana o keia mau ole3o. aia hoi, ua hoonaueue ia ae la ka papaku o ka moana uoe he olai nui ikaika la ke ano, a ua huai mai la na mapuea kai ma.i loko mai o kela lua ma ka moana nie ka ikaika nui a na ia mea i hoihoi mai ia laua nsi a hoea ana iluna o kn iliKai. a ua ukali pu mai hoi na ui nohea e ka moana a hoea wale iluua, a ois paha ka ka niea kakau e hooiuanao ae ai e ka mea heluhelu, oia no paha ka luawa: mimilo kaulana e Nore.vai. Pe mea kahaha aui no hoi keia no M ikanikeoe rae kona wahi pokii kiikmhine ka (ke ana &e i ua ui nei o ka moann, aia pu la kou i kela manawa muluna o ku ili kai. a. ma keia walii i nalowale ano o ae «i o Hinahelel- ni me kn maopopo ole o kona wahi i nalowa le honua aku ai, aia 1h oia mahea i kela wa, ua hele aku ia iualuua o-kona wahi alanui punawelewele pohihih.i ma ka lewa, me ka ike ok mai o kona hanau mua a me kahi opio a me kona hanau iuua. Mahope iho o ni haawma o na ieo aloha' o lakou ma ka iil kai o ke kai, aia koi. ui hala aku la o Hinalaulea r.o na kukulu o Tahiti ma Kuaihelani.' O keia wahi o ko kakou nanea au e ike la e ka mea heluhelu, kt hoike aku nei ka niea kakau i kaH 0 ua lua nui hohonu nei ma ka mof,na, aia ia aiiwaho poao aku e ka 'ae hikina o Kumukahi ma Puna Hawaii, o kona inna o Kapapaiaoi. o:a hoi ka Niuhi—ka Mano— Kahailawa—a ine na ia ano kupun a pau, a manope aku o keia mool'ilo e huai pau aku no ka mea knkau 1 ka nui o na lua hohonu ma ka moana a me na lua kai hohonu raa ka aina nei. F ka wa i nalo aku ai o Hinalaulea, ua mahele iho la ka huakaia a Makanikeoe me kona wahi muii pokii, oia hoī, ua hele o Makanikeoe ma ka aoao lulu o keia Paeaina, a ke ahuwale la iaia na mea a pau, maluna o keia mau mokupuni, a he kamaaina oia me ka eleu raa ia hana. ma keia huakai paba auanei a ua Makani wilialuu uei o Wnipio e ano puhill paha auanei i kahi ui opio Laukieleula, alin hoi oe e li'a koke ra*;, e naiu niua ne kaua i ke ano o ka laua huaKai hele ma ka iewa. Ma keia hele kaawale ana o ke kaikuahine nie ke kaikouane. ua loaa la Laukieleula he wahi alanui puauiawele nana e hoihoi nei i ka aina hau'iu, oia hoi keln wahi pjnawelewole jiai a ' Hinahelelani ioai, i ka ana i haaleie aku ai ia Laukieleula lua me kona hanau noua ma ka moana. ua hiki mua oia maluna o Hual«3ai ma Hawaii. a malaiia, oia .no ]N[ \una Loa. a ua iho mai oia a ina Kapulei, aia keia w«hi īnauka aku o ka Lua o Pele o Kilauea he aneane he hookahi miie a oi aku, mai ka nale hookipa aku, ua kaiuoe aku ka huhKai hele no lok<- o ka nahele loloa , a hiki ua Hihahelelani ne'i ma kela wahi puu i kapaia koua iuoa o Kaaiokoa e ku nei no ia wahi me ka nalowale ōle. # Aole i liuliu aku koiia heU 1 ana,

i fiia ho!, nii'l.ohe n!ui in o"a i ke ka- ■ Ihi .maii leo kan:ik;i e walaau āna, !he mau 100 ano kaibafdahine nae, !a ua hr-oko!o atu oia raa in leo a ' kiki i kona ike una aku i keia mnn kaikamuhiii'& mnikrti elnā e noho ana mawaho o ko lakou haie ponoi e liaKu l«i huiu iūmiu ai».v o ka Mamo a uie k » īiwi. a me pa hulu melemolo oka O-o. -i oin nn kn 1aVf»11 nnhn 'ma k" kino i k;i p'o ame ke a'>, aui hoi hji i waena o ua mau ui nōho nnhole nei. e noho alia kekahi keiki k;ui i!