Ka Oiaio, Volume VI, Number 34, 24 August 1894 — Page 1

Page PDF (1.11 MB)

This text was transcribed by:  Toni Lynne Kaefferlein
This work is dedicated to:  Elizabeth S. Allyn

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 BUKE VI   HONOLULU, AUGATE 24, '94.   HELU 34

 

 HE MOOLELO KAAO HAWAII

  -NO-

LAUKAIEIE.

 

Ke Kino Kamahao Iloke

  O KA

Punohu Ua-koko.

 

Ke Kahuliaol'a o ke Kuluaumoeo na Pali  o  Waipio Hawaii.

 

Unahiio e Mo@ Manu no "KA LEO."

 

 Ka huakai hele makaikai a Laukaieie me kana Aliikane - Lilo o Makanikeoe me Hinahelelani i mau alakai ma ka aina a me ka moana Ike ia ua lua hohonu maloko o ke kai a me ka aina nei- Hele pu ma ua ohana ponoi - Hoonohoia o Laukieleula i Ihikalani - Ulu ka ieie ma keia mau mokupuni - Lilo i mea hoomanao ia e ka Lahu Hawaii nei.

 

 I ua ui la e uwe mai nei, me ka helu pu mai i ka makani a me ka ua o ka aina hanau.

 Ua hiolo makawalu iho la na waimaka o na kaikamahine o Kauai, a me na kaikuahine o Makanikeoe.

 He mau minute ia no ke aloha e pauma ana i ko lakou mau puuwai me ka ehaeha.

 A oiai lakou e hoolohe ana i na olelo a ka u@ nohea o Waipio.

 Ua hoomaka iho la ka poe e hele ana mauka o ka aina malalo o ka Maka@keoe ana.

 Aia hoi, ke hoike mai la na lani a me ka lewa i na ouli kamahao nani launa ole ke nana aku me ka malie mai o a o.

 Mamua ae e ka haawi ana iho i na h@olelo hope a ka mea nona keia moolelo i kona mau makua ponoi.

 Ua ike ia aku la kekahi wahi ao ulaulo e pii mahe ae ana maluna o ka ilikai, ma kahi a ka la e puka mai ai.

 Aole i liuliu iho, ua loli ae la ke ano o ua wahi ao ulaula nei me he wahi punohu ua koko ala e nee awiwi mai ana i ka ilikai a kupono mawaho ae o Waipio.

 A i ke kokoke ana nia kahi i kapaia o @haula, ua ku malie iho la ua punohu nei me he pukoa la e ku ana i ka moana.

 Aia o Laukaieie me kana alii kane a @me Kauiokalewa, ke makaukau nei no ka hele ana.

 A pele no hoi me ka poe e hele ana ma ka aina.

 I keia wa i haawi ia ai na huaolelo kanaenae hope loa me na leo ikuwa mai na paia mai o ka lewa, a me na kuahiwi.

 Oia ka hoomaka ana o ka hekili e kui pamaio me ka ua ole.

 Aia na anuenue ke pipio iho la maluna o @hikalani me kona nani nui.

 A mamua ae o ko lakou hele ana mai, ua kukuli like iho la na mea a pau imua o Laukaieie, nie@ na hoomaikai ana no kana huakai hele.

 Mahope iho o na halokalo ana, ua hookaawale ae la na ohana a pau ia lakou, mai ke alo aku o ka mea nona keia nanea.

 A ua nee aku la o Ihikalani a hiki makai o Ahaula, kahi a kela punohu e halii ana iluna o ka ili kai.

 Ua komo aku la o Laukaieie me kana alii kane a me ko lanu pailaka Hinahelelani.

 A ma kona mana piha oia i kahea iho ai i ka inoa o kona hoahanau ponoi, oia o Hinalaulea@, kela ui ahikanana o ka moana.

 Ua ike oe e ka mea heluhelu i na hoakaka ma na helu mua o keia moolelo kaao.

