Ka Oiaio, Volume VI, Number 42, 19 October 1894 — Page 2

Page PDF (1.08 MB)

This text was transcribed by:  Dorothy Stocking
This work is dedicated to:  To the People of Hawaii

NUPEPA KA OIAIO.

 

J. E. BUSH, Lunahooponopono.

J. K. Penikalaka, Puuku.

O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA.

- - - - -

Poalima, Otakoba 19, 1894.

- - - - -

KA MOIWAHINE.

            He maikai ke ola o ka Moiwahine Liliuokalani ma kona wahi noho mau ma Wasinetona Hale.  Ua piha oia me na haawina o ke aloha no kona lahui, a ke noho nei me ka hoomanawanui mau no ka hopena o Hawaii nei.

- - - - -

KA LA HANAU

O KA

HOOLINA MOI

            O ka la 16 iho nei, ka la hanau o ka Hooilina Moi o Hawaii nei, ka Mea Kiekie ke Kama Alii Vitoria.  Kamamalu Kalaninuiahilapalapa-Kawekiu o Lunalilo Kaiulaui.

            A o ka piha ana keia o ka 19 o ko na ma u makahiki o ka hana ana i na ea huihui o keia ola ana.

            Na ka Akua no e kokua mai i ka mea nona ka ia, a nana no e kiai mai, a hiki i kona huli hoi ana mai a hehi hou i ka lepo alohoa o kona aina kuiaiwi.

- - - - -

KA MANAOHOOLANA.

            He pohihihi i kekahi poe ke kulana o ko kakou noho ana Aupuni i keia wa, a he mea paakiki kahi e loaa mai ai na lono oiaio malamalama mawaho ae o ka poe maoli e noho poo ana ma ke kulana Mana Nui o na Aupuni i waihoia aku ai ko kakou ninau Hawaii.  O na mea i ikeia a i lohe ia, oia no, ua hoea aku ko kakou leo kahea i na Aupuni o Beritania Farani a me Geremania; A o ka noonoo ana no ia leo o ka Lahui Hawaii a me kona Moiwahine oia ke kulana hele mai o keia mua aku.  Mawaho ae o na lono lauahea wale; a he ku no nae i ka pololei maoli.  E nanaia ana ka pono o ka Lahui Hawaii i hoopoino wale ia e ka poe hookahuli Aupuni.

            He mea keia no ka Lahui Hawaii e hoolana ae ai i ka manao ohohia, oiai, ua ike mua ia ko Enelani hoopono ma ka 1843, ma kona hoole ana i kela hana pono ole a Lo Keiki a hoihoi hou mai i ke kuokoa o Hawaii nei.  Ua mau ia kuokoa a hiki i Ianuari 17, 1893, akahi no a koloheia e keia poe aihue aina i kokuaia e ke kuhina Stevens.

            He mea ole ka olelo a ka nupepa kumakaia, e haanui nei, ua ike mai o Mekiko, o Italia, o Farani, a me Iapana, oiai he rula maa mauka noho oluolu ana mawaena o na Luna Aupuni a pau aka, aole mea ia o ka mea i oleloia he ike ana mai i keia Aupuni Repubalika o Hawaii nei.  Oiai o Beritania Nui, oia hookahi wale no ka Mana pookela loa o keia Honua nei, a hiki nae hoi i keia la, aole loa ia Aupuni i haawi mai i kona ike ana i keia Repubalika, a pela no me na Aupuni a Farani, Geremania, Potugala, Rusia, Austria, Italia, Norewai me Suedena, Belegiuma, Holani, Helevetia a pela aku.

He makehewa ke hoopau wale i ka manawa no ka hoike ana aku i keia ano kuhau o na Aupuni o waho no ka ike ana mai i keia Repubalika o Hawaii, no ka mea, ua ike lakou a puni ke ao holo okoa i ka moolelo o ka hookahuliia ana o ke Aupuni Moi o Hawaii nei aole ia na ka Lahui Hawaii ponoi, aka na ka poe mamo a na mikanele’a me na haole a ea mai o Amerika.  Ke lana nei ka manao o ka poe hoopono, no ka hiki mai o ka manaolana no ka pono o Hawaii nei.

