Ka Oiaio, Volume VI, Number 31, 3 August 1894 — Page 4
| This text was transcribed by: | Mary Ann Kalei Baricuatro |
| This work is dedicated to: | Kauka Chun |
Nupepa Ka Oiaio.
"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"
NUPEPA KA OIAIO.
J. E. BUSH, Lunahooponopono.
J. K. Penikalaka, Puuku.
O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA.
POALIMA AUGATE 3, 1894.
HE MOOLELO KAAO HAWAII
NO
LAUKAIEIE.
Ke Kino Kamahao Hoko
O KA
Punohu Ua-koko.
Ke Kahulileoleʻa o ke Kuluaumoe o na Pali
o
Waipio Hawaii.
Unuhiia e Mose Manu no "KA LEO."
Ka lealea hope loa a na kaikamahine o Kauai me ke kaikamahine alii Kalehuamakanoe Haule oia me Hiilawe. Kona naauauwa ana i ke aloha a hiki i kona makeana. Lilo o Kaulaaihahawane malalo o ka Laukaieie malama ana me Makanikeoe. E like me ka manao o Laukaieie.
I ka mea e heluhelu ana i keia nanea, ke ninau iho la paha oe i keia wahine nana i hoihoi hou mai la ka hanu o Hiilawe. ka mea ana ike aku ai e iho mai ana mai ka lani mai maloko o ke anuenue, ke hai aku nei ka mea kakau me na hoakaka ana, oia hoi keia, e hoomanao iho oe e ka mea heluhelu, oia no kela wahine i olelo ia ka Punohuula o ka moana o Hinahealani, ka mea nana i hoopokole ka huakai huli o ka ui opio Laukieleula i kona kaikunane Makanikeoe i loaa ai iaia o Kalaeohia, a lilo ai i hoa kaana pu na Kaulaaihawane i kela Pupukanioe o Kauai, oiai ko na oiwi e noho ana no me na Inaluikanuku, aole hoi i nalukai iho ua ui nohea ala o Kauai, a ua oi papalua loa ae la hoi kona kulana nani me ka hiehie i keia manawa i ko ka wa mamua ana e noho ana me ka lalau i make aku la.
A ke pii malie ae nei ko Kaulaaihawane wahine ui i na la a pau a me ka po, a ke hahai aku la e ane like me ka ui nohea kaulana o Waipio Laukaieie, ekolu ula o ka la; "auwe! no ka hoi ka nani-e.
Aia no hoi ke oni pu mai la o Kaonaiuia mahope iho oia kaiana hookahi, a o ko laua hoahanau alii hoi Kalehuamakanoe, oia ano mau no kona ui, aole i ano loli hou ae kona ano, e like me kona hoahanau
O keia ka manawa i loli ae ai na hiohiona a pau o na kaikamahine mua a Makanikeoe i lawe mai ai.
E kala mai e ka mea heluhelu i keia wahi hoakaka pokole. Aia maluna mai o ka pali o Waipio ma kekahi aina ma Hamakua Hawaii, e noho ana kekahi wahine ui ekolu ula o ka la o eleele kona inoa.
Oia kekahi wahine ui kaulana o ka inoa i ka wa kahiko, ua hele oia no ka manao ino no kana kane a moe ma kekahi hale okoa e aku, ai kahi la ae, ua hele oia a halawai aku la me na kanaka ku@alu mano a ke alii Alapai ma ke alanui, a ua pepehi ia o Eleele wahine a make. a ua waiho ia kona kino maloko o na ipu a pilapilau o Kumaaika kona inoa o ke kekahi ipu nui, auwe, no ka hoi ka manaonao ole i kela oe kanaka i ka amo ae o na maka oia ui nohea kaulana oia mau la i napoo aku la, aia nae kupu kalauahue i ua poe kanaka la mahope aku o kekahi wahine ui kaulana loa i paa iloko o ka Buke moolelo o S. M. Kamakau a o akahiakuleana me Laupahulu ko Maui, a o Kekuapoi ko Oahu nei, ka wahine o ke ʻlii Kahahana i make ai ma Hoaeae Ewa ae nei. a o Eleele ko Hamakua Hawaii a o Laukaieie ko Waipio oia aina hookahi no, nolaila he mau haawina ko ia poe i hana ia e ka mana kahikolu i mea kaulana no ko i kou mau inoa no na hanauna mahope aku nei, e like me kakou. a ua lawa ko lakou mau manao no lakou a e nana ae kakou no ka hopena o ko Hiilawe kino, mamuli o kana kauoha, a he mea oiaio, ia olelo ana e hooko ia aku ana ia mea e ke keiki kaulana o na pali o Waipio, ka mea nana i kaapuni keia mau Paeaina.
