Ka Oiaio, Volume VII, Number 7, 19 April 1895 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii.

j Onnhime Mo?e Manu no '\KA L-KO, ! ~: j ■; I j Kahiiakai hele m.akaikni a;Laukaie- : ! 1e ino "kana Aliik/ine—Tjilo o Maj kauikeoe nie Hiualaelela|n i mau , i alaluii ma ka aina a ine l;a raosna ! Ike ia na hia hohonu īnaloko o I ke kai ame ka aiiia nei-|-Hele pu me na oLiaua pouoi—Ho6nohoia o Laukielenla i Ihilīalani—Ulu ka ieie ma keia mau mokupjuū —Lilo imeahoomanao ia e ka Lahu Hawnii nei. ! r Ua like ke ano o keia riirtu wahi. | puka wai me na wai-u o ma I W r aianu«nuo l.lilo Hawaii,;;! ua olejlo ia keia wai, na Kant rfie Kana- | loa nft Akr,a na laua i hoii i ka poj haku me ko laua mana nui, a pūka | -mai.'he w<»i a hiki ī keia \'?a, a lie nui no lioi na wai a laua |i hanai a plini keia pae nioku. ; Aia ia Makanikeoe mauka o keia wahi, oiai oia e uanā aha i kekahī mau niui okolu maluna eku o ka pali, oia hoi keKahi Ileinu kupanaha loa i hanaia e na Men<jluine nie Kaleimanuhia. Ua hal.i ae la o Makanikeoe a īke ina kane me na wehine e'jhole awi; wi ana I kai e Waikiki nie ka mvauwa leo nui ana, e ana me Keia inau huaolelo. | Auwe ! Heaha la kela'mea kaj mahao e ku mni ia k«la pvinohu ua koko i kai o ka nalu o Kalthuawehe? «*■ * j No ka mea, he mea uiau no ke ku i ana o ka puuohu ua-koko |i līke loa j kē ano uio ko ke a'imenne'pipio ana j ī ka lewa lani, nia ka moa|na a me ka aina. a <na na hoailonjji nana e I hai mai i na kanaka. bo| «līi nui ! mai Ka, po mai ka mea nj)na keia j hoailona, a he niea hoi i niaa ika j poe kahiko loa o to lakou noho ana j me na ike kuuanaha he 1,111 i wak*. I A ma'ia a na kana,ka e ike j nei, a e ka!:ati« nui nei' hoi ko laj kou heie ana no k.ii o Ka)ui!o;u -io'o ! no hoi o ko Manoa wale k»|ia e hele i ueī, o ka Palolo a me ko | pu kekahi a ku aku i;» kaj o Waī--1 kiki ko lakou palena. j Aia hoi ke keiki makani o fea noe jo na pali o Waipio ke kiei halo iho j la ia Kanewai a tue Maviol;i kekahi j walū kiowai i mk> like me| KauwaI iua, aia keia wahi kio\Yai o Mauoki lUiauKa ao o ke aUuui uu niui ma iKapaakea aē nei, aia ma ka huh , pono ana aku a Makanik 1 na : mana maloko o keia walii li a wai. !aa !oaa aku k kekahi ma ia e holo Una i Kanewai, ahe loko wai nm j kekalu malalo oka homi,a lu»lo ! a»>a k > Awa a mo ka Anao i Maluna aku o Mauoki, ,sīa hoi jka ikaika o ka wni e kahe ana wa--1 !oko o keia lua ma kona nan ma i na* ieliulohu e holo ana i > a knei ;i ua nui na mapuna wai i Ikh>r ma ! na loi nui a me na loko ia u>a Wai, j k»ki-wa<»na » »i»0 Waikiki-iai, a na i hooa aku k<?kahi maua «ia Kewalo : »0- lun i ttt« I*awaft p- luvkiv a ova ka ; me* «an» «> hoiko m*i i a ? Iheluheia ana i niooi«tU\ he ! oiaio ua u\oa hoopoka 1a nd ! e 'K* a nw 'Ka Oiaio, A ho iua« mea no lun kei» e ko k«« nui ai i k* hanawna hou ma ; ka h«l« inakaikai ana t»a na wah l>ana a |wu o koia mau tr okup'.nu pakahi, nokik, «> huli »e kaun e ka heluhehi a o ik« s na hana hov> aku a ka īhea huh honua i a mo kona kaikiuume hjiku lnui «ii i 11. uk*ur.c. !