• a luaikiii, he ula ohelohelo kon;t ili, ā uh like hoi kona inau maka me ka liko o ka •o!)ia, a i huipuia hoi me kona mau lei hulu īnanu a me kona fcapa hu lumauiu (ahuula), ua like ja me ka inemēle o ka pua inelekule, a e like me ke ala'waianuahea oia pua oia na ko-na aanu ke puai uiai mKi kona ihu mw, a o ka hana kamanina a ua ui nohea la oia uka, oia no ko kia maiiu, oia no kana hana mau i na Ta a pau, mai konn inau la opio t»ai a hjki i kona nui ana, a he kahiko mau ia no ia poe 1 noho naheie oia uka. l . | "() keia pfte au e ka mea heluheln e haohao Ja paha kou inanao no keia mau kaikamahine elun me ke keiki kane, owai la ko lakou niau inoa a me na makua?-» i mea e kali o!e aku ai kou ike ana iho i ko !akou luau iooa, a oia ihn iho keia, 0 ka inoa o ka mua o ke kaikama hine oia o Liawahinfi, a nona boi ! keia kanaenane. Elua mea 1 manao ia I Oka ulu "hoonoho ika papa i Na pue uwai iKe ala | Nana ika loa o Apua | Ka piina o Kukalaula j Ahe ene loa aku Pauau | Noe wale mai na kanahele j Kinu ka ohu ika mauna | I walea o Aliiolani 1 ke k'J2 pua lei ohele I Me Liawahine ika nahele. A o kona muli aku, oia o Haili, a i)0 ia nei keia mau wahi ]alani mele: A Haiīi la E ke kula mauu e. A o kona muli aku, oia no kela ! keiki kanaka maikai nui wale, e j noho pu nui ala ma kahi haku hu- ! lu mann, nona hoi iia inoa o Kaleilohia, a ua hanau mai keia poe eko'fu mai ka ouhaka o Hinaulu waI hine, m« kana kane o KnaJanawāo. He hookahi lalani pololei o keia poe kupua a ptiu o ka aina nei me ko ioko o ke kai, e loaa no keia ohana o Hinaiuka v me kana kane o pia na kumu i Ipuka mai ai ko uka nei poe Ku a ine Hina, a ma o laua la i laha nui mai ai'Ho ka aina nei poe a li'o lakou i mau ooe kino lau tna ka olelo ana. a o ka poe i pili i keia poeeola nei, ua kapa iho no lakou 1 na keiki a moopuna o Hina a me ku ka inoa. a pela no hoi ka poe i pih ia Kuiakai a oie Hinaikai. ho okahi no ano, he poe lakou kupua Ku me Hirrt i pili i ka lahui Hawaii nei mai na kupuna kahiko Joa mai, aohe poe keia i noho mau ke ke kuahiwi me k'a ike wahi kai ole aku ma kai o Puna a me Hilo, a ua iilo na ulu Jaau nahele o ke kuahiwi i Home aloha no lakou. Noiaila, ua lawa keia mau hoakaka pokole ana. a e nana iaua i ke!a Hieoa o ku moana ka mea e hakilo aku nei i ua poe ui nei o uka ine £o lakou i ke ole mai. eia mai ko ka moana Punohuula, ka mea naiia e hoonaueue ka papaku o ta moana. Ke ninau iho la paha oe e ka mea heluhelu, auhea iho la ka hoi kahi ui opiohoonahoa Laukieleula? eia iho a hoea iho. Ia Hinahelelani e nana nei ai o Laukieleuia ke lana inai la i ka lae o Kumukahi ma Puna Hawaii. Aia aa wahi opio nei a kaua ke ukali imi !a ma kela wuhi alaoui punawelewele a ka launa ole mai, aole no hoi he wahf manao ee ilo— ko ona e hoololi ae i kona alanui anaje hoi nei, a ina kein alanui pohihihi oia i ae mai ai no luna o ka aina o Kula ame Puulua, a hele kuahiwi aku uo uka o Helekamah:nen»aPuna, a ni.ailaila aku no a liiki ma kahi a Hinalielelani e noho nei, a ua iele ae la ko ia nei hauli i ka īke ana aku 1 ka ui nohea o fea inoana, a oia kana i olelo aku ai. Eia ka ee iuka nei o ka aiaa kahi i nolio ai, ua minoaka iho | ia