I ka manawa e lulumi ana ke anaina me lakou mau leo uwe maluna o ke kino o ka mea make, oiai e hoomau ana ke kaikamahine alii o Kauai i kana leo uwe hele ana a oia iho keia,
Kuu kane mana opua ma ka moana
Nana kualau ma kai, e hai ana i Kaulumano.
Oia paha kekahi i ke aluka makani
E ka makani wele lau pali aloalo o Waipio
Aole e pio ko aloha
He lei mau ia no ke kino
Aia i kai o Huia
Hai aku kaua i ke akakinowailua auwe kuu kane
A he mea pono hoi ia oe e ka mea heluhelu e panai aku i keia mau lalani mele a kela wahine o Hilo i uwe helu aku ai i ka make ana o kana kane, a oia iho keia lalani mele,
Kuu kane mai ka Papakahulihuli la o Wailuku
Mai ka pali kanaka la e piikea
Lawe a ke kai i ka nui o na pua
Koe hapa mai na pua i ka uʻi auwe kuu kane
Kuu kane mai ke kai o Ohele
O hele no oe mamua
Naʻu no au e hele aku mahope
Moe a kaua i ke kinowailua auwe kuu kane e
Ma ka uwe helu ana a ke ui nohea o Kauai Kalehuamakanoe, hoi, ua hooi hou ia ae la na leo uwe i kela wa, a ua iho makawalu mai la na waimaka o na mea a pau oiai he mea mau noia i keia lahui mai kahiko mai a hiki wale no i keia au hou, aole no he mea hilahila ai, mai na ʻlii a na makaainana a ma ano a pau, ua olelo ka Moi Kalakaua i make O Hawaii no ka oi.
I kamanawa o Kaulaaihawae me Kaohaiula i kahi ui opio Laukiele ula ina paha he mea hiki iaia, ke oluolu ia mai kona manao, oia hoi e kii oia i kona mau kaikuahine ma ko lakou mau wahi maa mau mauka o Kamakoa, a no keia olelo a ua Kalaeohia nei, ua pane mai la ka ui opio me na olelo ku io me ka hopohopo ole
E ke kane a makou, eiaʻu ke hilinai ana nei maluna oʻu e kali iaʻu maanei a hiki mai au maanei me ou mau kaikuahine.
I ka pau ana o kana mau olelo, aia hoi, ua like ua wahi ui opio nei me ke kaanapu ana o ka uwila i ka lewa, ua hiki aku la o Laukiele ula mauka o kahi i kauoha ia iaia.
A e like me kona piha eleu, ua hai koke aku la oia i ka olelo kauoha a Kalaeohia ia laua e hele koke laua me ke kanalua ole. Aua hai aku la keia i na mea a pau i kona hiki mua ana malaila me kela Heemakoko o ka moana o HInahelelani na mea nana i hiu ao i ko laua kaikuahine a noho ia Waipio, ma keia lohe ana o au mau ui noho nahe e ala oia uka a kahi no a pau ae la na manao hokuku, a haawi koke mai la laua i ka ae ana ae e hele pu me kahi ui opio eleu nui wale.
Ma keia makaukau ana o lakou nei e haalele aku i ka hone noho nahele ua lawe pu mai la au mau ui nei oia uka me na ka@a hulimanu like ole, a no ka wa pokole loa, ua ike ole ua mau kaikamahine nei o ka #ka, eia laua ke lawe ia nei e kalua o na makanipuahiohio io Waipio, ma keia alanui pohili loko o ka lewa, ua ike lihi aku lai au mau kaikamahine nei he kaikuono e waiho pono mai ana ma kai o lakou o wai la ia wahi ia laua oia ke kai kuono o Hilo, a ke ike ala laua nei i na wahi a pau mamua aku o lakou, a hiki ana lakou i ka hale o ka mea nona keia moolelo kaao, a he mea hauoli nui hoi no ko laua kaikunane ka ike ana mai i kona kikuahine.