M.ihopo ilia o ko Makuuikene iko ana i keia inau mana wai o Muoki keknhī keia o na kibwai 1 he!e nui la e ka poe hoolana tuai o Oahu nei, a me ba muliwai o Kawehewehe. ua hiki aku la keia a hui pu me Laukaieie ma ka ili k»i o Waikiki, aia hol niv aekai o Kahaloi ho ula jh) wale no i ka īli o na kanaka mai Kauahm a hiki 1 ka lihi <l kai pua rose o Kalia, a o ke kahW hale o na'lii ina a me ia wai o Apuakehau a me līeluviy6a, ua piha pono keia mau wahi t/n.a. »iii a me na leankaualii. A oiai tia ln a pau a me na unakaainana e nu-ne ana me na huaoielo e ninnu ana kekahi i kekahi r»e-ke-palHiohao, aole nae hfr-niea o iaknu i inaopopo i ke ano o keia I'unohu ua-koko e ku mai nei naa ka ili kai. ;■ ■■ A mamuli o na manao pahaohao oko uka mai poe, ua liouliolo iho Ja na alii o uka aku nei i ko lakou niinao, e hoouna aku i kekahi kanaka alii e holo aku maluna o ka waa e nana ponq aku i ke ano o ka mea nona keia niau hoailona. A i na he mau mea kino kanaka kekahi inaloko o ia puuohu, alaila, e ninau aku, i na he īuanao e pae oaai iuka nei o ka aina, alaila, e hoi mai a liai mai ia mea, a- no keia mea, ua hookoia keia manao o na 'hi ma o keia alii o Lakou, aia uae. kino aku oia' iuaua o ka ohana o ka niea nona keia nanea, a no ko lakou mau helehelena pakahi o ka ui a uie ka hiehie nui i 1 lele ae ai ka hauli o ua a'.ii nei me i na noonoo ano e. A no keia mea, ua pane inai la o Makanikeoe. 'E ke alii Apuakehau—e. e hookokoke mai ia ōe me kōu waa a e hai mai ī ka liuaolelo ika umauma.' Aia ma keia huaolelo a Mākahikeoe, ua mao ae la na inanao eehia o keiā alii, me ka pane ana aku. 'Ua ke-na ia mai nei au īb holo uiai e ike maka la oukou a e hai aku hoi i ka mākemake o na hi o Waiki nei e pae kakou iuka o ka I aina, a o na mea ai o iia ano a pau ' loa, oia ka makou e hookioa aku ai. ia oukou, a pehea hoi i loaa ai ko'u ; inoa ia oe ? ' Aole he mea hookahi o oukou i i koe ia'u i ka ike ia, a uie ko oukou iuau inoa pakahi» A wahi hou a ka ninau: 'Mai liea oukou i hele mai nei?' 'Mai Waipio Hawaiinuiakea mai aoakou,' wahi a Makauikeoe i i>ane hou aku hk I ke kuu aua ana īho o keia oiau' huaolelo a ua mau eueii ls, ua ui ae l& ka hueu e ninau pono aku i kona k&ikuahine haku lani ilii, peuea la ka mawao o ke kauiauimi i olelo mai la iuiua ona? A no keiā mea, ua hele ae la ka ui o.Oahu nei Koiahi a kukuli aku la imu» o ko lakou haku wahine; ka.pane aiui aku mo koua leo ulalie o ka nahenahe me keia mau huaolelo. . E ko niakou h;>ku lani wahine, ka mea hoi nora k;ī mana nui nat\ai pulama aka in niakou me ka maluhia nui mai a oe mai a me kou kaikunaue nei, a liio hoi au a me ko'u mau ho.*hele ma iu hu&kai hookahi, a ma la ane, ua !a\te

