Ka Oiaio, Volume VI, Number 43, 26 October 1894 — Page 3

Page PDF (1.08 MB)

This text was transcribed by:  Cheryl Mokuau
This work is dedicated to:  my beautiful Lia Kapehe Mokuau

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

HOOHAAHAA IA KA AINA HAAHEO

 

            Iloko o na apana o pau o Hawaii o Kohala kai p@nihea aku ika mauna palaweka a na enemi o ka Lahui a oi aku i ko na apana e ae o ka mokupuni o Hawaii.

 

            Aole o makou kuleana e paiauma aku ai no keia mau hana a na kanaka o Kohala, oiai o ko lakou kuleana no ia e koho no lakou iho ma na mea pili Aupuni. Pela no hoi e like me na mea o makou kuleana e hoino wale aku ai na holoholona aihiu e na kuahiwi a me na wao-akua, oiai o ko lakou ano no ia he holona. Aka, ua hiki nae ia make kanikau ae no na kupuna o ka hana a ka lakou mau mamo, e like hoi me ia e hoike ia nei malalo iho e kekahi makamaka, e olelo ana no ia poe penei.

 

            Aole no he mea nui ano hou o ka aina haaheo nei koe wale no ka mea e pili ana i na kanaka i hoohiki aku i ke Aupuni Repubalika piheetero he 48 ka heluna o na maoli a he 16 ka helu o na ha pahaole i like me 64 ka huina nui.

 

            Me he la o ka apana pookela keia ma ke kumakaia aina ana. O ka mea akaaka loa e pili ana i keia poe oia no ka pilikia i loaa ia lakou ma ia hana ana a ke liuliu nei kekahi o lakou e holo no na mauna a me na awawa, e huna ai ia lakou iho ua ulu mai keia manao ano e i ka lohea ia ana, ua olelo ae ka o mr. Dolo, ina e ulu ana ka haunaele, alaila e kauoha ia ana lakou e hele e kaua e kakoo aku i ke Aupuni p. g. ma Honolulu. A no ia mea ke lohe ia nei ko lakou uwe no ka lakou mau wahine a me na keiki, a eia hoi ke mihi nei a ke hoolala nei i ka lakou mea e hana ai i keia mau la. Penei ka papa hana a ke Aupuni e hoihoi ia na Hawaii imua o ka maka o ka ihe, a mahope aku lakou, na haole. Hu ae la ka aka.

 

            Ma keia meheu kakou e ike ai, o kekahi pilikia o ka poe hoohiki i ke Aupuni p. g. oia no ko lakou hoihoi ia i hoailona kiki mamua mai a ina e hoi hope mahope kekahi poe e npeu aku ai, nolaila, he pilikia io no ko na kanaka Hawaii ma ka hoohiki ana a he hookahi wale no alanui maalahi o ka noho kupaa e like me ka Lahui Hawaii e ku lokahi nei mahope o ke aloha aina.

 

            Aole ka Lahui e pauaho aka e hoo nau aku i ka hoomanawanui ana e like me ia mai kinohi mai o ka ulu ana o keia mau pipiliikia i ilihia iho maluna o ka aina hanau, e noho kela a me keia a e noho me ka noonoo kanaka makua, a e hoopono aole keia he wa a hua wale a lealea wale.

 

HUNAHUNA HUIKAU.

 

HON. J. E. BUSH

 

            Me ke Mahalo:

 