Ia kakou e hauoli ana me ke aloha, aia hoi ke lohe ia kula na lea uwe o na mea a pau ma ka ha e makena, aia hoi ua makua ponoi o Hiilawe e uwe paiauma hele ana mawaho o ka hale, aua kau iho la ka manewanewa maluna o Koaekea, oia hoi ka ako hoanee ana ae i ka lauoho o ke poo me ka ohule maoli ala a he mau kakau ana ma ka ili ke ano oia mea a he kuʻi i na niho kekahi, ina e make na ʻlii nui aimoku e like me Liliuokalani e noho hoomanawanui nei, alaila e ike ia no keia mau hana maa mau i keia lahui, aia nae i ka hanauna hou nae e ninau mai ai i ke ano oia mea he manewanewa, he mau hoike ana mai ia mau hana a na makaainana he poe aloha ʻlii oiaio maoli e like me ka hapnui o ka lahui Hawaii e hilinai nei maluna o ke aupuni Moi a i @mu hoi nona Kamehameha i ku@lu ai hou e Hawaii a mau loa.
O keia mau hoailona anoe maluna o Koaekea me kana wahine, ua lokahi like ae la na mea a pau ia haawina kanikau maluka o na mea a pau aohe mea i koe.
E like me ka pad mau ana o ka lole eleele maluna o ke kane a me ka wahine o keia au hou, he mea ia e hoike mai ana, aia ke aloha o ka mea i make me na hoomanao ana i ka poe e ola ana, pela no keia mau makua no a laua keiki Hiilawe i make aku la.
Ma keia wa a na kaikamahine o Kalaeohua i hiki aku ai me kahi opio eleu, ua kuka olelo iho la lakou no ka hele ana aku ma kahi o ka mea make, no laila, ua hele mua aku o Laukieleula e hai i kona mau haku lani alii, e hiki aku ana oia me Kalaeohia a me kona mau kaikuahine, iaia i hiki aku ai, au hai aku la oia no kona hiki ana aku me kana mau malihini, a he mea oluolu no hoi iaia i kona mau haku, noaila ua hoi hou aku la oia e hai aku i ka olelo a kona mau haku lani alii imua o na malihini me ka mea i kamaaina iaia a me Laukaieie ma, a me ka ohana a pau, a maia mea ua liuliu like ae la na mea a pau no ka hele ana, ia lakou i kokoke aku ai ma ka hale o Koaekea ma. Aia hoi, ua loaa ia Laukieleula he wahi hana anoe mamuli o ka mana piha i loaa iaia mai luna mai, e like me kona kaikunane a oia kana i ku malie iho ai me kona mau hoa mawaho o ka hale, a leha aku la kona mau maka i uka o ke kuahiwi me na olelo anoe ma ka inoa o Hinauluohia e hookuu mai i kou noho kuahiwi ana, a no ka wa pokole loa, ua kokoke mai la kaohu me he uahi la no kula a hui iho maluna pono o ka hale o ka mea make.
A ua komo aku la no hoi keia noe iloko o ka hale aole e hiki i na poe o ka hale ke ike iho ia lakou ana pahaohao ia noi na mea a pau no keia uhi ana a ka noe, aka o ke keiki aiwaiwa hoi o na pali o Waipio, ua maopopo iaia ke ano o keia noe, ua akaka aku iaia mai ke kuahiwi o Waialeale a ke kuahiwi o Haleakala.
I ka manawa a ka noe i uhi iho ai maluna pono o ka hale a me loko.
Oia no ka wa i komo aku ai o Laukieleula me kana mau malihini a ku iho la ma na wawae o Hiilawe me ka eleu i uhi aku ai i ke kapa hulu o na manu ula me he pua lehua ala ka popohe mai i ka nahele me na ano hulu o na manu noho kuahiwi, he nani me ka panio ke nana iho, a he mau kahili mamo ulaula kekahi e paa ana ma ko lakou mau lima.
A he mau kahiko nani a hihiu ko lakou e aahu ana ma ko lakou mau kino, a mahope iho oia hana ana, au kukuli like iho la o Kalaeohia ma kona mau kaikuahine i lalo me na kulu waimaka a ke aloha me kona mau kaikuahine, i ka mao ana ae o ka noe, aia hoi ua ike like mai la na mea a pau o loko o ka hale a me ka mea nona keia nanea a me na manao kahaha lakou i ike aku ai i na kaikamahine malihini, a na kahi ui opio i hahai aku i kona mau haku alii a me ka ohana a pau loa e noho ana maloo. O keia no na kaikuahine ponoi oia nei Kalaeohia i hele mai la e kumakena like me kakou.
