Ka Oiaio, Volume VI, Number 34, 24 August 1894 — Page 2

Page PDF (1.14 MB)

This text was transcribed by:  Kelly Murray
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

NUPEPA KA OIAIO.

 

J.E.BUSH.  Lunahooponopono,

J.K. Penikalaka, Puuku.

 

O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA.

_____

POALIMA AUGATE 24, 1894.

_____

AOLE HE HULI MAI.

 

            He oia mau ka huli ole mai o na kanaka Hawaii i ke koi hooikaika aku a ka poe kakoo Aupuni Repubalika a me hoohui aina.  Ke hooikaika nei a ke hoolaulea aku nei na misionari, na Kahunapule i ka lahui, a aole nae he maliu ia mai o ka lakou mau pelo ana.  Ma ka lono mai na apana a pau o na Kuaaina, aole paha e hiki ana i ka elma haneri ko na mokupuni a pau mawaho aku o Honolulu.  He mea hookaumaha keia i na mamo misionari a me na kaula hoopunipuni a Baala.  He ike ia aku no ke koikoi o na helehelena i ka nana aku.

_____

KE LOLI AE LA.

 

            I keia mau la Kapule i hala akahi no a ike ia aku a lohe ia hoi ka leo akahai aokanaka mai o ke Kahunapule.  Me he la ua like iho nei oia me Nebukaneza, ua olalau a mahope o ka holo hele pupule ana i ke kula me he holoholona la, ua hookanaka hou ia ae la oia i keia mau la, a eia ke hookamaemae nei me na olelo e puni hei ai na hoahanau, e pule ana no ke ola o ka Moiwahine i ke Akua.  E hoomaopopo oukou e na hoahanau i ke ano wahawai o na Kahunapule a oukou, i kekahi la he okoa ka manao, a i kekahi la hoi he okoa.  Lauwili ko lakou mau aoao, me he onina la a ka ale-moana, ka pii iluna a ilalo.  Ua kulike loa no lakou me na alakai o ka papa Euanelio Hawaii ka hoopunipuni a me ke kukohewa.

_____

UA HULI I KA OIAIO

 

            Maluna aku nei o ka makoumano Austeteralia no Kapalakiko, i holo aku nei he elua mau, hoahanau o ka hoomana Kalawina a me ka hoomana Enelani.  O Samula Emesona ko ka mua, a o Eria heois, kekahi kumuao o ka hoomana Enelani ka lua.  Ua holo aku nei keia mau kanaka Karistiano e hooma'amalama hou ia laua iho ma na alakai ponoi a ka Baibala Hemolele, e like me ia i hoomohala pono ia ae nei e na kauwa bana pono o ka hana a ko Haku, na kahu o ka Ekalesia La Ehiko a Hiki Hou Mai o Karisto Ma na haawina weheweke pololei i ke ano o ka Baibala, na olelo ao, na wanana i pela aku aole no he hoomana e ae i ike ia i keia mau la i noho ia e ka uhane Hemolele a e alakai ana i na kanaka ma ke alanui o ka pono e like me na kumu o keia hoomana.

            Malalo o ka lakou hoomalamalama ana i huli ai mai na ano kahiko a eia laua ke ike nei o kekahi o na mea nui e ao hewa ia nei e na hoomana e ae, oia no ka la Sabati oiaio oia ka La Hoomalolo, e like me ke Kanawai o ke Akua.  O kela ka mea nui.  Aka he lehulehu aku na hana i hana aoao hookamani ia e loa hoi ka papeliko, ke ana hoohalike hoohaahaa holoi wawae, a me alakai e ae a ka Haku i kuhikuhi ai a i hana kino ai i alakai no kana mau haumana a hoahanau hoi.  Oia mau mea a pau ke ao ia nei e ka hoomana La Ehiko e like me ka olelo moakaka a ka Haku i waloo iho ai i @, ui hoohalike no kakou Mauli o ka hookuku ana o keia mau hoakanau ike ao a keia poe hoomana me ka Olelo Hemolele a ke Akua, ua ike maoli laua i ka polelei, nolaila, ua holo kino aku nei keia mau kanaka e ao hou i na loina a pau o ka hana.  Na ke Akua laua e kokua.