 Ia lakou nei maloko o kela punohu Uakoko, hoea koke mai la ua kamaeu la o ka moana, elike me ka leo kahea a kona hoahonau iaia.

 Ua hoea mai oia me kona mau hoahele o ke kai me ka piha elu nui.

 Iaia i hoea mai ai mailoko mai oke kai, ua like me kekahi mokukalepa nui ka hele a hihimanu kona mau aoao a pau.

 Aia mawaho ae o kona kino, a puni na mea hihiu o ke kai, e hulili ana me he ahi la ka lalapa ke nana aku.

 A he mau mea pahaohao na mea e pili ana i keia kupueu o ka moana.

 Aia ma o keia wahine ala na mea kupanaha a pau loa e ike ia ai ke ano mana a hoolohe o na kupua a pau o ke kai.

 A penei e maopopo ai ia kana e ka mea heluhelu:

 Iaia a huipu iho la me kona hoahanau a me Laukaieie.

 Ua ninau mua mai la oia ia Hinahelelani no kahi e hele mua ai ka huakai a ko laua hoahanau.

 Ua @ai ia mai la e hele mua ana ma ka Hikina a ka la.

 E ka mea heluhelu, oia kahi i kapa mua ia ai e ko kakou mau kupuna o Kukulu o Tahiti, oia kahi e puka mai ai o ka la.

 A malaila ka huakai mua a Laukaieie e hele ai.

 

 Ma keia haina, ua pane ae la ua @i la o ka moana i na pupu a pau o ke kai a me na leho o na ano a pau, a me na ia ulaula a pau.

 A ua hoea like mai la lakou a pau ma na Auwaalalua, he mau lehu ka nui.

 A ma keia mau mea kupanaha he nui wale i hoea mai la mai ka hohonu mai o ka moana.

 Ua hoomanao ae la paha oe e ka mea heluhelu ia Makanikene, ma kana huakai mua me kona kaikuahine.

 Aia oia mauka o ka aina i keia huakai hele a kona kaikuahina Haku alii ia la.

 Mahope iho o na kukai olelo ana, ua haawi ia mai la ke aloha hope loa i kahi ni opio Laukieleula, a huli hoi aku la oia no kahi mau iloko o Ihikalani Hale.

 Aia maluna o keia mau pupu me na leho a me na Auwaalalua, i hoonoho papa ia me he aina ia, a i uhi ia iho hoi e ka Punohu Uakoko, ua noho pono iho la lakou nei a pau, me ka ike ole ia iho o ka ili o ke kai.

 Ua pane iho la ko lakou kapena wahine, e hoonee i na punu a pau, a oia ka hoomaka ana o ka mea nona keia nanea e haalele aku i na pali aloha o Waipio a me Waimanu, me na kulu waimaka aloha o ka aina hanau.

 Ma keia huakai au moana a Laukaieie me kana aliikane, a me keia mau wahine ui hookalakupua o ka moana.

 He mea oiaio eia lakou ke pii malie nei no ke ala makani o Hamakua.

 A hiki lakou mawaho o Koholalele, ua ku mahe malaila keia Punohu.

 A oia ka na kanaka o uka e haohao nei i ka halii paa o ka Punohu Oakoko i ka ili o ke kai.

 Oiai, aole he onini ua i ike ia i kela wa, a me ka nee malie aku o ka pii ana i kahi a ka makani e pa mai ai.

 He mea kupanaha maoli no keia, aole ia he mea kupanaha, aka, e puana iho oe e ka mea heluhelu i keia mau wahi la@ani mele hooheno malalo iho nei@

 O ehuehu ka moana,

 Hao'eo'e e ka ale.

 I ka hele aia eu,

 Eu mai nei o Kaula,

 Kaohi ia e Lehua,

 Aia i Halalii,

 I ka la welo ike kai.

