Ka Oiaio, Volume VI, Number 28, 13 July 1894 — Page 2

Page PDF (1.13 MB)

This text was transcribed by:  Joann Kop
This work is dedicated to:  To all who contribute to this project

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

 

Nupepa Ka Oiaio.

J.E. Bush, Lunahoopaonopono.

J.K. Penikalaka, Puuku.

O Ka Pono Ka Aialii E Ola Ai Ka Aina.

 

Poalima Iulai 13, 1894.

 

He Olelo Hoonaauao.

 

I na Hui Aloha Aina a pau, a i na lala a pau o ka Hui Aloha Aina o ko Hawaii Paw Aina, a me na maka maka o makou; ke hoonaauao ia aku nei oukou, e noho malie me ka malama i ka maluhia e kakali malie no ka hopena o na mea pili i ka ninau pili ia Hawaii nei.

Mamuli o ka hoopii a ka poe aloha aina imua o Peresidena Cleveland e kali nei no ka pane hope loa, ua loaa keia kumu e hoonaauao aku ai ia kakou mai ae e lawe i ko kakou kakau inoa hoohiki, maluna o na ano palapala a pau loa e hiki aku ana imua o oukou.  O ko oukou kupaa me ka hoomanawanui, oia ka hoailona o ka oiaio o ko oukou aloha i ko kakou aina.  O keia hookahi ka kakou e hana io, a oia no ka ke Akua e kokua mai ai.

O ko kakou lokahi me ke kupaa mau, he mana ia nana e kaualako mai i na Mana Lahui K@waho e apono i ka makemake o ka Lahui  Hawaii mamuli o na rula pili Kanawai Lahui.  O ka manao o ka lehulehu hapa nui o ka Lahui oia ke hookoia, a oia ke hanaia a aponoia, mai ka Lahui ae, ma o ka Lahui la, a no ka Lahui.

Ma keia, ua lo @ iau ka hanohano o ka waiho aua aku i keia olelo hoonaauao ia oukou, mamuli o ke Kauoha ana mai o ka Aha Hooko o ka Hui Aloha Aina o ko Hawai Pae Aina...

 

Ka oukou Kaowa hoolehe me ka haahaa,

Joseph Nawahi,

Peresidena o ka H. A. Aina o ko Hawaii Pae Aina.

James K. Daulia.

Kakauolelo o ka H. A. Aina o ko Hawaii Pae Aina.

Honolulu Julai 9 1894.

 

O BERITANIA KA MANA DALA O KE AO NEI.

                Ma ka haiolelo a Joseph Gaston ma ka la 18 o Mei, 1894. ua hoike ae oia penie:

                Ua koiia mai ko kakou aina Amerika e na poe mea dala e paa nei i na bona gula o Enelani, e aponoia, o ke gula, oia ke ana waiwai o ke ao nei.  A o ka huina o ke gula a pau loa e komo mai ana ma ke ao holookoa, aole loa ia e lawa no ka hookaa ana aku a oi ae mamua o ka hapalua o ko kakou aie ia Enelani.  A o ke gula holookoa a pau loa ma Amerika Huipuia, aole loa ia e lawa no ka hookaa ana aka i ka ukupanee maluna o ko kakou aie ia Enelani no kamakahiki hookahi; elike a like no ia me ka maopopo o ka 2 me ka 2m he 4 no io.

                I ka manawa a Enelani e kahea mai ai no ka hookaa ana aku i ko kakou aie ma ke dala gula alaila, o ka hopena he banakarupa, a he poino nui e hiki mai ana maluna o ko kakou mau oihana lawelawe.

                Ano ua paa ko Enelani mau makau ma ko Amerika ihu, e hoomahuahua aku ana i ka aie i eono tausani miliona dala e ukuio ana ma ke gula, a e hoopau ana i ka hana ana o ke dala maoli; e akaaka mai auanei oia i ka auhau kuloko kiekie ana paani kamalii, me kona ike maopopo loa i kana mea e hana mai ai, e hoemi loa ana oia i ko kakou mau hana hooulu o na mea hon, a e kipaku loa ia i ka naha hou ana i na waiwai mai na hale hana mai a i na makete a e awimaloo mai i na ukupanee ma ke gula; a ia was, e haule loa auanei, ka huita, ka pulupulu, a me na mea e ae, i mea e hiki ai e hookaa i ka akupanee, a ma ia mea, ua loaa ia Enelani ka huita makepono, ka pulupulu, mea ai makepono no kona lahuikanaka; ae paonioni mai no me ka hoemi loa i ke kumukuai malalo iho o ko kakou.

