Ka Oiaio, Volume VI, Number 30, 27 July 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

Uti ihiin ? M<itt Manu it<> "KA LhO, Kn hoprc loa ft na I<nilrHmnhiue o K;Uifti un; ke knikamahine ahi Knlehiiamakanoe Haule n:a me ffninwe. Kona naauauwii aita i ke aloha a biki j kona uiakeana. Lilo o Kanlaaihawiine malalo o ka LaUfcai*it} malanu ana rnc Makanikeoe. K like me ka nianaoo Laukaieie.

Oiai na hakokoana kfi aloh;i kane 1 loko o kona nmanma, a oia hni kana i huli ae ai a o|f)o «kn la : kona uittitnahon<iWiii. e ae mai iaia e uwe nui 110 kana kanp kona kuleana 1 nnho'-ai me a ma keia olelo a ka laua ihnnona me ka pane o!e ia uaai e na makua, aia nae ua lilo e aku la kaoielo nna.mai ia Makanlkeoe, e ke kaikamahine alii o Kauai, ua hele mai oe m° an a me ka Jehulehu mamuli o kou mai\a'> aloha i kou kaikvinane noi Kawnlonaakalailehua, e nwe aku ana oe i\ inak"u a inoloWH walr akn mai ' kauwe, nolailii noho inalift aki; nn kakou naeia a hlki i leona panaho ana »nai ia 'kakon, he aha hoi aua nei ka hewa na kuwaimaka no ia e hana ai kana hana he tneā p'o-n paha ia no koia nei noonoo me k*a lele ino o kona hnuli oiai, aole oia 1 make, eia no oia ke ola nti. nolaila e kali kakou no kona manawa hope loa. Ma ke!a mau olelo a eia no kā niea nona keia moolelo L>»ukaieie ke rintio pu nei me kan*; '.lii kane a me na ohana a pau rae Kaukini ma. me ko lakou kulu waimaka e hoopulu ana i na papalina tne na manao minamiha me ka ehaeha vvajania o ko lakou mau lioonoe a pau, a he wa hoi keia no " ka hamau o na mea a uau me ka hoolei pati ana o ko lakou mnu uanaina mahina o ke kino o ka me» nawaliwali e waiho i>ei, aia i keia manawa a Makanikeoe e kpmailio nei, ua meh» like na mea a pau me ka pane *v.ihi len ole ?,e ia manawa o fee k jpilikii o na nooooo ana, aia hoi uf owaKa aela na maka o Hiilawe mai na upoi ana ō kona mau lihilihi a an ae la kona mau maka ma o a maanei me na waimaka e haloiloi an;i. a puana ae la oia me ka leo uahenahe loa, e neenee mai oe e Makanikeoe, aa nee aku la Uana mea i manao ai a kokoke ina kona poo. a pane hou ae'la o Hillawe, auhea aku nei ka haku lani kaikuaī ine o kaua. Eia 110 k6 noho nei, walii a Makanikeoe i pane iho ai, e olelo oe iaia e nee mai maanei. A no keia mea, ua hai ae Ja oia ia l<aukaiiāe i ka manao o konn kaikunane. a ua hooko mai la oia i kona makeniake, a ia Lankaime i kulou iho ai maluna o l;a umauma o kona hanau mua nie ka-naan " walohia, ua pone ae la o Hiilawi* I kana liaai lelo, e kuu haku lani kaikuahine ke ike iho la no nae eo iau mamua o kuu make ana, e he!e pu no au ine kau mau ino a pau 1 hana ai e like me ko'u makemako, aole hoi e iii aku inalunaou ia ki>ko a'u i hanaai inalunaou e kuu"thiku a ine na makua o kana a me ka ohana a p.m. a oia mea a'u i aihue ai i kft ui nohea o Kauai, ka mea hoi au i houiohe ole ai i na olelo a Makam ken.e a me I.aukieleula, al.;ila « qlelo i;< ia mea a lilo i mea kaulaua 1 na hauna mn keia mua ak u. h« mr.i pii alii, alaila e , inai aua nei na mea a p*u ; ' *ōe k>»ia hope akv\ ms ia alanui ■ hooknhi au i hana ai he iuoa kaulaue iiie ka iu;»ksikai, noinila.iua wau a make ana, e wa;h-> oe iau