Ma keia wahi a Laukaieie me kana alii kane me ko laua mau hoahele e hoolai malie ala maluna o ka ilikai, aia ke keiki makanikeoe ke hele ae la mauka o ka aina me kona mau kaikuahine, a me na ni mua ana i hiu mai ai, a ia lakou i haalele aku ai i ko lekouwahi mau, ua hele mai lakou ma ke alanui me ka makaikai nui ia o na kanaka e ike mai ana i keia huakai wanine a ka poe ui nui wale, nui ka mahalo a me ka hookani pihepihe ona kane a me na wahine, a he nui wale o na poe e hahai loa mai ana mahane o lakou.

 A la lakou e hele nei, ua lohe aku no lakou i na olelo a na kanaka e pane ana, "He oi aku keia o ka huakai wahine ui nui wale, a mai hea mai nei la keia poe i hele mai nei a e hele ana la i hea?"

 Ua hoomau kanaka o Hamakua i kauhai ana, aole hoi o ka poe i ulu ko kea o ka poe i papalua ka lauoho oia poe kahi e maka hehi nei i ka hahai ana me ka hookeke o ke alanui.

 A ke elelo maila hoi kekahi poe, me he mea ala o na poe kaikamahine keia o waipio ae nei e kaulana mai nei i ka poe wahine ui, oia no wahi a kekahi poe, a mamuli o ko lakou ano malihini a kahi a hele kaapuni maoli maka aina me na hiona nani o ko lakou mau kulana pakahi a pau oia ka mea nana i kono aku ina manao uluku i na poe a pau no ka akahi a ike i ka ui launa ole mai o na poe malihini e hele nei ma ke alanui.  Aua hoomau ka huakai hiehie i ka hele ana a hiki ma Kaula ka mokuna o Hamakua me Hilo, aia hoi ua hele ae la hoi kekahi keiki kanaka maikai a ui-a a maikai kona mau hele halena ke nana aku aia ka huakai i hoi aku ai mailalo aku ai mailalo aku o ke kahawai o Kaula a hiei ma kahi e hoomaha ai.

 Ua halawai uku la na poe ui nohea nei o Waipio me'ua keiki kamaaina nei oia wahi e noho ma ana i ke alanui; a ika ana mai o ua keiki nei ia lakou nei.  Ua pae koke maila kona leo i ua poe malihini nei e hoi ma kona hale e hoomolu@ ai, he ai a me ka i'a ka waiwai nui o ka hale, a manao no hoi no ka moe, moe no hoi he hale, ma keia olelo a ke kamaaina, na paue akula o Makanikeoe ma kona ano ike a mana, e hae no me kona ano mau mai Kiuohi mai.

 

 A oia kana i pane aku ai me ka pololei.

 "A Kaula makou ike ala.

 I ka palena o Hamakua me Hilo.

 Halawai makou me ke kanaka.

 He kanaka i ku a Ilio ia.

 He Ilio ia o Lupea.

 Ke wiliwili mai nei ka huelo.

 Aole e laka ka nai Ilio.

 Ke alo nei ou maka mao a maanei

 He noho hale oe aole au ai,

 O hupea i Kaula nei la,

 Ua ike a oe ua ahuwale

 Mai huna ika hana lokoino

 Nou ka olelo ia ana

 O kipa hewa ke aloha i ka Ilio

  Ma keia mau olelo a Makauikeua me ka pololei, ua pane mai la ua keiki hookalakupua nei me na olelo huhu.

 Ooe ka hoi ko'u mea nana e olelo mai he @io au, o ko'u olelo aku ka hoi e hele ma kauhale e paina'i, a eia ka he olelo mai he Ilio. I loa no @ au kana olelo ana, e hao koke aka aua na lima mana o makanikeoe paa na keiki hapa Ilio nei o ka paa no ia ma ka pua-i ano kamanawa pokole ua noi ae la ua hoa paio nei ona e ola oia, ua hei aku ka eueu o Waipio, aole oe e ai hou i ke kanaka ma keia aina, o make ioa aku oe ia'u ma ke ia hope aku a lilo-oe i mea hoomainoino ia e au a e noho malie oe maanei a hiki i kou hopena, a ua loa hou ke ola ia ia, a no e ka mea heluhelu, ua ike ae ee i keia Ilio hapa i ke kanaka, he mea oiaio ka makanikeoe i ike ai, he Iho kuona ke ia no Kaula o Lupea kona inoa he ai kanaka kana hana akamai, a i ka eueu nae o Waipio mai haalele i ka la i ka mea me hana.