 

KA HOONOHONOHO ANA.

                O ka hoonoho papa ana o na poe waiwai, ma Amerika, penei no ia:

                Aia he 12,690,152 ohana maloko o Amerika Huipnia, Mailoko ae o keia huina, he 6,499,796 ohana aohe home; a he 9 hapahaneri na ohana a paa loa o Amerika, ua onaia e lakou he 71 hapahaneri o ka waiwai o ka lahui; a he 4047 ohana ona-milrona pakahi he $3;000,000 oia hoi he 12,000,000 no ia papa hoonohonoho, oia no ka hapalima o ka waiwai holookoa o ka aina.  I ka hoonohonoho ana i na papa eha o na ohana, alaila, penei ka hoomaopopo ana i ka waiwai io;

 

Oua Miliona          4047

Ka avar’ga                           $3,000,000

Huina nui                             $12,000,000,000

 

Poe Waiwai                        1,092, 218

Ka Avarika                           $28,735

Huina nui                             $30,000,000,000

 

Home Moraki ole             4,994,091

Ka Avarika                           $2,915

Huina nui                             14,560,939,343

 

Poe Home ole                   6,599,796

Ka Avarika                           $418

Ka Huina nui                       2.795,898’000

 

Huina like ole o na mahele o na Papa    12,690,152

 

Huina Dala           $57,856,837,343

 

 

HILAHILA OLE NO.

 

                Ma keia holo ana aku nei o Hartwell e noi ia Amerika e kokua mai i ka Repubalika o Hawaii nei, ua maopopo loa ka hilahila ole o keia poe Mikaneie.

                O keia poe kai pakike aku i ke kanoha a Peresidena Clevelana, a i a—a aku e hakaka me ia, a homoino aku la ia Cleveland, ma na ano a pan: aka, i kela wa, na paa lakou iloko e ka lima o Cleveland, a i na e hoomaluia o Hawaii e Clevelana alaila, e hiki wawae aua nei ka manao hooko hana a Clevelana e hana mai ai no Hawaii nei.

 

Ka Poe Haole i Hoi Mai i Hawaii

 

                I keia mau la ua hiki ia makou ke hoomaopopo i ka nui o ka poe olulo i huli hoi hou mai i Hawaii nei.  Ua waiwai lakou iloko o na hana ma keia aina i na la o ko lakou hiki mua ana mai a i ka nunui ana o na kioona ai o lakou ua huli hoi adou no ko lakou oue hanau e, e lula ai e like me na lii Mogala o na Aina o ka Hikina.  Aka ia lakou e nanea ana me Hina, hiki mai la ka poino a pau hou aku la ka waiwai a lakou i kikiki ai mai na kanaka Hawaii mai a me kekahi pou e ae.  A i ka wa i nele ai ua hu hou mai la ke aloha (?) ia Hawaii nei a ua noho pu ma, la hoi ka hune a me ka pololii no keia kumu komo pu mai la ke kuko e ike hou ia Hawaii, kahi o ka oluolu a me ka heahea, ka hookipa a me ka lokomaikai; a eia hou ua poe nei, i olelo iho ai, e holoi makou i ka lepo o Hawaii mai ko makou mau kapuai wawae, a i haalele iho me na olelo hoonaikola ia Hawaii nei, a me ka lahui Hawaii.  Ua hiki hou mai o Hat@ wela. Jones opunui naupaka, Girwin, Limaikaika, Kilimana o Lahaiua ai, limamuumuu, a me kekahi poe e ae oia auna o na anela i helelei mai ai mai ka lani mai.  Ua pololi, ke uwe nei, a ke imi nei e hoi hou mai na dala a lakou i ahuai aku nei i “kuu one hanau e” o lakou, ma na hana epa, alakai hewa, a kokua hewa ana.  Aka, he la no ko lakou a hiki mai, wahi a ka Buke Nui, me ko lakou makana kupono e like me ka lakou hana.