            Eia no na hana hoopilikia a ka poai kue i ke aupuni Moi, ke mau nei no ka pahola ana; ma kekahi o keia mau la i hala iho nei, ua paa iho o James Bright, i ka Palapala Sila nui o kekahi apana aina o Maryan L. mamuli o ke kumu, no ka ae ole o Maryan L. e hooluhi kana kane ma ke aupuni Pikake, ma ka olelo mai, ina e hoohiki ke kane a keia wahine, alaila aole uku o kona hoouna ana a loaa mai nei, a ina e hoohiki ole e kaki la a nui, aole nae ia he mea e kuemi ai o keia mau aloha aina, aole oia wale, na hiki kino aku no keia wahi: Alopeka imua o kekahi keonimana aoo e koi ai, aole nae i ae ia mai ia koi; ua hoomakaukau aku oia e lawe ia ana kona mau pono a pau, a e hiki mai ana he poe i oi ae ka ikaika mamua ona, no ia mea, e pono e hoohiki, ua hoole mai oia, me ka pane pu mai, ma kuu wahi ponoi au e noho ai a hiki i kuu ike ana ia poe, a ina he mea ia e kahe ai o kuu koko ua hiki no, a ua kuhikuhi ae ua wahi hoopilimeaai nei i ke poo ona, no ka nui o ka naauao, oia ka ka mea e kuli ai o ka pepeiao a hapopo na maka. Aole oia wale, ke kukaia nei no ua wahi hakipuu nei, o na aina hoo kuonoono, o ko onei poe i lawe ai a i hoohiki ole i ua aupuni lima nui nei o lakou e pau ana i ka hoihoi hou ia, o ka lakou ia, ua kokoke mai ka wa e hakelo ai o na hupe o lakou, a pela mau ia e noke nei i ka niu i ke kulolo, a he oia mau no na aloha aina e lualai nei i ka hao a Kauakipuupuu.

           

            Kau Kauwa     ONIPAA

Waimea, S. Kohala Hawaii.

Oct. 22, 1894

 

HE OLELO A`O AKU

 

MR. LUNAHOOPONOPONO

 

                        Aloha oe:

 

            E oluolu mai oe ia`u i kekahi wahi kaawale o kou kino, i hookomo iho ai oe i keia mau wahi olelo ao e pili ana i kekahi Ahahui Himeni i kapaia ma keia inoa Hawaiian Quintett Club. I ike mai ai lakou a hookanaka ae.

 

            Oiai kekahi mau la i kaahope ae nei, ua malamaia kekahi hulahula haole ma kela hale hou i kukuluia ma kahi o Mr. T. N. Wright, ua ulu ae he hoopaapaa mawaena o lakou e olelo ana i kekahi olelo kupono ele imua oia anaina, a he hana kupono ole imua o ia anaina, a he han ku ole ia a lakou i ka hana keonimana, oiai o keia Ahahui Himeni no ia e maalo nei imua o na anaina hanohano o ke kulanakauhale nei a ua kaulana keia Ahahui Himeni i na poe kiekie a me ka poe haahaa.

 

            A ma ke ahiahi Poalima no, ua ulu hou ae no he kaee mawaena o lakou ma kahi i hoomakaukau ia ka lealea ma Kapalama, a ua ike mua ia no hoi kekahi o lakou ma na Hale Inu Rama a o ka manao o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, e hoopau i keia mau hana a oukou, a e hookanaka makua, i mau ai ke-o ana o ka inoa iwaena o ke ao nei, o Hawaii no ka oi ma na ano hauoli a pau.

 

            A no ka Luna nui nana e hoohahana nei ma ke ano oia ka makua a e ke alakai, nona ko`u mahalo a me ka poe i ike i kana lawelawe ana he kulana keonimana maopopo oia a me ka oluolu, a e hoolohe i kana a`o ana, nolaila, e o`u mau hoa Hawaii oiaio, e inu i ke kiaha o ka hookeonimana, aole o ke kiaha e hoike aku ai la oukou imua o kekahi anaina hanohano e hoinoino ai i na helehelena, a e hoomokuahana ai iwaena o oukou, a mai ehaeha oukou i keiaa, aka, ua manao au he wahi laau hahau keia i kekahi o oukou i hoopau ae ai ia hanaa.

 

Me ka oiaio

 

W m . O. K auakahialii .

Honoluolu City, Oct. 22, 1894

 

KA WAHINE ME KA A AHU KEOKEO.

 

KANA MAU HANA HOOPAHAOHAO, A ME KA MAKOU WEHEWEHE ANA.

