Ka Oiaio, Volume VII, Number 1, 4 January 1895 — Page 2

Page PDF (1.11 MB)

This text was transcribed by:  Dawn Oshima
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Oiaio.

J.E. BUSH, Lunahooponopono.

O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA.

POALIMA, IANUARI, 4, 1895.

KA LA MAKAHIKI HOU.

 

            Ua hoea io mai no ka la makahiki hou, me kona mau hiohiona nani a laelae, e hoike mai ana i ka houpo o kela a me keia hoa kanaka, aia he manaolana hauoli e malama ia ana e na mea a pau no ia la.

            I ke ahiahi mamua iho, aia he mau paa mare kai hoau ia no kekahi mau opio o keia kulanakauhale, no ka hoike ana ae, aia he mau hua ohaha o ka hauoli no na hora mua o keia makahiki, a ua haawi ae no hoi lakou he mau paina hauoli pu ana me na makama ka o na paa mare.

            Ua naue ae no hoi ka poe puni mele ma na kauhale, e like me ke ano mau o na makahiki i hala, a ua hoi puolo ae no hoi kekahi poe, me na makana Hapenuia i manawalea ia mai e na hoaloha he lehulenu wale.

            I ko makou hele holoholo ana aku ma kekahi mau kauhale i ka waenakonu po o ka la Hapenuia, aia hoi, e kukuku ana ka mahu o na mea ai e ku ana no hoi na omole wai momona, e ku ana na kiaha wai hooikaka kino, me ke kali ana o ke kani ae o ka hora 12 o ua po kamahao la, a ua hele no hoi kekahi mau hale a ohuohu pono i na luhiehu o ke @ahiwi ua nani a maikai ke kulana o na mea i hoomakaukau ia.

            Ke hauoli nei ko makou mau puuwai i ka ike ana i keia mau hiohiona maemae o keia la makahiki hou, a pela no hoi e ikaika nei ko makou manaolana, na ka Mea Mana Loa e malama mai ia kakou iloko o kona ahonui palena ole. Hape Nuia kakou a pau loa.

 

KA HALE PAAHAO O KAWA.

 

            Ua kipa aku makou e ike i ka Halepaahao o Kawa, kahi hoi e noho Luna Nui ia nei e Mr. Jas. Low, kekahi o na keonimana maikai, e hiki ole ai ia makou ke hoonele i ka papahi ana aku i na hoomaikai maluna o kona poo, oiai oia e noho ana ma ke ano he makua maluna o keia poe lawehala i hoopaa ia e ke kanawai, a e noho hoomalu ana hoi.

            Ua hoonani ia o loko a me waho o ka Halepaahao me na kukui uwila, ua maiau hookelakela ia hoi na paia o ka hale e ka hulu pena August Herrin, ka mea nana i kipu o Huntsman, he mau makahiki i hala ae nei. Akahi no a ike ia ka malamalama o ke kukui uwila maloko oia hale ano nui o ka lehulehu.

            Ua hooi aku no hoi ka Luna Nui e noho nei i keia wa, ma na hana maikai o ka manawalea i kana mau keiki hanai (na paahao) a me he mea la, he kakaikahi loa paha iwaena o lakou e hoino ana i kona inoa, a i ole, he nele loa no paha.

            Eia no hoi ko kakou mau alakai ahonui malalo o kana malama ana me ke akahele, a ua hoike mai laua i ka mahalo a nui nona; no ka maikai a me ke akahele o kana mau hooponopono ana no lakou, aole hoi i loaa ia lakou he mau mea e hiki ai ke hoahewa i kana hana.

            Ua hookaawale ia no hoi ko lakou wahi e ai ai mawaho ae o kekahi poe hoomalu i hookomoia aku iloko o laila, a me huikau o kahi poe e ae, a me ka haawi pu ia hoi i mau manawa ike no ko laua mau ohana, na makamaka a me ka pohai o na hoaloha; mawaena o ka kora 8 a me 9 o ke kakahiaka Poalua a me Poalima.