_____

Okoa ka Olelo okoa ka Hana

 

            Nui ko makou lohe i kekahi poe kanaka Hawaii kuonoono e olelo ana i ka nui o ko lakou aloha aina, a pela aku.  Aka, i ko makou hoomaopopo, ua ike iho hou makou ua like ole ke ano o ka lakou liki aloha aina a me ka lakou mau hana.  Eia hoi kekahi oia ano.  He aloha aina kekahi poe kanaka Hawaii, a wahine Hawaii, he kuonoono maoli no ka noho ana, aka, aia ka waiwai a pau ma ka lima o ka Loio Kuhi na Kamika, Kikila Barauno, Kakela a me ka poe haole hoohui aina e ae, e paa ia nei i keia manawa ma ke ano he mau lunahooponopono waiwai no lakou.

            E lohe ia ana keia poe e hoino ana ia Kanika ma, no ka hana ino i ka Moiwahine, a me ka lahui, a me ka pakaha i ka aina, i ke kipi i ke Aupuni a pela aku.

            Eia nae ka mea apiki, ke hoopuipui aku nei no keia poe i ka poe nana kakou e hoino nei ma na ano a pau, i ka poe a lakou i olelo ae ai he mau enemi no lakou.

            O na hana kupaianaha keia a kekahi poe o keia lahui i hiki ole ke weheweha ia ma na rula o ka poe naauao.

_____

Na Halekuai Huihui.

 

            Aole paha he wa i ike ia mamua e like me keia ke kupono i na kanaka Hawaii e huihui a e kukulu i kekahi oihana kuai kalena e like me ia e ku nei ma Enelani.  O keia wale no ka Alanui kupono e hiki ai i ia kakou ke hana kakou ke hookuokoa ae ia mea me ka oiaio.  He nui no na keiki opio naauao akamai e hele wale nei aka, aole lakou i hoomaopopo o keia kekahi hana naauao loa a lakou e hana ai e loaa ai ka lanakila a me ke kuonoono hou ia lakou a me ko lakou hookanaka.  Ia kakou e hoohemahema nei, a e waiho nei i ko kakou dala a me ko kakou waiwai ma ka lima o na misionari na lakou e hoopukapuka a e hoowaiwai ia lakou iho, ke apo mai na lahui e ae i na pono a pau o na mea kua, na aahu kino a me na mea ai, e pono ai ka noho ana.

            Iloko o na la i hala ua lawe mai na lahui malihini i ka waiwai o na aina e mai a ua hoopukapuka mai ia kakou me na kumukuai kiekie loa, a ua emoole loa ko lakou waiwai, a me ko kakou kuai aku a hiki i keia la eia lakou ke hoonaikola mai nei ia kakou, ke hana ino mai nei.  A pela iho la no anei kakou e noho ai, he oiaio, he huihui houluulu a hoopukapuka dala ka kekahi o kakou e hana hoopono kela hana, he hana oino koko a na misionari i hana ai iloko o na kanahiku makahiki a lakou i ao ai i ka euanelia i ka la Kapule a i hoopukapuka i na la e ae.

            Eia ka manawa kupono i na Hawaii e noonoo ai i keia hana kupono loa e pono ai ko lakou noho ana kino a noho ana lahui, e hoomaka koke e hana.

_____

HE HANA EKAEKA.

 

            He hana ekaeka no ka hoi ka haole kane a me ka wahine.  Kai no he poe naauao loa ka haole, a ua aneane aku la hoi e hiki i kau wahi lihi o ka noho ana hemolele, eia ka aole.  Ke hoolohe ia aku na hana a lakou i hana ai, iloko o ko lakou noho ana mare, he kohu puaa na hana.  Me he la, e like me ka oi aku o ka hoonaauao ia ana, pela no i oi aku ai na hana moekolohe oe lapela a na haole ke iho mai ilalo i ke kulana holona noho a uka hui kau.  He nui na olelo e pii ai ka ula a e manene ai ka pepeiao ke lohe aku i ka olelo a na hoike ma na hoopii oki a na haole.  Pela ka hihia oki mare o Makaru opio me kana wahine hookolokolo ia nei.

_____

NA HOOPUNIPUNI HOPE LOA.