- - - - - -

KA ALOHA AINA KUE IA KUMAKAIA AINA.

            E like me ke kue o ka pono i ka hewa a me ka like ole o ka malamalama me ka pouli; pela no ke kue o ke kanaka aloha aina i ke kanaka kumakaia aina; ka poe aihue aina, ka poe hookahuli aupuni a me ka poe kipi a pau loa.

            O ka mea kakau o ka nupepa ke Kuokoa; ua hoolimalima ia oia e ka poai kolohe o na mamo a ka poe mikanele, e hana i na mea a pau loa e hoopoino ia ai ka lahui Hawaii ponoi.  Ua ai oia a ua inu i ke kumukuai o ke koko o kona lahui ponoi; ua hana oia, ua lawelawe a ua hookikina ia e pepehi i ka makemake a me ka pono o ka lahui Hawaii ponoi!  Ua lilo aku kona aloha no kona lahui no ke dala make.  E like me ko Iuda Isekariota lawe ana i na apana dala he kanakolu, e kumakaia i ke ola ponoi o kana kumu Iesu Karisto pela no o J. U. Kawainui i lawe ai i ke dala uuku no ke kumakaia ana i ke koko ponoi o kona lahui Hawaii ponoi.

            Heaha ke ano o ke kanaka e hana ana pela?  He aloha anei kekahi iloko ona no kona io ponoi a me kona koko ponoi?  Aole loa!  Aole loa pela!!  He kanaka oia i mohai aku iaia holookoa i mea kokua i ka hana a ka poe kipi a aihue aina.  A elike me ka hopena i ili aku maluna o Iuda, oiai, ua kaawe ponoi iho oia iaia a make loa; pela auanei ka hopena e hiki mai ana maluna o ke kino o ka mea kumakaia i kona lahui iho.  Aole e hoololi ia ka ahewa ana a ke Akua no ka poe hana hewa a me ka poe i kokua i na hana hewa a pau loa.

- - - - -

KA WAHINE KOA NO KONA AINA HANAU.

            Ke hauoli nui nei makou i ka hoike ana aku imua o ko makou lahui Hawaii ponoi, i ka hana a kekahi o na wahine Hawaii ponoi, i hana ai no kona aloha i ka aina hanau, kahi nona mai kona mau kupuna i kie ia ai maluna o na papalina o Hawaii nei.  O keia wahine, oia no o Mrs. C. Copp ka wahine mare a ka lunakanawai mua o Makawao i haalele ai i ka oihana lunakanawai no ke aloha i ka aina hanau.

            Ma kekahi la, ua kipa aku la ka hope makai nui o Makawao Mr. Hocking ia Mrs. C. Copp ma ko laua home; a oiai ua hele kana kane; ua olelo aku oia i kela wahine:  Ea heaha la ke kumu e ae ole nei kau kane e hoohiki i keia aupuni?  Minamina loa au nona no kona ae ole; a hoopau ia mai oia mai kana hana mai.

            Ea, wahi a ka lede aloha aina; aole loa e hiki i kuu kane ke ae e lawe i ka hoohiki a e kumakaia i ke aloha paa no ko makou aina hanau.  O!  Aole loa e hiki.  Ina ia he mea e lawe ia aku ai kana hana ua hiki no.  Aka ea; hilahila loa au ia oe; he kanaka me ke koko Pelekane piha, e ae wale ana e haalele i ka pono o kou aina Pelekane a me kou Moiwahine Victoria; a e lawe i ka hoohiki no kou pono ponoi iho!  Hilahila au ia oe no kou koi mai i ka’u kane, oiai he mau koko hapa Pelekane maua, aka nae; aole loa maua e hana i kau mea e koi nei; aole hoi e kumakaia i ko maua aina hanau.