            Nolaila, e hoomanao e ka lehulehu, ua ae ia oukou e ike i ko oukou mau hoaloha e noho mai la me ka hoomanawanui malalo o na kuhikuhi ana a ka Luna Nui oia kakela.

 

KA WAHA O KE INO.

 

            Ma kekahi paina i malama ia ma alanui Pa’ipalapala, ma ka la iho la inehinei, Ianuari 1; ua ike ia aku la kekahi wahi uhane ola a ke Akua i hana ai e paa ana he kiaha waiona (sake) ma kekahi lima, a he i’o puaa hoi ma kekahi lima. Ia manawa, ua ku ae la oia me Iosepa Kawainui iluna a hoanapuu aela i ko laua mau apahu kino i o a ia nei, a hoopuka ae la i keia mau huaolelo, “aia o Buki me Nawahi ke paa mai la ma Kawa i keia la, nolaila, he la hauoli Hape Nuia keia no Nalua,” ia manawa ua wala koke aku la oia i ke kiaha sake, a onou wikiwiki aku la i ka i’o puaa iloko o kona waha.

            O keia wahi kanaka o Nalua ka inoa, ma ka makou nana aku i kona helehelena, mai ka hopu ia ana o na alakai o ka lahui a hiki i keia la, ua kahiko mau ia kona nanaina me ka hauoli, a me na mikoaka ano pahenehene, ane like ole hoi me na la aku nei mamua ke ano kuululu a hohoiea, kohu mea ua loaa ia i ka ma’i hookaawale ohana.

            Aka, aole i liuliu kona hulakui ana mai a me ka hoopuka mau ana i ka inoa o Buki ma, ua iho koke mai la ka mana o ke kiaha a puliki ae la i na lehelehe lokoino o ua wahi Nalua nei, a hoihoi ia aku la ua diakona nui nei o ka hale pule o Kawaiahao ma kona home e hoomoe ia ai. Minamina makou i kona hiamoe loa ole ana, ina hoi ua loaa ia hakahaka no kekahi uhane ola i oi ae mamua ona. He mea pono i ka poe e noho ana iloko o na hale aniani e noho hamau, aole hoi ka waha-a wale aku ia hai o hailuku ia aku auanei ua hale aniani nei a nahaha, ahuwale hoi na wahi opeope ma ke kuono. Hape Nuia oe e Nalua.

 

KO HAWAII NEI HOOKOIA ANA.

KE KAUOHA O PERESIDENA CLEVELAND ME KO PELE KANE KOKUA ANA MAI.

 

            Wsinetona, Dec 20.—Ua lawe ia mai ka hoike a Adimarala Woka e pili ana no Hawaii, ua waiho loa ia aku imua o na Senate, ka poe hoi mai na mokuaina mai i koho ia ai, no ko lakou noonoo ana, a ua pau he la okoa i ka noonoo ia e ke Senate no ka lakou pane e hooakaka ai no keia hoike @mua o ka Aha Kau Kanawai o Amerika Huipuia. O ka hoike hope loa keia a Adimarala Woka, ana i hoouna mai ai i ka hale nei i ka malama o Augate i hala, a ua noonoo ia a hoomaopopo ia ke ano o keia hoike kua nui, e pili ana ia Hawaii a me ka manawa hoi a Enelani e komo aku ai ma kona kulana, a lawe ae i na mea a pau a kukulu iho i aupuni hou.

            Ua nui ka hooikaika ana o Adimarala ma ka haiolelo ana no ka pono o kana kumuhana i hooikaika ai, a ua hoike pu ae no hoi oia, he mea pono ia Amerika ka hoomau ana aku i ke ku kiai ana o na au moku kaua ma Hawaii, oiai hoi, o ka wa kupono loa keia a Amerika  @ hana ai, aole nae me ka hoolilo ana i wahi hoolulu moku kaua, aka, i kumu o mau ai ko Amerika noho mana ana ma ia mau kai, mamua hoi o ko Enelani komo kuleana ole ana mai a lawe aku i ka Paeaina o Hawaii malalo o kona mana.