 

            He mau la mamua o ka holo ana mai o ka mokuahi mariposa, i ka la 11 o Augate mai Aukcland, Nu Zealani mai ua hoolaha ae la kekahi muea mai Wasinetona ae, ma ka uwea telegarapa i kekahi olelo olohelohe hoopunipuni, a i hoolaha ia ma kekahi wahi lihi o ua pepa la, i keia mau wahi olelo, ua ike o Peresidena Cleveland i ka Repubalika Hawaii.

            Ua ninau ia aku ke Kupakako o ka mokuahi Mariposa i ka oiaio o keia mea, a ua pane mai hoi oia aole he oiaio o ka ike ia e Amerika a e Enelani, a pela no na olelo o ka poe i loaa leta a nupepa mai o luna o ka manuwa Beritania Champion.  Ua hoolaha ae no hoi ka nupepa Avataisa i keia mau lalani hoopunipuni aka, no ka ike no i ka oiaio ole aole hoi he mau olelo liki a haanui iho a na nupepa, no keia me hou a aole hoi he mau huakai kukui i ka ponei e like me ke ano a lakou e olelo mau ai.  Ua lilo keia he mea hoomake aka i ka pae i kamaaina i keia mau hana hoohauli i mea e puni ai na Hawaii a huli a mahi aku, a e like me ka olelo no hoi a ka aoao aupuni Repubalika, ina aole e loaa he 7000 poe Hawaii hoohiki alaila ua make hewa ka manaolana ana e ko ana ko lakou ike ia.  O keia iho la ke kumu i kukakuka ai ka Aha Kuhina a me kekahi mau hoa o ka Aha kuka o lakou e haawi pio a hoihoi ae o Amerika i ke Aupuni Moi.  Nui na hoopunipuni a lakou, aka, aole e lanakila ia ano hana.

_____

MOKU-KAUA HYACINTHE.

 

            Ma keia kakahiaka nui Poalima, i hoea mai ai ka moku-kaua Pelekane Hyacinthe, mai Keomolewa mai, e pani i ka moku-laua Kamepiona, i noho loihi ma Honolulu nei no ewalu malama a oi.  E haalele ana ke Kamepiona ia Honolulu nei no Keomolewa, i kekahi o keia mau la aku.

            E noho mau ana he manuwa Pelekane io kakou nei, a hiki i ka manawa e ike pono ia ai ka hopena o keia ninau o Hawaii e waiho nei imua o Amerika.

_____

KAUA O KINA A ME IAPANA.

 

            Ua hooiaio loa ia ke kaua mawaena o Kina a me Iapana, ma Korea, ma ka Mariposa mai o ke ahiahi.  Poaha nei mai Auseteralia mai.  Elike me ka moku i hoike mua aku ai ma ka pepa o ka pule i hala.

            Ua poino ka poe koa Iapana, i ka hoomaka ana o ke kaua i ka puali koa o Kina, a ma na kaua ana mahope iho, ua lanakila ala ke Aupuni o Iapana no ia mau nuhou ano nui.

            Ke hoomau ala no o Kina a me Iapana ia ka hoouna ana i na puali koa i Korea, no ka hoopuipui ana aku i na puali koa mua.

            Ladana, Aug. 2:  -Mamuli o ka noonoo maikai a pupuahulu ole o ke Kapena o ka Miowera, oia ka mea i pakele ai mai ka nahaha ana.  O ke pailaka a me ke kapena ke ku ana i ka manawa i ili ai, a ua kau aku ke koikoi o keia ili ana o ka Moiwera maluna o ke pailaka o ke awa.

            Ladana, Aug. 9:  -Ua holopono ka hoolana ia ana o ka Moiwera, a ua hemo oia mai kona wahi i ili ai me ka maikai.

_____

KAUA MA SAMOA.

 

            O ke kaua ma Samoa, ua ano pau ia i keia manawa, mamuli o ke kokua ana o na moku-kaua i ke kipoka ana ina wahi hoolulu kipi.

            O ka nui o ka poe i make, a eha, ma ko ka Moi Malietoa aoao; i ike ia a hoomaopopoia, he eono poe i make, a he ewalu poe i hoeha ia.  Mawaena o ka poe i make, o ke ke iki kane kekahi a Kelii Suatele.  He nui ka poino i loaa ma ka aoao o ka poe kipi, aole nae i maopopo ka huina.

