Ka Oiaio, Volume VI, Number 51, 21 December 1894 — Page 4

Page PDF (1.19 MB)

This text was transcribed by:  Dana Wong
This work is dedicated to:  Marcellina Chang Wong

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

J.E. BUSH, Lunahooponopono

POALIMA, DEKEMABA 21 1894

HE MOOLELO KAAO HAWAII

 

NO

LAUKAIEIE

 

Ke Kino Kamahao Iloko

O KA

Punohu Ua-koko

Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali

o

Wapio Hawaii.

Unnhi@nie Mose Manu no "KA LEO"

 

Ka huakai hele makaikai a Laukaieie me kana Aliikane - Lilo o Makanikeoe me Hinahelelani i mau alakai ma ka aina a me ka moana Ike ia na lua hohonu maloko o ke kai a me ka aina nei -- Hele pu me na ohana ponoi -- Hoonohoia o Laukieleula i Ihikalani -- Ulu ka ieie ma keia mau mokupuni - Lilo i mea hoomanao ia e ka Lahu Hawaii nei.

            I ka pau ana o keia mau olelo a ika ui nohea a Hana aole nae he wa hi pane leo aku o ke keiki eueo ua nana malie wale aku no oia me ka loli ano e ana ae o kona helehelena ma ano a pau.

            Me ka nani hemolele oia uka me ke onaona e lilo ai ka ui nohea o luna o ka puu kaulana o Kauiki,

            A mamuli oia haawina iini a ka mahao iloko o kona puuwai.  Ua hiki ole iaia ke u@umi i kona makemake nolaila ua pane aku o ka Ha laomapuana i ka malihini imua o kona alo ponoi me na hua olelo nahenahe.

            E ka malihini a'u i hookipa ma nei ma ko'u hale noho.

            Oiai e like me ke kiekie o keia puu pela ko'u kuleana au e nana maila, aole he mea e ae nana e ukali mai ko'u mau ano a pau.

            O ko'u hanau mua wale no e noho maila i ke alanui oia Nawahineokapea a o Kahalaowaka kekahi inoa ona.

            A he wa maikai maoli nohoi keia nou e hoolohe mai ai i keia leo."

            Ae wahi a Makanikeoe i pane aku ai.  A oiai ua ui nei e olelo ana, ua hiu koke ia aku la oia e na lima mana o ka malihini me he ahi kao lee ala o ka po noho ana laua iluoa o ka puu o Kauiki.

            Ma loko ponoi o kona hale noho ma Makakiloia,  a oiai ua ui nei e haohao ana i ko laua emo ole i ka hiki ana iluna o kona wahi.

            Oiai me na manao kahaha nui aia nae ia manawa ua Puia pu o loko o kona hale i ke ala o nei mea he hala.

            A oa no ka manawa o ka ui nona ka hale i olelo mai ai ia Makanike oe, e komo aku iloko o ka hale he mea oiaio ua hooko aku no keia i kona leo me ke ka'u lua ole.

            A oia ka ka mea kakau e hoomanao ai nei i keia mau wahi lalani mele a na lii i haku ai i ko lakou mau la e ola ana.

            Pili ka maile,

            Kohu no e a ai i ke kino o ke Koa, E hooko mai oe e ka makanilauawa o Hana.

            Oia nei ka oioi o Maui H@kina Oiaio -- oia pahaha e --"

            Ma keia ano aka ui nohea o Wananalua ua maa hoi ka eueu o Hawaii ma ike ana a me na hoao ana ana ui nohea mai Kauai mai e like me na mea i ikeia ma keia nanea.

            A oia kana e noonoo nui nei no ka makemake o ke kamaaina aoia kana i pane aku ai @lua ui nei.

            E ka ui nona keia puu ano ke ike mua nei au i kou manao e ke kamaaina nana i hookipa iho nei @i 'au.

            Nolaila ke ae aku nei au e hui pu @au me oe ma na ku kai-olelo ana a kaua, ae lawe mai au ia oe i kaikuahine no'u a e hui pu aku hoi ia oe me ko'u mau kaikuahine a pau e kali mai la ma ke alanui hele moana me ko'u kaikuahine Haku Laukaieie.

            Aia pu iloko ola huakai ka'u wahine ponoi he kulana kona @ like me oe ke nana aku.

            Aole no hoi au i manao e haule ia'u i kahi mea kue mawaena o ka noho ana o ke kane me ka wahine no ka mea aole e nalo ana ka'u mau mea e hana ai i ka mana o ko'u kaikuahine.