I ka nana ana ai o Laukaieie me kana alii kane a me na mea a pau i na helehelena o keia mau ui nohea noho kuahiwi he mau hiona okoa no hoi ko laua me he manu iiwi ai pua lehua ala o ke kuahiwi a mahope o na kukai aloha ana o na kamaaina me na malihini, ua hai mai la o Makanikeoe i kana olelo imua o na mea a pau, e lilo o Kaulaaihawane a me kona mau kaikoeke, e noho mai kekahi me Hiilawe @ poe kukahili, a peia no hoi oia, Makanikeoe Kaana a me Kalaeohia ma kekahi aoao a o na poe wahine e ae a me kona mau kaikuahine, ia lakou mai na lealea oia po iho, oia hoi he po hookahi wale no, e like me ka manao o Makanikeoe i hai aku ai, ua hooko ia kona leo. aua hoike piha ia hoi na lealea a pau ma ia po.
I ka wehe ana mai o ke alaula o ke ao i ka moku ana mai o ke ka@awa. Ua ui aku la o Makanikeoe i kona kaikuahine haku lani alii, e kuu haku lani Laukaieie, pehea oia nei. Hiilawe, oiai ua waiho mai oe i kau olelo mua iaʻu no ka ia nei wahi e waiho aku ai i ka wa mau loa, a oia no hoi kana i olelo aku ai, a he wa kupono no hoi keia noʻu e lawe aku ai @ ma kahi au i manao ai, a oia au e noonoo ala, ua manao wau o ka wa kupono keia ke ae mai oe.
I ka lohe ana mai o Laukaieie i keia mau olelo a kona ahaiolelo kaulana, ua ae koke mai la oia me na olelo ku i ke aloha hope loa no kona kaikunane mai ka puhaka hookahi mai, a mahope o kona mau kahoahoa kaukau ana e like me ke ano o ka poe ola e olelo iho ana i ke kino o ka mea make.
I ka pau ana o au olelo a Laukaieie, au haawi iho la oia a me ko laua mau makua i ke aloha hope loa no Hiilawe a me kana mau wahine elua ana i waiho ihola mahope nei, a pela pu no hoi me ka ohana a pau, a ma kela wanaao, ua lawelawe ia na hana oia wa me ke anoano eehia e ke keiki eueu a kaulana oia au ko liuliu me ka eleu nui, aole he mau aheahe makani oia wanaao aole he mau leo o o o n na mea, ua meha na mea a pau loa oia po.
Mahope iho o ka Makanikeoe lawelawe ana i ke kino o Hiilawe, ua puana ae la oia me kona leo nui maopopo ano-e pani ae i ko oukou mau maka mamua ae o kou lawelawe ana iaia nei, a ua hooko ia mai la kona leo me ka maluhia. Ia Makanikeoe i lalau aku ai i kona mau lima, he wahi leo hekili kai hoohakui iho me ka nele malie, oia no ka minute hope loa i lawe ia aku ai o Hiilawe ma kekahi pali kiekie ma kahi e lele mai ai o ka wai, oia hoi he wahi kahawai, ua hoonoho iho la oia i ke kino make o Hiilawe malaila, a ua noi ae la oia i ekolu mau kili ikaika loa me na alapa uwila me ke kiahi, a na ia mea i hoolilo i ke kino make o Hiilawe i kino pohaku a mahele ia a lilo kona kino paa loa ma keia kumu wahi a hiki mai i keia wa a maia ano mana kupua a Makanikeoe i hana ai maia welelaupali oia kahawai, oia ka mea i kapa ia ai oia wailele kaulana loa ma uka o na pali o Waipio.
He nani keia wailele ke nana aku na poe kaahele, a inoa oe e ka mea heluhelu e nana aku maluna o ka moku mawaho o Waipio, ua like oia me ka apana olona ke aiai, e pili ana i ka paʻi.
A e komo mai no na manao mahalo no keia wailele nani nui wale, a ua hooko ponoia hoi ka olelo kauoha a ka mea i make, elike me kona makemake, elike me na mea i ike mua ia ma na helu i hala ae nei.