 

            Mamua aku o ka aihue ia ana o ko kakou aina aloha nei e na mamo a na mikanele, ua ike ia ka wahine o ka aahu keokeo ma Kapapala, Kau, Hawaii, mailaila aku no Keaiwa mai Kaiwa@aku no Pahala, a mailaila aku no Waiohinu.

 

            Ua hoopahaohao ia na mea a pau i hui a kamailio pu me ia he alo a he alo, i ke kamahao lua ole o keia wahine. He aneane elua malama kona hoopahaohao ana i ko Kau poe, a nalo aku la.

 

            He mau la mahope mai, ua hiki aku la ka lohe i Kau e hoike ana, aia i Hilo Hanakahi ka wahine o ka aahu keokeo kahi i hoopahaohao ai i na mea a pau.

 

            He ekolu pule mahope iho, ua ike hou ia oia ma Ewa, Oahu nei, he eha ona hoopahaohao ana i ko Ewa poe.

 

            O keia mau hana hoopahaohao i ka M. H. 1892 no ia, oiai no ka aina iloko o ka maluhia; a i ka la 17 mai no o Ianuari 1893, o ka aihue ia no ia e na keiki a poe mikanele, a hiki i keia la, a aneane elua makahiki o ke ku ana o keia aupuni limanui.

 

            A i ka hope o keia malama o Kaaona nei, 1894, na ike hou ia oia ma na wahi like ole a puni ka aina a o ka oi aku o kona wahi e hoopahaohao nei ma ke @nakauhale ahi nei no ia o Honolulu.

 

            Oiai, i kekahi mau po aku nei i hala, ua komo kino aku keia wahi ne iloko o ka hale o kekahi kanaka a olelo aku la iaia e pole kaua me ka maopopo ole, a i kona huli ana ae e nana, ua ike aku la oia i kona oili ana aku ma kekahi puka, a mawaho oia puka he poe kekahi e pulehu manini ana a ia lakou e nana ana i ua wahine kamahao ala a i ka huli ana ae, ua lilo ekolu manini, a hookahi wale no i koe

 

            I kekahi po mahope mai, ua hiki hou aku no keia wahine i ua hale ala aia no hoi kela kanaka iloko a lohe mai la oia i ke pahupahu mawaho; ua ninau mai la oia me kona manao o ko lakou poe no keia ua hoi mai, a pane aku la: O oe ia? Ae wahi a ka pane, i hele mai la au ia oe he—E`aa pela, Eha Oie, Eha Kahi.

 

            Ua hele mai la na kanaka aia a kiei ma ka puka a ike aku la oia o ua wahine hana eepa nei no ka keia, e hele ana a nalowale aku la.

 

            A nolaila e huli ae kakou a nana aku i kela mau hua palapala, a me na wehewehe ana i ge ano nui, a penei no ia.

 

            Eha Pe`a.—He 40 makahiki ia i hele ai ka ohana a ka Isaraela a hoea i Kanaana, ka aina e kahe ana ka waiu a me ka meli.

 

            Eha Ole.—He 20 makahiki ia i noho pio ai o uluka ka Moi o Pelekane, a lanakila hou oia.

 

            Eha Kahi—He 4 mahele ia o ka manawa; oia hoi eha kau e noho hookano ai keia poe, a hiolo aku lakou.

 

            Oiai hei ma ka helu Hawaii elua kau nui iloko o ke la a me keia makahiki, oia hoi ka Hooilo a me ke Kau.

 

            Nolaila, mamuli o keia mau ho ikeike ana a keia wahine o ka aahu keokeo, e ike koke ana no kakou i keia mau la koke iho i ka hopena o ka poe kipi a pau loa. E hiolo ana ko lakou nani.

 

NA LETA.

 

NA MEA HOU O PAPAIKOU.

 

MR. LUNAHOOPONOPONO,

 

                        Aloha oe:

 

            Ke hana ia nei ke awa o Papaikou, he uapo nona ka loa 539 kapuai mai kekahi eleu pali a pili ma kekahi pali, aia maluna pono o na nala huhu kahi i kau ai o ke kiekie, he 78 kapuai mai ke kumu ae o ka pou, 24 kapuai he ana waena, 7 kapuai ke ake oluna. O keia uwapo he wahi e kau iho ai ka hawai lawe ko, mai Paukaa a hiki i kahi o ka wiii e ku nei. A e paa pono ana paha iloko o Nov. ae nei.