            Aka, he hana pilikia wale no keia i na poo o ka oihana aupuni e lawe lawe nei i keia manawa, a owai la ka mea hiki ke hilinai aole loa e hiki ke kukulu hou ia kekahi kulana aupuni hou, a i nele hoi ka hiki iaia ke auamo ma kona poohiwi, e like me ia e hoomaopopo ia nei, e komo kuleana ole aku ana kekahi mea iloko o Hawaii e hana ai.

            Aka, o ka ikaika a me ke ano huna ole, o na manao o Adimarala Woka no ka hoike ana imua o ke ao holookoa no ko Beritania ano, a me kana hoailona iloko o Hawaii ana i hoonohonoho ai, a oia ka Beritania i hooikaika mau ai oia ka mana nana e kukulu i na pa kaua ma na wai a pau, a me na hana e ae ana i manao ai e noho a keakea mai ia Amerika, kona puka a me na pono e ae ana i manao ai e hooko aku ma ia aina, aole hoi oia i manao e hike ana ke hoonee ia ke aupuni hou, kona pono iloko o ua mau mokupuni ala ma ka aina.

            O keia olelo hooholo, he mea pono i na hale kau kanawai o Amerika Huipuia, e lawe a noonoo no ka hoolilo ana ia Honolulu i wahi hoolulu moku kaua.

            O Senetoa Lodge o Makekukeka oia kai hoike mai i kona manao ma ka aoao o na Senate, pela paha, o keia olelo hooholo, he mea pono e kapae ia kona noonoo ia ana.

            Oia mea, ua lawe ia mai no ia ma ke ano olelo hooholo, a ke manao nei au he mea pono ke kapae ia aole no hoi i pono ka hoolilo ana ia Honolulu i kahua hoolulu moku, a aole he mea i koe a ka aha kau kanawai o Amerika Huipuia e noonoo ai, no ka mea e pili ana i ka aina o Hawaii, no ka hiki iaia ke auamo nona iho, a e hoouna ia aku ka lohe i Honolulu.

 

KE LIULIU NEI NA AUMOKU KAUA NO KA NEE ANA AKU I MULIWAIIALU

 

            Wasinetona, Dec 21,—Ua loaa mai kekahi hoike ana ma na ekelata mai Kina mai, e pili ana no ke Keena kaua, a ma ia mau hoike i ike maopopo ia ai ke kulana o na puali koa o Iapana, ma ke Awa o Aka, e hoike ana, aia na puali koa o Iapana ke liuliu ala no ke kukulu paa ana iho i ko lakou kulana Aupuni malaila a e hoonee hou ae ana i kekahi hapa o na aumoku kaua ma ka muliwai Ialu no ke kukulu ana iho i Keena kaua ma ia wahi. Hookahi hoike like ia mai na lii koa mai, e olelo ana, ua lawe ia ae la na wahi kupono apau ma hope koke iho o ke kaua ana, a he mea maopopo, e pau loa aku nua wahi apau o Kina malalo o ka mana o Iapana, me ka hiki ole ke keakea ia aku.

            I keia wa aia ke hoomau nei no na aumoku kaua o Iapana i ke ko pu ana i kekahi mau kulanakau hale a ma keia manawa ua papa lua ia ka ikaika o na aumoku e noke mau ana i ke kipu ana, aua ike pu ia no hoi ka hoike a ke Kuhina Kaua Nui, o ke Keena Kaua, e noi ana i ka Aha Kau Kanawai e noo noo koke ia ka hoike a na Komite o na Keena kaua, oiai, ua ike ia, ua ku p@ loa ko makou kulana a keia wa, oiai, eia ke hoonee hou ia mai nei he ekolu aumoku kaua hou.

            O keia kekahi o na hoike ano nui loa iike ia, e pili ana no ua au moku kaua. A ua hoike ia ae la mahope koke iho o keia wa, o ke kulana o na puali koa o Kina, he kulana nawaliwali ia, aole hoi ilawa ko lakou kulana pale aku ma ke kipu ana, oiai a nee mau aku ana na Iapana @ la, me ka emi hope ole.

