Ka Oiaio, Volume VI, Number 43, 26 October 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii.

I Un-lhi lit i #<■>■<• Mn:n .... "h'.\ !,I-:0 > Ka hunk».■ l»oh n, r.unk:> : .(>- f ie jih> ]; \riii Al.iī!,;ui< > -— i ii!o o Mni '-.kam'keoo ine līim:jh' l«M.iui i juau | alakai liia-ka ahia - ine k;i moiuia j Tko ia i:l lna i>i:i.l(\lco o ke kai n-mo k:i aina nei■■—Hele pu we na oīiana ponoi— Iloonoh^.iia.o ! Laukio I '. ula i Iliikuhnii—-Ulii l;a i ieie nia koin/innu moki!p!nu--Tj]o j i moa hooninnao i,i e ka P.alin i Hawaii'nei. !' ' : , ' ■' | Ma keia maiine hou ann oka hnakai. ua luki aku )a n I/mkaieie ma Kbpu-.vc.i, ktaa Ho.a ahi kajj!ann ma Puna, :i mni Iniia aku no kn, lae o kumnknhi, iiia hoi o Maknmkeoo ke hele mai la mauka, o.kilohi ana

i ba wai knolihilih'. mc n,i; lohiui o\ Hopoe, a ke puia la at hanu o va poe ui nohea Hei o Waipio i iee ala o ke aahi me ka Hinano, i !a wea ai niai e na aheaho. weielou makani

Puulena o ka lu.i, me he oiea la e hooipoiho ana iko ];ik-o;r .polL l A oia no kn Pahn mea i ō!tlo iai. "He aim P'iia ala." Ma keia h'iak;ii o hole'-jiei, wi haia niai kekahi mau aina oiahooe o| lakou. a hiki iakou ir.a kahi o kela | wahiua kamahan a Maīeanikooe l ike ' ai ma Honolulu e pili pn ala me] Nanawale ma kana huuieai alua nve] Awiui, kahi hoi i kapa ia ai o ?*ela | pohaku e waiiio la o Keaiohilam.! Ua ike oe eka mea he)uhela ntn j na hel'u mua o koia moolelo, me ka} eoioole loa, ua hiki aka !a ka huakai maluna pouo o ka lae hala o Kookoolau Ma keia wahi i ike aku ai o Makanikeoe i I e ku a k«. P uin>hu-Ua Koko e hahi i»aa nna aia ka ihkaiei kokoke ana ma Waiakoa, kahi kau- ; lana i ka "Mih| hohi". j I Nolaila, ua iu.hhw w !» no ko ' ! keiki o ko!o hp l'uno-! |hueae, o kona kaikīiahuio hakuj j«lii no ia, nola|!.j, ua nl. u ao la koia j [ uie ka a! ku :ci,i lakon nt'i! • , I : maluna o ka jvnu o Mkn, ma-; > iuua o Ki-ia pnh Imi p'. iho ,u iij kou noi iiie V f ankni>-to ovt, n na j makaikai aku J lakou »> •< ia \\ ;,i;ikea !a n\e Waiwvlav\ v la, o*a krV;ihi wa' j ku. i A v>ia kma u*i k:)n:\ia ai nei jkeia inoa n»al:nij»' >o o< • > n*> M«*j kanikeoo i iKuii'Jfak u kt- un w.ihi ! liu wai mauV if. * (I.n,s «n ' puui o h«;to :i h tfio-u I' 'n a 5 hiki i JIt!o. ai.» f»nsv i'ona » ' m<» Kalehua, m-Hk >p r.k " ~ uu»-, o \ WaiAkekua, li» w.! * n iu vi n Ipike \ho no kj:i mns o anan aos "V 1k» mahn ō hoHolo ana i ihwa*. i'

O kekahi kiowai hohonu; loa ma ia wahi nia Kalehua ina Puna, oia no o Waiap< le, 'ne luawai' iKihonu lon keia mu kaaoao mauka mai,oa | hoopuni la e ka puli oia kaihi e hoo-holo-ai i ke kanaka mako' i ke au kalūko ina he o'nana nui ko kf» mea i mnke, a he Jiui knna alea ia ,nie L.a minaii»ii;a ia. alaila, ka ;ohana o ka niea make a hpokuu ine ka pohaku i hoopaa ia ma na wawae malokoo keia kiowai |o Waiapele. ī ole e lifo na iwi i rjiea hoomainoino. i Ua keia kiowai, e hiki ika m-uiawa niii o ka uii me ka inakani, a ikakia ke kui. a'na o ka i hekil i, alaila o nj ik»' -ana-ka ia .maj loko o keia kiowai, n he tnfja kupai naha kn ike ia ana o ka i|i e helo i ana ma keia luawiii, ua manao ka ! t)o<! kaiiiko ht! hakahaka |na 'alo o| jka lionua a pnka i ke kjai, a hei i mea oiaio ia manao o ka pc}e kahiko l'oiai. ua kena aku o " Laijkaieie ia ' M;ikanilceoe o hele e nnnaj pon« ia I lalo o keia luawai. a ua| hooKoia