] a« oe ia makou 1 oliana lu<obahi nae tou ohana pouoi a luki i keia j ta, a no'u iho a me ko'u iiiiu hoa i j koe, aole i hoolana ia aku me ke-' kahi mea kinokanakii maoli. e ]ike| iue k«&ahl o.ko ui&kou, tuau U«-a i' hele i>u mai »i, Kaiuaihanane Kaohaiuia, a o oe e ko makon haku : lani alii ka hoike no kn'u e | oieio nei, a o kou I<h> alii ka makou ' e hpolohe nei tnc ka nialuhia o k;t | oluoiu nuikai. Nolaila, « oiuolu n\ai \>o o kuu. hako lanl a!u i kei.-» U\>, oian nkahi' ] no a« a ©!<*lo akn iimia ou. a īaa-1 i mua o kou ao ana ana aku ia ka-, i kou e i-«s« iuka tua ke kouo nmi a' j ke kamaaina, ko olt-io mua aku nei ■ j «u ia o*>, aolo kakou e noho loihi | ; loa maan?i nei r>c* ketishi m nt la. < nf ka mea, o kuu haku lani alii, e ( h»k» imiH kakou twa ko'u wahi po- ? no» n«a Waianae> a tuanoi>o iho na; wahi « ae na wahi e ae a kakou e' kii>a aku ai I A i n« o nianao ana ia ka- ; kou e hookipa aku ia kakou e llke! ' me ko lak«>u make» e itko mekekaIhio ko'u luau ho* e lao'e in» iu'i < <»«\ e feo oiako» haku lani alil' u» Uwe ae o I.ihau a nw na mah y ne* m* ko Uua taik\mano a hooki iva ia kakou m* ko 'akou wahi #o 4 A he uuu aetona hoi ia no «V nnei e lu ana i kona mau ka> lu waiuuka iu.i kona msu papali- : ns, uo kana pua ivse i anoi au o na * la m«? ia iloko o ua kU*ono a ko .haelalawo *na i ka i*vihi;o o ua ■ mau ij>o «vi. E aui an« ko kakoi. olplo ana no ■ ka Makai Kiu i koia wanawa, a e. j ha»lele iho ana i na o'elo;

ana e pilī ananoua nonheanei e lei nei i ke aloha poina ole o kana ipo. Ike ku'u pono ana iho o kanae oka Makai Kiu a me kona mstu hoa e lulai ana me ua kaeaea nei nona keia nanoa. ua h o naka iho ia lakou e paina.i ko inkon aina ahiahi. oiai ke iho aku la ka la i ka mole o lehun. A ua helo hoi oloko o ua mea nei nona keiu nanea a kana uuiul hoa hele a houpo lewalewa, oi«i, he ioihi ke ala'\ele i aio ia e iakou ma ka bel« ana. īka pau ana o ka lakou raina aiva, ua liuliu ae !a lakon no ka hele ana ma ka lakou huakai imi mea polilhi. ■ —— Ai ko iakou īuakaukau ana, ua hoomaka koke aku ]a ]akou e he'e a hiki wale ika nalo ana aku okala ma kela aoao Q ka poepoe hanua. A ua hoomau aku 1a no nae 3akou Ika hele ana a hiki, ika weho maio k§ alaula i ke. kakahiaka. 1 lJca uoawehe pono a.e oka malni malunao ka aina holookoa a kahi no a ui aku ka Makai Kiu i kona mau noa e hoomaha iki lakou, no kekahi mau minute ii'uli'u. A oia ka kona mau hoa i haawi mai ai i ko lakou ae imua oko lasou haku, kā Makai Kiu Lau oniao, a haule aku !a lakou hiolani. A o ka Makai KiuLau Omaomao hoi, aole loa oia īae e npoi kona mau maka, a e hoali iho hoi ka hiamoe maluna o kona kino, oiai, he mea ole loa iaia ka hiamoe. O ka hana a ka Makai Kiu iloko