 Nolaila, ua noho a hoolohe o Lupea i keia olelo a hiki i kona hopena a ua kapaia kainoa oia wahi ma Kauia a hiki i keia au hou ma kainoa o keia Hio o Kahauolupea.

 Mahope iho o na papa leo ana, ua hele maiia ka huakai a hiki ma ha upahoehoe a ua hookipa ia ka huakai e ko laila mau kamaaina me ke ohohia nui ia, a ua noho lakou ma Laupahoehoe no ka la ekolu.

 Ma ke ahiahi e keia io o Makanikeoe ma i hiki aku ai mai Laupahoehoe, ua holo koke aela ka lohe ma na wahi apau oia wahi, a he anaina nui o na kane a me na wahine, a he mau heluna nui o na kani ko-o kaukoo ana, a he he lehulehu wale hoi o na kamalii e hoholo ana ma ke alanui mahope o na makua a me na kupuna, a he mau wahine hoi kekai@ e hiipoi ana ina keiki omowaiu, a e haawe ana kahi keiki ma ke kua.  O keia poe apau e hele nei, no ke ake nui noia e ike pono i na poe malihini a lakou i lohe aku la, a oia ke kumu nui o ka huli amahi o ua mea apau.

 I ka hiki ana aku o keia anaina kanaka nui launa ole mai ma ka hale o na kamaaina nana i hookipa ma Laupahoehoe, aia hoi na poe kaikamahine iwaiwa o kanoe o Waipio e hoolai mai ana me ko lakou mau hiohiona o ka m@nohea, me na ula ohelohele e puapuai mai ana ma ko lakou mau papalina, aia hoi ko lakou mau onohi uliuli me na pohai nia me he Luakalai ala e hoopuni ana i ka Po Mahina Konane, a oia haawina hookipa no maluna o Kaana a me Kalaeohia, a he Hiapiaole aku hoi ko Makanikeoe mau ano apau.

 

  Ka Makai Kiu

 Lau Omaomao.

 

Ke Kaeaea o @a kakai pali nihohiho e Misouri.

 

KA MEA NANA I HOOHOKA KA POWA IEKE A ME KONA PUALI HOLOKOA.

 -:A I OLE:-

 

Ke Aka kino wailua o ke kuluaumoe

 

KA MEA NANA I HOOPAKELE NA KAMAHELE O KA PO.

 

Ka mea nona ka Ipu kukui kamahao iua oe.

 

 Iloko o keia wa a lakou e ai nei, ua ninau aku la o Pilipo:

 Pehea aku nei kau huakai o ka hele ana aku nei@

 Aole i loaa ia @ke Kauka, ua hai ia mai ia'u, ua ha@ a oia no Nu Ioka.

 No ia kumu, ua hoi mai nei au me ke kaumaha a me ka luuluu no ka kana keiki.

 Aole he manao@na iloko o'u no kona palekana.

 A o ka'u wale no i noonoo ai, ua hala loa kona hanu ola, a haalele iho i ka lepo no ka lepo.

 Aka, ia'u i lohe ae nei i kou leo, e komo mai e ai, akahi no a loaa mai ia'u he manaolana.

 Ua maha ka paha ka maua lei aloha he keiki.

 Me ko'u ano kanalua no, a hiki i kou hoike ana mai nei no keia Keonimana i hoihoi hou mai nei i kona hanu ola, a ma ia ano i hiki ai ia'u ke ai pu me olua.