ma kahi ē ike ia ai au e na m;ika o| I lehulehu;- a )110 au i mea kauiana i J me ka maikai, nui ia e ka poe ma- ■ ' lihioi, ina keia mau olelo aua īlii-' i lawe nei. kona kaikuahine iia | ; pane iho la o Laukaioie, p a Maka- j ■ nikeoe e noonoo a hoomaopopo ii | ; me.a, nolaila e hoomanao Waua e ka j ī mea hi'luhe-lu. eia ba niai a Hnlawe : : i pulea mai'ai ke la huaololo, he 1 { mai im alii e o!f !o mau ia nei. i I ke kuu malie ana iho o keia ! inau olelo a iliilawe, aia hoi kona \ 1 hanu ke nape m a 1 i e 11 n k o o kona umauma, a ua manao īho la . S «tona knikuahine o kona mau eetona ■ j hope Joa ia, nolaila. ua h.ii aeJa o Laukaieie i kana olelo i na mea a I pau e akoakoa nei. e hele mai e | | haawi ihoi ko lakou mau aloha hope ! ; Jya no Hiiiawo, aia ia lakou e lulu- ! ini nei, aia hoi ua hookuu malie | mai la ka hanu 61a ōHiilawe i ko- J | na hale k no a pio iho la ke kui- j I kui o kona nale a lele loa ae la ko-1 ! iki aho ho|>e loa, a kaawale aku la ■ j kona uhane mai iaia aku, a o a ka | j innnawa i hooho ae ai na leo niaka- j I walu o ka uwe ana o na mea a pnu. - aia uae ke naauiaua inai la na makua i i me ka ohana a pau: ! Aia hni ka ili nohea 0 Kauai ke | j nwepaiauma mai la, ua lawe ao l'aj I oia i ka malo o Hiilawe a lei ae.la i | ina kona a-i, aia knna mau liina ke f j kahiau nei inaluna o koiui poo, a ' i 'he manawa noi ia no ke aloha ma- ■ reeie e hoopuni ana i ke kino, a t>' |'uwe heiu ana h-ot i kahi o ka noho ! j ana a me k* hele an;j, n na kei.i Ipiha uwe makena i hoop.uiwa .aku ; ia Kaulaaihawaoe nie kana kane j a oia kana j ninau ae ai j iiiei, aua olelo aku ka ui opio iaia, j kali iki kakou a hiii mai ka hua- j :olelo. la laua e kammlio nei, ua ' jhoouna ia ma' la n Kaohaiulae! j Laukaieie e kii mai ia Kaulaaiha- • 1 waneme kuna k.ine me kā hai pu aku ; : ia iaua, ua make ia o H iilawe, no- ■ | laila ua hele aku la o Kaehaiula j j me kona mau helehelena uwe a j • hiki ana imua o kona hoa i au pu ; : mai oi i ke kai o Kaieiewaho a ine ; , na ale kuehu o Kaiwi a me na alej : hanupanupa o Pailolo, a hiUi aku i ■ • ruv ale hanupanupa o Alenuihah.-i, j j he mea oiaio, Ua iiiki aku oia nie I ua helehelena kaumalm, a mnia; jano, ua ninau mni'la 0 Kau j, ' laaihawane ia K:. h mila, he mea e L j ke :moe o leou m !.;lehclena a he j waimuka' .aha k« ia, Pnne aku la o; ; Kaohaiula me kona mau lima i ka ] j iho ilalo, ua auhee'ka aa aohe knne , f ua lilo ke kana i Hiikua ī Hiialo, | oa liala u'a ua pau ua hele . , aku la ko kakou kuiknne Hiilawe | ; i ke ala hoi ole mai, ua ko-o ka lia- | j le a ke aloh, ai aku me Niolopua i ■ : ka hiamoe ka o ke «au me ka 1100-, ! ilo i j ī k.a lohe pono ana mai o Kau- j | lauihawane i keia mau olelo a , haiula, aui hoi he inea e ke anoe : j ana o iona mau noonoo ana me ka| ; hoomaopoo ans, iho, ua make o Hii- • j lawe a huli pouo aku la 'kona alo j ; rae konu nanaina me kona waima- j ■ ka iinua o kana alii kane Kalaeohia j me ka pane ana aku i kana mau ;huaolelo e kuu hakn! i kane aloha, ua lohe pu ae la no ka- ; ija,i ka huaolelo a ko kakou haku j ; !ani ahi. j I hoouna mai nei keia wahine; j au i hele mai la e hai i ka loh o ia ' j kaua i kekahi lono mokumokuahua ,oko kakou mau manao, ni ka; j niea, oia wale no ka mea mana ihh j maluna o kakea a pau. a oia wale' ; no ke kumu o ko'u lilo ana īa'u a : j pela hoi a'u ia oe, nolaila e oluolu a j nei ko'u manao iā kaua e he!e ma j kahi o ka mea i haaleie mai ia ka- ! m \ t Pane aku la o me ka ; jleooluolu me ka ohohia okona' ' mau eno a uau ke nana aku, a oia hoi ī puana aku ai i muao' , kana alii waliine. E kuu haku wahine. o kou leo a j me l-o'u makemake aole o'u kuleana ma ua ano a pau e keakea aku ai i ko'u manlio. oiai. hoi lie nolio ana I pili aku ko'u mahope o'u. eia naej he liaawina pili loa ko'u haku ahi" lani wnhine oieakou e noho nei ma ; pili ia'u a meia I,aukaie'u i1 a hiki i keia la. aole hoi o'u mea » nana e mawehe ae mai ke kunni mai, nolaila e hele e aku oe ! me i.i nei Kaohamla a mahope akn ! rtai a'u ine l.aukaieie, a aial makau a kanalua mai oe uo'u uei, ma k *ia ! olelo maikaī a Kalneohia, ua ku «i>j la o Kaulaaihawane me Kaohaiula a kele aku la no ka hale makena, ia lUua i puka aku ai mai loko ak-i o Ihikalani, ua hooho ae !a o Kau- , lamhawane me ka leo uwe nui me ; ke kanahli, oiai kona n\au linia e pniH ana iluna maho|x> o kona pi><v me he» ala e haeluu? ia aua ko lakou inau puuwai, aia hoi ka mea nona keia moolelo me na helehele- } na o kaumaha e hoike mai atia ! kona mau waimaka aloha kaikuna- i

ne » me kana alii kane kai kom'ohia like iloko oia haawinn, a oia laiiu e nolio ana ma ko poo prsnoi 0 ka mea mnlee. aia nae na hnli ponomai la ko laua oana ana iko 'iaua nana ana ina knikamahine o ' Kauai e nwe paiauma aku nei, a'ke nanaai pu mai la hoi ka ui nohea <lii o ko Jana aina oiwi a ke oloWalu hke ala na leo kuninai o na mea ; a pau, a me na ?eo uwe hehi. a kaui kau o Kaulaaihaw»ne i puana leo ! nlii ae ai me ka moakaka pono o ! hiki ai ka lohe pono ia mai en* i ' ohana. A oia kfth:i i mi ma nku ai ! ina ka helehelen >. -M.v lio leoala' I no ka hekili iloko o Ikiiwi. | Ka wa a kaua i kaohale | Hele akii la oe aohe lua, j Koe ko'u aloha i hope nei ; Na'u mo ia e puolo uie ka wai- | uiaka. ■ : j ' Kuu haku kaikunane kane o | keia lika. j Iloa'u o ka po me ke ao, r O Keia uka anoano i K a-no wale mai ana no ia'u ko j aloha auwe kuu kane « | Kuu kanema ka wai o Ulu j Ke uhi nei au iko nloha me he' i maka wai ala j Ka hanini mao ole i kuu lihij lilii, : V - v i H'e lihi mua ko'u -,a nei Na'u no i panaho mai ia'n j ' Noho aku a'u me ke aloha ia oe ; O oe o wau i ba haiki O wan o ka manu o