            Nolaila e'hoopau kaua i na manao pilikino oiai he huakai huli honua ka'u.

            I ka hookuu malie ana aku o o keia mau olelo maikai a ka eueu o Hawaii.

            Ua pane koke mai la o Kahalaomapuana me ke koho pololei ana mai, o oe no anei o Makanikeoe.

            Ia wa i nane aku o Makanikeoe ae owau no keia ke kamahele, a no ia mea ua lele maila oia a puili ae ia i ka a-i o Makanikeoe me ka ho ai ana a uwe iho la oia me na kulu waunaka a mahope iho ua kaua maila oia e noho malaila no kekahi mau la ae hoomakaukau ia kekahi mau lealea i kekahi po ua olelo aku ke kamahele e waiho a huli hoi mai ka huakai makaikai a kona kaikuahine Laukaieie.

            Ua ae maila o Kahalaomapuana i kana olelo me ka olelo ana iho mai hihia au i ka umiumi.  eia no ka ooe no keia e kuu kaikunane, ua hala ae la hoi keia

            A mahope koke iho o ko laua papa leo ana ua haawi aku ke kamaeu i ke aloha hope loa aua nana hou aku o Makanikeoe i ka pii pololei aka ehukai.

            O kela puhi nua ana i hiki oia hoi kahi o ka hale Wiliko e ku nei ma Wawananalua Hana, ana aua @oleloia e ka poe kahiko o Hana @na kipapaia e Kalaikini i ka laau a me ka pohaku a oia ke kumu i paa @ai ua puhi ala a hiki i keia wa. i @ma e moloo ole ai kaai i ke ehu kai.

            Aia i keia wa a makanikeoe i haawi ai i kona aloho hope loa uahiki hou aku la oia makahi o ka wai o Punahoa.

            A ua ha-lo aku kona mau maka a ike aku la he mau ana lehulehu malalo ona makalae laupapa e hamama mai ana maloko o ke kai.

            A ua hooko aku oia i kekahi mana a puka koke aku la no ma Waikaakihi makahi o na lawaia a Mahalii ola hoi o Ieie me Poopalu, aia hoi ma keia wahi ke kau wahi pohaku kuapuu.

            I kapaia nohoi kona inoa o kinipuu o ka mea nana i ai ka e'a maia a Kahnoi.

            Aia makai mai o laila, he wahi puu pohaku haahaaa loa ahe mea kahaha nui loa no ka malihini kaa hele ke hiki malaila, a lohe i na kamaaina i ka moolelo oua wahi puupohaku la e ku ala.

            Oia hoi maka moolelo o ka wai nui uana il@ku i na mea ola a p@u mailuna aku o ka honua nei.

            Oia hoi ke kai aka Hinalii ua i ke ia ma ka moolelo o Noa i hana i ka Halelana.

            Oiai ua hoike @a ma ka Buke Nui ua nalo wale na mauna kiekie a pau o keia poepoe honua i kawai aina nae hoi ma ka moolelo, kahiko o Hawaii nei, ua oleloia o ua wahi puu pohaku ala ma Waikaahiki ma Hana.

            Ua akahi anana a oia kona kiekie ma kahi aole i @uhia ia e ke kai aka Hinalii, a nona hoi kainoa o Ka'ia puni Kaialewa Koekoena."

            Nolaila he mea kamahao a kana @loa hoi ka noonoo ana o ka malihini ke nana pono ke ano o keia wahi puupohaku, no ka mea aia ka puu o Kauiki iluna, a o Kahuakala kai uka o kuahiwi e kiei maila.

            Oia kahi hoakaaka pokole aka mea kakau moolelo.

            Mahope o ko makanikeoe ike ana i keia wahi lua ua uleu koke aku oia no ke alahele ulunala.

            Aiaia i maalo ae ai mamua o ke kaikamahine la o Kapea.

            O ka mea hoi i hakuia i ke mele e ka poe kahiko.

Paoa i ke ala ka uka o Wakiu, Kanae aala o Kahalaowaka

            Oia kainoa o ua ui ala nona ka ka leo e hea mai la i ke kamahele @aoia no hoi ka hanau mua ponoi o Kahalaomapuana.

            A oua ui la kahi o ka puuwai olu o kauiki e noho pu ana, oiai oia ua hala mua iho mahope o ko makanikeoe hele ana mai.