A he nui wale hoi na mele a na ʻlii a me na makaainana i haku ai no keia wai kaulana.
A nona hoi keia mau lalani mele hooheno malalo iho nei:
Kahiko ka noe i Waipio la,
I ka luna aku o Pokahi la,
Hookahi oi oia uka la,
O ka ia manu o Kaauwana la,
Au ana ka manao a e ike la,
I ka wailele o Hiilawe,
Ia wai huelo i na pali,
Pali mai ke ala e hiki ai la,
Aia ke ola i ka opua la
I ke kiowai kapu o Hai la
Ilaila lawa ko makemake la
Ike nono i ka wai o Ulu la
I ka nawe malie i ka poli la.
Nolaila, e huli aku oe e ka mea heluhelu a nana aku i ka lua o na wailele kaulana ma na pali hulaana o Hamakua, oia hoi o Kawaikapu
O keia wailele kahi i oleloia ai aia ma kahi e lele mai ai o ka wai i ka pali, ua oleloia, aia maloko aku olaila he luahuna.
Oia kahi i waiho ia ai o Paʻe e kana mau keiki, a mamuli o ka manao nui o ke alii i kona mau iiwi i ka mea makau lawaia.
A no ka loaa ole, ua kii ia ka Makaula a loaa i Kauai, a oia ka mea i loaa ai au kanaka nei o Paʻe. a no kela kanaka ka inoa kaulana e olelo mau ia nei, oiai ke alii i pane iho ai:
E Paʻe, e Paʻe, kohia ka ia i paa.
Pane na ke ki ponoi a Paʻe
O ka Haku o ka malama ike ia Paʻe
O ka wailele o Akaka mauka o Honomu, ma Hilo Paliku, o Waianuenue ma Piihonua, Hilo Taona.
He mau wai kaulana loa keia ma ka mokupuni o Hawaii, a he mau wai kaulana loa keia ma ka mokupuni o Hawaii, a he mau wai keia i makaikai nui ia e na poe kaahele.
Ka Nane Huna e Lolii Nei,
O na hoike ana mai o na hana pili aupuni o Amerika i keia mau loa, ma o ko lakou mau Luna Aupuni la ma Hawaii nei ia ka Peresidena o ka Repubalika Hawaii, ma o ko lakou pa leo ia ana mai nei, ua hoike mai ia i na hoomaka ana o ke ahulau e holopapa mai maluna o ka poe pakaha aina ma Hawaii nei.
Ke hoomau nei ke Komisina o Farani i kona paa ana i kona palapala hookohu no ke aupuni Moi o Hawaii nei, aole i hoololiia ae no keia mau mahina loihi, aneane e hapalua makahiki.
Ua hoomau o Parao i kona hoopaakiki ana a hiki i kona uhi pu ia ana e ke kai ula, Pela paha keia poe e hoomau ai, i ko lakou mau manao paakiki a hiki i ka uhi ana mai o na poino maluna o lakou.
He Kuleana no e kakali ai.
O kekahi mau kumu pono e kakali aku ai a loaa mai ka olelo hooholo piha a ka Peresidena no ka ninau o Hawaii nei, oia no keia:
(1) Ke kakali nei no ka Moiwahine Liliuokalani, ka mea ponoi nana ka hoopii (protest) kumu i waiho mua la aku ai i ka Peresidena o Amerika Huipuia.
(2) O ko kakou hoomaka ana e kaihi mai, i ka hana i waihoia aku ai e ko Poo o ka Lahui Hawaii ia Amerika, he mea no ia e hoike maoli ana i ko kakou hilinai ole i ko kakou Moiwahine, a he mea hoi ia e ike ia mai ai, Aole no ka Lahui Hawaii i hilinai i ka Peresidena o Amerika Huipuia, no kana hana a me kona mau manao i hoopuka ai, e hoihoi hou i ka Moiwahine ma ka Nohoalii o Hawaii.
*(3) I na paha ua paa ka manao o ko Peresidena o Amerika, e hoihoi i ka Moiwahine ke hookuu ka Ahaolelo, aka, ua hoolaha aku nei kakou i ka manao kaihi mai i ka hoopii, a ma ia mea, ua waiho pu wale ia mai la na kakou e hana aku alaila, aole anei mamuli o ka kakou hana ana i hooko ole ia ai ka manao hoihoi Moi o Hawaii nei ma keia mua iho.