Kanla i O wau o Kaiilaaihawane e ala ; mai oe E ala e ka Jwa ana ai ma Ka- : . nla. > K ala e Halulu ika pa kapu o i 'I'ahili - T -■■■'■■ i K ala-e ke kaupu aii moana, E ala e-ka Ulili ka Noioaukai ! E aia e Haulili eka Pueo nui hoanoano : E ala e ka Moa e i<a tnanu x liooiale i ke ao Ke kau mauli leo o ko kaikuahuie e ala mai. ; Ike kuu ana iho o keia rnau leo ! uwe helu hoaia a Kanlaaihawane, jua hoi hou mai la ka hanu o Hiii lawe e hapai ana i kona iimauma a : holo ae la na aa pana ma kona a'i ; yie he ldo ala no ka moa ko o-o-o i ann ae o ka owaka ana ao o kona i mau maka a kaakaa mai ana me ; ka waimaka. KE haloiloi ana a huli ae la kona lau kiionohi a ike i kana aloha i mua hapai ae ]a kona lima a peaj hi aku 1« ia e hele i mai e haawi iho i kona a'oha iaia. ! nolaila, v.a helt aku la oi>» a haawi i aku la oia i kona ihu i kana kane, j'a hai ae .a o Hiiiawe i kana mau kolelo ; Ina aole e loaa ko'u uhane i fltekahi wahine u; launa ole. ua like i no kona ui a me kona nani me kuu j haku lani hanau mua e noho ne j me Laukaieie. īke aku -nei au ika I ino ana rtiai nei ma ka lewa iloko o fke anuenue, a nana i hopu mai't>fi i ko'u uhaue a hoihoi mai nei. ane i oi aku ka makau o ko'u uhane i ka 1 hamama ae o ke kinone me he ana iala, ahe mea pio loa no ko'u uhafne ka lotie ana i ko oukou ieo uwe ; no'u, aole nae au i ike i ke komo i ana mai neī o ka uhane. a lohe ko- ! i liuliu anei au i ko leo uwe, a oia ! ;au i ola h"U ae nei', a p<|maikai au j 'i ka ike «;-.a ia oe, nolaila ke manao' I nei au he wahi manawu pokole wa- ! le r.o ko'u e kamailio pu ai uie oe a j haalele au ia oe, nolaila ina au e j make hou ana, eia kau olelo kauo- j ha ia oe mai hoonele oe i ke kipa ■ ana mai in» makua o kaua. j Aole hoi o kuu haku lani alii j hanau mua he mea nv\ioukouaj nau loa iair>, a ua ike oe i"ke kuinu ! o ko'u pilikia ana. iia'u poooi iimi i ke kuum o ka pilikia a me ka poiao' a i maemae ae ai o ka noho ana me j ika mea nana oukou a pau i lawe j mai imua o Laukaieie, a e uiake au , me ka'u mau hana pono ole a patl i mea e waia ole ai ko oukou noho ana ma keia a=*. Ika pau anao ! keia mau olelo, ua puana ae la oia j i kana olelo lv>pe loa uie kona! innu kulu waimaka. ! i/* E kuu aloha, mai pouia ia Hiila- - we ke hiainoe pu \ioi ou nib ke aloha. a oili imlelo hou aku la kona i uhane mai ke kino aku. y Mii keia niake ana o Hiilawe'a ola liou mai Li, ua 01010 ia la niake ana lie uiaule. a o kekahi olelo ana ja ka pvie kahiko, he oU na ka au- ! makua, ahe niea iiihu no ia i keia , lahui. ua nui walo ka poe i inake a; hala kekahi man hola a hehapalun ! o ka po a uie ke ao, a he mea uiau ■no hoi kekahi e waiho a niake ai, alaila ola hou mai la a maia ota hou ana mai la, v k\maiho no ka mea niake i ke ano o kona mako ana ame ke ano o kona ola hou aua mai, e hke iu rt ko lliilawe ola hou ana niai a niake aku la. Aol« i t>au. He oia niau no ka paa o KAuai l aole he hoohiki Aku.