Ka Oiaio, Volume VII, Number 6, 12 April 1895 — Page 1

Page PDF (1.16 MB)

This text was transcribed by:  Laura Kamalani-paikai
This work is dedicated to:  To my paternal grandmother Mary Kahoohanohanoomaunaolu (Helekunihi) Kamalani

NUPEPA KA OIAIO

“O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA”

 

UKE VII                     HONOLULU APERILA 12, ’95                  HELU 6

 

Ka Makai Kiu Lau Omaomao.

 

K Kaaea o na kakai pali nihoniho o Misouri

 

KA MEA NANA I HOOHOKA

KA POWA IEKE A ME KONA PUALI HOLOKOA.

 

——: A I OLE :——

 

Ke Aka kino wailua o ke kuluuamoe

 

KA MEA NANA I HOOPAKELE NA KAMAHELE O KA PO.

 

Ka mea nona ka Ipu kukui ka mai i o lua oe.

 

MOKUNA III.

Ka hanu ana o ka Makai Kiu i ka mehe@ e loaa ai ka @ Mehaka Kona loaa ana iloko o ke ana huna o na powa, komo kino ka Makai Kiu iloko ona paio hahana ana.  Lanakila ka Makai Kiu, ho hoka ia na @oa liio ka Makai Kiu i mea weliweli nai ia nui loa ia e na p@e haihai kanawai a pau, ma keia huakai @a loaa pu i ka Makai Kiu Lau Omaomao, ka mea na na i pepehi hoomainoino i ko na makuahine, oiai kona mau la opio, paa i ka hopu pio ia ke kalohe o lawe ia no Misouri ike hou ka @i Mehaka i ke ao aina mohala pono kanani oia pua.

 

            Ae, ua maopopo ia’u, a @a paa pio o@a ia’u i keia manawa, a oia kekahi imua o keia aha e noho mai nei.

            A owai kona inoa, a aia oia i hea o keia poe kahi i noho ai, a heaha @a hooia kupono ma kou aoao nana e hoike mai i ka mea nana i pepehi i kou mama aloha?

            O Hale Parona, oia kela ma ka aoao akau o ke alakai o na powa nona ka inoa huna o Ieke, a huna hoi kona inoa ponoi o Kale Parona.

            A aia ma ka manamana uuku o ka lima hema o Hale Parona, he komo daimana, me na pohaku makamae he 18, o ke ano like ole, a ua kuni ia i ka inoa ponoi o ko’u mama maloko o ke pani daimana o ua komo ala.

            Oia hoi Kananimaeole o (Everlastin) a oia ka hooia ma ko’u aoao.

            I kela wa ua kauoha ia aku la o Hale Parona e ka aha e ku ae iluna a ku ae la oia e like me ka la leo ikua i pane mai ai.

            A kauoha hou aku la oia i ka lawehala e kau mai i kona mau lima imua a oia no ka wa i kau mai ai o Lalaulaula i kona mau lima elua imua o ka aha.

            A oia ka wa i kauoha mai ai o ka aha @ ka Ilamuku e hele aku e nana pono i ike pono oia i ka oiaio @ na hoike a ka eueu hoopahaohao o kahi kau hale o Lama.

            I kela wa ua hele aku la ka Ilamuku a nana pono ino la, a huli mai la oia a pane mai la imua o ka aha, a pane mai la me kona leo moakaka, he oiaio he komo daimana i’o no ko keia paahao.

            I kela wa, ua kauoha koke aku la ka aha, e wehe ae i kela komo a e lawe mai imua o ka aha.

            I kela wa, ua wehe ae la ka Ilamuku i @a komo ala a lawe mai la imua o ka Lunakanawai, a oia kana i nana pono iho ai.

            A ike iho la oia i na hiohiona like ole o na pohaku makamae he 18, a me ke pani, a nana hou iho ia oia i kani e hemo ai, a i ike ia hoi ka inoa.

            Aka, aole he ike ia, a oia kana i kulou iho ai ilalo, a pane aku la i ka loio o ke aupuni, e ninau aku oe ka hoike aia la ma hea kahi e hemo ai o ke nani o keia komo, a haawi aku la oia i ke komo i ka loio.

            I kela wa, ua hoomaka hou ka ninau ana i ka hoike ma ko ke aupuni aoao.