            Ua hoouna mai ka aoao kipi he Elele, e hoike mai ana, ua hoopau lakou i ka manao hoomau ana i ke kaua, ae hooponoponoia ma na ano a pau e loaa ai ka noho maluhia ana.  He eha ana mau Alii o ka aoao kipi e hoounaia mai ana imua o ka Moi Malietoa, no ka noonoo ana i na mea a pau e loaa ai ka maluhia.

            He nui na kaua liilii i hooukaia mawaena o na aoao elua.  Ua oki ia ka poe o ka poe koa o ka aoao o Moi i loaa aku i ke kipi.

_____

HE MEA ANO NUI.

 

            He mea ano nui ka meha o ka leo kaena o na nupepa o ka aoao e noho nei he Repubalika no Hawaii.  He kumu no ko keia ano hou o keia mau nupepa, a e like me ke ano i hoike a ia mai ma keia hiona o lakou, i ano e mai ko lakou kulana maa mau, he kaena, he mea maopopo loa ua nele loa lakou i ke kumu e hoomau ai ia hana, ua akaka loa mai kinohi mai o na la i hookumu ia ai na hana a na misionari, e hookahuli ana i ke Aupuni mau o keia Paeaina mai ka lahui kumu mai o ka aina, me ka hewa ole i hiki ke hooponopono ia malalo o na alakai ana a ke Kanawai, mai ia manawa mai ua maopopo loa ia makou ka hopena o keia mau hana a oia hopena ke hookokoke mai nei, ua nainai loa, a ua ike pono na luna Aupuni naau hookiekie, i ka mea oiaio, ua haule lakou, ua pio aole he wahi i koe, aole hoi he manaolana e lanakila a e ko ana ko lakou makemake ma ka lakou hana, a ole loa aku hoi ma o ke Akua Mana, oiai ua hoowahahwaha kahiko no lakou i ka Makua Lani i ko lakou wa i hoomaka ai e lawe i ka pahi kaua e hoohana aku i mea e pono ai a e ko ai ko lakou mau kuko.

            Ua hoike aku ka Leo, i ka mea oiaio, ina e kuu aku ka lahui i na misionari a me na hoa aihue aina o lakou e hana i ka lakou hana, na ka lakou hana no lakou e luku iho, e hoohilahila, e hooilihune, a e hoopilikia.  He nui no ka poe i kue i keia kulana a makou i olelo mau ai oia wale no ka mea pono ma ka aoao o ka lahui.  Ua hoao mau ia mai ia kulana kupaa o ka lahui Hawaii e hoohanee ia, e ka aoao hoohui aina, e ka poe o ka aoao aupuni Noho Manawa, a mahope loa nei e ka aoao e ku nei he Repubalika Hawaii, ma o ko lakou makemake iho me ke komohia a apono hoi ka lahui holookoa a hapanui paha.  Ua hoao ia kakou e hookahuli mai ko kakou kulana kuwaho e kaohi ana i ka hopena o ka kakou hoopii imua o ka Peresidena o Amerika Huipuia.  Ua haule ka hana a  na enemi o ka lahui, na kipe, na hooweliweli, na hoopuni puni ina o na kahunapule Hawaii wahahee a puni dala, a me na ano e ae a pau i kulike me ke ano o ka hana a ko lakou makua, ka hoopunipuni nui o ke ao, no ka aole, na paipai ia mai kakou e noi aku ia Mr. Dole e ae mai e koho akea a e awiliwili pu ia kakou iloko o na hana, e lilo ai he meheu e alakai pahele ia ai ka uila@ e komohia ma na hana e loaa ai ka olelo a ke Aupuni noho manawa, ua ae kakou, a ua a pono hoi ia lakou.  Ua hele nihi mai keia hana ma ka palapala a Paulo Numana ia Dole i hoolaha ia i ke akea.  Aka aole i hei i kipuka pahele.  Mahope mai ua apo ia mai o Akepoka, a ma ona la i hoao ia ai e pahele i ka lahui, a o ka hui hookamani i kapaia ka Hui Pono Kivila, nona na hoa he elima kauna, o lakou na paalalo nana i hookumu na hana hoeueu e alakai aku ai i ka lahui e komo pu e koi aku i ko kakou mau pono e ae ia mai e ke aupuni Kuikawa.  He halawai makaainana kai kahea ia e ua poe la, a aole nae i hei ka lahui, koe aku na manu ai pilau a me na kuewa ai maunu o ka lahui i makaukau i na manawa a pau e mauna i ka pono holookoa o na mea a pau no ko lakou pono pulikino iho.