            Mahope mai oia wa aole he kipa hou aku o kela haole ia wahi.  Nani ka lanakila o ka wahine Aloha Aina.  Ola no hoi ka aina ina pela na wahine Hawaii e hana ai.  Hui pu no ka manao o ke kane me ko kana wahine oluolu luna e noho la aka, hilahila nae ka haole puni waiwai.

- - - - -

HE MAU HANA HOOIOI.

            Ke olelo mai nei na nupepa kokua i ke aupuni Repubalika, ua makaukau oia, ua lako i na mea kaua, e hiki ole ai i na enemi ke oni ae, a ke hoohiolo i ke aupuni e ku nei.  No makou iho, he kanalua loa makou ia mea, a he mea hiki ia makou ke hooiaio aku i ke kumu o ko makou kanalua ana.

            E nana mai, a e hoomanao hoi iloko o kela makahiki 1893 aku nei.  Ua holo aku he puali koa nui me na lako kaua, na pu kuniahi, no poka, me ka manao liki haakei, e hopu pio a paa o Koolau, a i ole ia, e lawe mai i kona kino make i Honolulu nei.

            Aka, heaha ka mea i ike ia?  Eia; ua make he 3 poe koa a me 1 hope makai nui no Kauai ia Koolau.  Ua lawe ia mai ko lakou mau kino make no Honolulu nei; a ua kanu ia a ua popopo lakou i keia la.  Aia no o Koolau ke noho mai la i Kauai, ke ai mai la no i ke kalo moa o na pali o Kalalau me Waimea.  Ua hoi mai ka puali koa p.g. me ka hilahila nui, a hoolewa aku la i na kino make i lilo he mau pio no Koolau.  Auhea ka lakou mau olelo kaena?  Auhea ko lakou ikaika?  Ua opa pu ia mai e kela kanaka nawaliwali hookahi wale no.  Nani ka hoohokaia o ka poe lako a me ka haule pio ana o ka poe ikaika ia Koolau.

            Heaha ka oukou e kaena hou mai nei?  O oukou anei ma ko ke Akua wahi?  He hiki loa i ke Akua ke hoolilo i ko oukou ikaika a me ko oukou makaukau i mea ole loa; a i opala i puehuia e ka makani.  Mai kaena, aole hoi e hookiekie wale; o hoohilahila hou ia auanei oukou a oi loa aku mamua o ka mea a Koolau i hana mai ai ia oukou.

- - - - -

HE MANUAHI NO KA LA-I!!

            Heaha ka pomaikai ke loaa i ke kanaka na waiwai a pau loa o keia ao a lilo aku kona uhane?

            Heaha ka pomikai i ke kanaka Hawaii ke loaa iaia ka hanohano a me ka waiwai, a lilo aku kona pono kuokoa o ke ano kanaka Hawaii a ke Akua i hana ai?

            E nana mai ka lahui Hawaii i keia poe i haawi, a i kuai lilo loa i ko lakou pono pilipaa no ka waiwai a me ka hanohano, a me ke dala pau wale.

            E hoomanao ia A. N. Kepoikai, Sam H. Mahuka, Kamaki (Chilingworth) Edward Thomas, Chas. H. Williams, a me na poe e ae he nui wale, a me na poe makai he nui hoi.  Auhea ko lakou kulana i keia la mawaena o ka lahui Hawaii?  Aole loa!  He hilahila me ka paweo ka mea i ike ia.  Ua pono no ko lakou peku ia ana mai la!

            O ka makou hoi e olelo hou aku nei, oia no ka poe i make wale aku, a i kaa-pa wale aku no, me ka loaa ole he wahi hunahuna o ka pomaikai ia lakou.

            E nana hoi i keia poe, Kale Hapakini, J. M. Poepoe, Sam K. Akipelukua, S. M. Kaaukai, Maineki Reuter, J. K. Hanuna, a me na poe e ae he nui wale.  O keia poe ka makou e olelo aku nei, me he la he i’a manuahi keia no ka la-i, no ka mea, aole o lakou kumukuai, aka, he mea hoapuhi mai, i kuai ia ka puu i’a nui holookoa.