(4) Mahope o keia mau mea e maopopo auanei ko kakou wahi e ku ai, aole mea pohihi ma ia mua aku.
No ke Koho Balota Ana.
O keia ka makou i ike mua ai, a i hoomaopopo ai, e loaa ana na kuia ana o na ano lahui kanaka a pau ma ke koho balota ana. I keia wa nae, au pau ke kuhihewa o ka haole, ka pake, a me na pukiki, a malia o na Kepani aku ana no kekahi.
Ua ike makou, i ka wa i noho ai ka Aha Elele hana kumukanawai, ua waihoia aku he mau palapala hoopii, mai na Pake a me na Iapana o keia kulanakauhale, e nonoi ana, e ae ia lakou e loaa ke kuleana koho balota. Ua hookamani maoli ke ano hana a ua poe nei i hoike ae ai e loaa ana ia pono ia ano lahui.
He kulana hopohopo ko ke aupuni, o ala mai he mau kuee ana oia mau lahui ke hoole moakaka ia kau la lakou. Nolaila, ua hanaia kahi e hoopauia ai ia uluku ana, ma ka hookomo ana i na oello ano hookamani maoli iloko o ke kanawai, aka, o ka monaoio maoli no nae, oia no ka hoole loa aku ia poe, aole e loaa ia lakou ka pono koho balota.
Ua lawa iho la na hana hoohoka ia lakou, a heaha aku la na hopena o ia mau hana poholalo.
Ma na mea ihoomaopopoia a kakou e ike maka nei, ua lawa ka makemake maoli o ka poe mikanele ma na ano a pau loa aohe mea i hiki ke hana ia, i hana ole ia e keia poe, no ka nui o ka makemake, e hookoia ko lakou mau kuko lapuwale. Aka, e like me ke ano o ka poe puni i na hana hewa pela no hoi ka poino e hiki mai ana no ka hewa a lakou i hana ai.
Ke Kuhikuhi E Nei,
Maloko o ka Hoike a ka Papa Mikanele Kalavina, ua hooili aku lakou i na kumu o ka holo pono ole o na hana Ekalesia, maluna o na Nupepa Aloha Aina.
O ka mea pololei maoli, na ka hana kolohe a na poe mikanele i hana iho nei i na poe Hawaii a me ko lakou Moiwahine i keakea a i hoopahua i na hana haipule iwaena o na Ekalesia Hawaii. O keia ka mea pololei maoli, a me ka mea oiaio loa.
Ke ike nei no ka Lahui Hawaii i na hana epa a me a hana hoopunipuni a na poe mamo a na mikanele. Aohe poina iki o ia mau hana. He maka keleawe maoli no na mamo a na mikanele. He hilahila ole na maka hoopunipuni ke nana mai. He oi aku ka hilahila ole i ko ka poe pegana hupo loa o na mokupuni Hema.
Ua Hamau Loa ka Holomua.
Ma keia puka ana mai nei o ka Holomua, ua hamau loa oia i ka haiolelo ana mai i mua o ka Lahui, no kana kumuhana poolua holopoe, e koi ana e hakaka a i ole, e hele e koho balota
Ua ike o Holumua, in a oia i hoomau ma ia poo olelo ana, alaila, e ala mai auanei na pae Aloha Aina, a kiola aku i ka Holomua hoonaukiuki i ka manao mala na maluhia o ka Lahui Hawaii.
He hopena ko na hana a pau, a he hopena ko ka Holomua, ke hoao oia e alakai lalau i ka Lahui iloko o na hana hoopoina maʻu wale.
He Poloai i ka Lahui.
Ma ka Holomua o ka la 28 o Iulai, 1894; ua hoopuka mai o E. Kekoa he manao e poloai ana i ka Lahui Hawaii; e nana mai, a e apo mai hoi i na kumu ana i hoakaka ai, oia na mea pono a ka Lahui e hana ai, e pili ana i ka hoopii a ka Moiwahine a me ka Lahui.
O na manao ikaika i hoakakaia oia no keia:
(1) E hoopau loa kakou i ke kali ana ia Amerika. no ka hopena o ka hoopii a ka Moiwahine me ka Lahui pu. Aole e manao a e noonoo hou aku ia Amerika.