            A ua hookipa ia aku oia malaila me ka awiwi no kana huakai hele aua ukali pu mai ua mau ui nohea @la.

            Ma keia hele pu ana o lakou a hiki ma Honookalani ma kahi o ke'a kiowai kaulana oia aina i makaikai nui ia e na malihini.

            Oia hoi o Waianapanapa, kahi hoi oia ui oi kelakela oia mau la, kahiko i nalo aku la

            Oia hoi o Papoalaea aia no na mea hoomanao oia ui o Paliuli i Hawaii e waiho la maloko oua lua wai la nana e hoolilo mai i ka ili ulaula a like pu me he haole la ke ano ke nana aku.

            Aia makanikeoe ma e nana ana i ke ano o keia lua-wai @a hoi ua haawi ae la oia he leo hope loa o ke aloha no Kahalaomapuana me kona kaikuaana.

            A oia ka lana i wehe ae ai i ko laua mau lei hala ma ko laua mau ko laua a i a hoolei aku la i ka a-i o makanikeoe a @pau keia kanae@nae hope loa ana, ua nalo aku la ka malihini no ke ala pohihi malalo o ka honoa a hoea mauka o Neo@ewepue mauka o ke alanui aupuni mawaena o Kaeleku ame Poohilia o kahi hoi keia i oleloia ai e ka poe kahiko.

Kudakupa kaua ia Poohilia.

            Aia ma keia hoea ana o ke kama eu ma uka o ka puka o keia lua.

            Ua alakei aela keia no luna o ka puu o Olopawa, a malaila aku oia no Honomaele ma ke kahawai o Kawaikau.

            Oiai ai ko laila kaikamahine puukani e noho mai ana i ke alanui e hele aku ai malalo o na ku mu kuikui.

            Oia ke alanui kai kanaka o Honomaele he ike ana mai kau a ui la oia wahi i ua keiki kanaka ui la aka launa ole mai.

            Eia nae ua nalowale koke aku la ka makani wilihiu o Waipio a me ka i'a miliopu i ka lima.

            Ma keia huakai hele a ke keiki Wiliahiu o Hawaii ua hik@ aku oia ma kanahele o Akiala.

            He wahi keia e hoopilikia ai i ka poe kamahele ma ke ano powa i ka wa kahiko.

            Aia hoi ke ku ala kekahi pohaku nui ano ulaula mauka o ke alanui hele o Akiala pohaku kainoa.

            Ahe ku io no i ka maka'u ka mea hele ma keia wahi a he oia mau oke ano oia wahi a hiki i keia wa a ma paha e halawai kahi oia poe me ke Ahikanana o Waipio, @ na ua wili ia lakou e ka makanipuahiohio o Hawaii.

            I ka hala hope ana o keia nahele powa ua hoea aku la oia ma Makapuu a ike aku la oia i kekahi keiki kanaka maikai oia wahi e auau ana me kekahi poe  keikikane a me na kaikamahine.

            A oia paha kau e ninau iho la e ka mea heluhelu i kainoa oua keiki ala, ke hai aku nei ka mea kakau o Makalehua kona inoa me kona kaikuahine no o Waiaka.

            He mau keiki punahele keia na ko laua mau makua a me ka ohana aoia ka makanikeoe i nana pono aku ai i ke ano o keia keiki i ka puapuai mai o ka ula o kona mau onohi maka me na papalina mai loko mai o ka wai e @iike me ka pua lehua.

            A maia ano ua olelo iho oia iaia iho e nalu ana iloko ona.

            Eia no ka hoi keia keiki kanaka ui nui wale kai no la hoi o kou' kaikoeke Kawelonaakailehua ka aku o ka nani eia no ka hoi keia oi.

            Mahope iho o kona ike ana ikeia mau nani oia nahele ulu hala ua hoike iki aku la ke kamahele iaia iho malalo o kekahi kumu laau lehua, ohia ai e ku ana malaila ua ike koke maila kekaikuahine o Mokalehua oia no hoi o Waiaka.

            Aia hoi kona mau hiona anoe me ka puiwa nui oia i pane ae ai i kona kaikunane me ka leo o ka pihoihoi auwe he ahi paha kela e a mai la malalo o ke kumu ohia ai.

            Ano ka palua a pakolu o ka hooho ana o keia leo kunahihi me ka okala o keia ui oia huli Koolau.