ua ui nei o ke kai lipo'a», j Ma keia manawa a iaiiK kama iho U lii nei tue fta lohe op ia uiai \ e ua poe noho nahele nei, a ua ku-| ka iho la laua no na mea kupono Oj hana aku ai maluna o Kaleiohia, a , ua lio'o ia luauao ia laua e lawe ia- j ia ma ko laua ai:o mana kiipua, a i ua uhi koke iho la ka noe- aiole e; hiki i kani mea ke ike mai ia laua | nei. a o keia ka manawā i nehel malie aku ai na līma o ke Koolaewahine i ke hoa la lilo. me ka moeuhane uua ele o Kaleiohia e, Oj kona manawa ia ia e hiu ia ai e ka, uiaua uialui u na etiegini o kelai iiiau kauiaeu nui wale hoi o ka hi- 1 ki ana mai la a heo aua. Ia laua e hai malu nei ia Kaleiuhia. oiai laua nei aole i mamao īoa luai a hiki i Paliuli ko Hawaii' aiua kup.iiiaha, aia hoi. ki—ha ana 1 ka *il:i knapu o Walpio, Makani | keoe mainua pono o luua 'nei ine ka ' hene iki ana iho o kahi aka. a ua| ukali uu ia kaua huakai e keia ha-i ole kaulan i e noJio nei ma Honolu-; lu nei o Wiliniana, &a mea nan£kj ke:a oleio knulaua "aohe lewalewa iho." • i Ua kaapuni hou ae oia i na kupuui a pau o keia Pae anu uien i ik<> ai i kahi keīki oi aku' o k& ui uia na wahi a pau ana i, hele ai, a hiki wale oo i ko lakou ! » • i /

! hui hou ana. ; . j Ma keia walii o kA' ka'kon. naiiea aia hoi, aia hoi, u;t like kō "l:ikon | alahele me nn kikiiio hiakani e ho-. lo kiki ftiia iloko 'o kr. lewa e naj ii)iin;i kupua okoln, ka niea a k'e; keiki Kalaeohia e h'oopahaohao ia ! neī o kon i mau noonoo «iui. a e.li; | ke me ke ke ana o ke- ae'konn o ka; - n W i»ti Ria| hale. —pela ii'o lakui) nei | i hiki akn ai ma ka 'hom'e llnkala- ! ni o ka mea nona keia moolelo T,a-| ukaieie, aia nae ia lakovi nei i hiki'. Bk\i ai mawaho o ka hale na ku iki iho la lakou nei l no ka maiui wa, | aia no hoi o'Laukaieie me kana l.a- r ne. eu kamailio llilii ana me kh j hoaia ana aku iā Kaula.iihawane, a ua puoho mai la oia mai loko mai o kona hiamoe mo ka manao' olioli, a oia kā Lailkaieie i pahe' mai ; ai iaia me na huaolelo kn i ke'. aloha. ] Ua ala mai la oe? | Ae, wahi a Kaulaaihawano Eia aku bo kaua kaikunano mo ko kakōu pokii meka malihini niawaho, ka mea i like olt kona knla na me ko'i- hana» mua Hlil i «<-, a • oia auane; ka mea nana e hoolīoka - akiviaia, he keu akn no hoi a kā [ • ni a* me ka nani ke ike aku k'a'aa j la īaia' ' •' A ke kali mai la o Lankielenla ' ' j me M<»kaiiikeoe no ka leo o ka pa-e ' aku maloko nei, nplaila, e hooma- ; kaukiiukau isi oe nō ka malihīni 3 ; aole no boi au mea e hoponopo oia: 1 ai no'u nei, a me ka'u kane nei. oiai, no makou na manao aloha ia j oe. mamulr 0 ko oukou lawo ia ana ; n.ai e ko kakou kaikunano. a ua loaa hoi ia kakou he mau manao • aloha me ka lokahi. ana ia mauj mea wale no hoi 1 hoomalw iho ia | kakoii i ohana hookahi loa. a oia wale no hoi ke kuinu o kou hoi ana nuai nei a noho pu iho la kakou mauka nel I ka pau ana o keia mau 01010 a j , Laukaieie, ua ala pōno ao ja o Kai nlaaihawane a ooho iluna me ko»f) kolajia o ka hiehie tne Ka puapuai j mai o n* ula ohelohelo ma kona! mau paoallaa, aia hoi, ua hone 1 malie aku la ka leo p ua Punnkani- 1 i ee la o Kauai e like no me kona ■ ano mau. • i Me anapu la na ka uil.a i ka lewa Ke anoano halialia i uuu m«ka I niakamaka au nou e ke aloha I hale kipa hoi nou e ka luhi o'u i —_ hakn 0 Makanikeoe rne Lailkieleula E hoi e kaua me ka makani S hoi e ka ohu ka noe o Waipin Ēia ka'u makana la he leo-e. : Ma keia mele a Ua Popukaniof . la o Kauai, aia na kulu waimaka bj ka mea nona keia 'nanea ke puapuai mai la ma kona mau lihilioi me ke aloha. 