(2) O ka hana oiaio e pau ai keia ino; oia ka lawe loa ia o keia hoopii i Beritania Nui, Farani a me Geremania; ke hana koke ole mai o Amerika i ka hana pono e kali nui ia aku nei.
(3) Ina i hoomaka, a i hookumu ia keia hana e ka Moiwahine, na Kuhina, a me na Alakai o ka Lahui iloko o ka malama mua o keia makahiki,; ke manaoio nei au, eia kakou ke noho hauoli nei i keia la
Ke hoakaka nei keia mau manao o E. Kekoa penei:
(1) E hoopau kakou i ka noonoo ana aku, e hoomauia ko Amerika lawelawe ana mai i ka hoopii a ka Moiwahine a me ka Lahui.
(2) E lawe i keia hoopii ia Beritania Nui, Farani a me Geremania; (ke hana koke ole mai o Amerika).
(3) Hookahi kumu o ko kakou noho hauoli ole i keia la; (ma ko Edward Kekoa manaoio), oia ka hoomaka ole ana o ka Moiwahine, na Kuhina, a me na Alakai o ka Lahui, e waiho au i ka hoopii ia Beritania Nui, Farani a me Geremania iloko o ka malama mua (Ianuari) o keia makahiki 1894.
No makou iho, he mea maikai ka ike ana i na manao alakai kalai aupuni, o kela a me keia kanaka; a he kuleana hoi e hoikeia na manao naauao e hoomalamalama ana i ka Lahui, mamuli o na poino i ili mai iluna o ko lakou aina. Ma ia mea, ua hiki no i kela a me keia mea, e kuhikuhi aku i ka pololei o na manao i hoopukaia; a e kue aku hoi i na manao i like ole a kuhihea hoi. Ma ia mea hoi, ua hiki ia makou ke hoakaka aku i ko makou manao, maluna o na kumu a Edward Kekoa i hoolaha ai ma ka Holomua; a penei no ia:
(1) Ina i keia ia, ua hoopauia ko Amerika kuleana noho hooponopono no ka ninau o Hawaii nei, alaila: (a) E haul wale auanei na pono a pau e hoea mai ana ma keia mua aku, mai Amerika mai. (b) E lilo auanei he mea poho wale, ua kakali ana a me ka hoomanawanui ana o ka Moiwahine a me kona Lahui, iloko o keia wa loihi o aneane 19 mahina; © He hoohoka maoli ana aku ia ia Peresidena Cleveland; ka mea nana i hoouna mai i kekahi kanaka hoopono (ia Mr. Blount) e kokua i ka pono o ka Lahuia Hawaii: a e hoopuka mai hoi i kana olelo kauoha maopopo, e hoihoi hoʻi i ka Moiwahine ma ka Nohoalii o Hawaii. (d) He hoike no ia o ko kakou mahalo ole i ka olelo hooholo a ka Hale Ahaolelo Makaainana o Amerika. (e) He hiki ole i na poe Hawaii, ke hilinai ia lakou iho.
(2) Ina hoi i manao o Edward Kekoa, e lawe kokeia ka hoopii ia Beritania Nui, Farani a me Geremania; alaila, pehea oia i hookomo hou ai mahope iho i na huaolelo- (Ke hana koke ole ai o Amerika i ka hana pono e kali nui ia aku n@)
He olelo kanalua keia; e olelo ana, e lawe koke i ka hoopii; a mahope nae, olelo hou iho la, ke hana koke ole mai o Amerika! Alaila, ke manao lano o E. Kekoa, e lawe koke i ka hoopii a i ole, e kali no hoi, aia a hana koke mai o Amerika. Alaila, oia no ka kekahi e kali nei? e kali ana hoi i ke aha? Ua hewa paha ka Moiwahine no ke kali? Ua hewa pu me kona Aha Kuhina ma ia kali ana; a o na Alakai o ka Lahui hoi, ua pau pu iloko o ia hewa like, ke kali ana?
(3) O ka hana ole o ka Moiwahine, na Kuhina, a me na Alakai o ka Lahui, e lawe koke a hoopii aku ia Beritania Nui, Farani a me Geremania, ma ka mahina mua [o Ianuari, 1894], ko kakou kumu e noho lanakila ole nei i keia la! Pela anei? Ua maopopo loa anei ia E Kekoa ia mea? Nawai i hai @a iaia pela?