            Ua pieo pu ae la hoi kona kaikunane a me ko laua mau hoa a pau.

            Aia nae i ko lakou huli pono ana mai a ike i ka noho aku o ka eueu ua like io no me ka ula o ke ahi e lalapa ana, a oia ka manawa aka ui i olelo ae ai i kona kaikunane he pono e lawe mai oe i kela keiki kanaka ui nui wale i aikane nau e koi aku oe iaia e hoi kakou i ka hale a malia hoi o ae mai @a kau ole lo aku.

            Alaila e olelo malu aku oe iaia owau kana wahine o kou kaikuahine nei.

            Nolaila e wiki oe i ka olelo aku o hele e aku auanei.

            I ka pau ana o na olelo a kona kaikuahine, aia hoi ua pane aku la o Mokalehua me keia mau olelo o ka pololei.

            He mea kupanaha ia oe e kuukaikuahine, aole paha oia ka mea mua o ka hoolauna aku maka papa leo ana alaila hoi paha kohu ka olelo ana aku aole paha e like me kau e Kamako mai nei.

            Nolaila he mea hilahila loa keia ma ko kaua aoao ke olelo aku; nolaila e noonoo pono oe e kuu e kuukaikuahine o lohe mai ko kaua mau hoa.

            A no koia olelo maikai a kona kaikunane ua pane koke aku la oia me neia mau huaolelo o ka wiwo ole penei:

            Auhea oe e kuukaikunane aole he mea hilahila ka olelo ana aku ke nui ka makemake o loko.

            Nolaila e hoopuka ke huaolelo mamua ae nele ana alaila hoi pana pono kau olelo ana.

            A no keia mua olelo mawaena o laua, ua pii ae la ke kai o ke kaiku nane me ka olele aku e aho no nau pouoi no e olelo kou make lohe oe.

            Ia laua no e olelo ana ua hooko io maila no ua ui nei i kona manao i ka malihini, a iaia hoi i huli mai ai e nana ika mea a laua e olelo nei ua nalo koke ae la na helehelena o ke kamahele mai ko laua mau maka ae.

            Ia manawa aia ke la ke ku mai la iluna o ke oioina o ka pali o Uluino.

            A iaia e ku ana maluna o keia pali, aia hoi ke hoa a la ua ui nei oia wahi ina likini o ka moku.

            Aole he ike hou @i loaa ia laua no ka eueu kaahele honua.

            Nolaila, aole he olelo ana i koe no ia mau ui nohea oia aina.

            Ia makanikeoe i hiki aku la maluna o ka pali ua huli aku la oia no ke kahawai o Leleikeoho, oia hoi ka mokuna o Hana me Koolau ua hele aku oia no Waioni a me na Ke aa elua.

            A hiki oia ma ke kahawai kame@ai Kapalalau ma Opikoula o keia hoi ke kahawai i make ai kela mau kanaka naaupo i ke au kahiko i puka ai ka olelo a kekahi kauaka hope e olelo ia nei.

            Aole hoi ou olelo mai e aole he wai a o ko laua make like no ia a hala hope keia wahi iaia ua a a aku oia ma Nahiku aua huli ae hi keia e nana mauka o ka aina a me ke kai.

            Nolaila aole he mau hiona i loaa iaia aka nae he mau lua maia wahi nolaila ua ka moe aku kona alahele no na pali o Koolau ma Wioane, o keia kahi aka poe haku mele i olelo ai kihe kaihu o Waiohue i ka ino.

            A ua hala hope ae la ka lae o Kamokupeu he hulaana ia, ola ka lae i like pu me ka Bipi Bulu ka okalakala.

            A oiai e makanikeoe i hiki aku maluna o ke kuapaawela ua hele la oia a maluna pono o ka pali o Ohea a huli iho la kona mau maka e nana i ka hul@ana o kailipalala aia nae ua ike iho la oia i ka pohai ana manu Noio maluna o ka hapa lua oua pali nei ana e noho ana, a maia ano ua eleu koke iho la keia ma ua wahi nei ana @ ike ai i ka pipili o ka manu Noio ma kela pali ai kona hiki ana malaila ua ike iho la oia he wahi lua poepoe maikai e hamama pono ae ana.