oia kakahiaka poniponi, oia no ka hele ana iloko ona ululaau i ka~ uhai holoholona. Ma keia mau olelo a Laukaieie i mua o kana ihea ī olelo aku la aia hoi, ua hooko koke ia kana e Hinaheleianī, a ua lawe ae oia i kona inana piha me ka eleu maluua o ke alanui Koiula a Kane ma lea' iewa, ōia hoi ke Anuenue, sa naea a ke Akua i berita'i mawaena o No:i a nieia Ta Koiaoi ame kona hoa e lawe ia la e na aheaho \vetelau makani o ka lewa, aia nae, ua olelo akw Ia o Koiahi i kona hoa e kipa laua eua Honouliuli ma kahi o ko- . na mau ohana e nolio ana. a ua ae ia mai kona nianao e kona lioa hele ahe mea hauoli nui no lioi uo ko HoaOuliuli poe ke ike īho i na inoa o ko laila raau ni nohea, a oia iho keia. O Kahooaaui ,'a me Ulāiena. he mau kuikaoaahine ui keia noia aina uie ko laua kaīkunane o Kauakiawao a nona hoi ka niea i mele iai. "Noho maī Kahoonani I ke kula, Paa Ulalena i Kauakio\sao,'' Aia ma keia kipa ana aku la o laua nei ma ka hale o na kHuiuaina na hoanoe iakionohi o ka Punohuula o moana iio na hoina oko kaikimane i'Onoi o keia mau nohea, uie ke ano pii malie ae o na maeeie. maiioko ae o koiia puuA.-ū e hooouni ana i kona.kim» holokna, a oi» ka Hinahelelani i olelo aku ai ia Koiahi. E oluolu mai oe e kou hoa hele e kono i>u aku oe ike la keiki e hele pu oia me kakou ma ] keia himkai no ka mea. ;

Akahi ka ono o kuu paa, 1 ka'uhu maalo 1 kua luaka. Ua pono kou uian&o nia o"u nei nv> ka mea. ne kaīkunane la no kakun. Wahi a Koiahi 5 ipane &ku aiv uiahow ii«? o na pajni leo aua, k»A haalele koke iho la lakou nei ia wahu aua hiki aku iakou uei m*. ruuokai»o]pi. a ua kono aku o Koiuio v na ui nohea noho knia, <»ia hoi o Nawahiuei>kan»ao me !Vekaua> a me ka nani oikelakela oke kula a •ne ke kalu niai Puuloa afc.u a hiki Waiaianalo. o!a hoi o Kniona ka ujea j h&ku ia ike me'e e nalii no ko a!i ; . M rs. Pauahi l>ihoi>A i uiake, Ho e ka wakine, Me la o Ksdona, AUuilu w.ūluik, O k« ka.Ua i>u&ohav.. ...i O ke»A i>oe ui nohea a |p*u o keia Auhnpuua »ui o Ho- oulinli, eialakou a i>au ke liulm ia nei e k* ui Kauiana o Waiauae, aia ka |>ahu o keime uj»>>pio o Makua n,a k*:a luukai awi«vi a Kouh; tue kona hoa hoU. ko hoijui i.-v akv, Uka lo he t na kan-vk,s a jvavi o Waiai ae. uuh a K. Uookaon*» ua hoolol'o is k w as>. vi.si k&ikam*hn\c kaul,v..si ,<u no oni.i i o'.ehīia ho k» k u'aka .i ka la mt ts» Koiahi a nu» ka x-hulohu i Ik~ ki ak« si m?. kona w».hi «ia iv ,i ans* s i lKxtV.a;a ia no ka ike a.i.i no na u»oa s us« i*j.t nio n». :oo uwo n»e na waimakfi, ahe ma- : hoi e u*nc;, s ; meim ku ka 01010 inaikii ana. a;a ma \tia wahi e ka*>ae iki »o i na ou»*o ana ro Koiaīu n-,o k«via ho?« * o , i'.ou no ka>»oa noi>a koia nivx lv'ō a aw kona ohaua,