            Eia ke komo a ua ike ia na mea a pau, a aia mahea kahi e hemo ai ke pani o keia komo daimana?

            Aia i ka hapalua like o na pohaku he 18, aia malaila he kuipine gula, oia ke ki e hemo ai a ike ia ka inoa o ko’u mama aloha iloko o ua komo ala, e like me ka’u i hoike aku nei.

            I kela wa, ua kauoha ia aku la ka hoike e hele mai e wehe a@ i ke ki o keia komo e hemo ai.

            I kela wa ua hele mai la o Lau Omaomao a lalau mai la i ke komo, a huki ae la i ke kuipine, a oia ka wa i hemo ae ai ke pani a ike io ia iho la ka inoa e kau ana Kananimaeole i kahakaha ia me na hua gula.

            I hea oe i ka wa i pepehi ia ai kou mama aloha.

            I ke kula wau, a i ko’u hoi ana aku e waiho mai ana ke kino make o ko’u mama iloko o ka rumi hookipa o ko maua wahi hale, a he ku i ka mainoino na hana i hana ia maluna ona, oiai hoi ua ike au ua oki ia kona puu e @a kaha pu ia hoi me kona opu, a e waiho ana iwaho ko loko mau mea paahana me ka mainoino.

            A ua mokumokuahua loko o’u i ke aloha kulipolipo no ko’u mama aloha a lilo hoi au i keiki makua ole, a hele kohana aku la oia ma kela ao mauleule, o ka poepoe honua, a haalele mai la hoi ia’u e lei i na kipona o ke aloha mawaena ona a me au.

            A nau ponoi no anei i kanu i kou mama aloha?

            Ae, nau ponoi no, me ke kokua pu mai nae hoi o na hoaloha ia’u, oiai au i kii aku ai ia lakou e hele mai e kokua i ko’u pilikia me ku’u hoike pu aku ua make ia o mama.

            Pehea i ka hiki ana mai o kela poe, ua lawelawe pu anei kela poe me oe no kou mama aloha?

            Ae, ua lawelawe makou a hiki i kona wa i nalo ai iloko o ka lepo, iloko o na kipona a ka ehaeha maluna o makou a pau.

            A pehea, i ka nalo ana o ke kino o kou mama, oia anei kou wa i ao ai i keia hana?

            Ae oia no, ua haalele au ia Lama, i ka la mahope iho, a hele pololei aku au imua o Iokepa Alapa ka’u kumu kula, a hoike aku la au i ko’u pilikia iaia.

            A me ko’u noi pu aku iaia e hookuu mai ia’u e hele no Nu Ioka, e ao i ka oihana makai kiu.

            Ua pane mai o Iokepa Alapa ia’u minamina loa au ke hookuu aku ia oe, nolaila, e noho no oe i ke kula me ka uku ole.

            Pane hou aku au iaia, e kuu kumu maikai, he makana maikai kau ia’u, aka, i mea e hanohano ai no kou inoa, e hookuu mai oe ia’u, oiai, ua eheha loa ia au no ko’u mama aloha ka mea hoi nona ka inoa au e noho kanika@ @i Kananimaeole.

            A ua hoohiki paa loa wa’u, aole au e hoi hou no kou home, a hiki i ko’u wa e i ke ai ua lawa ko’u ike ma ka oihana makai kiu.

            A hookuu maikai ia mai hoi au alaila, oia ko’u wa e @ip hou mai ai e i ke i ko maua home.

            Ninau hou mai o Iokepa Alapa ia’u i ke kumu nui o ko’u ake ana e loaa kela ike ia’u, ua pane aku au iaia, ua makemake au, na ko’u mau lima ponoi no e kau aku i ka hoopai maluna o ka mea nana i pepehi i kuu mama ma Lama.

            I ku like hoi me kana i hana ia a oia ke kumu nui o kou ake ana e loaa ia’u ka ike ma ka oihana makai kiu.

            Ia wa ua ninau hou mai la kou kumu kula ia’u, pehea, he @ala no anei kau e lawa ai no kou hele ana, a me kou noho ana aku i Nu Ioka.

            Ua pane aku au iaia, he mau wahi dala no ka’u he 1,00 ma ke gula, a no ka uku o ko’u ao ia mai, ua manao au e noho aku au malaloo ke kumu a@, ma ke ano he hana aku malalo ona, i loaa ai ia’u ka ike au e ake nui nei.