            A o ko Kina mau moku kaua, ua hoonawaliwali pu ia no.

            Aka, o na Iapana ua ike ia he aha la keia ano hana e hana ia nei me ka hiki ole ke hookuemi hope ia. O ke kulana o na Iapana, he kulana paa ko lakou, aua hoomaka aku lakou e kipu ma kahi o 3000 iwilei a ma ia wahi i ki ai la kou i na pu kuniahi pukaa, aole loa hoi e hiki ke pale ia aku ka la kou kipu ana.

            O ke kulana kipu hoi o na puali koa o Kina, he lohi a o kekahi i ka wa e ki ai e lele loa ae ana na poka ma na wahi i makemake ole ia. I keia manawa o ka hooili kaua ana o na puali koa o Iapana aia pu he elua mahele aumoku kaua Iapana e kipu like ana i ka wa hookahi o ka Chin Yieu, ua loaa aku la oia i ka poka he 4000 i ka manawa hookahi aua poino loa oia, a ua loaa pu aku la no hoi ia poino ia Ting Yuena, no keia kaua ana a hiki wa le i ka hoomaha ana.

            Iloko oia wa, ua huli hoi aku la o Chin Yuen no kona wahi mua mawaena o na aumoku kaua o Iapana, a Ting Yuen, aua olelo ia ae la o keia mau kipu ana, ua like loa ia me he ala he mau kapnai wa le no ka manao. I keia manawa aia o Iapana a me kona aumoku kaua ma ke kulana kiekie o ka hoo ili kaua ana, oiai e lawe ana na puali koa o Iapana i na pu kuniahi o 14 iniha ke ana waena o ka waha, aia lakou e hele ai, me he’la aohe pu ma ko lakou aoao akau.

            O ka nui o ka poe make o na Iapana he 10 alii koa he 60 koa i make a he 160 i hoeha ia. Aole hoi hookahi moku kaua i nalowale oiai aia no o Matasusina Hiyei a me Akagi he oia mau no ko lakou kulana. A no na aumoku kaua o Kina ua @ke ia ua nalowale kekahi mau moku no lakou keia mau inoa a me ka heluna o ka lakou mau tona Yang Wei 1.300 tona a me Chao Yuen he wahi moku uuku keia.

            A o Ping Yuen, Chin Yuen, a me Long Yuen, o lakou kai pakele mai ke kahua kaua mai. No na pualikoa o Kina, aole i maopopo loa na ‘lii koa i make, a me na koa, oiai, aole i loaa ka huina pololei loa o na kanaka o na moku i nalowale ai. Ma keia hooili kaua, aole loa hookahi moku kaua o Iapana i hoohana i kekahi Topito.

 

HE HANA KU I KA PILIKIA.

 

            Ua ulu mai la iloko o makou e hoike aku imua o ke akea, mamuli o ko makou ike ana, he hana ku maoli i ka pilikia o ke ola o ka lehulehu kahi e haawi ia nei na leta a na kanaka Hawaii, ma ka aoao mauka o kahi haawi leta a na wahine haole.

            He mahalo nui ko makou i ka Luna Leta Nui a me kona mau paahana eleu, i ka hookaawale ana i wahi e pakele ai ka lehulehu mai na kulu pakaua mai o ka wa hooilo ka mea hoi i hana ole ia e kekahi mau Luna Leta mamua, a ke ike nei makou he hana maikai ia e nele ole ai ka makou makapeni i ka haawi aku i ka mahalo a nui nona.

            Aka, hookahi wale no hoi a makou wahi mea iki e nonoi aku ai i ka Luna Leta Nui, e hookaawale okoa ia kekahi mea e pakele ai ka poe palupalu a me na wahine mai ke aumeume ana, elike me ko keia wa e ike ia nei.