            Minamina makou i na kanaka Hawaii i hoolilo ia lakou i poe mauna wale aku i ko lakou pono io maoli me ke kumu ole.  Heaha la, a no keaha la hoi, ua lilo aku la ka pono e ike ia ai ke ano o ke kanaka oiaio a ke Akua hoi i hana mai ai.

            He mea manuahi wale ia no ka keia poe no ka la i!  He kaulele ia iho me ka limu lipoa, alaila hauhoa iho ka la-i paa, lilo aku la i ka mea kuai.  Nani ke kupaianaha o kakou!  O ka pono e ka lahui, e hoao kanaka mai, a e kupaa no ka lanakilo mamua aku e hoea mai ana. 

- - - - -

UA PELUKUA HOU.

            Ua koi mai o Sam K.  Aki@a makou mamua aku nei, e hoolaha aku; aole oia i lawe i ka hoohiki no ka Repubalika; a @noia manao o makou ua kupaa mau oia, nolaila ua hoopuka aku makou i ka hoole ana o Sam K. Aki, aole oia i hoohiki.  Aka, i keia wa hoi, ua lohe pono mai makou, na pelukua hou oia ihope a ua hele e hoohiki.  Ua pau ka hie a me ka nani o Sam K. Aki.  He p.g. maopopo oia i keia la.  Kupaianaha no hoi.

- - - - -

UA HOOIA IA KE KOLOHE.

            Ma ka nupepa Kuokoa la 13 @ Okatoba nei ua hooia mai ia nupepa i ka lapuwale o na hana a keka hi mau haole maikai luna aupuni o Honolulu nei, no ka pepehi kumuole ana ia Mr. Miller he haole Geremania, na Klemme a me Cartes i pepehi ma ka ipuka o ka Halewai.  Ua hoopai ia keia mau haole luna aununi Repubalika ano powa, he pa $50 pakahi.  Aole anei he hooia ana mai no keia o ua poe kolohe nei, i ka lapuwale maoli loa o keia ano aupuni?

            Aole anei he nui wale na ano a me na hana lapuwale a keia poe e hana mau nei?

            E nana i ke kumu o’e a me ka lapuwale maoli o ka hana a ka Makai Nui Andrews o Maui, ma kona hopu ana a hoopaa wale i ke kino o John Richardson o Wailuku me ke kuleana ole!

            Ua oleloia, ua bela ia he Pake no $100 a hookuuia, a o J. Richardson kona loio; aka, i ka hiki ana mai i ka wa hookolokolo, ua noi ia e hoopanee i ka hookolokolo ana; ia wa, ua hoopii hou ia ae ka bela i $200 ia wa ua nui ka hoopaapaa ana o ka Makai Nui me ka loio, a ua olelo kaena ae ka haole hookiekie Andrews—O!  he mana ko’u e hoopaa ia oe ma ka halepaahao.  Ia wa ua paa ia o J. Richardson no ka hapalua hora a oi aku, alaila, hookuuia ae la.  Kohu oie a lapuwale ka hana a na haole luna aupuni Repubalika.  Ua hooiaia mai keia moolelo e ka Advertiser o ka Poakahi nei.  Ke ike nei ka lahui Hawaii i na hua a ka poe kolohe i kukulu ai i aupuni kolohe, e hana kolohe.

- - - - -

NUI KE PEKU O KEOKI MAKAMU.

            Ua ike iho makou i ka noke o Keoki Makamu [hapa-haole hoopilimeaai] i ke peku i ka poe haole aea a lakou i kokua ai.  Ua ake oia e hookomo ia aku oia iloko o Edena, aka ua olahani mai la ua poe haole hanaiahuhu nei ana iaia.  Aole wahi noonoo iki mai o kau haole nona.  Nui ko Makamu hoohuakeeo!  Lele liilii kahi kuka; pali i ka papale; liki na puupuu; hio imua, hilala ihope; pau kau haole i ka puhee ia Makamu!  holo iho la ka hoopilimeaai!!