He poe kanaka kakou a pau loa ua uuku loa kahi ike, a ua like ole aku me ko na anela, a he ole loa ke hoohalike aku me ko ke Akua. He @owehiwehi ko kakou ike, a he hiki ole maoli no ke koho ae i na mea e hiki mai ana me ka pololei loa.
He mea mau i kekahi poe ke olelo ae he hiki ke hanaia na mea a pau loa me ka hikiwawe iloko o ka wa pokole loa, iloko o ka imo ana o ka maka, me he uwila la ka anapu ana a nalo aku la; aka nae, ma ka hana ana aku, a me ka hooko ana, he loloiahili loa, a aneane e hiki ole maoli no.
Ua maa o E. Kekoa i na hana liihi imua o na Aha Kanawai. Ina e waiho aku oia i kana hoopii iloko o kekahi Ahahookolokolo, ma ka palapala no oia e waiho aku ai. I ka wa e noho ai ka Aha, a lohe ia na olelo hoike o na aoao elua, alaila, e kakali ana o E. Kekoa i ka olelo hooholo piha e hoopukaia mai ana e ka Lunakanawai; ina no he pule, a he malama, a he makahiki paha. Ina no ma ka Aha Kaapuni ma Hilo, Hawaii kana hoopii i hookomo ai, aole e hiki ia E. Kekoa ke hele a kaili ae mai ka Aha mai o Hilo i kana hihia i puka ole ka olelo hooholo, a lawe loa mai i Honolulu nei! Aia a puka ka olelo hooholo oia Aha, alaila, ua hiki iaia ke kawe aku i kana hoopii i kekahi Aha okoa aku.
Pela no e hiki ai ke nanaia keia hoopii a ka Moiwahine a me kona Lahui. Aia a hoopuka mai o Peresidena Cleveland i kana olelo hooholo, alaila, ike aku kakou i ka kakou mea e hana ai.
O keia ke ano mau o na hana pili Lahui e ike mau ia nei a puni ka honua nei. He mea ku ole i na rula maa mau. I ka hana ana, e hele a kaili eaokoa mai i ka hana mai ka lima mai o ka mea au i ae ai e hooponopono me kona hoopuka ole mai i kana olelo hooholo hope no ia hana au i waiho ponoi aku ai. O ko makou manao keia, aka, in a no he okoa ko E. Kekoa manao; au hiki no iaia ke hana aku elike me kana i manao ai, oia ka oi aku o ka pono loa no ka pono o na mea a pau loa.
O ka lawe kaokoa hou ana aku i ka hoopii, he hana no ia me ka hoouna aku i Komisina me na dala mahuahua e e pono ai no ia hana, me ka lawe pu no i na hoike, a olelo hoike pu e pili ana i ka hoopii.
Ma ka olelo ana, e pono e hooko ia ka hana kokua aku. Aohe keia he mea liilii, a ano ole, elike me na olelo ana a kekahi poe, no ka hana ole o na Alakai o ka Lahui a pela aku. O ka makou e ake nui nei, e ike i ko lakou mau kokua ana mai no ka pono o ka Lahui.
O ka manaoio, he mea okoa ia, o ka hana he mea okoa ia. O ka lawe pu ana ia mau mea, he okoa loa ia. Oia nae ka pono a makou e hoomanawanui mau nei, no ka pono o na mea a pau.
UA HALA O PETERO
Ua hala o Petero, he kanaka aloha aina, he makee alii, a he makamaka heahea. Ma ka po Poalima nei oia i pauaho mai ai oia i keia ola ana. He pakaukau ia kana hana paulehia, a hiki i kona hooluolu ana. Aloha no oia.
Olelo Hoolaha.
E ike auanei na ano kanaka a pau, owau o HUSMAN, ke papa a ke hookapu loa aku nei au i na halekuai a pau aole e ae i kou wahine mare MRs. Luika Husman e hoaie ma koʻu inoa, no ka mea, ua haalele kumu ole mai oia iaʻu me na keiki liihi a maua, hookahi keiki ekolu makahiki, a o kekahi, hookahi makahiki. O ka eha keia o kona haalele ana iaʻu, a ke manao nei au e hookaawale ia m@ imua o ke kanawai, no ka mea aole e hiki iaʻu ke hoomanawanui me keia mau keiki oiai au e noho wahine ole ana.
Owau no me ka oiaio,
HUSMAN,
Hamakua, Iulai 28, 1894.
2tmswkly.