            Ua kamailio akea makou i keia mea, no ko makou ike ma na kakahiaka Poaono a me ka la Sabati, ua ku a hakaka maoli ke ano o ka loaa ana mai o na Leta, a i kekahi wa, ua weluwelu na aahu mamuli o keia aumeume ana, a i kekahi wa, ua puka maoli ae na huaolelo pelapela i kupono ole ke hoopuka ia ma kela wahi i piha pono me na keiki opiopio, a me na wahine noho maemae.

            Nolaila, ke ake nei makou e imi ka Luna Leta Nui i mea e pau ai keia pilikia o ka lehulehu, ma ke kahea moa ana paha i na leta, a i ole, ma ka hana ana paha i kekahi pale hao elike me kabi haawi leta o na haole, i ele ai e ulu mau ka haunaele, me ka poino pu o ke ola.

            Ke ake nui nei makou, ma ko makou ano he wahaolelo no ka lehulehu, e hooko koke ia kekahi o keia mau hana i hoike ia ae la, a i ole, ma kekahi an@ e ae paha e ku ana i ka pono o na mea apau.

            Aole makou i lawe mai la i keia manao, ma ke ano hoino aku i ka mea e noho poo ana maluna oia oihana waiwai nui o ka lahui, aka, no ko makou ikemaka i ka pilikia, a i wahi hoi e hoopau ia ai ia pilikia, oia ka makou e hoike nei i ke akea, aole ma ke ano hoino.

           

Ke Kii o ka Moiwahine Liliuokalani.

 

            Ua nui na leta i loaa mai ia makou no na mea e pili ana i ke kii o ko kakou Moiwahine i aloha nui ia, ka mea hoi a ka lahui holookoa i malama ai i kona leo me he berita paa’la, e hiki ole ai ke hoopoina ia kona kupaa a me ke aloha aina oiaio. E ninau mai ana, ina paha ua makaukau makou i ke kii makana o ka Moiwahine.

            Ke hoike aku nei makou imua o ko makou mau makamaka heluhelu, ua makaukau ke kii i na wa a pau, a o hoouna pololei ia aku ana ma o ka poe wale no i hookaa mai i na Dala Elua no ka nupepa Ka Oiaio o keia makahiki, a ia lakou wale no e loaa ai keia kii makana hiwahiwa.

            O ka poe e hooko ole ana i keia kauoha, aole e loaa ia lakou keia makana. O ko makou rula paa, e hookaa mua ia mai ke dala mamua o ka hoouna ia ana aku o ka pepa. Nolaila, o ka lohe a malama, oia ka pono.

            O ka poe e uku hapa mai ana, aole no e hoouna ia aku ana ke kii makana ia lakou, ua pili wale no ka makana no ka mea hookaa mua.

 

EHOEA HOU MAI ANA.

 

            Aole paha i poina ko ke kulanakauhale nei ia Thos. Power, kekahi o na kaeaea o Kaleponi, ma ka oihana kinipopo, a he kulana kapena hoi no kekahi puali kinipopo oia mokuaina i ulu ia e ke gula a me ke dala, aka, aole nae oia i poina i ka lilelile o ke gula o Hawaii, a i ka Linuhinu hoi o na auka dala me he hau la no Maunakea, ke kuahiwi nona keia hooheno e aai la i kona kani a-i me he mai kau la.

 

            “E aha ia ana o Maunakea

            Kuahiwialo pu me ke kehau

            Alawa iho oe o Maunaloa

            Kohu moa uakea i ka malie.”

 

            Ua hiki mua mai no oia ia nei i ka 1890, oiai ka Moi Kalakaua e noho mana ana ia wa, ua hoike ae oia i kona akamai paani ma ke kahua kinipopo o Makiki, a aohe mea i nele i ka haawi aku i ka mahalo nona. E hoea mai ana no oia me kona mau hoa o eiwa ka nui, a e ike hou ana kakou i ko lakou mikioi ma ia hana.

 

UA HALA O IOANE KEAWE.

 

            Ma ka Poalima nei, ma ka home noho o S. K. Aki ma Kapuukolo ae nei, ua haalele mai la i keia ola ana o Ioane Keawe, kekahi o na Hawaii ili ulaula i paa mahope o ke aloha aina.