 

KA HOIKE A KUHINA WILLIS

 

                Ua hoikeia ae ma ka Nupepa Hoi ku Ahiahi o Wasinetona o ka la 29 o Mei, 1894; ua loaa pono aku ia Kuhiua Willis ka Palapala Kue (Protest) a ka Hui Aloha Aina, mai ia Hons. J. E. Bush a me Joseph,.Nawahi aku. e kua aua i na hana Aha Elele hana Kumukanawa a ka P. G.  Ua hoike ae o Kuhina Gresham pela ma ke Keena Oihana Aina E;  Pehea Ia Ka nupepa Holomua i olelo ai; au kiolaia ka Palapala a ka Hui Aloha Aina e Kuhina Willis?  No ka lapuwale o ua manao, ua lapu wale pu me na hana hoolaha nupepa.

 

Ua Hele Hoolauna aku.

 

                Ua hoolauna aku ke Kuhina Amerika i ke Keena o Ko na Aina-E; me he la, e like me ka makou @lohe wale, e okomo aku i na wahi ao ana i ke Kuhina iaia ia Oihana.  O na luna aupuni e ae o na aina e me ka kou aole lakou i hele aku.  He wahi ano kokua keia i ka aoao e kue nei i ka makemake o ka lahui, ma ka ni hi ana o keia mau hana hoolauna aku me ka ike ole ana i ke aupuni hou i kukuluia malalo o ke Kumu kanawai a Kulua laua o Kauhane.  Ua ane like loa no keia mau hana me ke ano o kekahi mahele o ka lahui Amerika, he mau hana hookamani, a he mau hoouhiuhi e nalo ai ka hewa a me ka nawaliwali o ke kulana o ka aoao hoohui-aina ma Hawaii nei.

 

KO BIHOPA MANAO.

 

                Ua hoike akea ae o C. R. Bishop i kona manao, oia hoi ina e kukuluia ana kekahi aupuni repubalika no Hawaii alaila, e hoolilo ana oia i kona waiwai a pan a lawe aku i ke dala mai keia ama aku.  He olelo nui no keia a he olelo e hoike ana i ka manao o ke kanaka ike i ka mea e hiki maiana a e like me ka iole e ike honua ana i ke piho o ka moku pela oia e haaleie e ai mamua o kona poho ana.

                Ma keia manao ua like @ ia me ka makou e olelo mau nei he aiea maikai ole ke ano anpuni repubalika no kekahi aina ouku e aho iki paha a me ka ole no, ma na aupuni lahui kanaka nui.  He aupani maikai wale no o Amerika ma ka olelo ana, a ma na mea i kakau ia aka ma ka hoohana ia ana, a me ka mea @ike maka ia nona. oia ke aupuni kulana popopo e ku nei o na aupuni nui o ke ao.  He aupaoni oia ma ka oielo ana, o ka lahui mai ka lahui, a no ka lahui, aka o ka oiaio maoli oia hoi he aupuni oia no ka poe monopole a me na hui no ka poe waiwai kakaikahi, no ke dala no ka mana kipe, a pela aku a no ia kumu ua uiuaoa ka lahui kanaka o Amerika a ke holo liilii nei ua poe waiwai la i Europa e noho ai i pakele.  Oia iho la ke ano o ka repubalika mai mua loa mai.  He hopena popopo.  Aia wale no he poe anela kanaka, hiki ia mea he aupuni repubalika.

 

UA KU A UA OLE.