 I ka pau ana o ka lakou ai ana,ua hoi aku la lakou no ka rumi o ka ui Meliaka e noho ana, me kana poe haiawahine, no ka hoolaulea ana iaia, a luana pu iho la lakou.

 Ia lakou e nanea ana,aia na onohi maka ponoponi o ka ui Meliaka ke kaulona pololei ala maluna o ke kanaka maalea nui wale i hoolilo iaia iho i Kauka lapaau, malalo o ka inoa huna, Kauka Hekini.

 E na makamaka a me na hoaloha, na hoa hoolele leo like o ka Makai Kiu Lau Omaomao, e aui ae kakou a makaikai pono i keia Kauka, a e hookuu aku hoi kakou i ka ui Meliaka, e lualai pu me kona mau makuakane, a me na haiawahine.

 O keia Kauka Hekini, i kapa iaia mai Ilinoi mai, aole ia he mea e ae.

 Aka, o ka Makai Kiu Lau Omaomao no ia, ke kanaka a ka maalea nui wale, aka, ua nalowale io no kona mau helehelena mai ka ike aku a na makuakane o ka ui Meli aka.

 Aka, nona iho, aole oia i poina i kana hoailona i kuni ai.

 No ia kumu kona pohala koke ana, mai na hoonipo ana a ke aloha wela iloko o kona puuwai.

 Oiai hoi i ka wa i komo aku ai ke ala huihui o ke ea o ka omole laau kupanaha a ua kauka hoomeamea nei o Ilinoi, iloko o ka puuwai o ka ui Maliaka.

 Oia no kona wa i pohala koke ae ai elike me ka kaua i ike ae nei ma na helu i hala aku la.

 A ma ia aala ana i honi ai, i hoike mai iaia, aole ia he mea e ae, aka, o ke aloha kakia iwi no ia a ua ui la i eha ai i ka eha lima ole a ke aloha.

 Oiai, ua lele ae l@ iloko o kona noonoo ana, o ke a@a ana i honi ai, oia no ke ala nana i hoopakele iaia mai na lima mai o na powa.

 Oiai hoi ka wa mua loa o kona aihue ia ana, mai ke alo aku o kona makuakane ponoi Keoki Hale.

 No ia kumu, ua ike koke ae la oia, oia okoa no ia mailuna a lalo, aole he wahi hoohewahewa a ka Ua Nahua.

 Nolaila, ua koho koke iho l@ no oia, o ka Makai Kiu Lau Omaomao no ia, aole he mea e ae.

  Ia lakou e nanea ana, na noi mai la ka ui Meilaka, e ae ia aku oia e ninau mai i kokahi ninau i ke Kauka, ke oluolu ia.

 Ua ae aku la ua Kauka nei a ka maalea nui wale i ke noi a ka nohea Meliaka.

 Ua pane aku la ka lede opio, e oluolu oe e ke Keonimana e pane mai i ka'u ninau, ke oluolu oe,

 He oinana Kauka io no anei Kau?

 Ae, wahi a ke Kauka Hekini.

 Aole anei o oe ka hoopakele o na kamehele o ka po?

 Owau no, ma keia oihana nae.

 

 Aole anei o oe ka mea nana i hoopakele i kekahi lede mamua aku nei, mailoko mai o ka mana o ka mana o ka pue powa?

 Ma keia ninau a ka lede, ua maopopo, ua loaa popo aku la ua Kauka maalea nei.

 A aole oia i wikiwiki e pane aku aka, ua kali iki iho la oia, a liuliu ili, pane aku la:

 E ka lede opio, aole ia owau, aka o ko'u hanau muli no ia, ma ke ano he mau mahoe maua ma ka hanau ana mai.

 Pehea hoi, aole auei o oe ka mea nana i hoopakele i ke ola o kekahi poe iloko o kekahi Kakela mamua aku nei?

 Aole, wahi a ka pane.

 Pehea hoi, aole anei oe i hoolimalima i kekahi rumi o loko o kekahi Kakela e ku ana ma ke Komohana Akau aku nei?