            Mahope mai ua hoao ia ke koho Aha Elele Kumukanawai i kumu e hei ai ka Lahui Hawaii, a ua haule no ia hana.  Ua hoao ia mai ka hoohiki malalo o ke Kumukanawai hou a na aihue aina, a hapa uuku hoi, a ua haule ino loa ia.  Ua kuai ia ae ka papa pa'i Holomua e koi mai e 'kaua a" e hoohiki aku i ka Repubalika," a ua hoohilahila loa ia ia nupepa a me ka aoao ana i hooikaika ai, ma ka hoohoka ana a ka lahui a hiki i keia la.

            Ma keia mau hana ana a pau loa a kela aoao i hoopahua ia e ka aoao o ka Lahui Hawaii, ua haule ino a ua pahua na enemi o ka Moiwahine, o ka Lahui Hawaii, o ke aloha aina a me ka makee Kuokoa o Hawaii, a e like me ia maopopo o ka haule hia o keia mau hana a pau i loaa ai ka mai he hookuaule a he kui-aki!  No keia mau hopena ke kumu i meha ai.  Ua hiki pono mai na lono, mai na leta mai, mai na ike o ko lakou mau lunaikehala ua kupilikii loa ia ko lakou kulana i keia la, i oi aku mamua o ke kulana aihue aina o lakou i kukulu a hoopunana ia ai e ke pookela a poohina o ka aihue aina, ola o Stivini, a me ka hoa o na i hiki e aku la i o Milu la, oia o Kapena Wiltze, e kakali la no kona mau hoa e hiki aku ia wahi hookahi, e uwi like ai na niho me ka poe kolohe a hana hewa.

            A no keaha noi, e kukule ai?  No ka ike i ka hewa.  A o ka mea i oi loa ai o ke kupilikii oia keia:  Ua haalele lakou i ke kulana Aupuni noho manawa, ke kulana i loaa ia lakou me ke komo hia pu ana mai o Amerika Huipuia ka mea i uwao mai no lakou a noi mai e huikala ia aku, mamuli o ko lakou komohia ana i ke kipi i ka Moiwahine ma o ke kokua a hoohoihoi ana a ke aupuni Ameirka.  ua lawe ae nei lakou he kulana kaokoa a ua haawahawaha i ko Amerika kulana uwao a kuleana iloko o ka Ninau Hooponopono no Hawaii, i waiho ia aku e ua poe aihue-aina la, a i kue ia aku hoi e kakou, a oia lakou ke kuu olohelohe nei, aole he wahi i Amerika e hoopakele ai ia lakou, i kona wa e hooko ai i kana hana, oia hoi e hooponopono hou i kana mau hana hookahuli i ke Aupuni Moi o Hawaii, a oia wale no ka hoihoi i ke kulana o ke Aupuni Moi e like me ia mamua o ka la 16 Ianuair, 1893.  Oia hookahi ka hana a oia no ka Peresidena Cleveland i hooholo ai, me ke kue ole ia e ka Ahaolelo o Amerika a hiki i keia la, a i kulike hoi me ka makemake o ka hapanui loa o ka lahui Hawaii e noho nei ma keia Paemoku.

            Na lakou no i hilo na maawe e lilio ai na kaniai o lakou, aole na kakou.  E like me ka makou ao i ka lahui mai kinohi mai, e waiho kakou ka hana i ke Akua, oia hoi e hana kakou no kakou iho e like me kona makemake, a ano ua liiki i ka hanau na hou iluna ke alo ke hooia ae i ka maalahi o ka hoomanawanui ana i ko ke Akua Lokomaikai mamua e ka hilinai ana i na ao e kaua, a e hoohiki, a e hui aku me ka poe hana hewa, no ka mea ua oi kona mana a me kona ikaika a owai ke hoole ana?

_____

EIA HOU NO UA POWA

 

            I ka hora 10 p.m. o ka po Poalima nei, ua kau ae la he Pukiki i luna o ke kaa o Kamala, oiai oia no ua ke kahua hoolulu o ka IXL.