 

                Ua kukala ia ke aupuni repubalike aole nae i ike ia mai e na aupuni e o ke ao nei.  O ia maoli ka oiaio me ka pololei.  O ka hoailona oiaio oka ike ia oia no kona ike ia ana me na pu hoomaikai a ke aupuni e ike ana.  Aole i lohe ia ia mau leo olowalu e like me ia i ka wa a Adimarala Kamaki i ike hou ai i ke aupuni moi o Hawaii nei oio pas ka rula o na aupuni.  Ua ike kapekepike aku nei o Mr. Willis Kuhina Amerika, i kana ike hookamani e olelo ana, ke ike aku nei au ia oe e like me kou mua ke aupuni P. G. a e like me ka hiki iao ke ike aku.  Oiai aole i puka maka olelo hooholo a Peresidena Cleveiland, ma ka ninau Hawaii, he mea kupanaha loa no ike ana.  Me he la ua makau ia keia ike ana ua hopohopo ka mea ike aku i ka pololei o kana mau hana a nolaila puka aku hoi ka ike me ke ano ole a pela iho la no hoi ma ka aoao o ka poe i ike ia.  Nui na hoao ana e puni ka lahui a huli mai e hoohik a he oia maoli no ke ano o keia mau hana.  Wahi a kekahi leta mai Nu Ioka mai ia makou mai a Hanale Kaaka mai.  He mau hana hookohukohu wale iho no keia a pela io no ka heiehelena maoli i ka hoo maopopo aku.

 

UA KOMO HEWA IA KA PAO KA MEA HANOHANO J. W. BIPIKANE.

 

                ka auina la Poakahi nei, ua hiki mai i ko makou Keena nei ka Mea Hanohano J. W. Bipikane, me ke kope o kana palapala hoole i ka lawe kolohe ia ana o kona inoa e kela hepa haole e apoo hele nei ma na kauhale, a eia iho ke kope o ua palapala ala:

                “Ma ka la 9 o Iulai nei, 1894, ua komo ae kekahi hapa haole ikeko o ko’u pa hale e ku nei ma ke Alanui Kuakini, me kekahi buke e pas sus ma kona lima, a maau aku la i ka poe e noho aua ma lo’u hale, he kane no anei kekahi o keia hale?  Ae wahi a ka pane.  Owai ka inoa?  O Bipikane.  Oia no kona wa i kakau, koke iho ai iloko o kana kuke, a hoi aku la.”

                O keia kakau ana, aole au i ike aole au i ae, aole no hoi o’u makemake e lawe wale kela hapalinole kolohe i ko’u inoa.  Nolaila ke kau oha aku nei au ia oe e kela hapa haole. e holoi koke oe i kuu inos, au i lawe kolohe ai mai loko ae o kau buke.  E wiki. mai kali oe, a e hoolohe i keia.

                Owau no me ka oiaio,

                Hon. J.W. Bipikane.

                Kaliu, Honolulu, Julai 9, 1984

 

KE KUEMI NEI.

 

                Ua hoike ia mai ia makou, ua kuemi hope kekahi poe i hoohiki mua i ke aupuni P.G., i ka lawe ana i ka hoohiki malolo o ke kumukanawai o ke aupuni Pikake, e koni hewa nei.

                Wahi a kekahi poe no o lakou, e emi loa iho ana ka hiuna o na kanaka Hawaii e ae ana e houhiki malolo o keia aupuni, mamua o ke aupuni P.G.

 

NA HAAWINA IA O KA HANA HOOKAMANI.

 

                Ma kela Poalima aku nei, mai pau na au o Kaulakou ma i ka haihai. mamuli o ka ulupani ana o ka lio kauo kaa i ka mai-pupule:  Ua lele koheoheo aku la laua me kahi kalaiwa kaa, ua nanaha ia kee kaa, a he laki wale no ka pakele ana.  O keia ke ao a ke Akoa i na poe hana hookamni, a hoolauwili i ka pono o ka lahui Hawaii; amai noho a hana bon pela.  Ina e hoopaakiki hou oukou, alaila, he make no ka hopena.

 

HOOKAHI PUUWAIE KA LA HUI.

 

                Oiai ke holoholo nei na poe hapahaole piko pau i ka iole iwaena o Honolulu nei e lawe ana i ko kakou mau inoa ma ke anoo kolohe maoli,, he hookahi wale no hana kupono a kakou e hana ai aku e kipaku iwaho o na pa a me na hale ina noolohe ole mai e hana aku e like me ka hiki ia lakou ke haalele koke i ko oukou mau home, me ka hoohakalia ole.  Hiu no a wela!  @ no a lilo!  Ka uku ia o ka lapuwale a me ka aihue inoa.

 

NUI NO KE KUPAA.

