Ka Oiaio, Volume VI, Number 35, 31 August 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii.

Unikiia i Mo»e 4/a ?.u no "KA LF?O.' Ka ' uakai hele makaikai a Laukaieif kana Aliikane —Lilo o Makanikeoe me Hinahele!ftni i mau alakai mā ka āina a me ka mōana Ike ia »8 lua hohonn matoko ō' ke luki » jue ua ohana ponoi—Hoonnhoia o Laukielenla i Ihikalani—Uhi ka ieie ma keia Vriati mokupuni—Lilo i iu«a hoomanao ia e ka Lahu H»waii Dfi. Elike me ka ine» i loaa i nn kr\ nmaina, a oia ka Makanīkeoe i pane aku ai i n» kamaaina me knna | 100 ak'aheieOiai kona manao e hai aku ana' iuiim o lakou. j £pa k#piiiaina lipnaka mānao ; aloha roe i» o}uo!n, nana i hookipa \ i leo'u ohana uui. A eia.ko oiikōu lokomaiKai inma o uiakou. he poe nnakou hf?le mai | 11« oiai na pali mai o ko makou aiua ponoi o Waipio ae nei. j Aole liē wahi opeope mu ke kt"a,; a he ole ho h«i ina ko makou mau lima. * ; 0 na kino . wale no ia i he!e mai; la i ka luakaikaiAoie ooa kahi mea e ae. mnha o loaa i» oukou kalii manao kaniuhu , no makou uei. No!ai!a, niamuli o ko makou la- j we ?na niai i ko oukou lokomaikai, be pono e U>he mua ia ka manao o 1 na ka'inaainH. , A' no keia mau olelo a Makauikeo«, ua pane ko£e mai la na kamnalna dqa na leo o ka pihoihoi ,nu>: Aole! Aole!! | Aole !oa i>«'la na manaoi panee; ia aku ai imua o oukou e na malihini. E oluolu ce a me bou mau hoa| e lawe aku i ko makou aloiia, ao ka make waīe no ka mea nana e weheia kakou, a mai nana i kela meafka pau ana o keia mau olelo ma ka aoao o nakamaaina, uā loaa iho la h'e wa maikai no ka noho ana malaila. A oia hon ka lua o ka manawa a Makanikeoe i kahea aku ai i _ke aoaina nui e noho mai ana, e nee like mai lakou i hookahi ka ai like aoa i ka lokomaikai o na kamaaina. Aia nae na hoole like mai la na mea a pau lon. 1 ka manawa a namalihini e uiskaukau uiih e hoopiha iho i ka lua o ka inaina, i ka lokomalkai o na kamaaina, i j);inec ia tn»i Aia hoi, ku ae la i!unfc keiki puahiohio o Waipio, me kona kulana pahiiohao. Me ka huh pot»o aua aku o kona alo iuka oke kuahiwi, n;e ka hoopuka ana «e ma ka inoa o Hinauluohia; me kana kane, a kuhikuhi aku la kona mau lima no kekahi wanawa. Aia hoi ka mea i ike ia akn, e kokolo mei ona he ohu ma ke a!o o na pali kahawai mai ke kuahiwi mai. A »t ka emoole loa, ua uhi