- - - - -

NA HANA HOOPILIKIA.

            Ma na palapala i loaa mai ia makou, ua nui ka hopuhopu ia a hoopii ia o na poe aloha aina ma Hilo a me Puna Hawaii, no ka hookaa ole i na auhau, a no ka lawe ana i na keiki i ke kula kuokoa.

            Ua koi ia aku lakou e kakau i ko lakou mau inoa no ka hoohiki ana i keia aupuni Repulika, a no ka ae ole ua hoopii koke ia imua o ka aha hookolokolo.

            O ka makou e ao aku nei, mai ae e kakauinoa a hoohiki aku malalo o keia mau hana hooweliweli a ka poe lokoino.

- - - - -

KE KOHO BALOTA UUKU LOA

            He 1917 poe i lawe ae i ka hoo hiki no keia koho balota ana; mai loko ae oia huina he 1233 poe kupono (paha) i ke koko Seuetoa, a he 684 wale no kupono i ke koho lunamakaainana.  He kupaianaha loa keia ano, pahaohao loa ia na poe noonoo i ka lapuwale a me ke apuka o keia mau hana a na poe aihue aina.

            Eia iho keia kupainaha loa, he 509 poe hanau ma Hawaii nei, aia iloko olaila na poe Hawaii ponoi maoli.  Heaha la ka mea hoike ole ae i ka nui o na Hawaii maoli?  Aole anei no ka uuku loa?  Ua hoomahui ia mai ia makou he aneane he 190 wale no poe Hawaii maoli; a o ke koena aku, he unu peni iole aea mai no ka aina e.

            Ua loaa ole ka maopopo o ko na mokupuni e ae mawaho aku o Oahu nei aka ina no e koho ia ma ka 200 poe Hawaii maoli ko kela a me keia apana mokupuni ma ka avarika ana, alaila he 800 poe.  Hawaii maoli iloko o ka pae aina holookoa i lawe i ka ae hoohiki, alaila heaha kona nui ke hookukuia aku me ka huina o 9,577 poe kupono i ke koho balota i ke au o ke aupuni Moi iloko o ka 1890 a 1892 paha?  Aole anei ua like ia me aueane 8 hapa-haneri wale no o ka poe koho balota a @au loa?  A ina pela, alaila o ka poe alo ia aina he 92 hapa-haneri ia o ka poe koho a pau loa o na Hawaii maoli.  Auhea la ka hapa nui?  Eia ka hapa nui loa ma ko makou aoao; aole ma ka aoao o ka poe pakaha aina.  Nolaila o ka lahui aloha aina, oia no ke aupuni Hawaii; aole o ka poe kakaikahi loa.

            Ina i keia la e hookuuia me ka hoohaiki ole ia ke ano o ke aupuni a ka lahui e makemake ai e koho le ike auanei oukou e ka poe hoopili mahope o ka poe haole hookahuli aupuni, aia ka lanakila ma ka aoao o ka lahui Hawaii.  Aole loa he mea kanalua.  Aka, ua hopohopo loa ka poe kolohe o haule ino lakou nolaila aole ae o lakou e hanaia ma ke koho balota ana.  Nolaila, o keia ke koho balota uuku loa ana ma Hawaii nei.

- - - - -

KA MANAO LILILI.

            Ke hoike mai nei ka nupepa Advertiser i ka manao lilili no na hana hoolala pili hoomoe uwea moana a ka Elele Fleming o Canada i hiki mai nei i Hawaii nei, aole e ae keia aupuni Repubalika e pili mai keia uwea ma na mokupuni o Hawaii nei, me ka ole e hoopae ia ma na kahakai o ko Amerika Aina; a me ka ae ole hoi o Amerika.  Nolaila, ma i neie ke kipa ana mai o keia hana waiwai iloko nei o keia aina, alaila, nowai ka hewa?  Ina e paa ana keia laina mai Australia a hiki i Victoria B. C. alaila, nowai ka nele ana o keia pae aina?