 

                He nui no na palapala i loaa mai nei mai na apana kuaaina mai e hoike mai ana i ke kupaa mau o na poe aloha aina.  Ke kukalaia la ke Ku mukanawai me ka Repubalika hou.  Aka, aole nai he ae o kanaka e hoohiki i ke Kumukanawai o ka Repubalika.

                O keia ka naauao nui o ka Lahui Hawaii, i kuhihewaia ai e ka poe mikauele he lahui puni wale ka poe Hawai!

                E nana i keia wa; auhea ka oiaio oia mau olelo? Aole loa! no ka mea he nui ke kupaa o ka Lahui Hawaii i keia wa.  Ua ao o Hawaii i keia la!  Aole pouli i koe!

 

PEHEA HOI KEIA.

 

                He mau papa kamilio aua mawaena o kekahi mau Loio manaoia he aloha aina.

                E kuu hoa, na kaua hoi paha ia dala, ina oe e ae mai aua i kau, aole no hoi oe la e ae mai ana i kau?

                Kupaiauaha no hoi ka hana a ka Loio. kupauaha ka manao puni dala Puui loaa, puni lauwili i ka makemake o ka Lahui Hawaii.  Aka ahu wale ae ia no nai na hana a ke kolohe.

 

KA HA HAWAII, MA KAHI O CASTLE MA.

 

                He mea kupanaha ka ike ia ana o ka Hae Hawaii ma ka hale kuai o Kakelama, e kau ana ma ka puhi hae, o ka hae Amerika i kau ai, no 18 milama a oi.  A i kein mau la hoi, ike ia o ka Hae a lakou i kuehu ai, oia maia pahu hae, he keu ka no’ehag o koia ano hana, he aha la keia ano o Kakela ma.

                E i ia mai ausnei paha, oia no ka hae o ka Rebupabka, ke pane nei makou aole he oiaio oia he holopee maoli no, ei like me na olelo a ka Lanakanawai Kiekie, olelo ai, e noho no ke Aupuni Pikake malalo o ka Hae Hawaii, oiai ua kau ka weli@  ka Lions i keia mau la.

 

HO’E HA’A NA HANA

 

                Ma ke ku ana mai o ka moku ahi Iwalani, ua loaa maila ia makou kekahi leta, a me na nuhou, e pili ana no ka aina kaili la, a eia iho ua nuhou ala.  Ma ka la Eha iho nei o Iulai nei, ka la kulaia o ka poe Amerika oiaio, no ka malama ana i ka hanohano o ka noho ana Aupuni Kuokoa ana oia Ribupalika Nui o ke ao nei.

                Ua huki ae o W. H. Rice, he elua hae maluna o kona pahu hae haa ioi he Hae Amerika maluna, a he Hae Hawaii malalo, a hoi o G. N. Wilcox, oia ano hookahi.  Ao ka mea kupanaha nae, ma kahi o ke kahua o ke Aupuni Pikake i kukulu ia ai, aole i ike ia ia mea, hu ka aka o keia ano hana.

 

He America Hoohui Aina.

 

                Ua kipa mai io makou nei kekahi haole i noho mua ma Hawaii nei i ka 1841. o J. G. Gilman kona inoa.  Ma Lahaina oia i noho oihana kalepa ai, a mahope o kona waiwai ana, ua hiu ae oia i kona heleuma, a ua hoi aku no kona one hanau, a ma Bosetona oia i noho ai a hiki mai i keia la, a aia, no kona home ma Bosetona, ke pau kana huakai paipai i na Hawaii Ponoi, e hoolilo i ko lakou one hanau, no ka ipu kupa mea ai, a na misionari.  Ua hoohaohao ia ke makou ike’na i ka hoolauna ia ana aku me keia keonimana.  Aka, mahope o ko makou launa pokole ana me ia ua ahuwale mai la kona manao, a ike aku la makou he anela paipai keia i na kanaka Hawaii e ae aku i ke aupuni repubalika.  Nolaila, hookahi wale no a kakou hana, o ka hoomamao aku ia ano kanaka, no ka mea, ua like no ia me kekahi mea i hanai ia a maona alaila huli mai no e ao hewa a e hoomaewaewa.  No ka nawaliwali loa, o ke kulana o ua hana a ka poe misionari, aolaila, ke hoala ia mai nei na kahiko, na palalauhala, na nihoole, a me na iwi maloo o ka waoakua, i make ai no ka lilo mahope o ke kii bipi keiki gula i mea hoomana no lakou, e like me ka na mamo levi o Bosetona e hana nei i keia manawa.  Aka, e ka lahui mai puni mai oukou i keia poe, e kali nialie a hiki mai ka olelo pane a Peresidena Cleveland.