            I kela wa, ua kulou koke iho la ke poo o kuu kumu maikai ilalo me ka helelei pu ana o kona waimaka.

            A li’uli’u iki, @ ea ae la kona poo iluna a pane mai la ia’u, e ku’u keiki, ma ke ala ka noonoo o kou poo e alakai ala, he ala ia o ka hanohano o kou inoa ma keia mua aku, ke ike nei au i kou kulaona ka hoopono i kou wa opio.

            Nolaila e haawi aku ana au i ola nou, no kou noho ao ana malalo o ka oihana makai ki@, no umi makahiki, he $20,000, ma na kikoo banako, oiai, aole hoi o’u makemake e noho hana aku oe malalo o lakou, aka, e noho kuokoa oe nou iho a hiki i kou puka ana mai, mai ke kula mai, a haawi mai la oia ia’u he @la kikoo banako nona kela huina dala au i hoike mua ae nei.

            A ua ninau hou mai oia ia’u owai la ka’u kumu kula ao makai kiu i hilinai nui ai, nana e ao mai ia’u ua pane aku au o Keoki Uilama Palea.

            Oiai, eia ia’u kekahi buke o ka oihana makai kiu, i kakau inoa ia eia, e hoike ana ua hiki iaia ke hoolele i ka leo i ka wa pokole, a ua hiki iaia ke hoololi i ke kane a lilo i wahine opiopio, a i ole i wahine luahine, a i elemakule hoi a me na hana hoopahaohao e ae he nui wale.

            I kela wa, ua wehe koke mai la oia i kana pahu buke, a haawi mai la ia’u he buke nui o ka oihana makai kiu a Keoki Uilama Palea.

            A pane mai la oia ia’u, ma keia buke, a me na loina, ke manaolana nei au, iloko o elima makahiki @ lohe ai au i kou inoa, a i ka piha ana o na makahiki he umi, o oe ke pookela o na makai kiu a pau.

            A oia ka panina o ka maua olelo no ko’u hele ana a kono mai la oia ia’u e hele maua @ paina, oiai, o ka aina awakea ia.

            Pehea i kou wa i puka mai ai mai ke kula mai, heaha kau hihia mua i hooko ai?

            O ka hihia mua loa, oia ke kaikamahine a Pilipo nona ka inoa o ka ui Meliaka, oia hoi kona aihue mua ia ana e keia h@i powa, aka, na’u i kii a hoihoi mai.

            A heaha hou aku ua hihia au i hana ai?

            O kuu hopu ana i kekahi poe nana i aihue ka waihona dala o kekahi poe mahiai, e keia poe no, a hookahi o lakou i paa, a hemo mai eono.

            A o leke kekahi, a o ke kolu keia.

            A pehea, ua hiki anei ia oe ke hoike mai i ka loli ano e ana ae o kou ano i keia wa imua o keia aha?

            Ae, ua hiki loa ia’u, ke hololi i ko’u ano a hiki ole i kekahi o oukou ke hooia mai owau no ia ma ua ano kino hoopahaohao ala o’u ke makemake ia pela.

            Ia wa koke no unuhi koke ae la oia he hainaka silika keokeo mai loko aku o ke eke o kona kuka, a holoi ae la i ka hou o kona lae.

            Aia hoi, i kela wa koke no i hoolele aku ai ua kupueu nei, o kahi kau hale o Lama i kona leo iwaho @ ua keena hookolokolo ala.

            A iloko no hoi oia wa pokole, i lohe ia aku ai ka leo kuihone o ua hiena ala, a me he ala he mau tausani leo e hooho mai ana, he powa! he powa!! he powa!!!, eia ae ke holo mai nei maluna o na lio he mau haneri ka nui.

            Oia no ka wa i uluao’a ae ai o na poe a pau o loko o ke keena hookolokolo me ka pi-o-o nui, no nei mau na na hoopahaohao a ka Makai Kiu.

            A e hio ana hoi ko lakou mau kino imua a i hope o na mea a pau a oia no kona wa i hoololi ae ai ia ia iho, a lilo i kaikamahine opiopio loa, a i like loa hoi kona mau hiohiona me ka ui o ke kaikamahine a ke kiaaina o Misouri.