 Aole no.

 

 A i na pela, e kala mai oe ia'u oiai, na kuhihewa io paha wau ma ka'u ninau ana aku nei ia oe.

 Aka, ke hoomanao nei no nae au me ka poina ole, o keia aahu ou e komo nei malalo o ka inoa Kauka lapaau, he inoa huna keia ou, a o ka pololei maoli, o oe no ka Makai Kiu Lauomaomao, a oia ka'u e hoike aku la imua ou e ke Keonimana maikai.

 Aka hoi, ke hoike aku nei au ia oe e hiki io mai ana no ka la e hooko ia ai ka'u e hoomanao nei nou e ka Makai Kiu Lau Omaomao, ka hoopakele o ka poe i hoopopilikia wale ia.

 I ke kuu ana iho o ka leo o ka ni Meliaka, ua noi aku la he Kauka i ka oluolu o ke kamaaina e hookuu aku iaia, e hele no kana huakai.

 Ua ae mai la na kamaaina.

 Iloko oia wa i lululima hope loa ai lakou, a hoomaka aku la na Kauka nei e hele no kana oihana.

 Ma keia wahi, e hooheli hou ae ko kakou kamailio ana maluna o ka Keoki Hale huakai i hiki ai imua o kona pokii a me ka laua kaikamahine.

 Ua pane aku la o Keoki Hale ia Pilipo, a me ka laua kamalei, i ka i ana aku:

 E ae mai iaia e kamailio aku, no ke kumu o kana huakai i hiki mai ai i o laua la.

 A ua ae mai la laua me ka manao oluolu.

 E ka maua keiki aloha, ka opuu pua rose nani o ko maua Kakela nei, a hooilina hoi o ko maua mau waiwai a pau.

 Ua haawi aku ua ia oe i wahine na ka Makai Kiu.  Lau Omaomao, ka mea nana i hoopakele i ko'u ola mai ka lima mai o na powa, i ka po aku la onehinei.

 He nui na makana a'u i haawi aku ai iaia, a hiki ia oe, aka, aole oia i ae mai.

 A i mea e ko'ai ka'u i olelo aku ai iaia nou, oia ko'u kumu i hele mai ai.

 Owai ia Makai Kiu? wahi a ke nani Meliaka

 O Lau Omaomao, wahi a kona papa Hale.

 Aole anei o'Lau Omaomao kela i hoi aku la?

 Oia paha, aole paha, wahi hou a kona papa.

 Oia no ia, aka, ua huna nae oia i kona mau ano, a ua ano like me ke kanaka he 40, a he 50 paha makahiki.

 Aka, i pane no kau ninau e pa pa, na ae au e lilo i iwi aoao no ka Makai Kiu Lau Omaomao, aole hoi no ka mea e ae.

 Ke ae nae hoi oia e lawe ia'u i hoapili nona no ka wa mau loa.

 A he hauoli no hoi au, ke lawe mai oe iaia i o'u nei i keia mau la aku, i ike hou aku ai au iaia, ke halawai hou nae hei olua.

 Iaia e kamailio aua ua ike ia aku la ka holo puni ana ae o ka ula ohelohelo na kona mae papalina, a he hiohiona hoi o ka hauoli piha, ke hekau ana maluna o ua ui la.

 Ma keia wahi, e aui ae kakou@ a nana aku i ko alahele o ke Kauka Hekini.

 I ua Kauka nei i hala aku ai, mawaho o ka pa o na Kakela la.

 Oia no ka wa i loli ae ai oia mai ke kulana Kauka, a ke kulana maa mau iaia, oia hoi, he Makai Kiu.

 A maanei hooakaka aku nei ko oukou mea unuhi, o ua koho ana o kaui Mehaka, ua poloei loa, he mea oiaio o Lau Omaomao io noia, aole he mea e aku, aka,e like me ka lula Paa o ka mea e lawe ana ia oihana pela oia i hoololi mau ae ai i ke la, a me keia manawa, e like me ka hiki iaia ke huna i kona ano io maoli, a loli ae he helehelena okua, pela oia i naloale ai i mua o ke la poe.