 

KE A AI AE LA NA KIKO O KA MOO CHAMELEON.

 

                Ma ka hoomaopopo iho i na elelo a ka nupepa Holomua o ka la 10 a me 11 o keia mahina, he m @a ak ka loa, ua kuwala poo aku nei ia nupepa.  a i ole ua paku ae la, me ka hiki ole ke kaoh@ ia mai i na manao hookahuli aupuni aoa nupepa e kue ana hoi i ka Moiwahine a me ka Lahui Hawaii.  Aka he mea haohao anei keia ia kakou, aole aole loa, oiai aia o C. B. Wilson, ka Hamoku Bolabola o ke au hulihia i bala, he Peresidena no ka Hui Pai Nupepa Holomua, he hoa hui a launa mau me Kakina, Kikila, Soper, Fisher, Morgon, a me ka poe a pau nana e hoao nei e lilo kakou i repubalika.  E ike pono oukou i ke ano o keia mau mupepa.  Ke paipai maoli nei no ka Holomua haole e kakoo aku na kanaka i ke Aupuni i okau hou ai ae nei me ke kali ole a lohe a mai ka pane a Peresidena Cleveland a me ka manao o ka Lahui Hawaii.

 

Moeuhane Kupaianaha.

 

                Mawaena o ka hora 5, a me 6 o ke kakahiakanui poniponi o ka la Sapule nei, Iolai 8, ua loaa iho la i kekahi wahine Hawaii kekahi i@cenhane kupanaha, a ua hoike mai oia e like me keia:

                Ua ike aku la ko’u uhane i kekahi lanai nui i hana ia a maikai o ke ano o na au i hala mamua o kekahi hale, no kekahi keiki o Kaholokahiki kona inoa, ma Pahoa Waikiki.  Ua hana ia keia lanai he ohe ka aho, a o ka ha=ko maloo oia ke pili o ke paiia aua, a he nani ka nanaina o keia lauai, a ua mahalo nui ko’u uhane i ke ano o kaia hanaia ana o keia lanai.  Ma kekahi wahi mamao iki aku bhoi, e kuana kekahi hale maikai, a o Hanakeola a me kona ohana ke noho ana maloko o keia hale; ua komo a ku la ko’u uhane e makaikai ia loko o keia hale, a ua maikai ka’hana ia ana o na rumi a pau.  Mahope keke iho o keia manawa, ua pane mai la kekahi kaihamahine ia’u; i hele kona helehelena a ano makau, me ka hookeke ana i kona poo.  E nana ae oe iluna, eia keia mea nui ke kau nei malluna nei.  Ua nana ae la au, me ka ninau ana, auhea?  auhea? ia manawa i huli pono loa ae ai o kou maka, ua ike aku au i kekahi Kalaunu nui (o ekolu paha anana kona ana waena) e kau pono ana iwaena konu o ka lani, a o ka lani nae i keia manawo ua ano kokoke loa mai ia, a ua ike pono ko’u uhane i ka weli mai me ka owaowa ana o na pohaku daimana, a me ka ula wena o na pohaku rubi, e anapa ana iwaena konu o keia Kalaunu, me na kihikihi ano hoku.  Ua hooho ae la au a me na kanaka a pau loa e ku ana ma ia wahi me ka leo nui.  Auwe!  Ke Kalaunu o Kalakaua e, ua hoomau aku la makou i ka hooho ana pela, a hiki i ko’u manawa i olelo hou ae ai.  He mea paakiki ke ola hou ana mai o Kalakaua; oiai, ua make hoi oia, no Liliu keia Kalaunu.  I keia manawa lohe aku nei ko’u uhane i ka oane ana mai a kekahi wahine ano kilokilo i ka’u hoomaopopo aku.  Ua hai mua no au e hoi hou ana no Kelii i ka Nohoalii.  Ua hoomau aku la ko’u uhane i ka uwa ana a me ka poe a pau malaila, a i keia manawa nae, ke nee malie nei ua Kala@@@ nei i kai me ke ano mamao hou aku o ka lani, a eia no nae makou ke hoomau nei no i ka wa ana nou keia mea kupa@aha, a o ko’u puoho ae la no hoi ia.