            O ka mea hoi nana i @ mua i ka lei lehua ma ka o oi o Misouri, ke kaeaea hoi o kahi kauhale o Lama, ka @apaiole o na hana hookalakupua o ke au malamalama.

            I ke anaina a me ka lehulehu i aui ae ai, ua hoopuiwa hou ia lakou i ka ike ana mai i kekahi lede e noho aku ana iloko o ua hale ala, ma kahi hoi o ka Makai Kiu Lau Omaomao i noho ai, i like loa kona nanaina me ke kaikamahine a ke kiaaina o Misouri oiai nae o @a ui ala no kekahi ilaila.

            I ka ike ana mai o ke kiaaina i na hiohiona o ua lede ala, ua haupu koke ae la oia o kana kaikamahine muli ia, ka mea hoi @loko o ke kula kiekie o Lonsiana.

            Oia no kona wa i hele koke aku ai, a noi aku la i ka aha, e ae ia mai oia e hele e ike i kana kaikamahine, oiai, akahi no a ike, aole nae oia wale kai kuhihewa, aka, o na mea no a pau.

            I kela wa koke no i ku koke ae a ka loio o ke aupuni iluna, a noi aku la i ka aha, e hoopanee ia ka hihia, oiai, eia ke kaikamahine a ke kiaaina, a o ka Makai Kiu hoi, aole ia ma kahi o ka hoike.

            Oia no ka wa o ka aha, i ae mai ai e hoopanee ia ka aha, a oia no ka manawa o ke kiaaina i kii ai i ua kaikamahine opio kaeaea nei a kaua e ka mea heluhelu, me ka manaoio o ke kiaaina, oi kana kaikamahine i’o no ia, eia ka auanei aole.

            Mamua ae o ka lalau ana mai o na lima o ua kiaaina nei, ua hoaui koke ae la ua eueu nei a kaua e ka mea heluhelu i kona poo, a poha koke mai la kona leo, ma ka p@ia o ua kakela ala a lakou e nanea ana.

            A pane mai la: aole kena he lede aka, o Lau Omaomao no ia, me kona kino hookalakupua a oukou i ike mua ole ai.

            I kela wa, ua hoopuiwa hou ia ke anaina holookoa, a o ka oi aku no nae o ke kiaaina, aka, aole nae oia i kuemi hope mai, aka, ua hele aku no oia, a lalau aku la i na lima o kana kaikamahine, ana hoi e kuhihewa nei, a muki aku la ma kona papalina, i hele a pulupe i ka nani lua ole o kona mau helehelena.

            A oia no ka wa i loli koke ae ai na hiohiona hoopahaohao o ua lede ala, a lilo i kane.

            I kela wa koke no ua hoopahaohao ia na mea a pau e luakaha ana hoi i ka olu o ua hale ala, i ka ike hou ana mai i na hiona o ka Makai Kiu e luana pu aku ana no me lakou ma kona wahi mua no ana i noho ai me ka ulumahiehie nui o kona nanaina e noho mai ana, ma ke ano he hoike.

            Aia hoi, i kela manawa koke no i ike ia aku ai na helehelena minoaka mai ana kona mau papalina.

            I kela wa, oia ka wa i kanike mai ai, e hoike ana o ka hora 12 ia o ke awakea, a oia ka wa i hoomaha ai ka aha, a hoi aku la kela a me keia e paina.

            I kela wa koke no i hele koke mai ai ka Lunakanawai a lulu lima pu me ka Makai Kiu, me kona pahola pu ana aku i kona hoomaikai palena ole, no ka hikiwawe o kona hoololi ana i kona helehelena iloko o ka imo ana a ka maka, a lilo he kino wahine.

            A oia ka wa o ka Makai Kiu i pane aku ai, oia iho la ke ano o ko’u ao ia ana e ka’u kumu, a ma ia ano i paa pio ai ia’u keia hui powa me ka eha ole o ka ili.

            A iloko oia wa, ua kono mai la ka Lunakanawai i ka Makai Kiu, e hoi i kona hale e paina ai, a ua ae aku la ka Makai Kiu.

            Ia laua e hele ana ma ke alahele ua ninau aku la kona hoaloha iaia, i kekahi ninau e pili ana iaia, a oia iho keia.