kana olelo. I Ma ic<'ia o!elo a ka iuea |nona keia nnnea i kona kaikunane. iua palamimo nku la o me he Koloaluu wai la a nalo a|iu la oia iloko o ka iipolipo hohonu, o ua kiowai nei, ua ike aku oiit i ia mana wai liilii lehnlehu mnlalo o ka honua, a ua nioe nololei akju kekahi m mn. kai a puka mawahfj> loa o ka moana mai Makaiioni akv| e pili pu ala me Kumukahi ka iae iiona keia | mnu lalnni mele o na kaui ■■*■'■ i j lana : o Hilo a ine Puna. O Kumuieahi oe o haehae 1 koa iuoa

Kuu kai uli-kai lena. j A uahanu h ae la lia makan puahiohio nei o Waipio ma kekahi mailA a hoea ma Waiwelajweīa a me Waiakekua, a ua hooko!oj hou aku oia mi kekahi mana e [liolo mai ana ka maliu wela a hojea pololei ma Kukamāhuhuiakea jma ke kua vho o ka hale nookip i jmauka o Kaauea ma ka lua opelfe jma Kilauea, ahe nui wale o np. wahi a

Makauikeoe i naua pono aku ai ī na wahi hakahaka malalo oka mokupuni o Hawaii, ua hoea aku oia malnna o Maunaloa ma Mokaaweoweo, na hiki aku oia nia ke-a o | Kaniku, kalii i oleloia o keia mau | lalai4i aaele. | l *l moe au i Kaniku-e, j I waen; % . konu o ka ino." A mailaila aku uuv a hiki ma kekahi lua Kohonu ma kahi kokoke i Hualalai, a he lehuluhu wale o na lua meki ma Kona a me Kan ana i ike ai ma keia huakai awiw: | a ke keiki oueu nui wale o Waipio, i o iiko n»o ka hoouna a I.ankaieie i iaia, a hiki hou nia ma kila luawai j s hohonu uva Watai»olo mk Puaol«i !kn» ma Puna, nol;\»la,u? maopopo] ! fea nun\ i nui sū n* lua a ivve na I j mana malalo o ka honn?. o ka JV!e. !ka moa nana i noolo me kona ; j ikaika nul. oia k v \ m<\a \>ai\a i hoo- | 1 noo i ka pohakn l"o!o il*>ko o ke kai! | o liko jm« ra moa i ike U ma 118'; waU -V ivu- M?kUi, ' M ( '"-oia tmi hou ana t> Makani- : k<w n\o kona kakuahine hnku l.ankan ū nv ko lana n>an ohan* a pnu. aia ho\, uh lokahi !a n» mnuao o k<\ oh- oa o l>ok pu lakon ma kā hnakai aun\ »an;l »>o ka n»oa no na ko:a nanoa, a u* ae no hoi ko hakn lani alī> ia moa, oi:U ho ms\i pi!ikia * lo&a mai ana «a lakon mai kokahi n\an kvv > j»ua a'e ma k \ »noan;, «oie hoj ho uvoa e kanalua ai N

Nolaila. ua olelo o Laukaieie, e! hoouna hookahi ia kona kaik>inane i Makanikeoe mauka o na mokupuni [ m:ti Haw'aii a Nihoa. A mamuli oko lakou manao lokahl ajia, ua hooholo ae la lakou ia uiea, a ae o "n lakou kaawale ana, ua hului ae Ia o Makani-j keoe"iāTlakou a pau ūaakai o kahi i ī&paia o ILuiakauUi, ahi lakou a-j pau mu ia wahi, aia hoi, ua hoea koke mai la na waa pupu nunui me ko lakou mau kaliakaha panio a nani lua ole. $ i la lakon i makankan ai n.o ke kau ana maluna o.na waakamanao oloko o ke kai, ua liaawi ae la ka me;i iiū na keia nanea, a me ka ohana a pau, i ka olelo hqpe l6a no ke keilei kamehai nui wale o ka aiana i loaa iaia(Makaoikeoe.) A mamua'e o ko lakou kaawale aua, ua hoopuana iho la na kahiko nani mau oka ui nohea o Waipio, e like no me na mea mau iaiu. mai kona ike mua loa ia ana nia ka iliwai o Ulu. a he man haawina paii ole i ia i haawi ia tnai e ,na mana kupua