 Ua hoi pololei aku oia a hiki no kahi kaunale o Lama i ka hora 9 a oi oia ahiahi.

 Ua hiki pono akula oia i kona hale, a ho a aela i kona kukui, a ani aela oia ma o a maanei o kona hale, he oia mau no na mea a pau, aole i manu heu.

 

 Na keia mau nani o na poe malihini i hoomalu aku i ke anaina nui, aole he wahi puai leo ae o na mea apau, he mea pu wale no, a o na maka nae o ke lehulehu apau, aia wale no i mua kahi i kauaheahe malie ai, a he manawa ia no ka noho maluhia ana no na mea apau, a no keia manawa no hoi, ua hoonee maila na kamaaina i ko lakou lokomaikai i mua o na poe malihini me ka luuluu pono i na mea ai.

 Ua wehewehe aela oia i kona aahu, a komo i nola i ka aahu hooluolu a haule aela i luna o kona Ko ki, hooluolu.

 A lalau aku la i na nupepa a heluhelu iho la, i na mea hou oia mau la, a ike koke iho la oia i ke kahi itamu e hoike ana, ua aihue kekahi puu dala nui mailoko aku o kekahi Banako, nona o Viriginia Hema ka huina o 800,000 tausani dala.

 A ua hoolaha pu ia no hoi, o ka mea nana e hopu a paa ka mea nana i aihue, e loaa no ka uku makana iaia o $40,000

  Iaia no e nana pono ana itamu nei, oia kona wa i lohe aku ai i kekahi kikeke mawaho o ka puka o kona hele.

 Ia wa, ua ninau aku oia, owai mawaho.

 O Robaka Wile, kou hoaloha.

 E komo mai maloko nei.

 A komo aku la ke kamaheie o ka po, a hui aloha ae la laua iloko o na puili pumehana ana a ke aloha.

 

 Heaha kau huakai, a heaha hoi ka pilikia, i hiki mai ai oe io'u nei i keia po.

 I hoouna ia mai nei au e ka hui Banako o Viriginia Hema, e hele mai i o'u nei, no ka lawe ana mai i kekahi palapala ia oe.

 Ae, auhea ua palapala la.

 Ia wa i wehe ae ai o Robaka Wile i ua palapala la, mailoko ae o kona kuka, a haawi aku la, i ka Makai Kiu Lau Omaomao, lalau maila oia, a nana iho la oia ina manao o loko mua leta la, a ike iho la oia i na o ea ana, ike ai iloko o ka nupepa, i na setona mamua iho.

 Ua pane aku la ka Makai Kiu, ua pono, na'u ia e hana aku, ao ka wa e loaa ai o ke kalohe, oia ka wa e pau ai o ka'u hana.

 Aka, e hoike aku au ia oe, ke manaolana nei au, aole paha e hala na pule elua, alaila, e loaa no ka mea nana i aihue kela $800,000.

 

 NU HOU KULOKO

 

 Aole he nui o ka wai o na luawai iloko o keia mau la, nui ka pilikia.

 

 O Wile Kelekona, ka hope makai a me Ropaka Waialeale, ka malama halepaahao na hoohui aina o ka apana o Waianae.

 

 Ua hoopau ia o Joe Kamai o Kakaako, mai kona noho luna ana no ka Pa Hoopae Lima Hana, no kona ae ole ana e hoohiki.

 

 He mau ano hana ano ole ka hoikeike hana ikaika a ke Kauka Hatrzoplou@ ma ka po Poaono nei.

 

 Ua hoike ia mai la lohe ia makou mai Waianae mai, e hoopauia ana ka o Bill Perry, no ka ae ole ike hoohiki Rebupalika, ua hiki no oia ke aloha aina.