            Ia oe e lawelawe nei i keia hana he Makai Kiu, pehea, aole anei he makau iloko ou i na poe powa?

            Aole, ua hiki ia’u ke hoolilo ia lakou i mea ole loa iloko o ka imo ana a ka maka, e like me ka’u i hana mai nei iloko o ka aha.

            Pane aku la kona hoaloha iaia, he mea oiaio, aole i’o no ia mea he makau iloko ou.

            A pehea, e hele i’o ana no anei oe e huli i ka mea i pepehi i ke kiaaina o Misisipi, me kana kaikamahine, a me ka waiwai o ke aupuni?

            Ae, aia a pau keia hihia alaila au hele, e hopu i ua poe ilio kawau ala o Mirisipi.

            A iloko o ekolu pule, e pau ai lakou i ka paa ia’u, a i ka eha o ka pule e hiki ai i Nu Ioka.

            Ua hoomau ko laua kukai olelo ana, a hiki wale i ka hale o ka Lunakanawai, a oia ka wa o ka Lunakanawai i hoolauna aku ai i ka Makai Kiu Lau Omaomao i kana lede, a me kana kaikamahine.

            I kela wa, ua hele aku la lakou no ka rumi aina a ai nui iho la, a i ka pau ana o ka lakou ai ana, ua hoi aku la lakou no ka rumi hookipa, a malaila lakou i hoonanea iki iho ai, no kekahi mau minute loihi.

            Aia nae ke kaikamahine a ua Lunakanawai nei, ke hai malule wale mai la no ka pua o koiahi, oiai, aia kona puuwai, ke pauma ia ala e na ki koni ana a kona mau i ini e hekau aku iluna o na kakai pali nihoniho o Misouri.

            Aka, aole nae e ko ana na i ini ana o ka puuwai kapalili o ua pua ponimoi ala, o ka uluwehiwehi o Misouri, e pana mau ala hoi iloko o na waihona like ole o ka puuwai o na nohea ala.

            I ke kokoke ana ae e kani ka hora 1, oia ka wa i liuliu ae ai oia no ka hele ana, a oia hoi ka waa ua pua ponimoi nei i noi aku ai i kona makuakane, e kau lakou iluna o ke kaa, a oia pu kekahi e hele e nana i ka hookolokolo ia ana o na poe powa.

            Ua ae aku la kona makuakane i ke noi a kana kaikamahine, a oia ko lakou wa i kau ae ai maluna o ke kaa, a mokio pololei aku la no ka hale hookolokolo ka pahu hopu o ka lakou huakai.

            E kuu makamaka heluhelu, aole no ka nana hookolokolo ke koii koi ana a ua nohea ala, aka, ua i ini loko i na  helehelena waianuhea o ke kaeaea o kahi kauhale o Lama.

            A ua ake nui hoi ua nohea ala e manaia @a pua melia ala i kahiko nona, o kona mau la wahine ui, aka, he mau manao palaualelo wale no ia oua nohea ala, oiai, aole loa e hiki ke poina ia Lau Omaomao na hiohina waianuhea o kana ipo aloha ka ui Meliaka.

            Ka nohea hoi ana i hoopakele ai mai loko mai o ka poino he nui, ana hoi i aloalo ai iloko o na pakaua eloelo o na la mua i hala hope aku la.

            Ia lakou i hiki aku ai i ka hale hookolokolo, he oia mau no ka lehau i na kanaka, oiai, ua hele lakou a wela ka inaina i ka poe powa, a ua makemake lakou e lohe i ka olelo hooholo a ka aha.

            I kela wa ua komo aku la ka Lunakanawai a noho iho la ma kona noho, a pela pu no hoi me ka hoike.

            I kela wa, ua waiho ia aku la ka hoike ma ka aoao o ka poe i hopii ia, ina paha he mau ninau ka lakou aka, aole he ninau, a o ka pane wale no nae a Ieke i pane ai, oia hoi kona noi ana aku i ka aha, e haawi oia i kana olelo hooholo e like me kana i ike ai he pono.

            I kela wa, ua kaa aku la na kamailio hop@ ma ka aoao o ka loio o ke aupuni, e haawi ana i kona ike a pau ma ka olelo e kau ai ka ahewa ana i na poe i hoopii ia, a hiki i ka pau ana, ua noho iho la oia ilalo.