            He dala ko Beritania a kona mau panalaau e hiki ai ke hooholo koke i keia hana nui; auhea ka hookoia o ka walaau nui ana ma ko Amerika hale ahaolelo?  Loihi loa na makahiki o ka olelo ia aua, aka aole loa he wahi pauku uwea i hana ia ma ka Pakipika nei a hiki i keia la.  O ka walaau o na poe Amerika ka mea nui i ike ia.

- - - - -

NU HOU KULOKO

            He mahina pouli ko ka ponei, ao le nae i loihi.

            I ka hora 2 o ka auina la iho nei, ke Kinau i pahemo aku ai no Maui a me Hawaii.

            Ma ka papa hoike o na hihia o ka Aha Apana ma ka la inehinei, he 81 kanni o na hihia like ole.

            Ua naloale kekahi haole o Hilo o Spear kona inoa.  Aole iloaa a hiki i ka haalele ana aku o Kinau ia Hilo.

            Ke ai ono ala paha oukou?  Ua hiki no; aia no hoi a hoi aku aukamau wahi paakai, moe ka po.

            Ua huli hoi aku ke Kekanila Hawaii Mr. Ho@aung a me kaua wa hine, ma ka Ausoteralia o ka Poao no nei no ka lai uluwehi o Ladana ka pahu hopu.

            Ihea oe i keia kakahiaka nui poniponi, i ka punohu ua koko e halii mai ana i ka moana?  Ina aole oe i ike, alaila ua paa oe i ka hoouka ia.

            Ua ike iho makou ika papa inoa o ua poe Senetoa a me na Lunama kaainana o ke Aupuni Pikake, he poe haole wale no a elua mau wahi Hawaii o milumilu aloha no oukou.

            Wahi a kekahi ui i kana kane haole hoohui aina; mai houpuupu mau oe i ka inoa o Hawaii, e hu auanei kuu aloha i kuu aina, haalele ia oe e a’u iwaho e pupue ai i ke auu me na ilio meeau.

            I na he oiaio ka hoike aka nupe pa Awalakaika o ke kakahiaka Po akhi nei, o ka huina nui o ka poe koho Balota o ka mokupuni o Maui he 967, e a he keu kapele a ka la malie mau nohoi ka hele.

            Elua no wahi ohua a ke Kinau o nehinei no ka lua o Pele.

            Ke hoopupu ala no o Maui ma hope o ka hoihoi Moi.

            He mau hora ku wale mai no keia no ka mokuahi Alameda, mai ka hema mai.

            I keia ahiahi ke pa’i pahu punahele a na keiki “ai pohaku,” o ka aina nei, ma ka Hotele Hawaii.

            Ke upu wale ia nei, e hoi mai ana o Kamika Loio Kuhina mai Kohala mai maluna o ka Hawaii i ka la apopo.

            Aohe ae o ka aha kiekie e haawi hou ia ka noonoo ana i ka hihia o Reni Gaiaga, nolaila e noho ana oia i Kawa no eono mahina.

            Ua pelukua hou mai ma ka Poalua nei ka Liona Haiasina, mai kana huakai aku nei no na Moku Manu, ma ka hikina aku nei o kakou.

            Eia ke paa nei ma kahi paa o ke aupuni he 24 tini opiuma, mai ke kau ana aku ma ka Mikahala no Kauai.  Na Paka i hopu ma ke ahiahi Poalua nei.

            O ka lipine i kuniia me na hua wai gula:  Uluhaimalama, oia ke ohohia nui o keia mau la; he hiehie keia lipine ke kau mai iluna o na papale.  Ke haawi aku nei makou i na mahalo ana he nui, i ka eleu o ka leke nana i hele e pai i keia mau lipine.