            Ua ninau aku o Kamila ike Pukiki, aia i hea kou wahi, aia i uka o ka Kapalama.

            Ua hoomaka aku la e holo a hiki i Kapalama, ninau hou o Kamala, aia mahea o keia wahi kou hale, aia i uka o Waipilopilo, hiki ilaila, olelo hou ke pukiki, aia ko'u wahi mauka o Kalihi, makai ae o kahi o Luka Wilikoki.

            I ka hiki ana ilaila, ua ike aku la e Kamala i kekahi kaa e ku ana i loko o ka pa o Luka Wilikoki, a ike pu aku la oia i kekahi kanaka e holoholo ana i waena o ke alanui a i ka hiki ana aku makahi o keia mea e holoholo ana, ua paa koke mai la ke kaulawaha o ka lio, a oia kona wa i ike koke aku ai o Joe Pukiki no ka o ko lakou hui.

            Ua pane koke aku o Kamala, e Joe, e hookuu ae oe i ke kaulawaha o ka lio.

            Ia wa koke no i pane mai ai o Joe pukiki, a no ua like a like kaua, a oia no, ka wa o Joe i namu ae ai i ke la pukiki iluna o ke kaa a lele aku la ilalo, a ka'a ae la nana e paa ke kaa.

            A oia no ka wa o Joe i hahau mai ai ia Kamala me kekahi pauku laau, iloko o ekolu hili ana, a oia kona wa i lele aku ai a hopu ia Joe, a kulai aku la iaia ilalo.

            Ia lana e aumeume ana, ua lilo aku la ka pauku laau i kela pukiki a nana i noke i ka hili ia Kamala a hiki i kona hina ana ilalo.

            Ua nui ko Kamala kahea ana i mau kokua, aka aole he poe i hiki aku i laila.

            I kona pohala ana ae, ua hooikaika ae la oia a kau iluna o ke kaa holopololei aku no ka hoomalu ma'i o Kalihi, iaia i hiki ai mawaho a ka pa, ua kahea aku oia ia Laika Peku, ke kiai o ka pa ma'i.

            A ua hele koke mai o Laika a ninau i ka pilikia, ua hoike aku oia i na mea a pau, a na Laika, i Telepona koke ae i ka Halewai.

            A ua hoouna koke ia aku ekolu makai kiu, no uka o Kalihi, ai ka hiki ana aku o na makai, ua hoike aku o Kamala i na mea a pau i hanaia maluna ona.

            A ua hoihoi mai kekahi makai ia Kamala no ka Halewai, a o kekahi mau makai ua hele aku e huli i na pukiki powa, a hiki i ka paa pio ana o Joe, a noho ana i Kalakaua Hale, a o Kamala hoi ua hoihoi loa ia no ka Hale ma'i Moiwahine.

            Ua hoike ae o Joe, o ka mea nana i pepehi o Kamala o Palani pukiki, aole ka oia, a ua hopu ia o Palani, a ua olelo hoi o Palani, o Akoni no ka mea nana i powa, he pukiki kanu waina.

            Ua hemo o Joe malalo o ka bela ia ana, a o ka lua o ka mea hana Karaima aole i maopopo, oiai ke kuhi nei a kuhi aku.

            A no ka mea i hoeha ia, ua olelo ke kauka, i na hookahi pauku laau i koe e pa hou ai ma ka ine o Kamala i na ua naha ka puniu o ka make no ia, ana olelo nohoi ke kauka, e palekana ana no kona ola.

            Mai ka hookahuli ia ana o ke Aupuni Alii o Hawaii nei a hiki i keia la, a mai ia manawa mai ka ike ia ana o na hana ino, a hiki wale i keia wa.

            A oiai hoi, aole i hookolokolo ia kela haole powa pake o ka nuku o Nuuanu, i ke la mau la koke aku nei no a loaa koke no keia mau pu kiki powa.

            Ma keia ano e ike maopopo lea ia ai, aole loa e loaa ana ka noho ana aupuni, oiai ua komo nui mai ka poe aea haukae, ka poe aihue ka poe powa, a me ka poe ino e ae he nui.

             A mamuli o keia ano hana e ulu nui ai ka haunaele, a me na hano ano e ae he nui.