 

            Wili hou—Ke hana hou ia nei he mau nau hou alaila, piha aku la 8 nau e hana ai i ka wa hookahi ea, e lehu okaoka paha auanei ke ko? Ae, oia no ka makemake o ia poe.

 

            Huina kanaka. – O ka nui o na kanaka Hawaii maoli o keia hui 89 a mailoko ae o keia huina 3 i hihia i ka umiumi a Repubarita, a l he maka`u haole a he mau eke ko kana, ua paha ka 4 mai ka wa i o Kulaimano o ka wai o Honolii. Ke mau nei no na kanaka a i ka hoomanawanui me ka pauaho ole e like me ke ao a na alakai o ka Lahui.

 

            Peku ia mai.—Ua noho iho nei ka hui a na haole wae Senatoa, a me Lunamakaainana, a ua hooholo lokahi ia me ke kue ole o kekahi o ke Kahunapule o Haili ka Lunamakaainana. I ka waiho ia ana aku o keia imua o ua kahu nei, ua hoole ia mai, me ka waiho ia mai o na olelo. Aole i kauoha mai ke Akua la`u e lalau ia hana. Huro! Hoka loa ua ooe kaili aupuni nei!!

 

            Ka Lunawai o Hilo – Eia ka Lunawai o Hilo malalo o ka Hui o Onamea Sugar Company kahi i hana ai, o ka ekolu kei o na malama o ka hana ana, a elua a ekolu paha malama i koe pau ka nana ana. Ke ohi nei keia i na puudala elua i ka mahina.

 

Kou oiaio.

 

J. C. MALUHILUHI.

Papaikou, Hilo, Oct. 22, 1894.

 

NA ALA UKA KUMAKAIA O KOHALA AKAU I HOOHIKI I KE AUPUNI PAKAHA.

 

Na Hapa-haole holehole iwi

 

            1. H. L. Holstein, 2. J. B. Arcia, 3. John Bell, 4. John Bell Jr, 5. N. K. Sniffen, 6. John Sniffen, 7. R. Fern, 8. C. Fern, 9. Peter Doiron, 10. A. Hussey Jr., 11. S. Hook, 12. John Lews, 13. W. Wilson, 14. G. Timoteo, 15. E. P. Low, 16. Thomas Warren.

 

Na Hawaii ili-ula kumakaia

 

17. Rev. S W Kekuewa, 18. G P Kamauoha, 19. D S Kahookano, 20. C H Pulaa, 21. Pononui, 22. J Kaniania, 23. C K Kunane, 24. J H Kamaunu, 25 J K Kaohi, 26. L M S Keaunui, 27. J Kamaka Naihe 28. Kuaana, 29. Kanohokai, 30. C K Keawe, 31. Peter Kamaka, 32. Lui Papa, 33. Meahou, 34. Makaea, 35. Kaehuokekai, 36. Pulaka, 37. R K Naipo, 38 A K Naipo, 39 Nakupuna, 40 Naliko, 41. J K Nahelu, 42 D Kahai, 43. Kahananui, 44. G W Kaholokahiki, 45. C Uluihi, 46. Kauhi, 47 H K Motale 48. SK Haina, 49. Kahoe Moealoha, 50 D H Kaailau, 51 Kailianu, 52. S. Kaua, 53,.  K Lakaua. 54 Kawaimaka, 55. H.M Kaniho, 56 Komomua, 27. Mike, 58. Kaleihopu, 59. D Kaaua, 60. Kahiwa Kaai, 61. Levi Mana 62. Chas Pukui, 63. Kahookaa, 64. Kaholokai, 65. Kahoiwai.

 

            O ka huina o na poe kupono i ke koho balota o na ano a pau 174. Na poe koho Senate 58; mai na hapa a na ili-ula 65 ka nui.