1 ke kuu ana iho o keia leo oli, j ua wehe ia mai la ka puka komo j 0 Ihikalani, a.oi'a Ka manawa ī ko-| mo aku ai o Laukieleula me kona kaikunaue me ka laua malīhini Kalaeohia nee kona aahu piha o kn hulu o na manu o kona uka noho kuahiwi, aia i keia wa a "lakou el noho nei me na manao ohohia, ua j kukuli hoomaikai uku la ka ui opjo| imua o kona mau haku kni alii 1 me na hoomaikai una, a me kona ' hai ana aku i ke ano a pau o kana i wahi i hele ai u lona aku ai kona i kaikunane Makanikeoe maloko o ka hohonu o ka moana, a uie na mea a pau ana i ike ai malaila. a me ko laua huli hoi ana mai a luki 1 ka loaa ana o Kalaeohia iaia i:ia ke alakai a kela wahine na:ii nui wale o ka moana, a hiki i ka lawe ia ana mai o Kalaeohia, a mahope iho o keia ma(i olele ana, ua 110 ia i mea maikai imua o Laukaieie a me kana alii kane aia no hoi i keia wa, aia no hoi i Aeia wa ua ano e ka nanaina a me ka manao o ke keiki malihim no na ano a ; nau o ka mea nona keia nanea, a me ka uhia kapukapu o kona hale noho, Aia i keia wa, ua pane mai, la o Laukaieiu» ia Kaulaaihawane. \ "0 keia keiki kanaka maikai au e nana nei, aole ia he keiki e ae, he kaikunane ponoi oia no kaua ma ko'u ano, ua piha ia'u na wahi a pau o ka ama nei .a me kn uioana, aia au j iloko o ka lewa a me kela lani kjej kie iluna lilo, oolaila, e nono po aku ana oe me ia nei a hiki i ko j olua hopena, a i keia wa ua hoao ia ( jolua mamuli o ka'u umu olelo, aj i ina ia hope ihOj ua hoouna i« aku j la o Makanikeoe no kai o Kaau ut-, ua e hai aku ia Kaukiui ine Poka-' j hi e hoomakaukau i kahale no Ka-' j ulaaihawane me kana kane bou, aj i e hai aau i ka lohe i na mea a pau! lilo o Kaulaaihawane ia Kaleohia. j j He mea oiaio, ua hala koke aku : | la ua mea kino makani nei o Wai- ■ | pio no kahi i olelo ia, a ua hai aku 1 oia i na niea a pau ia Kaukini ma, a ua pahola pu aku oia i ka lolie' j i na ohana a pau a nie ua poe e no , ho ana ma Pakaalana, a i ka lohe j i ana o ka obana a pau i keia mau ' olelo, ua nui ko lakou nu-ne ana. j Ma keia louo ana o na mea a pau oo keia mea hou e pili ana i keka-' hi o na kaikamahine o Kauai ' la-: • we mua ia riai ai, oia hoi, ua kuka \ : olelo like ae īa na hoa o ka hele pu ; jaua mai ma ka huakai hnilun a' I kolea a Makauikeoi?, a «a Isui pn [ | ae la hoi me koua mau kaikuahlue 1 :apau, oiai, o na manao aloha aj ; pau o ko lakou hoa, aia no ia iloko | o kō lakou puuwai kahi i wrllu> ai ; a ua huli hou aku la ua MakaniI keoe n«i no uka o ka hooie nolio e ,ljOna kaikud!)iue laui alii, a aa ka ; mailio pokole iherfa lakou no ia ' wa, ■ A mahope iho o ko lakou kama-1 ilīo ana, aia hoi, ua hoonee koke ia |

