Ka Oiaio, Volume VI, Number 40, 5 October 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii.

e Mvxf i.'anu ng '"KA 1.K0. % K» liuakai hele makkikai a Lauknīe J§ me kana Aliikane—Lilo o Ma,JSb*ikeoe me Hi-nahelolani i mau ■iliai ma ka aina a me ka moann IV la na Ina hohonn maloko o k«]|ai a mīp ka ajna nei—ffele pn n««a oliaua ponoi—Hoonohoia n ' i Ihikalani—Ulu. ka īeieK* keia man uiokupiiiii —Liiln i nālhoomanao ia e l;a Lahn Hawan nej. A ke pli malie ae la iloko oka lew«. a hke pu me ke kiekie o kaupiku o ka hale o Punahoa, aia hoi O Makan'keofe inekom kaikuahine Haku lani me kana iihi kiine me ko lau« hoahele e noho mai ana i lōko o ka; Punohu-na-koko i hoo piai ia ena ao Polohiwa uae ka anapa malamalama o ka uila. X ka īke ana o ke anaiaa i keia mau wahinn tli mo ke'<iifii keiki kanaka ui i like ole ko lakou nani 106 ka poo e hula ne[. Oiai na kaikamahine puukaal o Waipo o kuu pau ana i ko lakou Pelao Huleilna. O keia hoike ana 0 Laokaieie īaia īiio imna o ke la ahaina kanaka nui a me ko laila poe k&ulan* i ki ui, uh like lakou a paū me na ia i konini i !nn:i r, kaili kai. aole he mea e elelo ae ai, a * llke paha la me keia mau lalaiii naele o Naihe —a ia Liliuokalam. Konini ka ia i ka laan, Ma ka ia i ke kae 6 Auhuhu, O keia kn manawa aHinahelelani i ku-ka «lelo iho ai me Makanikeoe me ko laua hooholo like ana i wahi e hooulu ai i ka leie ma kahi 'a laua e inakemake aie hooulu, ma ia olelo ana, tta huli ae lā ko Makanikeoe nana ana i luna o ka lewa me ka puana ae j kona leo, E! Ku-E j Kalewrtlani-Keehia-I Ulu-, Uln niai ka leie hihi i kanahele opa-,' Hihi kolo i luna o laau-I luna o! ka obia a pane-He pan*» knu, he nōolohe ka oukon-kuu a mai hoi. Ika pau ana o keia mau olelo a! Jfok«niteoe. aia hoi ua ike ia akula| i>kahi wnhine i uhi paa. īa konaj Itino ena lau nahelehele a koe ae ! kona ma« maka weo a kohu ahi ke nana aku. A oia k» ua wahine la i pane ae ai me kona leo oluolu, e hele oukou mamua- a nau i'a 'nana hoouln ī keia lau leie maanei e hoomakai au e kaou a hi.hi maluna o na laau, a e lilo oia i mea manao nni ia e mea kino kanaka a pau ma keia hope aku,a he mea hoi e pono ai, a na ka mea kukuln liale-a lswaia-oi-h»in4 hula a me na ahnaina lealea ehoomanno i ka moa o ke alii wahine o Waipio i na a pau mahope iho o ka-pnu ana o kana mau olelo. ua hoopuni ae la ua wn hine nei i kona kino i kekahi knmu laa" ohia, a lilo ae la he leie e ulu ani mai ka lejio ae h hiki i kona welelaU, « ua nh» mua koi i laan ma Opaa ma kahi kokoke i Puaaloa * oia hoi ka inoa eo 1« s hiki i k»> U wa» lon» hoi n* mele he lehule £a waU,