iho la keia ohti maluna o na pne;ul aohea o Waipio me na lāu oahelehele o Ve kuahiwi, na owili lei īehua.. Oia popohe no īa la a tau ana iluna o na poo pakahi o na poe no- | h«a nei me na a i Aole i kam.Haina ka puia i ke a!a, a nti keia mea i hoopahaohao i nu manao oke anaina nui e nohp inai ana e nana. Aia oae i kela wa, ua hala ka uleu aia mau la. aia akn la me kona haku alii* Laukaieie kiihi i 'h'ni ,pu ai ma ka ilikai me kona man j | hoahel« me kana huakai kamahao nui wale. A iaia i hui akn ai roe kona kai kuahme, ua ninau ponō aku oia ia Laukaieie no ko lakeu wa e hoonee aku ai. Ua kuhikuhi aku kela ia Hinahelelani, ka mea nana ke pailaka ana ia lakou, A ua hai ia mai la e hiki ana lakou ma ke Kiiikuonoo HiiOi ma kaj loko o Waiakea. I ka lohe ana o Makanikeoe i ia olelo, ua uk»H pu aku no oin i j keia huakai au aiōana a ( ka . mea nona keia inoolelo / Wolnila, u» haalel» na'waa k'a- j mahan iwaho o Laupahoehoe i kola wa. a ua kualo ae miwaho o Hilo paliko a hiki ma ka nuku muliwni o Waihiku. a hiki ma Punahoa. Malaiia aKti i nee fliātie ai ma ka lihikai a hiki i Waiolama. A ua nee llilii aku no ke one kau-1 lana o Manana, a hiki ma ka nuku j ha-'i malie ana nao ko laila keisi! kamaaina Kanukuokamanu. i Ka m«a i pii ae ai o kdna wahil okaikai no MaKanikeoe no keia r vva hine ana i heenalu pu mai ai ma ikaaa huakai elua me Awini, no ka | ] hele hou ana i Kaugi. | j Aole pah» oe i poin» eka mea j i heiuhelu ī na helu mua, ake lioea . | hou aku uei ke keiki kamaeu la o j fna pali a rae ka uka o na kuahiwi, |(* W*3plO. j | Ma ke»a huakai hele a Laukaieie I i hiki aku )« i Hiio Be j Aole he mau mana kupua i ike m») iaiai a me kona mnu hoa. Aole hoi kahi poe ike kiiokilo. a ike e ae, ua neie ma na ano a pau Joa. Ua alai ia e kr> iiinnanui o ke'a niau PukonaKon;i i; <;i moana. a me ko Makamkeoe, a:le e hiki i kahi mana e ae ke keakea mai. : Aia nae ma keia hiki ana aku la j o Laukaieie m"Bi ma ia wahi i ka po, ;ua lele aku la lakou a # pau iuka o 'ka aina me k» ske ole 5a mai e kahi me% kit\o kanaks. maoli. Ua hele pololei akū la lakon nei a liiki ma ka aoao hikina hema o ka loko o Waiakea ma kahi e pili ana i kahi ulu uui oka laau a me ' ka naheīēhele, | Ua hoomaha iki malaila no ka manawa, ama ia hope iho, ua ijce 'ia aku la he mau olinolino e hoho- . |lo an& lualona 0 ka wai me he mnu oīapa ana la a ka uiia, me ka lala- j ipa hui mālamalama ano e. A aiawehe ae la ka iii oka wai, me he lua poepoe ala e~ hamama pono an*a iluoa. Oia no ka manawa o Maknnike oe i hului aku ai ia Laukaieie me kaua alii kane, Hele ana lakou n s ei iloko oka wai' me he mea ala aia no i ka aina' maloo kahi i hele ai lakou ia manawa. ■ Aua hiki aku lakou nei ma kahi! {hohonu loa o keia loko o Waiakea, | pia kahi i kapaia o Kapikoowakea : a hiki i keia wa. Oka mea nona k® nanea me; I kana kaiie, na mea mua loa nana i | j ike mua loa kela wahi hohonu loa 0 kela loko o Waiakeia, ma Hiio. j He poe aiwaiwa ka poe nana e ike i kela wahi i kapaia o Kapikoowakea. Aia akn ma ka aoao akau o ua ' loko ala, he lua nui e hamama mai j ana, iue uo mapuaa wai e hnai mai : ana, ' Ua kukoke loa ma Kapunakea jkekaj)i lua o keia loko. ' Nolaila, oka poe kani&aina ma j Hilo, k& nana e kulukuhi mai 1 keia mau !ua ī na poe heie mai<ai- ; kai, e lpaa no ka ik« a uie na kuj hikulu pololei ia lakou. | Aia malalo o keia lua hohouu i ■ noho ai ka mea nona k«ia moolelo 1 1; lnki mai ka huakai o na oliana | mauka mai e noho al» ma LaupaI hoehoe. ■ Aua aoho o Laukaieie me kana 'j alii kane mamuīi oko lakou man ; mana kupua me ka maalahi. ms ua ; ano a pau loa me kā hemahema j°le. s Oia paha kau e nmau iho la eka mea heluhelu. i ke ano o keia loko j s Waiakea, a me kela walu lwhonu i kipaia ka inoa o KapikouwaI kei, makko o ua loko la.

E oluoln mai kou lunaikr;hftlft! raa keia mau hoakaka a ka mea • j kakau nei i keia moolelo kaao kaH hiko. a oia iho leeia: Ua oleioia ma ka mnolelo kaao j kupua o Kamooinanea, aia ma ke- ! kahi o kona mau mahele lehulehu, (kinoiau) ke ano. ] E loaa no © he ke- ; kahi o āa kupua hapa i ke kanaka j a me ka moo, a o keia Waka ka wa-j hine nana i hooili i kekahi kaua nui! mawaena ona uie Pele ma uk'a oj K'.lauea no ka lilo ani o kane.a! j Pele ia W:'!;a oi'i o Punnaikoeae, j Ima ket;i hi'nili kn'i.i «tut nna mau ! eueu nei. ua akoako;i n.ai na kinoj lan oua m ai wahiiie ahi kanana ! nei ' " \ A tia ike ia na poe np.iii ma na ! aoao a elua, a ua hooili ia ke kauaj ti»e ka īiahana. aole o kana mai, a i ua hee maī ko Waka aoao a hiki ina Punalnu i ke kau haa ma Kau, aua noho malnila na poe inao a pau me ka makau o pau i ka makeia Pele, no ka iuea, uā pii inai ke kai a ale iluna o ka Aina, n»a iihai loluaiu'ku o Waka e Pele a hiki makai o Waiakea ma kahi o Wakea e noho ana, aua no: aku oia ia Wakea e huna iaia, aole no nae oia i inalo'ia Pele ma ia p<e ana, ua holo j hou akū ua \\ r akk nei a hiki makai o Hauohaiio nui,a iia luāa aku o?a la Pele inalaila, a make oia. maloko o ka u-ai. A oia ka mea i kapa ia ai oia wai o | Lokoaka a hiki i keia la, oia kukajhi loko la e na malihini, aitf ma keirfmoo!elo i kapa ia ai k<r la inoa maloko o ka Loko o Waikea o Kapikoowakea'. " — A uiai keia Wakea'ku i kapa ia ai j ka Papa wahine. Wakea ma ka moo j kuauhaw o uafiit o" r 'kahi hoakaka pokole ma ke- | īa wahl o ko kakou moolelo, nolaila ] e kapae na rula, a e hele aku imua. ! Makeiii noho ana oka uieā nona ] keia nanea ma keia wahi, me ka !ibe oleia mai e na mea kiuo kanaj ka maoli apan. ua huli hou aka la io Makanikioei hope no kona ohana ima liaiipaho?hoe, ai aja i hoea'kii ai malaila, aia no kona ohana a pau e noho ana me na kamaaina, aia rto ke anaina kanaka nui ke pi-! ha nei tue ka hoomaa no i ka noho' ana. |