            I kela wa koke no, ua kauoha aku la ka ahi i ka poe i hoopii ia e ku ae iluna, a oia ka wa i ku ae ai ua poe ala iluna.

            A oia ka wa i hoomaka aku ai i kana olelo hoakaka, e pili ana no ko lakou hihia.

            A iloko o kela wa o ka aha e kamailio ana, ua lohe ia aku la, na leo iku-a o ka lehulehu e kalohea ana me ka leo nui, eli! eli!! eli!!! eli koke ia lakou a pau, a e make hoi e pono @.

            Oiai kela mau leo i ku-a e pa e ana, ua lilo kela i mea e hoopili@ua ai i ka noonoo o ka aha, no ia kumu, ua hoopuka koke ka aha i kana olelo e hoopanee ia kana olelo hooholo no kekahi la aku.

            I kela manawa i hookuu ai ka aha, a hoi aku la kela a me keia no ko lakou mau home ponoi.

            I kela manawa ua hoi aku la ka Makai Kiu Lau Omaomao me kona poe hoaloha no ka hotele.

            I ko lakou hiki ana aku, ua hoal@ iki iho la lakou he mau minute, no ka hoomaha ana a kuu iho ka nae, oia ko lakou wa i naue aku ai no ka rumi aina, oiai, ka bele e kani mai ana.

            Ia lakou e luana ana ma ka rumi aina, aole he olelo e ae iwaena o lakou, hookahi wale no, oia kela kino hoopahaohao o ka Makai Kiu, hoololi ai a lilo i wahine iloko o ka imo ana a ka maka.

            I ka hoea ana mai o ka la i ke kakahiaka me kona nani nui, e hoolei pau ana i kona malamalama maluna o ka ilihualala o ka aina.

            I ka haalii pono ana iho o ka la maluna o ka aina i ke kakahiaka, ua liuliu ae la lakou no ko lakou paina kakahiaka, a i ka pau ana, ua naue aku la lakou no ka hale hookolokolo, no ka hoolohe ana hoi i ka olelo hooholo a ka aha, e pili ana hoi i ka poe i hoopii ia.

            I ke kani ana ae o ka hora 9, aia hoi, ua hele a lehau ke keena o ka hale hookolokolo i na makaikai, no ke ake e lohe pono i ka hopena e pili ana i ka poe powa.

            Iloko o kela wa, aia ke kahu o ka aha ma kona noho, oia ka wa i kauoha mai ai i ka poe i hoopii ia e ku ae iluna, a oia no ko lakou wa i kulike ae ai iluna.

            I kela wa koke no, ua hoike akau la ka aha i kana olelo hooholo no ka hihia powa o ka poe i hoopii @a, i ka pane pokole ana aku, ua manao ka aha ua pili ka hewa ia oukou.

            A nolaila, eia ko oukou hoopai o oe e Ieke ke alakai o na powa ua hooholo ka aha, e hoopaahao ia oe ma ka hana o olea a hiki i kou make ana.

            O kou kaikaina ka mea nana i pepehi i ka makuahine o Lau Omaomao, ua hooholo ka aha e make oe e like me kau i hana ai i kona makuahine, iloko o elua la mai keia la aku.

            A o oukou hoi o na poe kokua ikeia hana he powa, ua hooholo ka aha, e hoopaahao ia oukou ma ka 20 makahiki pakahi.

            I kela wa koke no ua hookuu ka aha, oia ka panina o na hana i hana ia e pili ana i ua poe ilio omo koko nei.

            I kela wa ua piha loa ka lehulehu i ka hauoli, i ka lohe ana i ka aha, ka mea hoi i manao ole ia e puka mai ana he olelo hooholo e pili ana no ka mea nana i pepehi i ka makuahine o ka Makai Kiu.

            I ka pau ana o keia hihia, ua kono mai la ke kiaaina i ka Makai Kiu, a me kona mau hoa’loha, ka ui Meliaka, Pilipo, ka Lunakanawai, a me na poe hanohano e ae, e hele i kona home e luana ai, a ua hele aku la lakou.

            Ia lakou i hiki aku ai i ka home o ua kiaaina nei, aia hoi, he papaaina nui hewahewa launa ole ke waiho mai ana imua o ko lakou al@.