Hooknhi hoi'Pf liopkahi pu, K<rnahele alohao I'aieiē. Ke i»in:iu i"ho li ouha 6ē e ' ka mea.hcluhelu ika lrvoa o keia wnhitie. HinaHluohia iio ia, a he mea na kana elea rgeA "hekiheln o ike iho ai me ka. hoomaopoopo i kn waiwai 10 o keia laau he leie. ; l fia rtiāhawa no jf feT» anaina e uaoa mai nei il na eni ana a na poe , hula ilnko.o ka lewa me kt kamaiiao Aui. me ke nheahe malie o na leo hula bna mea apaii 1 hoomiu uku ai maliiāfti, me ka haawi ako iko lukon āloha' bope me na heomaileai ana i na. &am;isiina, a me ho o]a.alq.gna ae & ke aka o kabi mea. ua nalonale kokeaku 'a ka mea aona keia moolelo me kona oham a pau a hiki maloko o bsnahele o- PanaeWa ma kahi i 'kapaia Ikahiolo, aia hoi he mau puka ehia keia e haaiama ala a liik' i keia w'a. Aole nae he hohomu o keia lua i lta honua, e Ijue tne 'kekahi m.'U Uia e ae, aka, o kona mau pukn nae e huli pot|o ana iluna, ao!e lie wahi e hiki ai i ke kanaka ke iho iialo, no ktt mea, he pali kona mau aoao a paiiī aia ma ke koluo ka puka e hulipono ana 1 kai o Keau kaha, aia malaila e hiki ai ke komo mai ke ka-aka. He ekolp. 4>>&u mana o loko o keia lua, u«i moe pōlolei aku k:\ mna a hoea inaloko o ke kai m:: Puhi e pili pu a+a me ke Poi Kohola p ka nalu o Milo, he niāna keia e hele aku ai*a loaa ka wai e huai la »ia na kahakni ina ia mau ain», 0 ka lua, ua moe akji ia a pnka ma ka loko o Waiakea. ka lua m'ua i tke ia eka ni«a nona keia nānea. 0 ke kolu o ka mana o keia lua, uri «oe aku ia iuka pono o ke kuahiwi Ibe komoliana akau, a hoea ka puka mauka o Kanahele. lanu mn Kepuhi ka iuoa, he Jua nni hohonu keia, he hookuukuu kauln ka mea e hiki af ke kannka ke iho ilalo o Ueia lua ii pnepoe e hnniama pono ana ili n.i o na laau me na lau nahelehele a pau e ulu ana malalo o ua lua nei. He maikai ma ka haule tpau ana o ka ua i kekahi manawa. a mo ka ikaika o ka malanialema wel'a o ka-la, a o kahi puka e hamama aku la ma ka aoao makai aku noi 0 ua lua ala, he kupilikii ke Kanaka k'e puka mai, aka, i ke keiki Makanikeoe nae, he lilo ia i uiea ole loa. Oia no ka mea hāna i komo nnia e ifie ina niana ekolu o kela lua mai kai mai-o Kanahele laau ohia 6 Panaewa, manmii o ka olelo kena I a kona kaikuuhine Haku r.uuka-j iieie. j la Makanikeoe i komo ai maloko iekelaiua. aia o Hmauluohia Ke j hooulu ia i ka leie ma ua mau na- | hel« kaulmia ala o Hilo, a lilo i 1 oaea nui ma na wahi>a pau. B ; Ma keia wahi oko Kakou iiKic:i. 1 e hoakaka iki ka meo kakau no ] } kei*-lut» i kapaia feona inoa mauka 1 o Olaa, oia hoi o Kepuhi. i mea e waiwai ai ka uiea heluhelu a me ka hanauna hou, a e waihe iki ae hoi i kn mea noua keia moolelo i ka«o. | 0 Olaa. be ama okipu keia mai waena o Puna a me Hilo, aole ona ! kni. he mau Makaha nae kona'eko- ; lu wahi a ka olelo a "ka poe kahiko, ! aole o like me na makaha maoli o ; na Loko kuapa nui, ak.a, o ka nolio !ana nae o na kanana i ke au ka- ! hiko maoka o Olaa a lohe i Va pi he ī'a o kai o Hilo a me Puna a iiip Kau, na ko laila iwe no e iho i kai i ko lakou niau ohana i ia na laKou kau ka haawe i ke kua hoi ai>& iuka.

Pele i 01010 la aī okolu mnlenha o kem niiiu Olaa, a o kekahi kanakn o Kanekoa kona īnoa, ua noho aku nia .luahone o kona Kaikuahine me kana Eiine: a hiki i ka wa j oaa ai o kana wahina" mauka nw. ««•ka o Olaa. he kanaka mahiai ole nae keia. . 0 kaei a kona kaikōelee a nio ko iia ma makua lionowai kana e aiai, po ae ana'ka'la, ao ae nna ka po. aoie hoi he loau wahi laweiawe pu ako'me'na makun ■' m:ita ano, ua lilo.ua Kanekoa nei ! mea hoihoi 61e ui'e na pne a pa u ma Oiaa. ma keia wahi e olelo kakou no ke keiki kstue hai o Wai'pio Makanikeoe me ua Kanekoa nei, aia ī kekahi la, ua ulij ae la Im 1 hoopaupāa mawaenu o ka waliine ine kona mau makua ponoi a ine ka ohanA a pau. no ka liele waie iJio no nole he mahiai. a U:i 'kipaku ia niai la ua lCanekoa nei me kpna pepehi- pu ia mai, a iia nui na alina o ka eha i loaa iaia. hoi aku hoi.i ka liale <> kuahine me kana-kano, oia'x>i loaku hoi ia, ua-k« i ka ai ke kaikoeke, ma keia mea, ua Jie!e mai oia a hiki ma Kuluiiii, ua hoomaha īho Ja o:a iiie ka n'ui o k.; elia, a iaiae nane.i an*. aia h>>i, ua halawai iho la oi'a ui'j kekahi k'iki ui a'na iike oje ai mamua me ka eeliiia nui oia i aloha.ku :vi i ka mea ana e ku nei mamua o nona aK a ua, pau.ii pn >a jnai ī o hoi ia !eo aloha, aiu ma-' nawa i nin'au nku ai na'ui nei, "owai kou inoa,—ii mai hea mai oe?" a kn p:tr.e. "O Kanekoa kou inoa-a'mai uka mai Ja au Olaa." Oia pnha kau e ninau' iho la e ka mea "heluheln i ka inon o keia ui e kamailio pu'nei me Kanekoa e-a? in he mea e a'e, o Makanikeoe noia.