ui:ii 1 :1•'ilUoi) il.1)31.1 no ks!n o koi li.ki.u-ni'ui■ mnKiui hrtjrai- nmlnnn o Kiiiiuwiiiia, a. rue lun pu iikn hoi o LaukaieH' nisu KaUu ha nm. ;i un \v,;iih-> ;iku oui 1 k<iKa innn oli l ) knuoiui ;i pa'i m Kn'iikmi"iua, i p uoho o Kaul:ia'hii\YHue mc kana |itlu k(iin' iin; ka unuuhui a me u;i , oiiunu a piiu, e liko me ko Juua ina- | li' īii,i iiiia ii liki wiīīē i kon:i ; i>ui i'U ana mo K:nvelonaakalailej huii hc kiiiu; a hc wahino, a miimu- ; li,o iia olelo a Lmkiueio, e ia pa leah.īa hula o n.a* ario a p;iu r ma ia p'o iho no !-;i lioao ana o Ka- | ulaaihawane me Kalāeehia; a ua : hookuu akea iw ka naui ihi kapu o jna hale elua o ka 'mea nona kēia l'inooielo, a uā akoakoa na Do;_kai» j kuahine a pau o Makanikeoe, aia i ; kēia mau minaie, ua hawanawana ! aku la o Kaohaiula 1 kona hoa e liookaawale ae ia laua ma kahi e | uo ka uuinawa pokole, a ua ae aku ( kana.kane ia mRa, a ia laua i māj uiao aku ai. aia nui, ua hoopuka I aku la o Kaohaiula i kana luau j olelo pii o kona wahi kai. ; L kuu haku kaikunane kane ā T u nei, n no ke ike kei au, i ke ano o |ko kaua noh'o ana, aole ou waiii j iuea a kuukun iho i nei manawa, aole a>ian<-i oe e hoohike mai ana ■ ia'u uie Kaulaaihawane a me Hii- ; lawa? j Ano keia olelo mnan a Kaohai ' uk, ua pane aku la hoi o Makani- ; keoe. e huopau i kou uinau tnai ia'u no ia mea, no ka uiea. aole i j like ko'u ano a pau me ko Iliilawe, . ua hanau ia mai oia m« ke kuakoj ko. a ne ano kona. e like me oe, a no'u nei, he alanui pohihihi ko'u j wahi i loaa uiai ai *a liln au ī kane j n«u, nolaila, mai hoomanao i na j mau,ao kuko wale iloko ou, o lilo i j j inea pono ole po kou mau noonoo ana. . Ko neia mau olelo a Makanikeo« }ua pane hou aku la o Kaohainla. . aole no hoi paba oe e ninau ia aku. j i'na aole ke aloha kane iI->ko o'u, i navyai hoi e ulu mai ka manao e , ninau aku ia oe i na aole ke a'oha, : nawai hoi e ulu mai ka manao o ! ninau aku ia mea oe, no keia olelo. j ua haawi aku la ua eueu nei o.\Vaj ipio he wahi wai e haomaalili aku ,hi i kona hoa, oiai hoi, nana i'lawe j mai iaia epai -Kauai mai, a nolaila ; ua hiki paha'ia kaua e ka mea he- ' luhelu I ka oleio a ka. Haku ma ka jßukeNui. O ke aloha ka mea 1 joi aku niamua o na mea a pau, a ; oia no ka Solomona i olelo ai. O jke aloha, aole ia e mokuhia i na j wuikahe he nui. j No ka hooluolu ana aku o ka ; makani puahiohio o Waipio i ka j manao o kana haku alii \vahine j Kaohaiula. aia h.Ol, ua pau ae la na ; manao okalakala 0 ua ui nohea la 0 Mana, a me he mea la e i mai ana ke aloha i keia mau wahi lalani a Ewa ae uei: E hoi ka ohu i Waipio j Ika wai hui 0 Kahuaiki 0 ka iki noeau keia 0 ka hana a ka rula Hawaii. 1 ka uhi ana mai 0 na ehi3U 0 ka po, ua akoakoa ae la 'na mea.a pau j ma ka olelo kanpha a ka mea nona. : keia a ua hoopiha ia ka hale me ua lau aala a pau 0 ke kuaj hiwi, a ua noho ke anaina me ka I maiuhia, uole he wahi mea pane , i«o ae. j Aia i keia wa, ua hoike mai la na j anoano eehia oia pj lue ka uluma- • h'ehio nui, a oiai "na mea nona ka i po nui e noho ana ma kahi kaawajle e ike ole ia aku ai laua e ka lej hulehu, a na lilo i ke kaeaea MakaI nikeoe ke alakai ana uia ka aoao o jna uoe kupua a pau, ai kahi ui j opio hnopono Lankieleula hoi ma j ka aoao 0 ke anaina, oiai na manao j 0 ke anaina e ake ana e ike