            A oia no ka wa i hookipa aku ai ke kiiaina ia lakou a pau e ai, maluna o ka papaaina, oiai na ono he nui e waiho mai ana, a oia ko lakou wa i haupa iho ai.

            Ia lakou e a@ ana, ua ku ae la ke kiaaina iluna, me ke kiaha i piha i ka wai@ai.

            A oia ka wa i kulike ae ai na mea a pau me ko lakou mau kiaha pakahi, a iloko oia wa, i kahoahoa ae ai ke kamaaina i na mana lani, no ka nui o kona aloha, a me kona lokomaikai, i ke koho ana i kekahi kanaka i hoopakele no ka poe popiliki.

            A pau kana kahoahoa ana, ua inu like ae la lakou a pau i ke ola o ka Makai Kiu Lau Omaomao, a noho nui iho la e ai.

            Ua hoohala ia e lakou he hora oko’a o keia ai ana, i na kohi kelekele a ka puukolu a hiki i ka pau ana.

            I ka pau ana o ka lakou ai ana @a hoi aku la lakou a pau no ka rumi hookipa, a malaila lakou i hoonanea iho ai, a hiki wale i ke kaalo ana aku o ka la, ma kela huli o ka poepoe honua.

            I keia manawa a lakou e nanea nei, aia na nanaina hoomakue o ke kaikamahine a ke kiaaina ke hekau ala maluna o ka ui Meliaka, aka, o ua iwa kiani ala o na kakaipali nihoniho o na kula laula o Misouri aohe aila olena mai, oiai a@a kela ke aneane aku la e kau i kaupoku o Hanalei.

            I ka hora 7 oia ahiahi, ua hookuu ia ko lakou @anea ana, a hoi aku la kela a me keia no kona wahi iho.

 

HE ANO E PAHA.

            Ua haohao ia kekahi poe o ke kulanakauhale nei, i ka ike iho i ka haalele ana o ka Peresidena o ka Repubalika, no kana huakai kaahele, i ke ahiahi hookahi no i haawiia ai ka Ahaaina Hoohanohano ia Mr. Willis, Kuhina Amerika, a me Mrs. Willis, maluna o ka moku-kaua Piledelepia.

            Ua lohe mahui mua ia no, aole i oluolu ka launa ana o na poo oihana o ka Repubalika makua a me ka Repubalika keiki ma Hawaii nei, e like no me ia i hoike akea ia mai la ma Wasinetona mawaena o Mr. Kakina a me Mr. Gresham.  Aka, o ka oiaio maoli ka mahaehae o ka nohoana o na hoaloha luna aupuni ma Hawaii nei, he mea ia i maopopo pono ole, koe wale no ka hoomaopopo ia aku ma ka moe ana a ke kehau e ike ia ai ka pa ana a ke ahe makani o ka aina.

 

HE MAU OLELO KUE.

            Ua lohe mai makou eia ka ke waiho nei kekahi olelo kue mai ke Aupuni Iapana mai, no ke ana waiwai kumu o na waiwai mai Iapana e helu ia nei ma ko kakou Hale Dute.  Ua kau ia ka auhau waiwai koho ma ke ana waiwai o na waiwai ma Kapalakiko, aole hoi ma ke ana io ma Iapana kahi ae o @a waiwai la.  Ke oiaio keia he kumu no keia e lia io ai no o na ili o kakou ia Iapana, ke pau ae ke kaua me Kina.

 

E HOI IO MAI ANA ANEI?

            I ka wa i ninau ia aku ai o C. W. Akepoka e ke kakau mea hou o ka nupepa S. F. Call, i kona hoi hou paha i Hawaii, ua pane koke aku oia, e like me kona ano eleu mau.  “E hoi hou anei au?  Ae, he mea maopopo loa, e hoi hou ana au i Hawaii, a aole no hoi au e nonoi ana i ka ae ia mai e Mr. Dole.  E hoi ana makou a pau loa—o na pio i kipakuia mai—a o ka manawa o ko makou hoi ana, aole no ia i mamao aku.”

            A pela no hoi ka olelo a Mr. Camarinos, e hoi ana oia no Hawaii, aole he wa loihi aku, me ka ae a ao ole mai paha o ke aupuni o Dole.  Ua piha oia i ke koa a me ka manao paa, a aole hoi ona kukule no na poino i loohia iaia i keia manawa mai nei.