_____

Na Mea Hou o na Mokupuni

 

HAWAII

            Kau, Aug. 14:  -Ma ka Poakahi, la 13, ua hiki mai ka poe Komisina nana e hoohiki i ka poe e makemake ana i ke Aupuni Auana o Kauhaneole a me Kaluakupapau, a eia na inoa o na Iuda o Naalehu nei:  George Heleloa a me Kaia, ka hoiliili lepo lio o ka Hui Mahiko, he ekolu mau ukiki ai kapiki, me elua mau wahi haole moe alanui o Kaleponi.

AOLE AE E HOOKAA I KA AUHAU.

            Ma ka Poalua, la 14, ua hui kekahi mau kanaka Hawaii o ka Hui o Naalehu nei, a hooholo iho la, aole e ae e uku i ko lakou mau auhau kino, i ka manawa e hiki mai ai o ka Luna Auhau, a ua hoike aku la lakou i keia manao o lakou i ka Luna Nui G.C. Hewitt no keia mea.

            Ua olohani na Iapana ma ka Poakahi, aole ae e hele e hana.  O ke kumu o keia, oia no ko lakou makemake e hoopau ia ka Luna Hanaino ia lakou.

            He nui ka la o Kau nei iloko o keia mau mahina e nee nei, aole he haule wahi kulu pakaua, na iki he maloo ke kula ke nanaakumai o a o.

            Kona, Aug. 16  _He oia mau no ke kupaa o na kanaka o Kona nei, aole o lakou ae e hoohiki malalo o ke Aupuni Pikake.

            Ke hoomaka nei na Iuda e ai, ia lakou iho.  O ka Lunakanawai ia e hoomaka ia nei e ai e S.Lazaro a me kona puali makai, e poino ana paha oia.

            He mau haiolelo ka ua poe nei i ka Poaono, Aug.11, e kou ana i na kanaka e hele e lawe i ka hoohiki.  Aole nae he hoihoi o na kanaka i keia mau haiolelo.

            Napoopoo, Kona Aug. 16  -Ua pae mai me ka maikai ma keia wahi.  Ma ka launa ana me na kanaka a e na hoaloha, ua hoike mai lakou i ko lakou manao paa mahope o ka Aina.  He ekolu no mau wahi Iuda o Napoopoo nei; oia o Komano, Kamauoha liilii a me Kino.  Ko ka Apana o Keei:  Haili, keanu a na wahi oihana aupuni mailuilu.  Nui ka la o na Kona nei i keia mau la.

            Kailua, Kona.  Aug.16:  -Ma kekahi mau la o keia pule aku nei, ua hoopii aku o Hookano (k) ia Olohana (k) imua o ka Hope Makai Nui o Kona Akau no ka hewa lawe wale i kana Ekake.

            Mamua o ia lawe loa ia ana o ka hihia i maa  o ka Aha, ua hele aku ka Hope Makai Nui ia Olohana a koi aku, e hoohiki malalo o ke Aupuni Repubalika, alaila, hoopau wale ia ka hoopii a Hookano.  Ua hoole loa o Olohana, a ua hoka loa ka hope makai kumakaia.  Ua olelo pu aku, i na oe a Olohana e ae e hoohiki, loaa ia oe ka hana aupuni no elua dala o ka la.  ua hooie loa o Olohana i keia mau ano hana kipe a keia Hope Makai; a ua hoi mai oia me ka laau a Kelii.

            Eia kekahi hana eepa aia nei, oia ke alualu i na kanaka me ke koi ikaika ana e hoohiki ae kakauinoa malalo o keia aupuni kahua ole a lakou e hooikaika nei Aole nae he ae o na kauaka.  Ua kana mai ina kanaka e kupaa ana, "he naaupo."

            He nui aku na hana ekaeka o keia ano, aka, ua lawa keia.

            Ua hoi mai na Komite kakau inoa malalo o ke Aupuni Repubalika mai Kohala mai, ua noho iki ma N.Kona mai no Ekolu la; aohe wahi inoa i loaa ia lakou mawaho ae o na kanaka paa oihana aupuni, a oia poe wale no ka hoohiki.

______

            Ua paa ka waiwai a pau o Maria Kahai, i ka hooili ia maluna o kana kaikamahine o Elizabeta.