            A ike iho la oia he wahi pohaku poepoe maikai a loihi me na kaha kaha loloa ano me he kupee anuunuu la ua wahi ia ike kapa ae keokeo, aua kaei ia iho a paa i Pua kai a maia ano ua maopopo iaia he pohaku kuula i'a ai kona huli ana i ka moana ua ike aku la oia i keka hi mea ula poepoe iluna o ka ilikai e nee mai ana i ka aina ma waho pono aku o ka lae o Mokumanu ma Pauwalu.

            Aia no hoi na manu he nui wale maluna ae o ka ilikai me he mea la o na manu o Kaula.

            A iaia no e nana pono ana i ua mea ula la nei ma ka ilikai a ike iho ia oia he ia ka keia mea e ula nei he Kala.

            A oia kana i manao ae ai i kela pohaku e waiho la maka lua ma ka pali a o keia ka i'a kaulana o na pali o Koolau i ka momona.

            Aole he poe lawaia i koe nana e hoopuni i kela ia i keia manawa no kanaka ole ua koe uuku na kamaaina.

            A mahope iho o keia wa ua huli aku kona alahele no na pali kaulana o Koolau oia hoi o Kaliae kahi hoi o ka makani piipali o Koolau.

            Ua hiki aku oia ma ke la awaawa o Kapo i noho ai ma Wailuaiki ka mea nana keia mau @Ualani mele penei:

 

HEAHA KA HANA KUPONO A KE ALOHA AINA.

            He nui na hana kupono a ke aloha aina oiaio e hana ai, aka, ke lawe ae nei makou i kekahi oia mau hana, a ke hoomaikeike aku nei imua o ka lahui holookoa mai o a o o ka aina.  Oia hoi keia; e nana i ka pono i ko kakou aina, ka aina hoi i eha ai ka ili o na kupuna o ka kakou mau hanauna o keia mua aku.

            Oiai hoi ua lohe oukou ua paa aku la ko oukou mau alakai malalo o ke kanawai, a eia hoi makou ke hooikaika aku nei me ka lima palupalu no ko oukou pono e ka lahui Hawaii, he hana hoi i kamaaina mua ole ia makou, koe wale no o ke aloha i hanau ia mai iloko o ko makou mau aakoko, he aloha e mokuhia ole ai i na waikahe he nui.

            Mai nana maka mai oukou i ko oukou mau waha olelo, oia hoi KA LEO me KA OIAIO, o lilo auanei hoi ia i kumu e noho pouli ai kakou a ike ole i na mea he hana ia mai ana maluna o kakou.

            I na he aloha kekahi iloko o oukou, e oluolu oukou e kokua mai no keia mau la a ko oukou mau alakai e noho mai la iloko o ke kupilikii.  He nui ka poe i hookaa ole mai i ke ola o ko kakou mau wahaolelo a hiki i keia la, a i na he aloha kekahi iloko o ia poe, alaila, o ka wa kupono keia e kokua mai ai, oiai no hoi he ohana nui, a he pilikia ka noho ana.

            Ke mau nei no ko makou ma naolana, aole e haalele mai ana ka Mana Lani i ka haawi ana mai i na kokua ana i kona poe kanaka, e uwe aku nei imua ona, no na hana aloha ole i hana ia iho maluna o lakou.

            E ka Lahui Hawaii ahonui, e kupaa no ke aloha i ko oukou Moiwahine, ko oukou aina hanau a me ka pono o ka kakou mau mamo aku.  Mai hoolohe i na olelo hoino a ka poe kumakaia, e like hoi me iae lohe ia nei ma pipa alanui.  E nonoi aku i ua Lani e kokua mai i ka oukou mau kauwa a me ko oukou mau wahaolelo ahonui e alo aku nei i ua hailuku palena ole ia mai.

 

MAI NANA MAKA MAI

            Iloko o keia mau la eia makou ke hakoko nei me na pilikia he nui, e alo ana hoi iloko o @ka inea a ka hune me ka nele.  E Hoomanawanui ana hoi iloko o na hoopilikia wale ia mai he lehulehu wale.

            Aka hookahi wale no mea nui i loko o ko makou puuwai, oia ke aloha i kakia paa ia iloko o ko makou mau puuwai me ke kupaa naue ole no ke aloha i ko kakou Moiwahine i poni ia iloko o ke ahonu a me na huna lepo aloha o ko kakou aina hanau.

            Ke ku nei makou maluna o ke kahua o ka hoomanawanui, a hoonee aku la i KA LEO a me KA OIAIO i mau anela hoola no ko kakou la hui e ku ana e hakoko mau me kona mau enemi i na wa apau.