            Ua hanau ia oia ma ka pohu lai malino a Ehu ma Kaloko Kona Akau Hawaii, i ka 1870 na Keawe me Ka-u a ua piha hoi iaia na makahiki he 24 o kona ola ana, a haalele mai la oia i keia ola ana.

            I kona mau la opio malalo oia o ka malama ana a kekahi mau kahu hanai a o kekahi o lakou oia no o Young Hee o Wailuku a me kana wahine, o Pikini, ano he mea ehaela ka haalele ana mai o kekahi opio i manao ia e hoohua mai ana oia i ua pulapula hou e laupai ai i ka aina makua aka, aole nae pela ka manao o ka mea nana @ hana.

            Ua mare ia oia me Miss Lizzie ma Honolulu nei, e ka Rev. J. Waiamau, ma ka la 9 o Maraki o ka M H 1891, a ua piha hoi ia laua na makahiki he 3, 9 ma’ama a me 18 la a haalele mai la oia i kona hanu hope loa ana ma ka aina malihini, aole hoi ma ka poli o ka makua a me na kahu hanai.

            Ua hanau mai mailoko mai o ko laua puhaka, he keikikane a aia no ia ke ola maikai la, malalo o ka malama ana a na kupuna ponoi nolaila he kama oia i nele me ka makuakaue ole.

            Ua hala o Ioane iloko o ka mai hoomailo loihi i kona kino, a ua nui na manawa oka imi ana i ke ola ma kona aina hookama aka, aole nae i loaa ka oluolu a no ia kumu, ua holo loa mai la lana no Honolulu nei, me ka manao e loaa na lapaau kupono ia ma keia wahi aka, ua oi loa aku no hoi ka ikaika o ka nawaliwali a hiki i kona pauaho ana mai la.

            He haahaa a he akahai kona kulana a he hoopono hoi kona noonoo ma kana mau mea apau e hana ai, a malalo oia mau hana ku@ ka mahalo ia, ua lawe ae la o Mrs. Pikini Young Hee iaia i keiki ha nai nana, me ka hoolohe a malama no hoi i ka laua mau kauoha apau.

            He mea oiaio, o ka make, oia ko ke kanaka enemi hope loa ma keia ao, a aole loa he mea hookahi e aa e ku aku e paio imua o kona alo, koe wale iho no ke keiki a ke Akua ka mea nona ka mana oi aku ma mua o na mea apau. Ke komo pu aku nei na limahana o KA LEO a me KA OIAIO i ka u pu ana me kawahine kanemake. Walohia wale ka manae!

           

PUA MOKIHANA SONG.

 

            Hooheno keia no kauila.

            E anapu maila i ka paia Lani.

            Ke hii ia mai la keao o pua,

            Hoohen@ e kaua mea liilii,

            Ka onohi ua koko la i ka moana,

            Koiawe i ke kai lai o ka Iwi

            Pua lei mokihana oe kuu lei,

            Na iwi ai pua lehua o uka

            He lehua lei oe na Lihau

            Kikaha i ka nalu o Keawaiki

            A he iki ka manao oni malie,

            I ke ika malu ulu o Kaulana

            Loku ana e kaua pau pili

            Nehe ana i ka luna ao Halona

            Ka manu nene luhe i ke kula,

            I-o wili lei no kuu kama

            Heaha aku no wau eo mai oe,

            E hiku no pua lawa ko lei.

 

                        Composep by J.K.M.

                        Honolulu January, 2: 1895

 

KA POMAIKAI NUI

 

            He ekolu makahiki o ko maua noho ana, aole i loaa ia maua he hua ohaha mai ko maua puhaka aku; a no ia nele, ua konoia ko maua noonoo e hoao i ka LAAU HOOHAPAI KEIKI a Kauka Apana e hoolaha nei; a i hooiaia mai e kekahi poe i ai mua i keia laau: mamuli o ko la kou hapai ana a hanau mai me ka maikai. Ma ka ai io ana i keia laau hoohapai keiki ua hooko io ia ko maua makemake; mamuli o ka ha pai ana a hiki i ka hanau ana o ka maua keiki me ke ola maikai i keia mauawa.