i ka ui ( noho'kuahiwi 0 Puna, oia hoi, ua Iku mai la ka inea nona keia mooj lelo Laukaieie a hai pokole mai la jikana mau huaolelo imua 0 na I mea a pau, a oia ka ke anaina i hoj olohe aku ai i kona leo eehiaj Ika pau ana o kana mau olelo lua uieha like na mea a pau, a ua ; kahea pakahi aku la 0 La»kieleula ( i kona mau kaikuaana a pau, ia i latou :ia lealea mua 0 uā po alao j Halalii, a ia lakou i kulike mai ai : ma kahi hookahi, uahooaiakaia ka j lealea he maile, he laaupili ke ano ; oia mea, na ka mea kalea i ke olij oli ana, a na ka mea e paa ana i ka , laau i awili ia me na lau nahelehej ie, a oka mea e makemake ana i kane a wahine, e hele aku e olelo i , ka uiea iaia ka maile e paa nei, 0 j uaea k 'u niakemake, alaila, e he'e j ana ka welelau oka maile a kau j pono maluua 0 ka mea i manao ia, :me ke kapalili ia la e hele vla ua maile nei, a oia ka wa e ku ae ai jihina me ka piea tiona ka makeiuaj ke, a 0 ka hope oia inea, e k*awale j tio laua ia \\a mai ke auaina aku, a e pae ana l«ua i Waialua ae noi, 1 , ka ehu kai 0 jlaio. Ma keia ak,oakoa ana 0 ua kaiku- , ahiue a pao 0 Makanikeoe ma kahi , hookaiii, he i>cw loea ma na mea i kani. ua ike pe e.ka lioluholu 1 jka lakou muu hana uia na helu niaolelo kaao. 0 Puj pukanioe ke ālakai ma na lie mele . j ua mea k;nii ; v like W mea i . uiau m lakoiu & 0 na : mahoe 0 Maohelaia tne aa ahikaiuna 0 Maunaioa,-; o laua. , aa mea niea iluiu e ha-a 'AĪ, a o j Kaohaiula Iwi ko olioll luao^i. I ka wa i ai 0 119 lealea j ua lioolio liku ao la na mea a pau,; a ua kupau iho la ua poo uohoa no;; 1 ko lnkou m*u ieo uw ka honehoue a iua keia anp e lealea uoi, aia ho.. ua iko ia aksi la 0 Kaulaaiha'.ane; uie kana alii jkane uou e noho like. mai ana me Laukaieu» m», a ho j omaka ae la ke unaina e pihepihej me ua leo 0 ko ahohia, ua hoomau \ \ % '

i:i koin 'le;ile;t u a u» po ka haOoli nui. Ma kci;i ik« :ui;i ;iku o' ka lelinle i kt'ia k:-iki kiunk; 1 ! m, 1 uni la e ka inilu meinele o n;i in;mn. ua hko ole kona ln< ]iidna a pju m.c Uo llnhwe. a u» nui ka make— o ke anniua nu ua keiki la o ka i.ahele o K;'in,)koa. .nolail.i. f wuiho iki kaua » ua mea lielu'ielu i ka 01010 ana n . heia po nui loalea O na inon'nona lja yjo, e huli at: kana o naua ia Unlawe' me huamakanoe a me kon;i| niau hoJiCii:i. . " Ma'keia po 11111 hoao p Kaulaaihawawe lue Kalaeoliia niakina o ko Kaukiui ina hoine noho. Oiai hoi na leo bupin{jii_e. ikuwa ana, aia nae, ua par>a pbno aku la na leo I'na pepeiai o ua mau eueu la o uka o Ulu, a ua liio i mea hiaa no Iliilawe uoa, a pela no hoi kona oiau makua, aia nae ke kau aku la iuiua o IliilaW© he niau kahoaka hali'ilia no kana w.ahine, "a ua kanmilio iho la laua no keia pihe uwa maluna ak'u o ka puli p Waipio, h ua hai ae k~.na noa k:> ui hoohene o Knuai 1 kona manao, o lieia mav leo uwa a kaua e lohe nei i keiā po me he mea ala he yo nui lualea keia hoi keia no na haku lani e kaua. | Nulaila e kali aku kaua & i o kfiiz po alaila he mea oiaio, kau e olek nei īa ue, aia nae i keia wa a laua e oielo nei ua nui lua mai la ka ma aao pono ole iloko o Hiilawe, nolaila ua kau iuai na maka o Kaulaaihawane ī niua ona, at)a noi o koa aku