 

            No Rev. S.W. Kekuewa.

 

            Ua kipaku na luna me na hoahahanau i ke Kahunapule, aka, ua olelo hookano ae ua Nahesa nei ia Mailolo, kela Luna wiwo ole o ka Ekalesia o Kealakekua o South Kona, i kona ao ana aku e haalele mai oia i kona noho kahu ana, olelo ae la oia: “Aole au e haalele a hiki i ke koe ana ekolu hoahanau” wahi a ua lapuwale nei.

 

            Ua haalele aku ka hapanui o na hoahanau i ka Luakini o Iole a ua maheleia na wahi e haipule ai penei.—mai Ainakea a Hawi ma ka halehalawai o Puehuehu, a mai Halaula a pololu ma Makapala.

 

            O keia iho la ka hopena o ke Kahunapule hoopunipuni imua o ke akua ola a imua o ka lehulehu.

 

            @Kou oialo

 

                        KALAHIKIOLA

Kohala, Oct. 22 1894.

 

NA POE KUMAKAIA O MAUI

 

Na Hawaii ponoi a me na Hapahaole i hohiki malalo o ke aupuni Repubalika

 

            G M Kalilikane, Kahaulelio Noa D Kahaulelio, Kamakahai, Kaiwikaola, S Kaho@halahala, Kahalau S Kamauu, A L Kamauu, Sam Koko, Kinonakani, S Lonoai, M Maikaaloa, A Pali, Phillip Pali, H Smith, Dios Simeona, E Waiahole, Chas Gohier, R P Hose.

 

            Na Haole i hoohiki.

 

            Abbot Osmer, L M Baldwin F Clark, Jono Correa, W L Decoto, Chas. Davison,  H Dunn, H Dickenson, T C Forsyth, J C Gail, A Haneberg H Hallsworth, W Y Horner, C F Horner. G H Horner, Levy Manuel J K Miller, Antone Pementa, A J Rodrigues, R Stranch, Pedro Santos, Antone Silva, D Tyler @ Theilan, H S Townsend, Jono N Vierra, Jono Vivelho.

 

E NA`I WALE NO OUKOU I KUU PONO AOLE E PAU.

 

MR. LUNAHOOPONOPONO,

 

                        ALOHA OE:

 

                        (Hoomauia.)

 

            A na ka`u mau keiki ahi a hooili na o keia pae moku a me na alii e ola ana a me na makaainana.

 

            E hooko i keia huaolelo i na hanauna alii aimoku ma keia mua aku a hiki i ka hopena.

 

            No ia mea, ke waiho aku nei au i keia mau hoakaka ana i kahi i loaa mai ai keia huaolelo kaulana a Kamehameha imua o kou mau hoa lahui Hawaii ponoi; mai ke kilokilo Popolo mai no ia.

 

            E like me kona hele ana e huli i kanaka makai o Papai ma Puna no ka haiau ma Kaipalaoa Kahalaiole ole ma Hilo.

 

            Ia Kamehameha i hiki ai me kona mau kanaka maluna o na waa ma kai o Papai: ua ike ia mai la oia e ka poe kanaka lawaia; a oia ka la kou i puana mai ai: Ei ae o Paiea,.

 

            I ka pae ana aku o ka waa o ua Paiea nei; ua holo na kanaka a ua hahai aku o Kamehameha i kekahi mau kanaka elua; e kauulu a me Kaluai

 

            Oia ke kumu o ka paa ana o kona wawae i ka mawae pohaku a uhau ia kona lae i ka hoe e Kainiki; kela wahi kanaka ehu puipui a ka hoo nana nui wale.

 

            Ma keia paa ana o ka wawae o Kamehameha a me kona uhau ia ana i ka hoe a hanini mai la ke koko o ke alii.

 

            Mamuli o ka ikaika o na alii ala ua noha ae la kekahi aoao o ka ma wae pohaku kahi i paa ai kona wa wae.

 

            Ia manawa no hoi oia i loaa mai ai i kona poe kanaka ponoi, ua lawe ia aku oia a maloko o kekahi lanai waa e noho ai.