            E akahele kau mau olelo hoino e kela makai i kuu Moiwahine, e ka auanei i ka waha ai ai.

            Ma ke Sabati nei ua hopu ia o Kolii no ka hahaki kapawai, mamu li o kona kanu ana i kana keiki uuhu me ka palapala ae ole mai ka Papa Ola aku.

            He Pake me kekahi palapu kukonukonu ke waiho ana iloko o ka hale abahui opio o na haole o keia kulanakauhale.  Ua hou ia oia i ka pahi e kekahi keiki Pake a laweia iloko olaila no na lapaau ana.

            Ua hiki mai o D. P. Keawehaku o Kalia, ua makemake oia e hoike aku imua o ke akea, aole oia he ho ohui aina, aole no hoi i lawe i ka hoohiki malalo o ke aupuni lenupa lika elike me ke koho kuhihewa o kekahi poe iaia he hoohui aina ape la aku.  Wahi ana he aloha aina oia i na wa apau.

            Ua okalakala o Keoki Makamu ma ka l’oaono o ka pule i hala, no ka hoonele ia ana o kona hui i ka moho oie ma ka Apana Elima, e ka hui Amerika.  Aole inana ia a ku kona koohalahala e keia poe ha ole, a ua hooholo ia ke kiki o na moho elike me ka na haole i makemake ai.  Ike pono ihola nae ua poe Hawaii kumakaia nei.

            O ka lohe i hoike ia mai ia ma kou aia ke kipaku la o Mr. Knudsen o Mana, Kauai, i na kanaka Hawaii e noho ana malalo ona, ke hoohiki ole malalo o keia aupuni.  Aole oka hoohiki wale ka lakou e hoole la, aka o ka uku pu ana ke kahi i ko lakou mau auhau.

            Ua ku mai ka Malulani i keia kakahiaka nui; ua hele wale a eaea kai.

            Nui ka maikai o ka Bana Lahui i ka po nei, ke hele ala a piha kui ua wahi a pau o ka Hotele Hawaii.

            Hookahi pule mai ka la apopo aku, e holo aku ana ka hui kinipopo o Kunawai no Laie; no ka hookuku ana me ke laila mau kaeaea.

            O oe io no anei ka bell o Kawai-ahao?  Ina io pela ea; owau ka haku e kani ai o ua bell ala.

            Pua ka uwahi ia gulu hanahana ma e noke mai nei i ka ulepa i na keiki o ka aina pua.  O ko makou lohe keia, pehea la ko oukou.

            I keia kakahiaka poniponi wale, oiai no ka nalo e moe ana; hookui ana ka ihu o ka Hawaii i ke ka@o o ka uapo, mai kana huakai i auwana hele aku nei.

            Eia mai ke oili aku la ma ko’u papalina lahilahi i keia la ka hoopau ana o kela manao e pili ana ia Kina a me Iapana.  E hoonuu iho i kona momona. 

            Mai ae aku e ke ahola aina oiaio i na hana hookano a hookiekie a kela hoohui aina e noho ala malalo o kou malumalu.  He ino iho kena he Iapuwale.

            Ua hoonee ae nei o Kauka Apana, i kona Keena Kauka ma ke Ala nui Hotele:  Helu 306, mawaena o ke Alanui Maunakea a me ke Ka mika.

            Ke kau e nei no ka weli o keka hi mau alakai o ke aupuni Repupa lika, i na haole lapuwale a lakou e hanai nei, o lelo mai e uumi i na kani-a-i o ua poe aihue aina nei.

            E heluhelu iho e na makamaka i ko makou manao “Ke Hoike Nei i ka Oiaio,” e puka aku nei ma ka pepa o keia la; a e hoomaopopo iho i ke ano o keia poe wahine haole hookamani nui wale.

            Huai na nupepa haole i ka ino o kekahi mau wahine haole a lakou i hana ai i kekehi mau hana e@ao ka ma kekahi mau la o ka pule i hala ma kekahi mau paina i malamaia.