            No ka loaa ana o keia pomaikai nui ia maua, ke hoike aku nei imua o ke akea ma ka hooia ana aku i ka Waiwai io o keia laau hoohapai keiki a Kauka Apana; a ke kono aku nei i ka poe apau i hooneleia me keia haawina makamae e heie ae ia Kauka Apana; no ka ai ana i kana laau hoohapai keiki kaulana a e hookoia na ko oukou ma@ iini i na manawa apau.

            MRS. MALAEA KAOPUA. Alanui Rikeke, Honolulu. Oct. 15, 3md.

 

Halekuai Rama

o

J. H. Lovejoy.

 

            E loaa no na Rama maikai loa o na ano a pau, ma ua Hale Kuai Rama Kukaa, a kuai liilii.

            Ke noho hookeleia nei keia mau hale rama e kekahi kanaka Hawaii a ke kono aku nei oia i na kanaka a pau e kipa mua ae ma ka Hale Kuai Rama Heleuma (Anelior Saloon) o ku nei ma ke kihi makai o ke Alanui Moi a me Nuuanu, a no ke kuai kukaa ana, e kipa ae ma ka Hale Kuai e ku nei ma ke Kihi o ke Alanui o Ulakohee a me Nuuanu.

            E kipa mai e ni nau i ke kumu kuai o na Rama o na ano a pau; e hoike ia aku no me na kumukuai haahaa loa.

            Aug 19 94 tfd.

 

Elia Kaululaau

KAUKA HANA NIHO

 

            Ke hoike hou aku nei au imua o ko’u mau hoa makaainana a pun ko kakou nei Paeaina, eia no au ke hoomau nei ma ka’u Oihana Hana Niho: ma ko’u Keena, ma ke kihi o Alanui Betela a me Moi, ma ke Alanui Moi ka puka e komo mai ai.

            Ke kono aku nei au i ka poe a pau, i loaa ko lakou mau niho i ka eha; a na’u no e hoopau aku i na haawina ehaeha iloko o ka manawa pokole loa, me ka’u mau laau i kauana iwaena o ka poe a pau i hele mai i o’u nei.

            He wai auau no’u ka huki ana na niho, a iloko o ka imo ana a ka maka, me ka palanehe launa ole, ua hemo ia niho eha, a ua hiki hoi ke hoopiha i na niho me ke Gula; Kala a iwi paha, me na uku haahaa a i oi loa aku hoi ka maikai o ka hana a ana me ka maiau nui.

            E kipa e o’u mau makamaka, a e loaa no au ma ko’u Keena hana, me ka makaukau mau e haawi aku i na ao ana i ka mea kupono e hana ai i ko oukou mau niho; me ka auhau ole aku ia oukou no ia ao ana

 

Elia Kaululaau.

Kauka Hana Niho.

Keena Kihi o Alanui Betela me Moi

Augate 1, 1894. aug3 tfd.

 

OLELO HOOLAHA.

 

            E ike auanei na mea a pau ke nana mai i keia olelo hoolaha, ke papa ia aku nei na holoholona, na Lio, Bipi, Hoki, Miula, a pela aku, aole e hookuu wale ia maluna o ko makou mau aina e waiho la mai Puumahoe, Kaloi, Kanaio, Apana o Honuaula, Mokupuni o Maui. Aole no hoi e hele wale kekahi mea maluna o ua mau aina la ke ole e ae ia e ko makou Luna Kiai Holoholona.

            Ma ke Kauoha.

            JEREMIAH BURNS. Honuaula, Nov. 22, 1894. nov30 1m.

 

Dr. S. Kobayashi.

(Kauka. lapana.)

 

Piha loea lawe mikioi.

 

            I ou mau kini a pau mai ka hikiua a ka la ma Kumukahi aka welona a ka la i Lehua.