 

            Maloko o keia lanai waa e noho ana kekahi kanaka maka hapopo e hono upena ana; a nana i olelo mai ia Kamehameha me ka wiwo ole:

 

            E Kalani e—ua eha oe?

 

            Ae; wahi a ke alii.

 

            Kalani e--; akahi no a puni ka aina ia oe; a loaa ko kanawai he mamalahoe; wahi a ke kanaka hono upena i pane hou aku ai.

 

            Heaha ke ano oia huaolelo kana wai he mamalahoe? Wahi a ke alii i ninau aku ai.

 

            He ola; wahi a ke kanaka i pane mai ai i ke alii

 

            E hele ka elemakule, luahine a me keiki a moe i ke ala; ku ka maia a pala; ku a heleloi; aole he mea nana e kii; ku ke opu ko a hina; aole he mea nana e uhai.

 

            Nolaila e hoi oe a i ke kahuna a nana e kuhikuhi mai ia oe i kahi ou e kukulu ai i ka hale o ke akua; hele wale na aina aia ka ilina o Kauai; lilo wale ia aina i ka leo.

 

            Ma keia mau olelo a keia kanaka ua manao io o Kamehameha, a ua hooko pololei i ua kauoha; a me kona hoopakele ana i na kanaka nana oia i hahau i ka hoe; ma keia kanawai he mamalahoe kanawai.

 

            Ua lawe ae la o Papolo he wahi upena na`e a o ka hele aku la no ia a kau ana iluna o na waa a holo aku la no Hawaii.

 

            Ma ia koena la a po a ao ae a ma ke kakahiaka nui oia la ua ike ia mai la e ua alii o uka e kaalo ae ana na waa kaulua mawaho iho o Kailua, a oia ka na `hi i hooho ae ai: Ria ae keia mau waa kaulua ke kokoke mai nei e pae.

 

            I ka lohe ana o Kamehameha i keia mau leo, ua ala pono ae la oia a noho iluna.

 

            E hulu aku oukou i na kanaka o luna o ka waa, a oi he 27, o Papolo pu kekahi me lakou.

 

            I ka helu io ana aku a na alii na polole@e like me ka Kamehameha i olelo ai.

 

            I ka pae ana mai o na w@a ua hele aku o Papolo me Hoapili a hiki imua o Kamehameha a kuku li aku la oia me ka hapai ana ae i na lima o ke alii iluna o kona a i a haule iho la kona mau waimaka; a mahope iho oia wa i pane aku ai ke alii ia papolo:

 

            Akahi no au a pono, ua hiki mai la oe e nana mai oe i kuu mai.

 

            Pane aku la o Papolo: Auhea na kahuna na kilo kuhikuhipuuone a me ka poe kakaolelo ou e ke alii?

 

            Eia ae no lakou; wahi a Kamehameha i nane aku ai ia Papolo.

 

            Ua kahea ia aku la ua poe nei, a akoakoa nui mai la imua o ke alo o ke alii; ia wa i ninau aku ai o Papolo i ua poe nei penei:

 

            Pehea ka mai oia nei?

 

            Aole he akaka o ka mai o ke alii ia makou a pau.

 

            A no kaa loaa ole ia lakou ke ano mai o ke alii, ua lawe ae la o Papo lo i kahi upena nae a uhi iho la maluna o kona poo.

 

            Ia wa oia i pane ae ai i keia mau huaolelo o ka wiwo ole me ka mokaka imua o Kamehameha, penei:

 

            E kalani e--, ina paha i kilo lakou nei i ka hoku o ka aina nei, ma la ua ike lakou nei i ko mai a me ko po e make ai.

 

            Ua kilo lakou nei i na hoku o ka lewa, a haalele iho la i ka hoku e waiho ae ana imua o ke alo.

 

            Nolaila, o ka`u ike, o ko ma`i no keia e ke `lii a make oe; eha ou la e ola ai a i ka po i o Hoku e make ai oe, oia ka lima.