                Ua hoike koke aku la oia i keia haawina kupanaha i ka ohana, a ua hiki ole no ke wehe ia ke kaona ano nui o keia moe, a malia hoi he mau kakaolelo a kilokilo kekahi e ola nei nana e wehe mai i keia moeuhane hoopahaohao.

 

E HOI KA OLU I NA KONA.

 

E Ka Oiaio oni paa,

Aloha oe:

                O ke kanu Kope ma na Kona nei ke holomua nei.  Elima Hui Kanu Kope ma na Kona nei.  O ua Ko pe kahiko no kanaha makahiki, ua elemakule lakou, o na Kope no 10 makaniki oia ke kope nua ohaha.

                Eia keia mea loli ano e loa ma Kona nei.  UA MAKI NUI LOA IA KE KALO, mai ka uka waokele mai a hiki i ka pahee oia kahi o na laau ulu e ulu nei  A no ka lawa loa o ka poi ono-nolaila.  Ua pakalaki loana pai kalo o Maui.

 

“KONA-KAILUA PAKA-ONA”

                O ke kanu paka ua mikipalu ae na keiki o Kina (Pake)  Ua kanu laula ia ka paka ma na Kona.  O Kailua nae ke kahua hooahu o na one paka, a nolaila, ua kana ia “Kona-Kailua paka ona la”  O ka poe ono paka.  Eia ka paka maikai ma Kailua nei, ano like ma ka opiuma kumupaa a na haole e hoopae aihue nei.

 

KA OIHANA LAWAIA.

 

                Ua kupono loa keia oihana ma na Kona nei, no @a mea he nohoalii ka malie ia Kona nei.  O ka moana oia ka mahinaai a na keiki  law@ia e palau nei, o na keiki o Kekaha a me Kapalilua o ka lakou hana mau ia.  E loaa ana ka ai a me na lako e ae.

                Eia keia mau keiki o Kailua e pai ae nei i keia hana kumu e L. Aarona. Geo. James Kupaka a me D. W. Kaea.  “O ka mea ike i ka hana pono @ hana ole, oa hewa ia.”

 

P@@@@@@ o KONA I KA UA.

                O ka ua oia ke kumu @@ iaolana o ke kanaka mahiai, ua uliuli ka aina a oluolua na maka i ka ike ana i ka uka laula o Kona-a nolaila kela poomanao e kau ae la.  E hoi ka olu ia Kona.

 

UA NOHOALII KA MALUHIA MALOKO O NA KANAKA.

 

                Ua hoike ke Kula Sabati o Kailua a me Helani ma ka Luakini o Mokuaikaua ma ka la @ o Julai 1894, he 79 na haumana i hiki ae.  Eia ka’u mea hoohuoi,-aole au i ike hookahi haumana o Kailoa ponoi eia na kuma papa i hiki mai Henry.

                Nu’anu’a pono na kolamu o KA LEO i na one he nui, Oia ka nani Kawewehi, J. K. Nahale, J. Kulua, G. W. Adamu, J. K. Kanealii.

                Ua iini loa ia ka nooko ia o ka ninau lahui o ko Hawaii nei Paeaina e na kupa o na Kona.  Ua hoopii aku la na leo pule i ke Akua e hikiwae loa mai kou Aupuni, a ke Amene nei makou me ke aloha paulele i ko makou Makuahine Moi Liliuokalani.

 

JOHN KEALOALII.

Holualoa II, Kona, A, Iolai 3, 1894.

E ka Nupepa Ka Leo.