oia ī kona liua e hookuu ma: iaia e hele e ise niaka i kaano e keia leo e wawa nei i ka po a ne keia olelo aua Hiilawe ijieii.ua. pam uaai la kona hoa ine ka leo malie aole no hoi e liiki ia oe ke hooma wanui iho a ao alaila no hoi heh ana, aoie wahi mea a hooiohe iaki o kona leo, aua ku ae la no ua Hii law« nei o ka hele maiie no ia ine ua po nei. . j 0 na lima o na Wanfae hiKi ahi keia i lalo a ka pali hoi e pi tioi i ka uali rae ka h opmaha olet hoea ana ī luna a hooiuaha iki ih( keia me ka nana i na kapual' e a mai ana a o ka ka mana kupUE 0 Ihikaiani ka mea nat]a e hooa»alauialama ana i na wahi a pau e a lona īuiu ano a oiai no hoi na leo lealea e hoouiau ana me na pi ha uwa. aia ke k» mafo kft aloh« 1 ua lliilawe nel no kana luhi mu: a iaia nae i kokoke akq ai mawah< 0 ka hale, ua lohe pono,aku la oia na leo e hooho ana. ua! hoao o Ka ulaaihawaue nae Kf:laec|hia. 1 ka lohe pono ana o Hiilawe keia mau leo hooho o ka lehulehu auw«! He mea e ka ehaeha o ko na manao no kona pono an; aku i ka inoa o kana wahine, a u; ulu ae la na manao p<?no ole ilok< ona ana hele aku la ne ia e mana< ana e īke pono me ke pale ana ae nei mea hilahila, ai aja i hiki aki 1 ma ka puka komo <ji> Ihekalani : ua ike pono aku la oia i kana wahi ! ne e noho pu mai anaj me ke kaHi ! hou, ua lilo ae la ia mi;nute o koni | noonoo ana i mea anoe loa, aua ak< ' aku la e hiki ma kahi o kana wahine e noho mai &na, aua ik< ia mai la no hoi o:a koria ne haku lani alii a me na mea apai ma loko o ke la hale ;p:ha nei ra< ke anaina nui me na lealea he nu walei a mamuh o koua mauao ui lani a ano e hoohaunaele i ke ana ina e noho ana me ka ka maluhi; ana. aia hoi ua pav>e kpke mai la ( Laukaieie me na olelo I o. E knu kaikunane mAi ka pnha ka hookahi mai. no kaji mau han: pono ole i ko wahinnei, ka mea aole oe i llihi i ka im ana, he okoa ka mea kuna i hul a loaa, a ua lilo nae noju kaln pono nolaila, «a nele oe, aoje au wahiui e manao h©u mai ai a-hiki i koi make ana. i Ua h\we ae oe ia Ko|h hupmakauoo, a ke ike īuai la 0j«, aole aki no hai keia po nui, noj Kaulaaiha wane me Kalaeohia, niplaila, e ki koke a hoi i kou wahi |me ke kal ole, aia i keia manawa j a ua keik Hiilawe nei i nei niau i|Vahi lalani na Ia ī hala aku la. a pia iho paln Keia la. j Auhea wale ana oq E ka uoe o Haili j T liliia Ihonei au ! Kankaua a ke alojia Kupu mai nei ka pauao 3 ka i ka inuino j au !a e ba ho|t Kuu hoa Maewa la hoi oe , Peha la o ka luhi | O ka luhi mua keia Kaulana ai o Hanp.pe Ai pala na Kapt>h;iiu Ile koeua na Ihiih|i — I ua Hiilawe uei e kiji ana me ks Puna ua hiu koke uialie o»a < kahi ukulii opio Laukieleula ne uka o Ulu aie he la lie jopal& i puh: ia o ka nui ma keia hiki aus aku la o Hiilawe me iLaukieleuUi iuka o o ka halo o Koaekea iua mauka o Uiu, ma ka wauaao o ua po neu aia no hoi ka |Ui nohoa e Kauai e luaalai uialie ;ijna uie koua mau makuahonowai, aia hoi uk na manao hoilui nui o Kaholooku aiwa i pai\e iuai i ui opio a ka lioolmno uui wale. Au\ve! ( ooe mai la ka īa e kuw h.iKu kaikamaliiue uie i.e kalkuuano ō oukou. Ae f waUi a Laukiekula. A >\ahi hou a Kaho ookuaiwa i l\*ine»hou mai ai. , [ I hea i loaa mai ueī ko kaikuuan<» ia oe? A no kau uinau ia'u .e ko makou mama aloha uo ia nei Hiilawe, auo i keia po, ua lnki ae nei oia uei ma-