 

            I ka lohe pono ana o Kamehameha i keia hoike pololei a Papolo, kulou iho la oia ilalo me na waima ka e haloi ana a pane mai la : Ia wai au e nalo ai

 

            O ke alii no nana au i k@i ae nei wahi a Papolo i pane aku ai.

 

            Ua ninau hou aku la no Kamehameha; ina e ninau iho na lii ia`u i huaolelo na lakou, pehea au e nane ae ai?

 

            Pane aku la o Papolo; a i ninau iho na lii ia oe, alaila e pane ae oe penei :

 

E NA`I WALE NO OUKOU I KUU PONO, AOLE E PAU.

 

            Ma keia mau olelo hoakaka o Papolo ua manao io o Kamehameha i kana mau olelo.

 

            A he mea oiaio, ma ka po i o Hoku i puana hope loa ae ai kona leo alii a lele loa ae la kona hanu a pio iho la ke kukui o ko Kamehameha hale kino.

 

            A ma keia make ana o Kamehameha, ua kapa ia ka inoa o kekahi alii i ke au o Kalani Kaleiopapa Kauikeaouli Kamehameha III, oia hoi o—

 

Leleiohoku oe, o Leleikamalama

I o Nana, i o Kaelo, i o Kaulua.

Hele ka o Manuhia

Hele pono no iluna o na moku

Paa kuamoo o ka aina

Iwi i ka iwi o ka moku

I na hala o Halaaniani

No Wailuanuihoano ka`u lani

Puka mai ai na lii laha i ke ao nei

Eia la ia Leleiohoku ke-o nei.

 

            Mahope iho o ko Popolo hoakaka ana i kana mau olelo mua o ke alii Kamehameha me ka pololei.

 

            Aole no hoi ke alii i lawe ae i kona manao a huhu aku ia Popolo no kona hoike ana mai no kona po e make ai.

 

            Ua hamau kona ko ahi, me ke aku aku no ka manawa a ke kilo kilo i olelo ai no kona hopena e hoea mai ana.

 

            Ua like no kona manao me ku Popole a o kaaa mea wale no i olelo aku ai i ke kilokilo

 

            Aohe o`u manao i koe e ninau hou aku ai ia oe, ua maopopo ae la no kau mau hoike, a oia ae la no hoi ua mea a`u i kau nui ai e hiki mai oe.

 

            Nolaila e makia ana au i keia mau huaolelo ae la maluna, mamua ae o ka lele loa ana ae o kelu hanu mai ke kino ae.

 

HOOLAHA HOOKO O KA MORAKI A ME KUAI.

 

            Ke hoolaha ia aku ka lohe ma keia, mamuli o ka mana kuai i hawaiia ma kekahi Moraki i hana ia ma ka la 1 o Sepatemaba M. H. 1892 e George Nakiaua a me Maraea George, kana wahine mare, no Honolulu, Mokupuni o Oahu, ia Malie Kahai, o Honolulu i oleloia i make i kope ia ma ka Buke 138, aoao 221-2-3: ke makemake nei o J. A. Cummins, ka Lunahooponopono Waiwai me ka Palapala Kauoha i Pakuiia o ka Palapala Kauoha a Malie Kahai i olelo ia i make e hooko i ua Moraki la, no ka hakiia o ka aelike. Oia keia: O ka hookaa ole ia mai o ke kumupaa a me ka uku panee pu i ka manawa i oleloia.

            Ke hoike hou ia aku nei ka lohe o na aina a pau i hoopaaia maloko o ua Moraki la, a i hoikeia malalo ae nei, e kuai ia aku ana ma ke kuai kudala akea, ma ka rumi kudala o Lewis J. Levey ma ke alanui Moiwahine, Honolulu, ke hiki aku i ka Poakolu, la 14 o Novemaba, M. H. 1894, ma ka hora 12 awakea o ia la.