            Ua paa ka makapeni a ko makou alihikaua no keia mau la aka, aia no nae iloko o kona mau puali koa he poe no e hiki ai ke hoonee i ka ha@a i mua o ke kahua o kona mau enemi, me ka makaukau mau e pale aku i na wa apau o ka pilikia e hiki mai ai.

            Hookahi wale no a makou mea kaumaha, oia na mea e pili ana i ko kakou nupepa puka la, oiai aia kona ea iloko o ka hale dute oia hoi na lako pili i ka nupepa e pa@ iho ai i kona wahi kino.

            A ina eia no ke aloha o ka lahui ke pilipu nei me makou na paahana e hoomanawanui nei no ka hoomau ia aku o kona ola, ke nonoi aku nei makou me ka haahaa eia ka wa o ke aloha no ke kokua ana mai i ka hoopuka ana i ko kakou wahaolelo.  E ala me ka lokahi a@e alu ka pule a Hakalau oia ka makou leo kalokalo i ko makou mau hoa kanaka o ka pupuu hookahi.

 

UA HOPU IA

            Ma ke awakea onehinei ua hopu ia o J. T. Tinker no ka hewa kipi a me ka malama i na lako kaua.

            Ua loaa aku malalo o kona malu he elua pu a ua pau hoi kona home noho i ke kuekaa ia me na kopala a me na kipikua a ka poe eli a ua lohe pu mai no hoi makou ua pilipili o mua o ke poo o na kopala i e ta a ka poe malama kihakpai.

            He haole kuai pipi keia ma ke alanui Nuuanu a ma kahi hoi o Owene Hono i make iho nei.

            Ua hoohuoi ia oia e like meka makemake o ke aupuni e ku nei i keia la ua ae aku oia e huli ia kona wahi me kona keakea ole.

            He mea nui keia iloko o keia mau la oiai ke pau mai nei na mea a pau i ka hoohuoi ia a ka hele aku paha auanei ia o ka hopuhopu a hiki i ka poe e malama ana i na ilio kiai hale.

            No ka mea he oi loa aku ka lakou mau hana lokoino mamua o ka ke kanaka nolaila e noho no kakou me ka hamau a na lakou no lakou e hana mau.

 

MAI HOOPALALEHA MAI OKOU.

            Ma ko kakou helu o ka pule i hala aku la, ua kau leo aku makou ia oukou, e wehe ae i na hipuu a ke aloha mai loko ae o ko oukou mau puuwai, no ka haawi ana mai i na kokua ana no ka kakou waha olelo, ka ipu kukui pio ole i na kau a kau.

            Ina aia iloko o oukou ke aloha no ko kakou elele hopo ole, a e manao ana hoi e haawi mai i na kokua ana, o kipa mai ma kona keena oihana ma alanui Paipalapala.  Oiai, he hamama mau ke keena o KA LEO a me KA OIAIO, mai ka la mua o ka hehekoma a hiki i ke ono o ka la, a koe ke Sabati o Iehova ke Akua Kiekie Loa (Poaono.) O ka mea i lawa i ka noonoo o kela a me keia, oia kaua e hana ai, ua hiki no.

            O ka lokahi iloko o ka maluhia, oia ka lei o ka lanakila.

 

He Makai Kiu Iloko o ke Ehuehu.

NA PAKA UA E LOKU ANA

A ME NA

Hihio Iloko o ka Pololei.

NA HOOHENO O KA POHINA UAKEA O KE KOOLAU

Kakauia mai no Ka Leo a me Ka Oiaio

            Oiai na pakaua e loku ana, a e lalapa ana hoi na ahikao uwila o ka lewa-nuu me ka mama nui, aia hoi ke kino uhane o kekahi mea ola, e huli papu ana kona alo i ka hema hikina o ke alanui Moi.  a e kahei ana maluna iho o na mauu o kona poo, he wahi papale muouou hele po o ka poe waiwai, a malalo iho o kona pauku kino, e aahu ana oia he lole holoku holookoa, e like me ke ano kahiko o ka poe Inia.

            Iaia i kokoke aku ai i ka puka pa Kauikeaouli, oia hoi ka puka ma ka aoao makai o Halealii; ua awihi lihi aku la kona mau maka hookolohe i ke kii o "Na Mahoe" e kau ana me ka laua mau ihe e paa ana ma ko laua mau ilima.