luna o Kaauw.m.'i, imi kā Ea!e no ho o Kanl-iiii iiia, nii men j>r>i na i maliima 1 k'o m'ikou haku lniu alii Lauk-aieie, ka wi-a au i ike ole-ai he kuakoko kona uiai a, oh «ku. a n;r k'nna uani oi kelakelH lo;\ wmluna o na mea kino kanak» « pau. n oia hookahi w;ile no ka mpa nana i houhuiii&i -h#i-iw k-.»'u inau k-iiUan_iiH a me ko makou kaikunane Makanikeoe, a pe!a i;o nie na kaikamahine ui e neo Mauai a me na mokupuni e ae i lawe ia mai e ia. a ua ike olua ia lakou a pau, a lua ia ano 1 lilo *i o K?»uaaihawane iaia nei, (Hiilawe) 1 wahine nana, a.kai no la hei e coho pono iho ana he kane a waliine. a o ka, noho anaoluolu me ka uiaemaa, uia wale no ka mea nui me manao lokahi o ke aloha. oia ka mea nana e hoohui mai 1 na ohana o ke kane a uoe ka wahine, e like tne ko makou haku lani alii Laukaieie, aole nae ia manao iloko oia nei, a ke ike ponn nei olua i ke kaikamahine alii o Kauai.mai, eia me ka olUa keiki ?a w nn'nn nn n*i, I Kaulaaihawane no auauei ia? Nolaila. ke hai nei au īa olua e na makua o makou, hepo nui keia maluoa o kahi o Kaukini ina 110 ka hunona a olua no Kaulaaihawane me kana alii kana hou me Kalaeohia he maa i oi aku niamua o ka olua koiki nei. ua like oia. me ka manu īiwimakapolena, a he hihiu oia ke nana aku ma kona noau heleheiena a pan, nolaila, ua kohu keia mau wahi hoohenu a V. Kamamaiu. I ka wai o Norewai Pau mai kou palen» īlaila wau la okl * Hao au la linohau A ai ka manu ilana Aia ko'u mau haku lani malaila na mea a pau kahi i nanea ai, a iuamuli o ko i& nei hiki ana ae nei a ua komo ae nei keia me ka ma,nao e kii hou ia Kauhiaihawane me koia nei manao paha e maliu īa mai asa, ua hala.ia maq *a v a oia iho paha keia mau wahi lalani mele. Auhea wale ana oe E kapua waiohinu I nonohe i ke kiliahe Kiaha kahi kaua Lulu lima ke aloha E alopa la hoi āu E maliu mai la oia oe Hala a.e ia luuluu Keia kaumaha nui. A he mau hana ano hoohaunaele ka ia nei i hana mai nei maluna o kela wahi me ka manao maikai no o kela poe e noūa nei ma kai o Kaauwana me ka nanea malkai o kela anaina nui, aia nae, ua hana keia i ka mea ku ole i ka hoihoi ia. a manauli oia ano, ua maikai ole na noonoo ana o ko makou haku lani alii wahine Laukaieie me kana alii kane, a ua kena mai nei kela ia'u e hoihoi mai» iaia nei iuka nei me oukou, aole oia nei kuleana ē hiki hou aku ai malaila. no ka mea, he hookahi po nui i koe malalo o Pakaalana no Kaulaaihawane ine Kalaeohia, aole a'u olelo i koe no oukou i keia wa, eia au ke hoi nei. I ka pau ana o keia mau olelo a Laukielenla a hoi aku la oia, aia hoi ma keia mau olelo hoike oiaio a kahi ui opio no Hiilawe, ua nune ae ia na noakua, me ke kaikamahine alii o Kauai, a oia ka kona mau

maku?. i, aku ai i k:i laiia keiki me iiii huā'>]f*lw līu i Ke alobfi keilii, aol'; nae he Wiihi.'niea a hoo- _ lohe ia uini, aole no ho: he wahi uiea a oltlo mai o.ka ui, oohea <> Kauai, ini nolio rrialifyi»'ii oia me ka piiue wahi leu ole aia hoi u Hiilawe kn ulaia nei ttif aa hana Pfwfute he uui wale> a liele aku — ana i ka pupule ko?ia hi>i>ena.