 

            Uaa hoike ia malalo ae nei na aina i hoopaaia maloko o ua Moraki la, penei:

 

            O kela apana aina e waiho la ma Pauoa, Honolulu i oleloia, a me ke la Apana Aina e waiho la ma Awaiolimu, Honolulu i oleloia i hoikeia ma ka Palapala Sila Nui Helu 1789, kuleana Helu 3155 ia Makaioulu, i hoolilo ia mai ia Umauma opio e Umauma kona makuakane, ma kekahi Palapala kuai i kopeia ma ka Buke 30, aoao 296-7, a i hoolilo ia mai e Umauma opio i olelo ia ia George Nakiaua ma kekahi Palapala kuai i kope ia ma ka Buke 136 aoao 307-8

 

            Kuike ke dala ma ke dala gula o Amerika. Na ka mea kuai mai e uku na lilo Palapala.

 

            No na mea i koe e ninau ia Jas. K. Kaulia a me Enoch Johnson, na Loio o ka Lunahooponopono Waiwai me ka Palapala Kauoha a Malie Kahai i Pakuna o ka Palapala Kauoha a Malie Kahai i make, Mea Moraki.

 

                        J.A. Cummins.

Lunahooponopono Waiwai ma ka

Palapala Kauoha i pakuiia o

Ka Palapala Kauoha a Malie

Kahahai i make. Mea Moraki.

Hanaia Honolulu, Oct. 24, 1894

1—month dly

 

OLELO HOOLAHA

 

            E ike auanei na ano kanaka a pau loa, e nana mai ana i keia, owau o L. Kahiko no Waiehu, apana o Wailuku, Mokupuni o Maui. Ke papa a ke hookapu loa aku nei i na poe mea waiwai a pau Ioa, a me kekahi poe e ae, aole e hooaie mai i kuu wahine mare ia Mrs. Mary Kaua Kahiko. Oiai ua haalele kumu ole mai oia ia`u. A ke hoike aku nei au me ka oiaio, aole au e uku i kona mau aie a pau a ke papa pu aku nei noi au, aole e malama a hookipa kekahi poe iaia, a o ka poe hoolohe ole i keia e hoopii ia no ma ke kanawai. Oiai ua hiki no ia`u ke malama iaia ma na ano a pau.

 

            L. KAHIKO

Waiehu, Sept. 8 th , 1894

Sept. 14 1m-wkly

 

OLELO HOOLAHA

 

            E ike auanei na mea a pau ma keia hoolaha, owau o Kahalaula w@

Ke hookapu a papa loa ia aku nei ka pee e hele ae ana, a e paa kuleana ole ana i kuu aina Alodio e waiho nei ma Kahili, Kilauea, Kauai: oiai, ua lilo mai ia aina ia`u ma ke kuai ia e Mareko k i make, a ua kakau ia ma ke Keena Kakau Kope o ke Aupuni ma Honolulu, nolaila aole no e mana kekahi palapala hoolimalima i hanaia ke ole au e kakau inoa aku mai keia la aku; o ka poe makemake e hoolimalima i keia aina e hele kino ae ma kuu home noho ma Waipa, Hanalei, Kauai.

 

            E hoolohe ka pono ma keia Hoolaha, oiai, owau ka haku maluna oia aina, aole o Pooui, mai puni i kana aohe ona kuleana i keia aina.

 

            Owau iho no,

 

                        K. AHALEUIA W.

Waipa, Hanalei, Kauai Aug. 17, 1894.

Aug 24 8ts wkly

 

HOOLAHA A KA LUNAHOOPONOPONO WAIWAI

 

            Ua hookohu pono ia mai ka mea nona ka moa malalo ho i Lunahooponou no no ka waiwai o Kaau moana [k] o Hilo i make e ka Hon S. L. Aust@n. Nolaila ke kauoha ia aku nei ka poe a pau i aie e hookaa koke mai, a o k a poe he mau koina ka kalou e waiho mai i ka lakou mau hila i hooiaio kupono ia iloko o eono mahina mai keia la aku e oole mau loa lakou.

 

            MRS. KEMELANI KAAUMOANA

Ma o K. M. Ko@nou kona Loio

 

Pueouako, Hilo, Sept. 1 st . 1894.

Sept 14 8ts-wkly.