Aloha ae:

                E ae mai oe ia’u no ka loa o ka manawa i kau wahi kaawale o kou mau kolamu, e kikoni papalua ae i ke poo o Sol.  Hauhili Kalamakee Holokee, i lohe aku o Kauai i ka uina o ka lae o ke kalohe, ka mea nona ka manao nane piha opala i hoolaha ia ma ka aoao 4 o ka Nupepa Kuokoa o ka la 16 o June 1894.

                I ko’u kilohi iki ana iho i ua manao pane la mai ke poo a hiki i kona huelo, hoohalike koke iho la au i ua manao pane la me keia mau wahi lalani mele a ka poe huia ku-i.

                Kiekie kulana Halewili,

                Aohe mea Hana a oloko.”

                Oia hoi, he pane na ke keiki omo waiu iluna ke allo, aole i paa ka manawa e nape ana no, he piha welu, a he hoopiha nupepa wale iho no, aole ia he pane na ke kanaka i hoonaauao maikai ia, he hele mawaho o ke kahua kahi i kukulu ia ai keia paio ana.

                I mea e pau ai ke kuhihewa o ka iehulehu mamuli o kau olelo pane, penei au e wehewehe ai.  Aole anei oe he Lunakanawai maamua, a hoopau ia no ka hupo o kau olelo hooholo i ka hookuu ana ia D. Pohakani, ka mea i ae maoli mai i kona hewa imua on no ke kani kolohe i ka ho o na pake o Mokuleia?  Aole anei a oe kai kapaia e Ilamuku Hikikoki i ka hopo no hou hookuu ana i ua hihia la, a pii ai ko le@a i ka ua mea he hilahila i ka nuku ia maloko o ka Hale Hookolokolo o Waialua nei?

                Kahaha!  Ke akaaka henehene mai nei na pohaku @a oe. i ka ua mea he pakela hupo, a he pono oe ke kapaia.  “O ka hupo nui o Kawaapae.

                E aho ka hupo o ke Keko, he ai i ka uku mamua o kou hopu.

                Ke hooia mai nei oe, ua haule pahu io no kau palapala noi e hoonoho hou ia oe i Lanakanawai no Waialua nei.  Aole anei ia i kulike me ka’u i hoolaha ai nou?  Auhea ka oiaio ole iloko o laila?

                Auhea ka hoi ko hilinai ia i ka pono au i kaena waha wai ae nei ma ka nupepa?  I na paha oe he kanaka hoopono, naauao, a he kanaka i hilinaiia, no keaha la i peku papaluaia ai ko kikala?  E! nahoahoa ke poo la e ke hoa i ka hauna laau a Kulepe.

                E ao aku au ia oe i ka rula o ka mahaloia ma na anaina maikai, oia keia:  “Na hai e haawi mai ia oe i nanaawina kiekie o ka mahalo ma kau mau hanaa pau. aole nau e pei ae ia oe iho.  A ke nai oe ia oe iho, alaila, ua like oe me Kekake hoololohe auwai, nolsila, hamama ko waha, moni i keia rula, a pela e hoihoi houiamai ai kou noonoo auwana a iloko o ka auwaha o ka pololei.  Ke ae mai nei oe, he loio oe, a he Luna Hooko mare Aole anei peia ka’u i hoolaha ai nou?  Auhea ka hoopanipani malaila?  Pela oe a me a’u i aoia mai ai.  “E hai i ka oiaio i na manawa a pau”.

 

HOOLAHA HOOKAPU AINA.

 

                Ke papa a hookapu loa aku nei au i ka poe a pau o hele kuleana ole ana e lawe i na mea o Inna o kuu mau aina a pau e waiho la ma Koolau, Maui, oia hoi o Kapaakea, Puake@, he mau Ahupaaa laua, a o Kaliae he aina kuia ia e hoomaka ana kona palena uia ke kihi hikina ma ka pali kahakai o Kekuapaawela, a oia ke kihi hema ma ka lihi moliwai o Wailuaiki.  A ke papa pu ia aku nei na poe @ p@ @ e hele ana e lawaia ma kahakai a me kahawai o keia mau aina.  O ka poe a pau e kue ana i keia h@@iaha ana na ke kanawai e ae ia lakou.

                Mrs. Makna Akiona

                Wailuanui, Koolau, Maui, Iune 29, 1894.    juli@ 2ms wkly.