'apn'.i, A oia no hoi keia e hoomau nei ka punoha na koko ine ke anuenue, a me kekahi mau mea kupnnaha he nni wale, nolaila, o keia mau mea a pau i ike ia i kela manawa, he mea ia e hoike mai ana i na | hoailona like ole ma ka lewr., e haalele ana ka mea no na keia moolelo o Laukaieie i kekahi haua oka ina, a ke ala me ke onāona i noho ai. - I ka hoomaka ana o ka huakai e kan maiuna o na waa; puou a holo

mai ma keia aoao o Puna e hiki aku ai lakoi.l no Kau. I ke kaalo ana ae o ka luiakai holo moana mawaho ae o Pohoiki a me Keahialaka, e hoomanao ae hoi kaua eka mea lieluhelu.. aia o Makomkeoe ke nana ala i kekahi lua mauka o Keahialaka, ua piha īiia kaneme na wahine e ulana uioeaa ana- a e lealea hula ana ke

kahi poe. | A oia kana e nana pono neir.aple! nae hookahl uiea oia poe i ike uiai , iaia nei, a hi-ki i kona haalele ana ia j iaila, aia no ia lua ke waiho la hiki i keia wa, he wahi noho no ko | laila poe kamaaina. a mahope ino o kona haalele ana ia laila, na hiki. aku oia ma Nakiakaiinu ma Opihi- ' kao, he lae uluhala keia e pili ana i j Putfakauu, kahi hoi o ka wahine o| ka lna (Pele) 1 hana pono o!e īa! e 1 j kona hoa paio, ke keiki ka«'ae\» Oaliu ne\, Kanaapuaa, lU .ike ka kaahele i"ko !?u:\ | wahi i hana pono 010 ai, o wnho la | i«a hat o ke alanui, i Ia Makanikeoe o noho aia ma \a | | wahk ftU oia ke nxv>:i .•>):»} k,i jsk hoi ka n\ea < ike \ aku tnA. ho i tu«u hwna kai e pipii a«a ?tu»u o (o ka h'wa uw ka iiikai e kai| j k!ani ana mo he nwahi ke ano. ! ! O ke an\iw\ie, s*ia ke kft pio |pono iho lama ka h»v.\ i;vni me ka UA hoomaopoopo iho «a nia, ais k\Mu\ l v ; ukaioio n\o k» ohaua a pA'i o ko alak,<ā a>n\ a keU k-; n vou ' o ka nioaua, a nolAiia, \u h * tMo i »ho U oi* i* Vf;thi, s ua ka nv* ko'k« nku hv ma u\<» ka awv\v! no IC:U'mukahioka \\alu knahin?, ame kalapam kahi o k* nin «v>\ a aku oia m» ke aw \ o Ki\\uhou, n\a K*pnkapu a mo K*pshw. hnlei i ka papa !oh\ o Ap*\a, oia i ka a : a «w hou \ ks

h.iuikai hele moana aia no k» men ana 1 ike ai kc nee ae la aia ba iuoana. A oia ka ua poe oliana nei a iiau i o'olo iho aī iioko olakoijj ua oi loa aku ko lakou ike ana i na inea kainahao he nui wnle e waiho ana ma ka uiouua, mamna a'eo ka hiki ana inai o ko lakou,hopenaj e.like meka jinea aia%-mmi. — — | A oia manao hookahi uo ia i ka j mea 110 na keia nioolelo me kana j alii kane> aou no hoi a lakou mea o iolelo ae ai a namunamu iho no ko j lakou mea nana e alakai nei ma j keia alanui puhilu ma ko kai uli, kahi hoi o na poino he' iviu \\nle e pilikia ai na moji.ki|io ma- | Aka, ona poe wale 110 i loaa ia i laoku na haawina ano p'ipakia ame na pne manii kupua. o lukou wale no na poe i olelo la ma na moolelo kaao. ! Aka, ke ike nei oe .e ka . mea he j luhelu ua lilo ia mau mea i mea ole | loa i ka rauo-ka liko ka ui nohea

no na hoi ke awaawa a me ka pali kaulana oia o Waipio. Aia mawaho pono o Keahialaka kekahi lua liohonu, aia mawaenn o Kauweleau ka lua o na l»ia hohonu, a mawaeua o Kaimu Kalapana a mo na Panāu elua oia ke kolu o kai lua hohonu i 'ke | ia mawaho loa o ke kai uli ma Puna. ! O keia lua ka oi aku o lakou ka. hohonu lo<a, no ka mea aole i Imli pono kona alo iluna, ua holi mai kona waha i uka nei o&a ain« , j, a ua moe aku kona hope iwano loa o

kamoana. Pau ko;Puna raau lua hohonu, a eia kaua e ka mea neluhelu ua sofeoke i ka mokun» o Funa a m« Kau oia hoi o Okiokiāho. na kamallio ana a Laukaieie nie kona kaikunane, na hoomaka like lakon nei e haalele i ke k&i aloha oia wahi k&e'ae'a kauiana o Keauho«i oia hoi o Kaehumanoikiopuuloa, ke Wijii a Kap«kapu me Holei, ka oiea nana pai ua lala o kahi uiau mano-o lakou m& ka hookuku ana me Ja. iho o ko lakou nei mau olelo ana, ua niau aku la ka hnakai hoio moana m« he kahe ana hi a ka wai uui, e hoio moku ana ma na kahawai malalo o ka hoonea ana a kp lakou wiiiki nui helu ekahi, i na hana o na io pupu e koloiio aiĀilokoo ke kai (Hmahelelani.)