            Mahope iho o ka hookuu ia ana mai o na Pake mai Mauliola mai i ka la inehinei; ua wawae paha, a i ole, ua aea aku he mau kini a me kekahi mau moena no kahi i ike ole ia.  I ke ahiahi molehulehu ana iho, ua lohe ia aku la na leo hauwawa, i ka hele ia ana aku, loaa aku la ua poe kini a me moena aea la e kupopou nui ana i ka apu awa.  Ua i@e oe.

 

- - - - -

OLELO HOOLAHA

            Eike auanei na kanaka a pau loa ma keia, ke papa a hookapu loa ia aku nei na ano kanaka a pau loa, a ole e malama a hookipa hoi i ka’u wahine i haalele kumu ole mai ia’u.

            Nona ka inoa Mrs. Helekealoha Meheula.

            O ka mea a mau mea e malama ana i ka’u wahine, e hoopii ia no ma ke Kanawai.

            E malama i keia o hahai auaneika poino i ka mea hokuli.

            Ua papa pu ia na hoaie ana ma ko’u inoa.  Ke hoao kuu wahine e hana pela, maluna no o ka poe nana i hoaie mai ko lakou poho.

            Owau no.

Jas. K. Meheula,

Kaua, Maui. Sept. 20, 1894.

Oct. 8 94 1  mth wk

- - - - -

OLELO HOOLAHA.

EIK E AUANEI NA KANAKA A pau ma keia:  Owau, o Hulu (k) no Kawaiahao, Honolulu, Oahu, Ko Hawaii Pae Aina.  Oiai, au e ola maikai ana, a n@ ka mea, ma ka makahiki 1886, a mahope mai paha oia manawa, ua hana au (ma o Maunakea Loio la) he palapala kauoha, e hoeili ana ia Keoki Naihe (k) ma oia wahi hookahi no, he wahi mahele apana aina o 2! kapuai loa me 21 kapuai laula iloko o kekahi apana aina o’u ma Kawaiahao, Honolulu, Oahu.  A no ka mea, o ke kumu ano nui o ko’u hooili ana aku ia Keoki Naihe ma i olelo ia mauna’e; oia no ko laua malama ana mai i ola no’u a me ko’u pono hoi, a pau pono ka manawa o ko’u ola ana, a no ka mea hoi o Keoki Naihe ma i olelo ia maluna’e nei, ua hooko ole laua i ka malama ana mai i ola no’u iloko o keia mau makahiki eha o ko’u ola ana, nolaila, ke kukala aku nei au, a ke hoike aku nei hoi au imua o na kanaka a pau loa, a ma keia ke hoopau loa aku nei i ua palapala kauoha la; a ua lilo ia i mea ole loa, mai keia la aku.  Hanaia a h@a wi ia malalo o ka’u kauoha a me ko’u Sila, i keia la 10 o Sepatemaba, 1894.

Hulu [k.],

Ma o Josph Nawahi @a kona Loio. 

                        sept 19 1m wk@.

- - - - -

 

Umeke!  Umeke!!  Umeke!

            O ka poe a pau e makemake ana mau UMEKE POHUE, mai ka mea nunui a ka mea liilii, a me na UMEKE LIILII loa i kupono no ka ahaaina, mai ka hookahi kakini a pii aku, e loaa ma ke kumukuai haahaa loa, ke hei@ mai@ kuai me a’u ma ka Makeke o Ulakoheo.  Ke kono aku nei au i ka poe a pau e makemake ana e ike pono i ua kumukuai, e hele a ninau, a e hoike ia aku no, me ka hauoli nui.       

            Ua loaa mai ia’u he mau pahu Kamano hou loa, he nunui ka ia me ka momona pu, a i oi loa aku hoi i ke oki ole ia ana o ke poo o ke Kamana.

            E naue mai e na makamaka, i ike pono i ka olu waipahe e na kumukuai.

 

            D. W. Kualaku . . .

            Honolulu, Sept. 24, ’94           1 m d1@