            Hookokoke loa aku la oia malaila nona hoi ka mamao mai iaia aku he hookahi wale no kapuai, ike aku la oia i ka helehelena haikea o kekahi wahi Pukiki maloko, a oia hoi ke koa e ku kiai ana i ka maluhia o ka pa alii ia wa.

            No kona ake nui e ike maopopo i ka wa o ka wati ia wa, ua hooninau aku la oia i kahi koa Pukiki me keia mau hua olelo e hiki ai iaia ke maliu mai :

            E ka hoaloha o keia po a ka ino nui wale i noho ai, e maliu mai ana anei oe ia'u ke ninau aku au ia oe i kekahi mea i maopopo ole ia'u i keia wa?

            I kela wa i pane koke mai ai kahi koa me ka hoanau ana ae i kona, pauku kino i o a ia nei; he oluolu loa au i na noi a pau i ku ole malalo o na ruia o ka'u oihana, koe wale no aole kaua e walawalaau nui, aka, e hamau kaua iloko o ka hawanawana malie me ka palanehe.

            Ae, ua pono e kuu hoa alo anu o keia po a ka ino nui i noho ai.

            O ka hora eha la hoi keia? Aohe no ka hoi ou ike aku i ka manamana kuhikuhi hora o ka wati o Aliiolani Hale?

            E kala mai oe ia'u e kuu hoa'loha, oiai o kekahi maka o'u ua pahu ia e ke dainamita i ke kaua o W@likoki o 1889, a me he mea la, aole no pana oe i poina no ia mea.

            A o ka lua o kekahi maka o'u ua ku pahia i ka pahikaua a ka alihi kaua o ka 1893, oiai maua e papa lealea ana me ia maloko o ka Hale Holohau o manamana.

            Nolaila, ma ia mau kumu e pono oe e kala mai ia'u ma ia mea, a oia hoi ke kumu o ko'u ike ole aku.

            Pane mai la ua wahi koa ala o ka hapalua keia o ka hora eiwa.

            Haawi aku la keia i kona aloha hope a nee aku la kona alahele no ke Alanui Likelike, huli mauka a hui pu me ke alahele Alii.

            I keia wa, eia na pakaua o Kulanihakoi ke hana mao ole iho nei malua ona, a aole hoi he wahi ana e alo ae ai, i pakele oia mai ko la kou inaina mai.

            Holo aku la oia a malalo o ka malumalu o kekahi kumu ohai, pee iho la oia no ka wa pokole.

            Aka, he mau sekona wale no kona e pee ana malaila, ike aku la oia he ekolu poe haole e kau ana maluna o ua lio, a e lawelawe ana ma ko lakou aoao pakahi, he mau kahea pu panapana.  i piha pono me na ukana awahia o ka make.

            Oiai na paka ua e noke hala ole ana maluna o ka ilihonua na kamoe loa mai la ko lakou alahele no ke kumu ohai ana e pee ana.

            Ua hoomaopopo koke iho la oia i ka wa ao@ e ku ana malaila e ike ia ana oia e keia pee haole nolaila o kana hana pono wale no i wahi nona e pakele ai mai ka ike la mai e keia poe kiu o ka po o ka huna iaia iho mai ko lakou mau maka ae.

            Nolaila me ka eleu nui ua pinaua ae la oia ma kekahi lala o ua kumu ohai la @ hele a luhe kona mau lala i ka honua a nalo aku la oia iloko o ke ehuehu o na lau e uhala ana maluna iho ona.

            Iaia e kau hoolai ana maluna o ua kumu laau la aia hoi ua hiki iho la ua poe nei malalo o ua kumu laau la a aia he mau huaolelo e kukai ia ana mawaena o lakou i kela wa.

            I mea nona e lohe pono ai i ka lakou mau kukai olelo ana hoalu hou iho la oia i kona kulana mua a i kahi kokoke iki maluna pono ae o ke poo o ua poe auwana la o ka po a awihi lihi mai la kona mau maka kolohe maluna o ua poe la a oia no hoi ka wa i pane ae ai o kekahi o ua poe nei i ka i ana ae.

            Nani maoli ka hoi kou pakele mai haule iloko o kekahi lua au i manao ai he imu nanahu ia na Nalua ma ina @paha ua paha ua pau pu au me kuu lio i ka hakikahi na a-u.

            Ia wa i pane mai ai kekahi o lakou aole ia he lua no kekahi imu nanahu ua lohe au he lua ia no kekahi poe hana poka o keia mau la no ke kue ana i ke aupuni e ku nei.