 

            Ua lohe mai makou, eiae ke hoi mai nei ke Kama’lii Wohi Kaiulani, a e hoea mai ana oia i keia mua koke iho.

 

HE ELUA MAHINA.

            Iloko o elua mahina e hemo ai o Kulika a me Likeke ma, wahi a ka poe lolohe i ka olelo.  Pomaikai wale lakou ke oiaio keia mau lohe e wawa ia nei.  Malia io paha e like me C. W. Akepoka e kaena la, he kumu ko keia mau ulonolono e pa’e nei i ka lai.  Wahi a ka olelo, aole e ike ia ka uwahi, ke ole he ahi ko lalo.

 

UA HOOLE OIA

            Wahi a ka nupepa hoohui-aina Hoku, “Ua kipa mai o Joseph Nawahi e hoole i na olelo i paiia ua hoona aku nei oia i na leta kakau pili-kalaiaina o kekahi ano hookahi i Hilo a wahi e ae paha.  Ke aa nei oia i ka hoike ia mai o keia mau leta manao paipai kipi i olelo ia ma kekahi nupepa olelo Hawaii.”  Wahi a Iakoba, “Aka, o ke alelo aole loa e hiki i ke kanaka ke hoolakalaka ia mea; he mea ino laka ole ia, ua piha i ka mea ino awahia.”  Me he la aole no e laka io ke alelo ina no e hoopaahaoia ka mea nona ua alelo la, he mea kupanaha maoli no, ke ole e kaomi ia e ka Uhane Hemolele.

 

O KEAHA LA KA OIAIO?

            Ma ka P. C. Avataisa, ua hoopuka ia ae kekahi manao e hoike ana i na olelo a Kale Warren, e pili ana i ka laua huakai me kona hoahele, me Keoki Townsend, i holo aku nei malalo o ke kauoha a ke Aupuni.  Ke hoike nei o Warren, ua “fool” ia laua e Kinney ma kekahi ano.  Ma ka nupepa Hoku hoi, ke hoole nei laua a elua aole i “fool” ia laua.  O keaha la ka Oiaio?  O na olelo lolelua iho la no keia e pilikia ai na ohumu e like me ia i ike ia iho nei i na la i hala.  Hoomanao ae la makou i ka olelo a ka haumana a ka Haku, a Iakoba, e i ana:  He lala uuku ke alelo, a kaena nui ae la ia.  Aia hoi, ua hoaia he mea nui e kahi huna ahi iki.  He ahi no ke alelo, he honua okoa o ka hewa, pela no hoi ua kauia ke alelo iwana o ko kakou mau lala, e hoohaumia an@ i ke kino holookoa, a ua ho-a ia ae hoi ke ano o ko ke ao nei, a ua hoaa ia hoi e ke ahi o ka luaahi.

 

MAI HILO AKAU MAI.

            Ma ka la mua o keia mahina i pakele ai ke ola o J. K. Makuakane mai lilo i ka wai o ke kahawai o Kahalani, oiai oia e hoi ana no Laupahoehoe.  Mai Puna mai oia.

            Ma ka Poakahi nei i poi ia ai ka waapa o Likelike e ka nalu, a haule aku la kekahi boki-kolu iloko o ke kai, e ole kou mea kakau nei i lele koke aku ina ua hele i ke ala hoi ole mai.

            Eia ke keiki o Waipunalau ke kukulu hale bipi nei, no Kona mai kana bipi.  E o’u mau hoa kanaka, e kokua kakou ia kakou ih@, aole i ke Pukiki bipi liilii.  Ma ia la no i ike aku ai makou i ka hunona a ke Kahunapule o makou e hulali ana ke Pakini ma ka aoao akau, aole ma ka aoao hema.

            Ma ka la 26 o ka mahina i hala i haule ai o Manunui (w) ma ke kahawai o Monowaiopae a puka pu ke kuli, na L@pe Keiki i hai mai ka l@he i na hoa, a kii koke ia a hoihoi ia mai me ka pilikia nui.  E ole o Kauka Paele (Black) loaa iaia ka oluolu.

 

Owau no me ka oiaio,

KAHELE KAIKUAHINE.

Laupahoehoe, Mar. 28, 1895.