            O wa@ o ko oukou hoa kanaka o ka ili hookahi Mrs. Lilia Kaholua ma o ko’u loaa ana i keia ma’i he puu koko paakiki e holo ana iluna a i lalo i o a ianei ka ma’i hoi i kapaia e ko kakou mau kupuna he puu hele Ua loaa keia ma’i iau mai ka M. H. 1887 mai a hiki i keia M. H. 1894.

            Nolaila na piha iau na makahiki he 11 a oi. O ka hana mao ole aka eha i kana hana maluna a kou wahi kino a ua @lo hoi ke ola maikai o ke kino i mea ole i ka nui aka eha. Ua noho paa ka eha ina mahina a pau a puni ka makahiki nolaila ua hooikaika au i ka imi ana imua ona kauka Haole no ka lapaau ana a me ke oki ana e like me ka hiki ke loaa mai kahi oluolu.

            Oiai nae ka eha e pu mahuahua mau ana ma kona ala hele nolaila na hooho lo iho au i kou manao e hoi no ka HALE MAI MOIWAHINE no kou lohe ana ua loaa ke kauka kamai loa ma ka lapaau ana ina ana ma’ a pau a me na mea @ ke oki nolaila ua hoonee awiwi aku au i ko’u alahele imua no ko’u akenui no hoi e loaa na haawina palekana o ke ola a me kahi oluolu. Ua kali hoomanawanui au ma ka inu laau ana iloko o na mahina ekolu, aole i leaa mai ia’u ke kauwahi oluolu, ua pii mahuahua mai ka ikaika o ka eha a ua hiki pu no hoi i’au ke hoomaopopo iho ua haule ia manaolana ana no ka loaa mai o kahi oluolu.

            Oiai ke au o kou manawa e nee awiwi aku ana i ka nawaliwali loa nolaila ua ku ae au a haalele ino i ua HALE MA’I MOIWAHINE nei, ua noho au ma ke Taona nei me ka manao hou ole no ka palekana ae mailoko mai o keia pilikia a ka ma ka lokomaikai o ke Akua manaloa ua luaa @hola iau he kauka Iapana e hiki ai ke hoopauia keia pilikia nui nou@ keia inoa e kau aela malu@a ua ai au i kaua laau no na mahina ehika me kona hoike pu ana ma@e oki ano oia i kela puu a lawe ae mai kou kino aku ke hiki ika wa kupono i ka hiki ana mai nei i Nov, 8 1894 na hooko ia oia i kana mea i olelo ai, ua oki oia iau i kela la hoikeia aela maluna me ka mikioi o kana mau iaweiawe ana a pau loa.

            Ua awe ae oia i ua puu ala mai koua wahi i waiho ai ka mai hiki ole hoi i kekahi mau ike kauka ke uhuki mai, mai kona wahi e moe lolii ana no na makahiki he 11, i ka la i hanaia ai keia hana e ke kauka Iapana S. KOBAYASHI ua nui na poe i akoakoa ae no ke ake @ke maka i keia kupuino e ke aupani po’opu i ka hema ana o kela puu ua hoikeike mai ke kauka Iapana imua o ka lehulehu i keia mea hou a he mea hou ano nui loa keia i ke ka lehulehu ike ana ika loaa aka he lo@ i oi ae maluna o keia ma’i a ua pomaikai me kou nou iho Mrs Lilia Kaholua ka mea i @ ua ola au a na maikai i keia mauawa a uo oukou kau e hoike aku nei e ou mau kaikuaana a me ou mau kaikaina i loaa i keia ano ma’i hookahi e hele mai oukou a pau imua o keia kauka mamua o ka he e ana i kekahi poe e ae a nana no e hoomaha aku i ko oukou manao kaumaha me ka hakalia ole ina wa a pau ua makaukau mau oia no ka hana ana aku ina poe i loohia ina pilikia a pau ka poe hoi i manao nui no ke ola.

            HALE KAUKA ALANUI BERETANIA KOKOKE I KA HUINA O ALANUI NUUANU.

            Kou Oiaio Ukemaka @ Kahollua Honolulu Kepo@ Nov. 23 1894, @