            A o kekahi hoi ua lohe au mailoko aku o ua lua la e loaa nei ke ta helu ekahi no ka hoopipili ana i ua uapo o kakou i keia mau la e hele nei.

            Nolaila ea e ka maua hoaloha ua laki oe o kakou ua halawai oe me na ulia o ka laki ma kau huakai imi mea hou o keia po

            Ia lakou e noke nei i ke kamailio ma ia wahi, ua hoopuka hou ae la kekahi o lakou, ua manao au aia aku la iloko o kela lua, he mau lako kaua kekahi na ka @noe aloha aina a ke manao paa nei au e loaa ana no ia kakou he mau hoike oiaio no ia mea a'u e haupu nei.

            Ua pono io kela manao ou, a e pono kakou e hele hou ilaila i ike io ia ai na wea huna o loko o kela wahi.

            Mamua ae o ka hoeu ana ae o ua poe nei e hele e imi i na mea kaua iloko o kela lua, oa hala mua iho la ka mea e kau nei iluna o ka l@la laau, ma kekahi aoao, me ko lakou ike ole mai.

            Ua hiki mua iho oia mamua o ka hiki ana aku o ua poe, la, a pee ae la oia mahope o kekahi pa pine, i palulu ia ae mamua o kona alo.

            Iaia no hoi a nalo aku, kapalulu ana ua poe nei me na kopala a me ne kipikua ma ko lakou mau lima a haukawewe ana he mau iniha wale no ka mamao ae mai kahi ana e pee ana.

            Ua komo koke iho la iloko ona ka hoohuoi mai hea mai la i loaa mai ai keia mau lako paahana ia lakau iloko o keia wa pokole.

            Lele iho la lakou mai luna iho o ko lakou mau lio, a me ka emoele kioe iho la kekahi o lakou i ka aoao o ua lua ala, a ia wa i poha ae ai kekahi ao uliuli mai loko ae o ua lua la.

            O ka mea i kokoke loa aku @ kahi i poha ae ai o ua ao uliuli la, ua paumaele ae la kona mau lihilihi maka, a ua paku'i hoi kona aahu me ka hohonu o ka uahi e pohai ana ma ia wahi.

            I kela wa, ua eeke ae la ua poe poe nei a ku olohelohe iho la me ka pane leo ole, oiai, ua hekau iho la ke ano ilihia maluna o lakou, no ke ano o keia uahi e pahola ana.

            Oiai nae lakou e ku ana ma ia wahi ua hoonakeke ae la kekahi o lakou i kana kopala, a me ka hoohakalia ole, ua paeli koke iho la lakou i ka lakou mau kipikua, no ke akenui e loaa kekahi mau lako kana a ka poe aloha aina.

            He hapalua hora a oi ko lakou noke ana i ke kuekaa i na leno pipili ukelekele o ua lua hoahu nanahu pouli la, aole loa he meheu o ka pomaikai mamuli o keia hana ana iho la a lakou.

            Nolaila kopekope iho la lakou i ka maka o ka lakou mau kopala me na kipikua a no ka pipili paa loa ua anai iho la lakou me ka lakou mau lima ponoi a no ka nui loa o ka hohono o ka lepo e papaa ku ana.

            Nolaila honi maoli iho la kekah@ o lakou i kona lima a puana ae la oia me ka leo nui e hiki ai ke @lohe ia aku e ka mea e pee ana ma kahi a lakou e hana nei i ka lakou mau hana hookalakupua oia po

            Aole hoi ha keia lua he imu nanahu, aka ke koho pono nei au me ka hoohewahewa ole, he ma ia hoopipili kepau keia na ka pee kep@uni a i ole, na kamalii kolohe paha o Kawaiahao ae nei.

            Kohu ole no hoi @kau kamailio ana pela mamuli auanei hoohenehene ia kakou no kau kamailio ana pela.

            Aohe paha ia he mea e hoopilikia ia ai o ka kakou @hana no ka mea, he mea okou kau e @noho wale nei, a he mea okoa hoi ka kakou e ike nei.

            Nolaila mai hoopaakiki i kou manao no ka mea he aia hele ia no ka mokuahana mawaena e @kakou iho i na e hoomau ana i ka hoopaakiki ana i hou manao kuhihewa e like me kau e hana nei i keia wa,

            Aole i pau,