_____

HE WAHI MOOLELO NO PETERO KAKO'I.

 

            Mr. LUNAHOOPONOPONO

Aoha Oe:

            E oluolu oe e hookomo io ma kahi kaawale o kou kino lahilahi i keia wahi hoomanao pokole no ka mea i hala.  Oiai, ua loihi no na la o kona kaawale ana mai a makou aku ka ohana; a no ka pohihihi o kahi moolelo e pili ana no ka mea i hala, oia ke kumu i ulolohi ai, a mamuli o ka huli hoomanawanui ana a kou mea a kakau, ua loa no he wahi moolelo pokole nona, a oia iho keia:

            O Muemue k, noho ia Kukona w, loaa o Hoalaku k, Hoalaku k noho ia Keaukuikamoku w, hanau o Pakui k, Poaiole k, Petero Kako'i k, a ua hala mua kona mau kaikuaana ma kela ao, a oia nei aku la hoi ka pau loa.

            Ua hanauia o Petero Kako'i i ka M.H. 1820, a ua make oia i ka ia 28 o Iulai, M.H. 1894, ma piha iaia na makahiki he 74 o kona hanu ana i na ea oluolu o keia ola ana a haalele mai la ia makou me ka naau luuluu.

            Ua mare oia me kana wahine mua, oia o Kaloka w, ua loaa no 2 keiki e ola nei, a make mua ia wahine, ua mare hou me Kaili w, a ua hanau mai na laua ekolu keiki, oia o Helene w, Marie w, Kanilipulu A lena w, a me ia wahine a hiki i kona hala ana aku la ma kela ao ma ha mao.

            Ua hoomaka mai la oia e imi i ka waiwai me ka hoomanawanui, oia hoi ka maauaua ai, ma Monikahaae oia i lawelawe mua ai ma ia hana, a mahope waiho oia ia hana, a na hoomaka oia e lawelawe i ka hana kalepa i'a i ka manawa ina Polelewa ka makeke ia manawa.

            A pau ia, ua hoihoi loa ia ka makeke kuai i'a i Pokele, oia na Hale Mahoe i keia manawa.  A pau ia ua hoihoi loa ia ka Makeke kuai i'a i Ulakoheo, a malaila oia i noho ai a loihi, a bala aku la oia.

            He kanaka hoopono oia me ka malama pono i ka waiwai o ka poe waiwai, aole i loaa he wahi kiko eleele maluna ona, a he heahea oia i ka poe e kipa aku ana i kona wahi.  A no ka nui o ko makou minamina iaia, ua haku iho makou i wahi kanaenae nona.

Kuu kane mai ka wela o ke Kaona.

Mai ka i'a kahiko a makai

Kuu hoa hoomanawanui oia wahi

Oia hale lewa i ke kai

I hoomanawanui ia e kaua ia wahi

Ke anu a me ke koekoe

Kuu kane mai ke kula loa o Kahua

Mai ka piina loa o Pohakuloa

Hoomaha aku kaua i ka luna o Puuomanoa

            O ka pa mai a ka makani pa umauma.

I hoi no e noho i ka uka e Hapeniu

A nui mai ko aloha e uwe no au

Kuu kane mai ka ua Kiowao la e Manoa

Ke kahiki mai la i ka luna o Konahuanui

Hoonui ka ua i na kuauiwi

Ka omaka a ka mai ke kahe la i kai

Kuu kane mai ka makani he Kakea

Hoakea mai ana oe i ke aloha a kaua

Auwe kuu kane, kuu kane hoi -a

Kuu kane mai ka ua Paliloa,

Ke nihi ae la i ka luna e Paehala

Hoohala mai ana i ka pili a ke aloha

Kuu kane mai ka Ua Kuahine

Ke halii mai la i ka lau kukui

Auwe kuu kane hoi e

Kuu kane i ka wai kaulana o Waiakeakua

            Oia wai makaikai a ka malihini

Kuu kane mai ka uka ana o Kahoiwai

Mai ka uka iaau hihi i ka nahele

Kuu kane o ka malu hale o Haliilua

Aloha oe, aloha no @ , aloha na keiki a kaua.

            Owau no me ke aloha nui.

MRS. KA@ P. KAKO'I

Honolulu, Aug. 19, 1894.