 

 Ua kanu ia o McNabb, kekahi o na P. G. i keia mau la aku nei.  O ka poe lawelawe i ka pahikaua e lukuia no lakou e ka pahikaua Pela keia kanaka i make ai.

 

 Uahoopii aku hoi@ o C. Achi no, kona uku ioio ia Alice Ayers, i hoopii iho nei ia Mahuka.  Apuepue no hoi kahi mana ai a ka loio.  Aia wale no i ke ehukai e hele la

 

 O kela moku lawe hae o Amerika Hema nona ka inoa o Newaka, ua holo aku oia no Aferica Hema, ma ke ala aku o ka Lae Hema, no ke kiai ana i na ulu-aoa e ulu ae ana.

 

 Eia ka ka Haku i olelo ai, Pomaikai ka poe i hoomanawanui a make iloko ou, no ka mea no lakou ke Aupuni e hiki hou mai ana.  Pela makou e hoomaoe ae nei i ka poe e noho hoomanawanui nei mahope o ka Aina a me ka Moi.

 

 Eia i Honolulu nei ka Luna Hale Leta o Lahaina.  O keia kekahi o na elekule ai palaualelo i ka moni i ke aupuni me ka hoomolowa i kana hana, wahi mai a ka lohe.  He lilo aku koe i kekahi o na ohana misionari opu ana ole i na mea popo o keia ao.

 

 He hookahi haneri a me kanalima, a oi iki a emi mai paha, oia ka aia o ka Hui Mahiko o Makae, Hana, Maui, a ne eiwa wale no wahi haneri tona ko paa i manaoia o keia kau wili o ke ko.  Mau ka nele.  E paho auanei na wahi hoohui-aina o Kapalama a me Kalihi.

 

 He Leta mai Kona Hawaii mai, e hoike ana i na mea hou, a oia keia ma Napoopoo he ekolu poe ku makaia no lakou keia mau inoa Kumano, Kamauoha opio, a me Kimo, ko Keei hoi, e kolu eia na inoa, Haili, Keanu, a me Lakalo, a he 10 hoi o Kailua, huina pau he 16, poe hoohui aina.

 

 NUPEPA KA OIAIO.

-O-

E HOOPUKALA ANA E

KKAHI HUI HAWAII PONOI
 I kela a me keia Poalima.

 

Ka uku o ka nupepa hookahi:  No eono malama, $1.00, no hookahi makahiki $2.00

KUIKE KO MAKOU RULA.

 He uku emi mai no hoi ko na hoolana oihana, na hana kalepa, na hale kuai o kela a me keia ano.  O na hoolaha mai na apana mawaho aku o ke kulanakaua hale nei, e hoouna pu ia mai ka uka.

 E hoouna ia mai na manao ma ka inoa o John E. Bush Ailuene Buki, o na kauoha nupepa a me na hookaa dala a pau ma ka moa o ka Puuku John Kapamawaho Prendergast.

  JOHN E. BUSH,

 LUNAHOOPONOPONO.

  JOHN K. PRENDERGAST.

 

  Hoolaha.

 I na Luna a me ka poe lawe pepa pakahi, a me na makamaka eae o ka NUPEPA KA OIAIO a me KA LEO O KA LAHUI ma keia ke hoike ia aku nei ia oukou apau, e palapala pololei mai ma ko'u inoa no na kauoha nupepa, na hoolaha a me ua hoouna kala ana mai a pau.  Aole e mana kekahi palapala hookaa ke ole e kakauinoa ia e a'u ma ko'u inoa ponoi elike me ia malalo iho, i na ua hiki ole ke kakau mai ma ko'u inoa haole, alaila, e kekau mai ma kou inoa Hawaii alike me ia e puka aku nei; a i ole ma ka mea o na "NUPEPA KA OIAIO a me KA LEO O KA LAHUI"

  JOHN K. PRENDERGAST.

  KAPAMAWAHO.

Puuku o ka NUPEPA KA OIAIO a me KA LEO O KA LAHUI.

 Honolulu Jan. 12th, 1894